Ο Σωκράτης ήταν αναμφίβολα μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες στην ιστορία της παγκόσμιας φιλοσοφίας. Μπορεί ο ίδιος να μην μας άφησε κανένα έργο, ωστόσο αντλούμε πληροφορίες για την ζωή του και τις φιλοσοφικές θεωρίες του κυρίως μέσα από ορισμένα έργα μαθητών του, του Πλάτωνα και του Ξενοφώντα. Τι πίστευε λοιπόν ο αρχαίος Αθηναίος φιλόσοφος Σωκράτης για την κατάκτηση της ευτυχίας; Προτού δούμε την γνώμη του όμως, ας ρίξουμε μια μάτια στο πως έζησε.
Σύντομη βιογραφία του
Ο Σωκράτης γεννήθηκε το 470π.Χ στην αρχαία Αθήνα. Υπήρξε φιλόσοφος, ωστόσο δεν δίδασκε συστηματικά. Παρότι είχε αρκετούς μαθητές που τον παρακολουθούσαν, δενείχε δική του φιλοσοφική σχολή. Προτιμούσε να περπατά στην αρχαία αγορά και να συζητά με τον κόσμο. Να σημειώσουμε ότι, σε αντίθεση με τους σοφιστές, δεν έπαιρνε χρήματα από τους μαθητές του. Πέθανε 399.πΧ αφού ήπιε κώνειο, έχοντας προηγουμένως καταδικαστεί σε θάνατο για ασέβεια προς τους θεούς και για διαφθορά των νέων…
«Εν οίδα ότι ουδέν οίδα»
Ο Σωκράτης έλεγε: «Αλίμονο σ’ αυτούς που δεν ξέρουν ότι δεν ξέρουν αυτά που δεν ξέρουν.».Θεωρούσε ότι αρκετοί άνθρωποι έχουν πλεονασμό προκαταλήψεων και υπερηφάνειας. Ότι πολλοί νομίζουν ότι είναι σοφοί, αλλά στην πραγματικότητα είναι βυθισμένοι στην άγνοια.
Αυτό το απέδειξε μάλιστα σε πολλές συζητήσεις που είχε με πολλούς σοφιστές και όχι μόνο. Μέσω δηλαδή στοχευμένων και διεισδυτικών ερωτήσεων που τους έθετε, τους οδηγούσε στη θέση να συνειδητοποιήσουν ότι τελικά αγνοούσαν πολλά περισσότερα από όσα φαντάζονταν.
Με αυτόν τον τρόπο όμως, τους «άνοιγε» το δρόμο προς την γνώση. Αποκτούσαν δηλαδή έτσι την γνώση της άγνοιάς τους σε πρώτη φάση. Οπότε τι μας προτείνει ο Σωκράτης:
- Να μην είμαστε αλαζόνες
- Να μην θεωρούμε τον εαυτό μας ως ξερόλα
- Να αναζητάμε και να αποκτάμε διαρκώς νέες γνώσεις
- Να εξετάζουμε εάν οι πληροφορίες που έχουμε για κάτι είναι έγκυρες, διασταυρωμένες και χωρίς αντιφάσεις
Για τον Σωκράτη λοιπόν η ευτυχία συνδέεται με τη γνώση και προπαντός με την γνώση του εαυτού μας. Την αυτογνωσία.
«Γνώθι σαυτόν»
Οι περισσότεροι από μας όλο και από κάπου θα έχουμε ακούσει την εν λόγω φράση που αποδίδεται στον Σωκράτη. Η αλήθεια είναι ότι αυτή την «πήρε» ο Σωκράτης πιθανότατα από το Μαντείο των Δελφών, όπου και αναγραφόταν. Ουσιαστικά η φράση αυτή τι σημαίνει; Σημαίνει 2 πράγματα:
- Να πάψουμε να νομίζουμε ότι γνωρίζουμε τον εαυτό μας
- Να πάψουμε να νομίζουμε ότι γνωρίζουμε πως είναι ο κόσμος.
Θα χρειαστεί λοιπόν να κάνουμε τακτικά ενδοσκόπηση με τον εαυτό μας. Να μάθουμε πραγματικά:
- ποια είναι τα θέλω μας
- οι προτιμήσεις μας
- οι ικανότητές μας
- οι αδυναμίες μας
- οι φιλοδοξίες μας
- τα πάθη μας
Να μην σβήσει ποτέ μέσα μας η φλόγα της επιθυμίας για αναζήτηση της γνώσης του κόσμου και να μην είμαστε δογματικοί. Να μη βλέπουμε τον κόσμο μέσα από κάθε λογής «χρωματιστά γυαλιά» Να είμαστε απαλλαγμένοι από κάθε είδους προδιάθεση.
«Ο δε ανεξέταστος βίος ου βιωτός ανθρώπω»
Όποιος δεν διερευνά τον εαυτό του, είναι ένας σκλάβος των καταστάσεων ή των παθών του. Γνωρίζοντας τον εαυτό σου ελευθερώνεσαι και μπορείς να ανταποκρίνεσαι στο περιβάλλον σου και όχι απλά να… αντιδράς.
Η ευτυχία είναι μια εσωτερική υπόθεση
Το να είσαι ευτυχισμένος δεν έχει να κάνει με το πόσα λεφτά έχεις, το πόσο διάσημος είσαι ή με το πόσο όμορφος είσαι. Άλλωστε έχουμε δει πόσοι πλούσιοι ή πόσα μοντέλα και πόσοι διάσημοι είναι δυστυχισμένοι.
Αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να χρησιμοποιούμε σοφά και συνετά:
- τα χρήματά μας
- τα έμφυτα χαρίσματά μας
- την φήμη μας.
Η ευτυχία και ψυχική γαλήνη
Για να καταφέρουμε να είμαστε ψυχικά ήρεμοι τι θα πρέπει να κάνουμε;
- Να είμαστε ενάρετοι
- Να ήμαστε ευγνώμονες για όσα ήδη έχουμε και να μην ήμαστε άπληστοι
- Να μην έχουμε περιττές επιθυμίες
Θα αναρωτιόταν κανείς: «μα καλά, γιατί το να είμαι ενάρετος, μπορεί να με κάνει να έχω εσωτερική ειρήνη;». Ο Σωκράτης θα απαντούσε: «Γιατί όταν συμπεριφέρεσαι έντιμα, δεν βασανίζεσαι από άγχος και ενοχές. Είσαι εντάξει με τον εαυτό σου». Σκεφτείτε π.χ. τις φορές που είπατε ψέματα σε κάποιον και δεν μπορούσατε να κοιμηθείτε το βράδυ λόγω αυτού κλπ.
Θα χρειαστεί επίσης να μάθουμε να απολαμβάνουμε και να εκτιμάμε όσα θεωρούμε ως δεδομένα στη ζωή μας. Το σπίτι μας, την υγεία μας, τους φίλους μας, τα ρούχα μας, τη σύντροφό μας. Άλλοι δεν έχουμε ούτε μισά από αυτά που έχουμε. Και σε τελική ανάλυση «αύριο» μπορεί να χάσουμε κάποια από αυτά…
Το να μην έχουμε περιττές επιθυμίες, μπορούμε να το συνδέσουμε με αυτό που συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό στην εποχή μας: τον υπερκαταναλωτισμό. Αλήθεια τα έχουμε ανάγκη όλα όσα αγοράζουμε; Ή σε πολλές περιπτώσεις ικανοποιούμε τυφλά, μηχανικά και άκριτα ένα απροσδιόριστο αίσθημα για απόκτηση όλο και περισσοτέρων αγαθών, τα οποία σε μεγάλο βαθμό μας είναι άχρηστα;