Υποθετικοί λόγοι

Στο παρακάτω κείμενο να βρείτε τις υποθετικές προτάσεις και να μελετήσετε τη λειτουργία τους:

Παρέταττε δὲ αὐτοὺς αὐτός ὁ βασιλεὺς ἐφ’ ἅρματος παρελαύνων καὶ τοιάδε πα-ρεκελεύετο: Ἄνδρες Ἀσσύριοι, νῦν δεῖ ἄνδρας ἀγαθούς εἶναι· εἰ νικήσετε, ἁπάντων τούτων ὑμεῖς, ὥσπερ πρόσθεν, κύριοι ἔσεσθε· εἰ δ’ ἡττηθήσεσθε, ταῦτα πάντα οἱ πολέμιοι λήψονται. Ἅτε οὖν νίκης ἐρῶντες μένοντες μάχεσθε. Εἴ τις μὲν ζῆν βουλόμενος φεύγειν ἐπιχειρεῖ, οὗτος μῶρός ἐστιν εἰδὼς ὅτι οἱ μὲν νικῶντες σώζονται, oἱ δὲ φεύγοντες ἀποθνῄσκουσι. Εἴ τις δὲ χρημάτων ἐπιθυμῶν ἧτταν προσίεται, οὗτος προδότης τῆς ἑαυτοῦ πατρίδος ἐστίν.

(Ξενοφῶντος Κύρου Παιδεία, Γ’, III, 44-45, διασκευή)

τοιάδε παρεκελεύετο (παρακελεύομαι)	με τέτοια λόγια τους παρότρυνε
Ἅτε οὖν νίκης ἐρῶντες (ἐρῶ)	επειδή λοιπόν επιθυμείτε πολύ τη νίκη
προσίεται (προσίεμαι)	αποδέχεται, δέχεται

                                                             

• Κάθε υποθετική πρόταση ακολουθείται πάντοτε και από μια άλλη πρόταση, συνήθως κύρια, και δημιουργεί μαζί της μια λογική ενότητα, στα πλαίσια της οποίας εκφράζεται η σχέση: προϋπόθεση /αίτιο → συνέπεια /αποτέλεσμα.
• Η λογική αυτή ενότητα καλείται υποθετικός λόγος και τα δύο μέρη, από τα οποία απαρτίζεται, καλούνται αντίστοιχα υπόθεση (= η υποθετική πρόταση / προϋπόθεση) και απόδοση (= η κύρια πρόταση / αποτέλεσμα).
• Οι υποθετικοί λόγοι διακρίνονται, ανάλογα με τη σημασία που εκφράζει ο συλλογισμός, σε έξι βασικά είδη, τα οποία εκφέρονται με διαφορετικούς τρόπους. 

 

ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ

Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ        

Να μελετήσετε τα παρακάτω παραδείγματα:

I.	Εἰ μὲν ἐλπίς ἐστιν ὑμῖν σωθῆναι, μή παραδίδοτε τὰ ὅπλα. Εἴ τις ἄλλους ἀδικεῖ, ἑαυτὸν ἀδικεῖ. Εἰ δέ τις ἄλλο ὁρᾷ βέλτιον, λεξάτω (= ας το πει) Εἰ τὰ χρήματα τοῖς στρατευομένοις ἀποδώσετε, οὐδενὸς ὑμῖν προσδεῖ πόρου (= δεν έχετε ανάγκη από πρόσθετη χρηματοδότηση).
II.	Εἰ τοῦτο ἐποιοῦμεν, ἅπαντες ἂν ἀπωλόμεθα (= όλοι θα είχαμε χαθεί). Εἰ μὴ ἐγὼ ἐκέλευσα, οὐκ ἂν ἐποίησεν Ἀγησίλαος. Ἥλιος εἰ μή ἦν, ἐν νυκτὶ ἂν διήγομεν (= θα ζούσαμε σε συνεχή νύχτα). Εἰ γὰρ οἶόν τ’ ἦν ἀθανάτους εἶναι (= αν ήταν δυνατόν να παραμείνουν αθάνατοι), ἄξιον ἦν πενθεῖν τοὺς ἐν τῷ πολέμῳ τούτῳ πεσόντας.

 

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

I.  Το πραγματικό. Αν η σχέση που εκφράζεται με τον υποθετικό λόγο θεωρείται από την πλευρά του ομιλητή ως κάτι το πραγματικό, τότε η υπόθεση εισάγεται με το εἰ και εκφέρεται με οριστική οποιουδήποτε χρόνου, ενώ η απόδοση εκφέρεται με οποιαδήποτε έγκλιση (βλ. τα τέσσερα πρώτα παραδείγματα).

II.  Το αντίθετο του πραγματικού. Αν η σχέση που εκφράζεται με τον υποθετικό λόγο θεωρείται ότι είναι κάτι αντίθετο από αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα, τότε η υπόθεση εισάγεται με το εἰ και εκφέρεται με οριστική παρελθοντικού χρόνου, ενώ η απόδοση εκφέρεται με δυνητική οριστική, δηλαδή οριστική παρελθοντικού χρόνου + ἄν. Αν όμως στην απόδοση υπάρχει απρόσωπο ρήμα ή απρόσωπη έκφραση, τότε παραλείπεται συνήθως το δυνητικό ἄν (βλ. τα τέσσερα τελευταία παραδείγματα).

 

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Να αναγνωρίσετε το είδος των υποθετικών λόγων στα επόμενα παραδείγματα:

1. Εἰ Ἕκτορα ἀποκτενεῖς, καὶ αὐτὸς (= και συ ο ίδιος) ἀποθανεῖ.
2. Εἰ ὑπὲρ τῶν μεγίστων εἴρηκα (= έχω μιλήσει), οὐ δεῖ περὶ τῶν φαύλων σπου-     δάζειν.
3. Εἰ μὴ ἐβούλοντο οἱ κατήγοροι κακῶς ἐμὲ ποιεῖν, πολλὴν ἂν αὐτοῖς χάριν εἶχον ταύτης τῆς κατηγορίας (= γι’ αυτή την κατηγορία).
4. Εἰ τὰ ψηφίσματα αὐτάρκη ἦν, πάλαι ἂν ὁ τύραννος δίκην ἐδεδώκει (= από πολύ καιρό ο τύραννος θα είχε τιμωρηθεί).

  Να συμπληρώσετε τα κενά με τους κατάλληλους τύπους των ρημάτων που είναι σε παρένθεση:

1. Εἰ μὴ εἴχομεν ὀφθαλμούς, ὅμοιοι τοῖς τυφλοῖς ἂν ……….. (εἰμί).
2. Εἴ τις ἀδικεῖ καὶ ἐπιορκεῖ καὶ ψεύδεται, οὐ ……….. (δύναμαι) εὐδαιμονεῖν.
3. Εἰ πάντες οἱ ἄνθρωποι ἀλλήλους ……….. (φιλῶ = αγαπώ), κάλλιστος ἂν ἦν ὁ βίος.
4. Εἰ οἱ Ὀλύνθιοι πεισθέντες ὑφ' ὑμῶν ἀνείλοντο (= ανελάμβαναν) τὸν πόλεμον, σφαλεροὶ (= αβέβαιοι) σύμμαχοι ἂν ……….. (εἰμί).
5. Εἰ ἄλλον εἵλεσθε (= αν εκλέγατε άλλον) στρατηγὸν οὐκ ἂν ἐγὼ ……….. (πολεμῶ).
6. Εἰ ……….. (πιστεύω = έχω εμπιστοσύνη) αὐτῷ, δεῖ ποιεῖν ἡμᾶς ἅπαντα, ὅσα συμβουλεύει.

  Να αποδώσετε στην κοινή νεοελληνική τα παρακάτω κείμενα (προσοχή στους υποθετικούς λόγους):

1. Λύκος ἰδὼν ποιμένας ἐσθίοντας ἐν σκηνῇ πρόβατον, ἐγγὺς προσελθών ἔφη· «ἡλίκος ἂν ἦν «ὑμῖν θόρυβος, εἰ ἐγὼ τοῦτο ἐποίουν».

	ἐσθίοντας (ἐσθίω)	να τρώνε
	ἡλίκος	πόσο μεγάλος

2. Πρόβατον ἀφυῶς κειρόμενον πρὸς τὸν κείροντα ἔφη· «εἰ μὲν ἔρια ζητεῖς, ἀνωτέρω τέμνε· εἰ δὲ κρεῶν ἐπιθυμεῖς, ἅπαξ με καταθύσας τοῦ κατὰ μικρὸν βασανίζειν ἀπάλλαξον».

	ἀφυῶς κειρόμενον	που το κούρευαν αδέξια
	πρὸς τὸν κείροντα	σ’ εκείνον που το κούρευε
	ἔρια (ἔριον, τό)	μαλλιά
	ἀνωτέρω τέμνε	κόψε λίγο πιο πάνω
	ἅπαξ με καταθύσας	αφού με σφάξεις μια κι έξω

3. Κριθὴν τὴν τοῦ ἵππου ὁ ἱπποκόμος κλέπτων καὶ πωλῶν τὸν ἵππον ἔτριβεν καὶ ἐκτένιζεν πᾶσαν ἡμέραν. Ἔφη δὲ ὁ ἵππος· «εἰ ἐθέλεις ἀληθῶς καλὸν εἶναι με, τὴν κριθὴν τὴν τρέφουσάν με μὴ πώλει».

	ἔτριβεν	ξύστριζε, περιποιόταν
	καλὸν	όμορφον, ωραίον

                                                 

4. Λύκος κατά τινα ἄρουραν ὁδεύων κριθὰς εὗρε· μὴ δυνάμενος δὲ αὐταῖς τροφῇ χρήσασθαι, καταλιπὼν ἀπῄει. Ἵππῳ δὲ συντυχών, τοῦτον ἐπὶ τὴν ἄρουραν ἐπήγαγε λέγων ὡς εὑρὼν κριθὰς αὐτὸς μὲν οὐκ ἔφαγεν, αὐτῷ δὲ ἐφύλαξεν, ἐπεὶ καὶ ἡδέως αὐτοῦ τὸν ψόφον τῶν ὀδόντων ἀκούει. Καὶ ὁ ἵππος «ὑποτυχὼν εἶπεν «ἀλλ’ ὦ οὗτος, εἰ λύκοι κριθῶν τροφῇ χρῆσθαι ἠδύναντο, οὐκ ἄν ποτε τὰ ὦτα τῆς γαστρὸς προέκρινας».

	κατά τινα ἄρουραν ὁδεύων	περπατώντας σ’ ένα χωράφι
	καταλιπὼν ἀπῄει	τα παράτησε και έφυγε
	Ἵππῳ δὲ συντυχών	όταν συνάντησε ένα άλογο
	ἐπήγαγε (ἐπάγω)	οδήγησε
	ἐπεὶ... ἀκούει	γιατί με ευχαρίστηση ακούει τον κρότο των δοντιών του
	ὑποτυχὼν (ὑποτυγχάνω)	απαντώντας,δίνοντας απάντηση
	οὐκ ἂν προέκρινας (προκρίνω)	δε θα προτιμούσες

                                                                                                           

(Αἰσώπου Μῦθοι, διασκευές)

ΤΟ ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΑΟΡΙΣΤΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ
ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ

Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

Να μελετήσετε τα παρακάτω παραδείγματα:

I.

Ἐάν τι κακὸν ἐπιτηδεύσωσιν (= κάνουν), οὔθ’ οἱ δυνατοὶ οὔθ’ οἱ ἀσθενεῖς, ἐν ἀγαθῇ πολιτείᾳ, ἀπολυθήσονται τῆς τιμωρίας. Οἱ ἡγεμόνες (= οι οδηγοί) τῆς ὁδοῦ, ἤν τι περί ἡμᾶς ἁμάρτωσιν (= αν κάνουν κάποιο σφάλμα εις βάρος μας), εἴσονται (= θα γνωρίζουν) ὅτι περὶ τὰ ἑαυτῶν σώματα (= για τη δική τους ζωή) ἁμαρτήσονται. Ἤν φύγῃ Ἀβροκόμας, ἕλεσθε (= να εκλέξετε) ἄλλον ἡγεμόνα (= αρχηγό). Ἄν θεὸς ἐθέλῃ, ῥᾳδίως κρατήσομεν τῶν πολεμίων.

II.

Ἐὰν τὰ ἀδύνατα θηρεύῃς (= επιδιώκεις), δυστυχίαν τῷ σῷ βίῳ παρέχεις. Ἐὰν οἱ ἄνθρωποι τὴν δίκην (= τη δικαιοσύνη) καταλύωσιν, ἀσφάλειαν οὐκ ἔχουσι. Ἤν τις τούτων τι παραβαίνῃ (= κάνει κάποια παράβαση) ζημίαν αὐτοῖς ἐπέθεσαν (= τους τιμωρούν). Ἐὰν οἱ πολῖται τοῖς ἄρχουσι πείθωνται, ἄριστα αἱ πόλεις οἰκοῦνται (= διοικούνται).

 

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τα παραπάνω παραδείγματα είναι υποθετικοί λόγοι που δηλώνουν:

I.  Το προσδοκώμενο, δηλαδή κάτι που κατά την κρίση του ομιλητή αναμένεται ότι θα επακολουθήσει, εφόσον τεθεί μια προϋπόθεση. Στο προσδοκώμενο η υπόθεση εισάγεται με ἐάν, ἄν, ἢν και εκφέρεται με υποτακτική, ενώ η απόδοση εκφέρεται με οριστική μέλλοντα ή με κάποια ισοδύναμη έκφραση (όπως π.χ. προστακτική, δυνητική ευκτική κ.ά.).

II. Την αόριστη επανάληψη στο παρόν και το μέλλον, δηλαδή κάτι που ο ομιλητής θεωρεί ότι θα επαναλαμβάνεται αόριστα στο παρόν και το μέλλον. Στο είδος αυτό η υπόθεση εισάγεται με ἐάν, ἄν, ἢν και εκφέρεται με υποτακτική και η απόδοση εκφέρεται με οριστική ενεστώτα ή με ισοδύναμη έκφραση (συνήθως με γνωμικό αόριστο).

 

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Να συμπληρώσετε τα κενά με τους κατάλληλους τύπους των ρημάτων που είναι σε παρένθεση:

1. Ἐὰν τοῦτον ἀποκτείνητε, ….……… (βλάπτω) ὑμᾶς αὐτούς (= τους εαυτούς σας).
2. Ἢν ἐγγὺς ἔλθῃ θάνατος, οὐδεὶς ….……… (βούλομαι) θνῄσκειν.
3. Ἐὰν τὰ ἀγαθὰ ….……… (πράττω), χαρὰν μεγάλην τῇ μητρὶ καὶ τῷ πατρὶ παρέχομεν.
4. Ἀπολούμεθα (= θα καταστραφούμε), ἐὰν μίαν ἔτι τοιαύτην νίκην ….……… (νικῶ).
5. Ἐὰν τὰ ὅπλα παραδῶτε, σπονδαὶ ….……… (εἰμί).
6. Ἐάν τις, παῖς ὤν, καλῶς ….……… (παιδεύομαι), ἀνὴρ ὤν, τὰ καλὰ ἐπιτηδεύει (= με τα καλά ασχολείται).

  Να σχηματίσετε υποθετικούς λόγους συνδυάζοντας κατάλληλα την υπόθεση της πρώτης στήλης με την αντίστοιχη απόδοση που υπάρχει στη δεύτερη στήλη (όπως στο παράδειγμα):

Νέος ἂν πονήσῃς (= αν κοπιάσεις), Ἐάν τις τὸν ἥλιον ἀναιδῶς ἐγχειρῇ θεάσασθαι (= προσπαθεί να κοιτάξει κατά πρόσωπο), Ἐὰν πάντα ἀκούσητε, Ἢν βασιλεὺς ἀποθάνῃ, Ἐὰν θεὸς ἐθέλῃ, Ἐὰν ἀντέχῃ τὰ τῶν Ὀλυνθίων (= αν αντέχουν οι Ολύνθιοι),

α)   τὴν ὄψιν ἀφαιρεῖται (= χάνει το φως του). β)    δικαίως οὗτος τιμωρηθήσεται. γ)   γῆρας ἕξεις εὐτυχές. δ)    ὑμεῖς ἐκεῖ πολεμήσετε. ε)    κρίνατε. στ) τότε βουλευσόμεθα (= θα αποφασίσουμε) περὶ τοῦ μέλλοντος)

1. — γ 2. — ...... 3. — ......

4. — ….. 5. — ….. 6. — …..

  Να αποδώσετε τα κείμενα στην κοινή νεοελληνική γλώσσα, αφού πρώτα αναγνωρίσετε τους υποθετικούς λόγους που υπάρχουν σ' αυτά:

1. Λύκος ὑπὸ κυνῶν δηχθεὶς καὶ κακῶς διατεθεὶς ἐβέβλητο τροφὴν ἑαυτῷ περιποιεῖσθαι μὴ δυνάμενος· καὶ δὴ θεασάμενος πρόβατον, τούτου ἐδεήθη ὕδωρ αὐτῷ κομίσαι ἐκ τοῦ παραρρέοντος ποταμοῦ, «ἐάν γὰρ σύ μοι ὕδωρ δῶς, ἐγὼ τὴν τροφὴν ἐμαυτῷ εὑρήσω». Τὸ δὲ πρόβατον ἔφη· «ἐὰν ὕδωρ σοι κομίσω ἐγὼ, σὺ καὶ τροφῇ μοι χρήσῃ».

	λύκος... ἐβέβλητο	λύκος δαγκωμένος από σκυλιά και όντας σε κακή κατάσταση είχε πέσει καταγής
	τούτου ἐδεήθη (δέομαι)	του ζήτησε
	σὺ καὶ τροφῇ μοι χρήσῃ	θα σου χρησιμεύσω και για τροφή / θα με χρησιμοποιήσεις και ως τροφή

2. Ἀλώπηξ εἰς ἀγέλην προβάτων εἰσελθοῦσα καὶ ἀναλαβοῦσα ἓν τῶν θηλαζόντων ἀρνίων, προσεποιεῖτο καταφιλεῖν. Ἐρωτηθεῖσα δὲ ὑπὸ κυνὸς τί τοῦτο ποιεῖ· «τιθηνοῦμαι αὐτό, ἔφη, καὶ προσπαίζω». Καὶ ὁ κύων ἔφη· «καὶ νῦν, ἐὰν μὴ ἀφῇς τὸ ἀρνίον ἀφ’ ἑαυτῆς, τὰ κυνῶν σοι προσοίσω».

	τιθηνοῦμαι αὐτὸ	το νταντεύω, το περιποιούμαι
	ἀφ’ ἑαυτῆς	από μόνη σου
	τὰ κυνῶν σοι προσοίσω (προσφέρω)	θα σου προσφέρω (την περιποίηση) των σκυλιών, θα σου δείξω πώς χαϊδεύουν τα σκυλιά

Αἰσώπου Μῦθοι, διασκευές)

ΑΠΛΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΑΟΡΙΣΤΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ
ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

Να μελετήσετε τα παρακάτω παραδείγματα:

I.

Εἰ δέοι (= χρειάζεται, είναι ανάγκη) πολεμεῖν, ἄμεινον ἂν πολεμοῖμεν ἔχοντες τὰ ὅπλα ἢ παραδόντες. Εἴ τις περιέλοιτο (= αν κανείς αφαιρούσε) τῆς ποιήσεως πάσης τό τε μέλος (= μελωδία) καὶ τὸν ῥυθμὸν καὶ τὸ μέτρον, λόγοι γίγνονται τὰ λειπόμενα. Δυστυχέστατος τῶν ἀνθρώπων ἂν εἴην, εἰ τῆς πατρίδος ἀποστερηθείην. Ἐπιλείποι ἂν ἡμᾶς ὁ πᾶς χρόνος (= δεν θα αρκούσε σε μας ο χρόνος), εἰ τὰς Ἡρακλέους πράξεις ἁπάσας καταριθμησαίμεθα (= απαριθμούσαμε, διηγούμαστε με λεπτομέρεια).

II.

Κίμων, εἴ τινι ὑπόσχοιτό τι, οὐδαμῶς ἐψεύδετο. Εἴ τις καλῶς ὑπηρετήσειε Φιλίππῳ, οὐδενί ἂν εἴασε (ἐῶ = αφήνω) τὴν προθυμίαν ἀχάριστον (= χωρίς ανταμοιβή). Εἴ τις Κύρῳ δοκοίη βλακεύειν (= έδινε την εντύπωση ότι συμπεριφερόταν βλακωδώς), ἔπαισεν ἄν (παίω = χτυπώ). Οἱ Ἕλληνες τὸ πάλαι, εἴ βούλοιντο εἰς λόγους ἐλθεῖν πρὸς ἀλλήλους (= όταν ήθελαν να έρθουν σε διαπραγματεύσεις), κήρυκας ἔπεμπον.

 

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τα παραπάνω παραδείγματα είναι υποθετικοί λόγοι που δηλώνουν:

I. Την απλή σκέψη, δηλαδή κάτι που κατά την κρίση του ομιλητή είναι δυνατόν να γίνει, χωρίς όμως να τον ενδιαφέρει αν τελικά αυτό θα πραγματοποιηθεί. Στην απλή σκέψη, η υπόθεση εισάγεται με το εἰ και εκφέρεται με ευκτική και η απόδοση συνήθως με δυνητική ευκτική (= ευκτική + ἄν) ή, σπανιότερα, με οριστική αρκτικού χρόνου.

II. Την επανάληψη στο παρελθόν, δηλαδή κάτι που επαναλαμβανόταν στο παρελθόν. Στο είδος αυτό η υπόθεση εισάγεται με το εἰκαι εκφέρεται με ευκτική και η απόδοση με οριστική παρατατικού ή με δυνητική οριστική αορίστου (= οριστική αορίστου + ἄν).

 

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Να συμπληρώσετε τα κενά με τους κατάλληλους τύπους των ρημάτων που είναι σε παρένθεση:

1. Εἰ oἱ πολῖται ..............   (ὁμονοῶ) ἀλλήλοις, εὐνομουμένη γίγνοιτο ἂν ἡ πόλις.
2. Εἰ ἡμᾶς αὐτοὺς δεήσειεν (= χρειαζόταν, ήταν ανάγκη) τριάκονθ’ ἡμέρας ἔξω γενέσθαι, οἱ γεωργοῦντες (= οι γεωργοί) ἡμῶν πολλὰ ἂν …………… (ζημιοῦμαι).
3. Εἴ τις ἐν Λακεδαίμονι ποιοίη τι φαῦλον, οὗτος     ………. (δοκεῖ) ἀχρεῖος εἶναι.
4. …………… (βούλομαι) ἂν σπείσασθαί σοι (= να συνάψω ανακωχή μαζί σου), ὦ Τισσάφερνες, εἰ μὴ οἰοίμην (= αν δεν πίστευα) ὑπὸ σοῦ ἐξαπατᾶσθαι.

  Να σχηματίσετε υποθετικούς λόγους συνδυάζοντας κατάλληλα την υπόθεση της πρώτης στήλης με την αντίστοιχη απόδοση που υπάρχει στη δεύτερη στήλη (όπως στο παράδειγμα):

Εἴ τις ἆθλα προτιθείη (= καθιέρωνε βραβεία) τοῖς γεωργοῖς, Εἴ τις τὴν ἐλπίδα ἐκ τοῦ βίου ἀποβάλοι, Ἀγησίλαος εἰ τοὺς νέους γυμναζομένους ἴδοι, Εἰ μὴ τρέφοιτο, Εἰ τὰ ψηφίσματα αὐτάρκη εἶεν, Εἰ οἱ Λακεδαιμόνιοι στρατεύοιντο ἔξω χώρας,

α) μάντεις ἦσαν ἐν τῷ στρατοπέδῳ καὶ ἱερεῖς φέροντες πῦρ ἀπὸ τοῦ Διὸς βωμοῦ. β) ἠνάγκασαν ἂν ἡμᾶς ποιεῖν τὰ προσήκοντα (= όσα πρέπει). γ) οὐκ ἄν τις ζῴη. δ) τί ἄν ἀγαθὸν ὑπολελειμμένον εἴη (= έχει απομείνει). ε) πολλὰ ἂν ἐπιδοίη (= θα προόδευε) ἡ γεωργία. στ) ἐπῄνεσεν ἄν.

1. —  ε 2. —  ….. 3. —  …..

4. —  ….. 5. —  ….. 6. —  …..

  Να αποδώσετε το κείμενο στην κοινή νεοελληνική γλώσσα, αφού πρώτα αναγνωρίσετε τον υποθετικό λόγο που υπάρχει σ' αυτό:

Λαγωοί ποτε πολεμοῦντες ἀετοῖς παρεκάλουν εἰς συμμαχίαν ἀλώπεκας. Αἱ δὲ ἔφησαν· «βοηθήσαιμεν ἂν ὑμῖν, εἰ οὐ γνοῖμεν τίνες ἐστὲ καὶ τίσι πολεμεῖτε».

	αἱ δὲ ἔφησαν (φημί)	κι αυτές είπαν
	εἰ οὐ γνοῖμεν (γιγνώσκω)	αν δεν ξέραμε

(Αἰσώπου Μῦθοι, διασκευή)

 

Δ. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ

 

Ε. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ

  Στα επόμενα παραδείγματα να τοποθετήσετε τον κατάλληλο υποθετικό σύνδεσμο:

1. Οὐκ ἂν δικαίως πιστεύοις εἶναι ἐλεύθερος, …….. τυραννεύοιο ὑπὸ τῶν ἐπιθυμιῶν.
2. ………….. τὴν εὐδαιμονίαν τέχναις (= με τεχνάσματα) πονηραῖς διώκῃς (= επιδιώκεις), οὐκ ἐν τῷ βίῳ εὐτυχήσεις.
3. …………… τις ἔχων πολλὰ χρήματα μὴ χρῷτο αὐτοῖς (= δεν τα χρησιμοποιεί), τι ἂν πλέον ἔχοι τοῦ πένητος;
4. Κακίστης δουλείας ἀπολυθήσῃ (= θα απαλλαγείς από τη χειρότερη μορφή δουλείας),   …. ἀπολυθῇς τῶν ἐπιθυμιῶν.
5. Κάλλιστ’ ἂν ζῴης, ……… τά προσήκοντα δρῴης (δρῶ = πράττω, κάνω) μήτε θηρῶν (=χωρίς να επιδιώκεις) τὸν τῶν ἀνθρώπων ἔπαινον μήτε δειμαίνων (= ούτε να φοβάσαι) τὸν τῶν ἀφρόνων ψόγον.
6. …….. μὴ Ἀλέξανδρος ἦν, ἐπεθύμουν ἂν εἶναι Διογένης.
7. ……..  Ἕκτορα ἀποκτενεῖς, καὶ αὐτός (= και συ ο ίδιος) ἀποθανεῖ.
8. ……… τις ἐν Ὀλυμπίᾳ νικήσῃ, εὐδαίμων ἔσται· εὐδαιμονέστερος δὲ …… ἐν μάχῃ νικῶν τελευτήσῃ.

  Να μετατρέψετε τους ακόλουθους υποθετικούς λόγους σε όλα τα υπόλοιπα είδη:

1. Εἰ γὰρ τοὺς κρείττους νικᾷς, θαυμαστὸς εἶ.
2. Εἰ ἐποίει οὗτος τὰ δέοντα, ηὐδαιμόνει ἄν.
3. Ἐὰν καρτερίαν καὶ πειθὼ ἔχωμεν, ἀνδρείως ἀγωνισόμεθα.

  Να μεταφέρετε στην αρχαία Ελληνική τους υποθετικούς λόγους:

1. Αν ήμουν σοφός (δεν είμαι όμως), θα ήμουν ευτυχής (εὐδαίμων).
2. Όταν (κάθε φορά που) η πατρίδα κινδυνεύει, όλοι εμείς τη βοηθούμε (βοηθῶ + δοτ.).
3. Όταν (κάθε φορά που) η πατρίδα κινδύνευε, όλοι εμείς τη βοηθούσαμε.
4. Όταν η πατρίδα κινδυνεύσει, όλοι εμείς θα τη βοηθήσουμε.
5. Αν με εξόριζαν οι συμπολίτες μου (φεύγω ὑπὸ τοῦ δήμου), θα ήμουν πάρα πολύ δυστυχής (το θεωρώ ως ενδεχόμενο, ως σκέψη).
6. Αν κάποιος νομίζει ότι οι Λακεδαιμόνιοι είναι φοβεροί και δυσκολοπολέμητοι (δυσπολέμητος), είναι λογικός (σώφρων).

  Να μεταφράσετε τα επόμενα κείμενα στην κοινή νεοελληνική γλώσσα, αφού πρώτα αναγνωρίσετε τους υποθετικούς λόγους που υπάρχουν σ’ αυτά:

1. Ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ Πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος· ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ Πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν.

(Κατὰ Ματθαῖον 6, 14-15)

ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις

γιατί, αν συγχωρήσετε στους ανθρώπους

                                                                 

2. Ὁ λύχνος τοῦ σώματός ἐστιν ὁ ὀφθαλμός· ἐὰν οὖν ὁ ὀφθαλμός σου ἁπλοῦς ᾖ, ὅλον τὸ σῶμά σου φωτεινὸν ἔσται· ἐὰν δὲ ὁ ὀφθαλμός σου πονηρός ᾖ, ὅλον τὸ σῶμά σου σκοτεινὸν ἔσται.

(Κατά Ματθαῖον 6, 22-23)

3.

—    Ἄσκει τῶν περὶ τὸ σῶμα γυμνασίων μὴ τὰ πρὸς τὴν ῥώμην ἀλλὰ τὰ πρὸς τὴν ὑγίειαν· τούτου δ’ ἂν ἐπιτύχοις, εἰ λήγοις τῶν πόνων ἔτι πονεῖν δυνάμενος. —    Ἐὰν ᾖς φιλομαθής, ἔσει πολυμαθής· ἃ μὲν ἐπίστασαι, ταῦτα διαφύλαττε ταῖς μελέταις, ἃ δὲ μὴ μεμάθηκας, προσλάμβανε ταῖς ἐπιστήμαις. —    Δοκίμαζε τοὺς φίλους ἐκ τε τῆς περὶ τὸν βίον ἀτυχίας καὶ τῆς ἐν τοῖς κινδύνοις κοινωνίας· τὸ μὲν γὰρ χρυσίον ἐν τῷ πυρὶ βασανίζομεν, τοὺς δὲ φίλους ἐν ταῖς ἀτυχίαις διαγιγνώσκομεν. Οὕτως ἄριστα χρήσει τοῖς φίλοις, ἐὰν μὴ προσμένῃς τὰς παρ’ ἐκείνων δεήσεις, ἀλλ’ αὐτεπάγγελτος αὐτοῖς ἐν τοῖς καιροῖς βοηθεῖς.

(Ἰσοκράτους, Πρὸς Δημόνικον, 14, 18 και 25)

	εἰ λήγεις τῶν πόνων	αν σταματάς τις ασκήσεις
	προσλάμβανε ταῖς ἐπιστήμαις	να τα αποκτάς με τα διαβάσματα, με τη γνώση
	και τῆς ἐν τοῖς κινδύνοις κοινωνίας	και από τη συμμετοχή στους κινδύνους
	διαγιγνώσκομεν	κρίνουμε, καταλαβαίνουμε
	ἀλλ’ αὐτεπάγγελτος... βοηθεῖς	αλλά με δική σου πρωτοβουλία τους βοηθείς στις κατάλληλες περιστάσεις

 

ΣΤ. ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ

I. Συμβαίνει πολλές φορές να παραλείπεται μέσα στον λόγο η υπόθεση ή η απόδοση, γιατί εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα. Στην περίπτωση αυτή, οι υποθετικοί λόγοι καλούνται ελλειπτικοί.

Π.χ. Eἰ μὲν τὴν ῥητορικήν ἐδίδαξεν, καλῶς ἔχει· εἰ δὲ μή, τί σοι ὄφελος; (ενν. εἰ δὲ μὴ ἐδίδαξεν).

Από τους ελλειπτικούς υποθετικούς λόγους προέρχονται ορισμένες φράσεις που κατέληξαν να έχουν επιρρηματική σημασία. Τέτοιες είναι π.χ. :

εἰ δὲ μὴ	= αλλιώς
εἰ μὴ	= εκτός μονάχα, παρά μόνο
εἰ μὴ ἄρα	= εκτός αν ίσως
ἐὰν μόνον	= αρκεί μόνο να
εἴ τις καὶ ἄλλος	= περισσότερο από κάθε άλλον
εἴπερ τις καὶ ἄλλος	= περισσότερο από κάθε άλλον κ.λπ.

II.     Εάν ο υποθετικός λόγος εξαρτάται από κάποιο ρήμα, τότε η απόδοση μπορεί να πάρει διαφορετική μορφή από αυτήν που έχουμε μάθει ως τώρα και συγκεκριμένα:

Ανάλογα με το ρήμα της εξάρτησης μπορεί να μετατραπεί:

α) σε δευτερεύουσα πρόταση
β) σε απαρέμφατο
γ) σε κατηγορηματική μετοχή.

Παραδείγματα
	υπόθεση	απόδοση	μετατροπή
ανεξάρτητος υποθετικός      λόγος	εἰ ταῦτα πράττετε,	ἀδικεῖτε
εξαρτημένος   υποθετικός     λόγος	Σωκράτης γιγνώσκει, εἰ ταῦτα πράττουσιν,	ὅτι ἀδικοῦσιν	δευτερεύουσα πρόταση
	Σωκράτης γιγνώσκει, εἰ ταῦτα πράττουσιν,	ἀδικεῖν (αὐτούς)	απαρέμφατο
	Σωκράτης γιγνώσκει, εἰ ταῦτα πράττουσιν,	ἀδικοῦντας (αὐτούς)	κατηγορηματική μετοχή

Οι μετατροπές που υφίστανται οι εξαρτημένοι υποθετικοί λόγοι ακολουθούν γενικά τους κανόνες μετατροπής του ευθέος λόγου σε πλάγιο.

III.   Πολλές φορές η υπόθεση δεν εμφανίζεται με τη μορφή υποθετικής πρότασης, αλλά με τη μορφή υποθετικής μετοχής.
Π.χ. Οὐκ ἂν ἦλθον δεῦρο, ὑμῶν μὴ κελευσάντων(= Οὐκ ἂν ἦλθον δεῦρο, εἰ μὴ ὑμεῖς ἐκελεύσατε).

Περισσότερα φιλολογικά θέματα εδώ.