Ελεύθερος χρόνος - ψυχαγωγία - Κριτήριο αξιολόγησης στα Νέα Ελληνικά σύμφωνα με το νέο σύστημα συνεξέτασης Γλώσσας και Λογοτεχνίας

Μη λογοτεχνικό κείμενο

Όταν ο ελεύθερος χρόνος μάς οδηγεί στη «λησμονιά»

    Η έννοια του ελεύθερου χρόνου είναι στενά συνδεδεμένη μ’ εκείνην της επιλογής. Κατά τη διάρκειά του ο άνθρωπος, τυπικά ή ουσιαστικά, επιλέγει τον τρόπο με τον οποίο θα διαθέσει τον εαυτό του. Ο συλλογισμός αυτός μας οδηγεί στο να αναζητήσουμε τη σχέση του ελεύθερου με τον «αναγκαίο», τον «υποχρεωτικό» χρόνο, το διάστημα, δηλαδή εκείνο κατά το οποίο ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να κάνει «κάτι», όπως το να εργαστεί και να φοιτήσει.

Ο συσχετισμός «ελεύθερου» και «αναγκαίου» χρόνου είναι ιδιαίτερα σημαντικός γιατί από τη διάρκεια του τελευταίου δεν καθορίζεται μόνο η διάρκεια του πρώτου, αλλά και η ποιότητά του. Είναι ευνόητο πως ένας παρατεταμένος, κοπιαστικός και μη δημιουργικός εργάσιμος χρόνος δεν ευνοεί την πλήρη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, υπονομεύει ακόμα και την ίδια την ύπαρξή του.

Στη μεγάλη πλειοψηφία η έννοια του ελεύθερου χρόνου ταυτίζεται μ’ αυτήν της ψυχαγωγίας. Όχι μιας ψυχαγωγίας η οποία θα αναπτύσσει την «ψυχή», θα προάγει την καλλιέργεια, αλλά μιας ψυχαγωγίας η οποία θα εκτονώνει, θα βοηθά τον άνθρωπο να «ξεχάσει» την καταπίεση την οποία δέχεται κατά τη διάρκεια του αναγκαίου χρόνου. Χωρίς να παραγνωρίζουμε την αναγκαιότητα της «εκτόνωσης», δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το πρόβλημα που δημιουργεί όταν γίνεται ο νόμος, ο κανόνας ψυχαγωγίας. Στην ουσία ο άνθρωπος δεν παρεμβαίνει δυναμικά στη ζωή του αλλά αφήνει τις δυσκολίες της ζωής δυναμικά να τον παρασύρουν. Η αναζήτηση αποκλειστικά και μόνο της λήθης, η επιδίωξη της αδράνειας του μυαλού οδηγούν τον άνθρωπο στο ν’ αναπαράγει μόνο τη βιολογική του δύναμη, ν’ αναπληρώνει τυπικά τις σωματικές και διανοητικές  δυνάμεις που ξόδεψε κατά τη διάρκεια της εργασίας, να συμμετέχει στη ζωή μονόπλευρα.

Ο άνθρωπος παγιδεύεται σ’ ένα περιβάλλον που του δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ελευθερίας επιλογής. Το καθημερινό άγχος, η κούραση, η έλλειψη χρόνου, αλλά και η άγνοια τον οδηγούν στο να επιλέξει μόνο όσα του προσφέρει η βιομηχανία ψυχαγωγίας.

Όσο ο άνθρωπος συνειδητοποιεί τη δημιουργική του φύση, όσο αναζητά εξηγήσεις, όσο διευρύνει τα ερωτηματικά του, όσο προσπαθεί να ερμηνεύσει, όσο σκέφτεται κι αλλάζει, τόσο οι δραστηριότητές του και κατά τον ελεύθερο χρόνο του  θα ενισχύουν τη δημιουργικότητά του. Τότε πραγματικά θα επιλέγει. Όσο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως αντικείμενο που απλώς παράγει για να επιβιώσει, ως άτομο που ζει απλώς για να ζει, τόσο και η κατανάλωση του ελεύθερου χρόνου θα χαρακτηρίζεται από παθητικότητα και υποταγή σ’ αυτό που μαζικά παράγει η βιομηχανία ονείρων, ψευδαισθήσεων και ευτελούς κουλτούρας. Τότε  ο τρόπος ζωής του θα προεπιλέγεται από άλλους.

Αιμ. Καράλη

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 100 περίπου λέξεις. 

2. Να χαρακτηρίσετε Σωστό ή Λάθος τις παρακάτω προτάσεις, σύμφωνα με το κείμενο:

Ο σημερινός άνθρωπος επιλέγει ελεύθερα με τι θα ασχοληθεί στον ελεύθερό του χρόνο.

Η διάρκεια της εργασίας επηρεάζει την ποιότητα του ελεύθερου χρόνου.

Η κοπιαστική εργασία έχει ως αποτέλεσμα την αναζήτηση της εκτόνωσης.

Ο παθητικός τρόπος διασκέδασης οδηγεί στη χειραγώγηση.

3. Να βρείτε τους δύο τρόπους ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου.

4. Να δώσετε συνώνυμα για τις παρακάτω λέξεις:
υποχρεωμένος, υπονομεύει, κουλτούρας, παραβλέψουμε ενισχύουν.

5.  Να βρείτε τη σημασία των υπογραμμισμένων συνδετικών λέξεων: 
δηλαδή, γιατί, αλλά.

6. Σε ένα άρθρο για το ιστολόγιο του σχολείο να αναδείξετε τον λανθασμένο τρόπο με τον οποίο αξιοποιούν οι νέοι τον ελεύθερό τους χρόνο (300-350 λέξεις).

Λογοτεχνικό κείμενο

Κώστας Βάρναλης, Οι μοιραίοι

Μες στην υπόγεια την ταβέρνα,
μες σε καπνούς και σε βρισιές,
(απάνου εστρίγγλιζε η λατέρνα)
όλη η παρέα πίναμε εψές,
εψές, σαν όλα τα βραδάκια,
να πάνε κάτου τα φαρμάκια.

Σφιγγόταν ο ένας πλάι στον άλλο
και κάπου εφτυούσε καταγής,
ω! πόσο βάσανο μεγάλο
το βάσανο είναι της ζωής!
Όσο κι ο νους αν τυραννιέται
άσπρην ημέρα δε θυμιέται!

(Ήλιε και θάλασσα γαλάζα
και βάθος του άσωτου ουρανού,
ω! της αυγής κροκάτη γάζα
γαρούφαλλα του δειλινού,
λάμπετε-σβήνετε μακριά μας,
χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας!)

Του ενού ο πατέρας χρόνια δέκα
παράλυτος - ίδιο στοιχειό
του άλλου κοντόμερη η γυναίκα
στο σπίτι λιώνει από χτικιό,
στο Παλαμήδι ο γυιος του Μάζη
κ᾿ η κόρη του γιαβή στο Γκάζι.

-Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!
-Φταίει ο θεός που μας μισεί!
-Φταίει το κεφάλι το κακό μας!
-Φταίει πρώτ᾿ απ᾿ όλα το κρασί!
«Ποιος φταίει; Ποιος φταίει;... κανένα στόμα
δεν τόβρε και δεν τόπε ακόμα.»

Έτσι, στην σκοτεινή ταβέρνα
πίνουμε πάντα μας σκυφτοί,
σαν τα σκουλήκια κάθε φτέρνα
όπου μας εύρει, μας πατεί:
δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα!
προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Δραστηριότητα 1η

α. Ποιος είναι ο χώρος στον οποίο εκτυλίσσεται η δράση του ποιήματος; Αναφερθείτε στο κλίμα που επικρατεί τόσο στον εσωτερικό όσο και στον εξωτερικό χώρο. Τι είδους συναισθήματα κι εντυπώσεις σας δημιουργεί; (50-60 λέξεις)

β. Έχει διατυπωθεί πως ο Βάρναλης με αυτό το ποίημα δείχνει την έντονη συμπάθεια του και κατανόηση για τους ανθρώπους του περιθωρίου, ανάμεικτη όμως με μια δόση κριτικής για το αίσθημα παραίτησης και απαισιοδοξίας, για την «δειλία» και την απουσία βούλησης. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με τα στοιχεία της στήλης Β.

Α                                                                               Β
1. συμπάθεια                        α. όλη η παρέα πίναμε εψές, εψές, σαν όλα τα βραδάκια, να πάνε κάτου τα φαρμάκια

2. κατανόηση                        β. δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα! προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!

3. κριτική                               γ.«ω! πόσο βάσανο μεγάλο το βάσανο είναι της ζωής!

Δραστηριότητα 2η

α. Ο αφηγητής αποτελεί μέρος της παρέας των «μοιραίων». Θα μπορούσατε να επιβεβαιώσετε την άποψη αυτή με στοιχεία από το ποίημα;
β. Εντοπίστε μία μεταφορά, μία αντίθεση και μία παρομοίωση στο ποιητικό κείμενο. Ποια η λειτουργία τους;

Δραστηριότητα 3η

Οι πρωταγωνιστές του ποιήματος αναζητούν μοιρολατρικά τη συντροφικότητα και την έξοδο από τα πολλά προβλήματά τους στο αλκοόλ και στην αποπνικτική ατμόσφαιρα που περιγράφεται στο ποίημα. Σε μία ομιλία που τους απευθύνετε, προσπαθήστε να τους προτείνετε τρόπους με τους οποίους θα αξιοποιήσουν τον ελεύθερό τους χρόνο (150-200 λέξεις).


Επιμέλεια κριτηρίου αξιολόγησης για το e-didaskalia.blogspot.gr : Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος.


Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.