Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) (Attention-Deficit Hyperactivity Disorder-ADHD) αποτελεί μία χρόνια και επίμονη νευροαναπτυξιακή διαταραχή διασπαστικής συμπεριφοράς με κύρια συμπτώματα το έλλειμμα προσοχής, την υπερκινητικότητα και την παρορμητικότητα (American Psychiatric Asssociation, 1987).
Στον χώρο της Ειδικής Εκπαίδευσης και των εμπλεκόμενων μαθησιακών διαταραχών/δυσκολιών συχνά γίνεται λόγος για το φαινόμενο της συννοσηρότητας ή διπλή διάγνωση. Με τον οικείο όρο νοείται η συνύπαρξη στο ίδιο άτομο δύο ή περισσότερων διαταραχών. Μάλιστα το Πανελλήνιο Σωματείο Ατόμων με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (adhdhellas) αναφέρει ότι ένα ποσοστό της τάξης 65% των παιδιών με ΔΕΠ-Υ «παρουσιάζουν μία ή και περισσότερες συνυπάρχουσες ψυχικές ή αναπτυξιακές διαταραχές που συχνά περιπλέκονται με την εξέλιξη και την θεραπεία της ίδιας της ΔΕΠ-Υ».
Το παιδί με συννοσηρότητα ειδικών μαθησιακών διαταραχών-δυσλεξίας και ΔΕΠ-Υ είναι ένα άτομο με κανονική ή ανώτερη νοημοσύνη και εκδηλώνει ποικίλα συμπτώματα. Άλλωστε, η έρευνα έχει δείξει ότι ένα στα τρία παιδιά με ΔΕΠ-Υ εμφανίζει μαθησιακές δυσκολίες. Πέραν των δυσκολιών που μπορεί ένα παιδί με δυσλεξία να αντιμετωπίζει ως προς την απόκτηση βασικών γλωσσικών δεξιοτήτων, δηλαδή ως προς την ανάγνωση, την γραφή, την (ορθο)γραφημένη γραφή, και την αριθμητική ή τον μαθηματικό (υπο)λογισμό (Στασινός, 2015), όταν εκδηλώνει συννοσηρότητα στην ΔΕΠ-Υ μπορεί να αποτυγχάνει να προσέχει λεπτομέρειες ή να κάνει απρόσεκτα λάθη στις σχολικές εργασίες, να δυσκολεύεται να συγκεντρώνει την προσοχή του, δεν ακολουθεί οδηγίες, δυσκολεύεται να οργανωθεί, αποσπάται από άχετους θορύβους και να ξεχνάει καθημερινές δραστηριότητες. Κι όλα αυτά αποτελούν συμπτώματα ελλειμματικής προσοχής.
Όσον αφορά σε συμπτώματα υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας το παιδί με ΔΕΠ-Υ ενδέχεται να κινεί νευρικά τα χέρια ή τα πόδια, να περιφέρεται άσκοπα και ανυπόμονα, να εγκαταλείπει την θέση του απρόσμενα ή να σκαρφαλώνει ψηλά με κίνδυνο της ζωής του. Επίσης, μπορεί να διακόπτει ή να παρενοχλεί τους άλλους, να δυσκολεύεται να περιμένει την σειρά του ή να δίνει απερίσκεπτα απαντήσεις, πριν ακόμη ολοκληρωθούν οι ερωτήσεις.
Η θεραπεία μιας τέτοιας περίπτωσης παιδιού με συννοσηρότητα ειδικών μαθησιακών δυσκολιών και ΔΕΠ-Υ απαιτεί ένα πλέγμα στρατηγικών παρέμβασης τόσο ιατρικού και τεχνολογικού όσο και συμπεριφορικού χαρακτήρα. Δεδομένου μάλιστα ότι τόσο τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ όσο και τα παιδιά με δυσλεξία αντιμετωπίζουν προβλήματα στην Μνήμη Εργασίας και στην Ταχύτητα Επεξεργασίας Πληροφοριών, πρέπει πρώτα απ’ όλα να τους παρέχεται περισσότερος χρόνος για την ολοκλήρωση εργασιών ενώ θα πρέπει οι τελευταίες να είναι προσαρμοσμένες στην ταχύτητα επεξεργασίας του εν λόγω παιδιού. Ειδικότερα, οι ειδικές μαθησιακές διαταραχές μπορούν να αντιμετωπιστούν με την εφαρμογή κατάλληλων διδακτικών προγραμμάτων στο σχολείο παράλληλα με την χρήση της νέας τεχνολογίας. Τα οικεία προγράμματα πρέπει να έχουν εξατομικευμένο χαρακτήρα και να εδράζονται στην πολυαισθητηριακή διδακτική μέθοδο. Ωστόσο, μετά την διάγνωση της δυσλεξίας και την κατάρτιση ενός εξατομικευμένου-δομημένου διδακτικού προγράμματος από το ΚΕ.Δ.Δ.Υ το πηδάλιο της εφαρμογής του μετακυλίεται στον μαχόμενο εκπαιδευτικό, διότι όπως έχει συμπεράνει η Hollingworth (1923) «καμιά μεμονωμένη μέθοδος δεν μπορεί ν’ αποτελεί την μόνη αποτελεσματική προσέγγιση στο πρόβλημα». Αδιαμφισβήτητα οι στρατηγικές παρέμβασης και οι πρακτικές υπέρβασης της δυσλεξίας που εισηγούνται τα κέντρα (διαφορο)διάγνωσης και υποστήριξης εδράζονται πάνω σε ένα πολυετές και σταθμισμένο απόσταγμα αρχών και κατευθύνσεων που έχει παράσχει η εμπεριστατωμένη έρευνα, η κλινική εμπειρία και η πλούσια βιβλιογραφία. Όμως, λειτουργούν περισσότερο ως ένα πλαίσιο κατευθυντήριων γραμμών για την εξομάλυνση της ειδικής δυσκολίας. Συνεπώς, μία από τις βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν τις στρατηγικές παρέμβασης στη δυσλεξίας είναι η προσπάθεια του εκπαιδευτικού για ψυχολογική-κοινωνική τους στήριξη. Επομένως, η συμβολή του εκπαιδευτικού της τάξης κρίνεται εξαιρετικά σημαντική. Αυτός με κατάρτιση και με αίσθημα συνευθύνης, συλλογικότητας και συναντίληψης θα πρέπει αφενός να συνεργάζεται με το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό και τους γονείς του παιδιού με συννοσηρότητα και αφετέρου να καλλιεργεί ένα φιλικό προς την δυσλεξία σχολικό κλίμα.
Από την άλλη πλευρά, η ΔΕΠ-Υ μπορεί να κατευναστεί είτε με φαρμακευτική αγωγή είτε με συμπεριφορική θεραπεία είτε με συνδυασμό των δύο προηγούμενων μεθόδων. Ωστόσο η χορήγηση διεγερτικών φαρμακευτικών αγωγών μπορεί να οδηγήσουν το άτομο σε εξάρτηση (Greenhill et al., 2002). Η συμπεριφορική μεταχείριση των παιδιών με ΔΕΠ-Υ αποβλέπει αποτελεσματικότερα στην βελτίωση της οικείας διαταραχής, αφού δίνεται έμφαση στις κοινωνικές σχέσεις και στο επίπεδο της σχολικής τους επίδοσης.
Επίσης, η κατάρτιση των γονιών γύρω από θέματα και τεχνικές αποτελεσματικής μεταχείρισης παιδιών με ΔΕΠ-Υ κρίνεται άκρως αναγκαία, ώστε να αποφορτίζεται το οικογενειακό περιβάλλον από ενδεχόμενο στρες. Τέλος, η διαχείριση της σχολικής τάξης εκ μέρους του εκπαιδευτικού της τάξης, συνεπικουρούμενου από ειδικό επιστήμονα σε θέματα προαγωγής της ψυχικής υγείας, η σύναψη ενός συμβολαίου τιμής ή υποχρεώσεων του μαθητή, η εκτέλεση από μέρους του τελευταίου σχολικών εργασιών με έναν αργό ρυθμό και σε εξατομικευμένη βάση, η καλή οργάνωση της τάξης με πίνακες, όπου αναγράφονται κανόνες ορθής συμπεριφοράς, η τοποθέτηση του θρανίου του παιδιού με συννοσηρότητα κοντά στην έδρα του εκπαιδευτικού (δυνατότητα ελέγχου και επιβράβευσης) και μακριά από τους συμμαθητές του (αποφυγή αρνητικών συμπεριφορών και αισθημάτων) καθώς και η χρήση της νέας τεχνολογίας θεωρούνται βέλτιστες στρατηγικές παρέμβασης σε μία περίπτωση παιδιού με συννοσηρότητα ΔΕΠ-Υ και ειδικών μαθησιακών διαταραχών.
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Asssociation (1987). Diagnostic and statistical manual for mental disorders (3rd ed., revised). Washington, DC: Author.
Greenhill, L., Pliszka, S., Dulcan, M.K., & the Work Group on Quality Issues (2002). Practice parameter for the use of stimulant medications in the treatment of children, adolescents and adults. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 41, Supplement, 26S-49S.
Hollingworth, L.S. (1923). Special talents and defects: Their significance for education. New York: Macmillan.
Στασινός, Δ.Π. (2015). Ψυχολογία του Λόγου και της Γλώσσας. Ανάπτυξη και Παθολογία. Δυσλεξία και Λογοθεραπεία. (Αναθεωρημένη έκδοση). Αθήνα: Gutenberg
Πανελλήνιο Σωματείο Ατόμων με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). (χ.η.). Συννοσηρότητα. Ανάκληση από http://www.adhdhellas.org/2013-09-13-13-14-13/synnosirotita στις 13/12/2018.
Περισσότερα θέματα ειδικής αγωγής εδώ.