Μονόθεμα φωνηεντόληκτα ουσιαστικά της γ' κλίσης

Α. ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ

Στο παρακάτω κείμενο να βρείτε, με βάση όσα γνωρίζετε, τα ουσιαστικά της γ' κλίσης:

Μετὰ δὲ τὴν Αἰγέως τελευτήν, Θησεὺς βασιλεὺς ἐγένετο καὶ ἔργον θαυμαστὸν ἐποίησεν. Οὗτος μεθ’ ἱππέων πολλῶν καὶ ἱερέων τοὺς τῆς Ἀττικῆς δήμους ἔπειθεν μίαν πόλιν ποιῆσαι. Καταλύσας οὖν τὰς παρ’ ἑκάστῳ δήμῳ ἀρχάς, κοινὸν πρυτανεῖον καὶ βουλευτήριον ἵδρυσε καὶ τὴν νέαν πόλιν Ἀθήνας προσηγόρευσε.

(Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι, Θησεύς, 24, διασκευή)

  Να εντάξετε τα ουσιαστικά που αναγνωρίσατε στην κατάλληλη κατηγορία, σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα:

  

* Από αυτά έχουν διδαχθεί μέχρι τώρα τα λήγοντα σε -ευς, -εως και -ις, -εως.

Β. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

Να μελετήσετε τα επόμενα παραδείγματα και να επισημάνετε τα φωνηεντόληκτα ουσιαστικά της γ' κλίσης. Σε ποιες από τις παραπάνω κατηγορίες ανήκουν;

• Οἱ Τρῶες Ἶλον καὶ Τρῶα ἐθεράπευον (= τιμούσαν) ὡς ἥρωας. Τοῖς ἥρωσι τούτοις πολλοὶ ναοὶ ἦσαν.
• Κατὰ τὰς κλιτῦς (= βουνοπλαγιές) τοῦ Ὑμηττοῦ ἄμπελοι ἐφύοντο καὶ βότρυες (= σταφύλια) ἐγίγνοντο, ἐκ δὲ τῶν βοτρύων οἶνος ἐξαίρετος. Κίνδυνος δ’ ὅμως τοῖς βότρυσιν οἱ μύες (= τα ποντίκια) ἦσαν.

Στα παραπάνω παραδείγματα υπάρχουν ορισμένοι νέοι τύποι φωνηεντολήκτων της γ' κλίσης:

α)

Τρῶες Τρῶα ἥρωαςἥρωσι

β)

τὰς κλιτῦς βότρυεςτῶν βοτρύωντοῖς βότρυσινοἱ μύες

                                                                     

Εδώ, πρόκειται για φωνηεντόληκτα που λήγουν:

α) σε -ως, -ωος   (π.χ. Τρως, -ωός, ἥρως, -ωος)
β) σε -υς, -υος    (π.χ. κλιτύς, -ύος, βότρνς, -υος, μῦς, -υός)

Τα ονόματα αυτά κλίνονται ως εξής (βλ. και τις παραγρ. 108-109 της Γ.Α.Ε.):

ΕΝΙΚΟΣ
ΟΝΟΜ. ΓΕΝ. ΔΟΤ. ΑΙΤ. ΚΛΗΤ.	ὁ τοῦτῷτὸν(ὦ)	ἥρως ἥρωοςἥρωιἥρωαἥρως	ὁ τοῦτῷτὸν(ὦ)	Τρὼς ΤρωὸςΤρωὶΤρῶαΤρὼς	ὁ τοῦτῷτὸν(ὦ)	βότρυς βότρυοςβότρυϊβότρυνβότρυ	ὁ τοῦτῷτὸν(ὦ)	μῦς μυὸςμυΐμῦνμῦ

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ
ΟΝΟΜ. ΓΕΝ. ΔΟΤ. ΑΙΤ. ΚΛΗΤ.	οἱτῶντοῖς τοὺς(ὦ)	ἥρωεςἡρώωνἥρωσι(ν)ἥρωαςἥρωες	οἱ τῶντοῖςτοὺς(ὦ)	Τρῶες ΤρώωνΤρωσὶ(ν)ΤρῶαςΤρῶες	οἱ τῶντοῖςτοὺς(ὦ)	βότρυες βοτρύωνβότρυσι(ν)βότρυςβότρυες	οἱ τῶντοῖςτοὺς(ὦ)	μύες μυῶνμυσὶ(ν)μῦςμὺες

 

Γ. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τα παραπάνω ονόματα έχουν μόνον ένα θέμα (ηρω-, Τρω-, βότρυ-, μυ-) και γι’ αυτό χαρακτηρίζονται, όπως είπαμε ως μονόθεμα.
Από αυτά, όσα ανήκουν στην πρώτη κατηγορία (δηλαδή λήγουν σε -ως, -ωος) κλίνονται ομαλά και σύμφωνα με τα υποδείγματα. Για τα ονόματα της δεύτερης κατηγορίας (για όσα δηλαδή λήγουν σε -υς, -υος) πρέπει να γνωρίζουμε τα εξής:

1. Η κλητική του ενικού σχηματίζεται μόνο με το θέμα, δηλαδή χωρίς κατάληξη. Π.χ. (ὦ) βότρυ, (ὦ) κλιτύ, (ὦ) μῦ.
2. Η αιτιατική του ενικού έχει κατάληξη -ν (αντί -α), π.χ. τὸν βότρυν, τὴν κλιτύν, τὸν μῦν.
3. Η αιτιατική του πληθυντικού έχει την κατάληξη -ς (αντί -ας) και όταν τονίζεται στη λήγουσα παίρνει περισπωμένη. Π.χ. τοὺς βότρυς, τὰς κλιτῦς, τοὺς μῦς.
4. Τα μονοσύλλαβα ονόματα της κατηγορίας αυτής, όπου εμφανίζουν μία μόνο συλλαβή, παίρνουν περισπωμένη, π.χ. ὁ μῦς, τὸν μῦν, (ὦ) μῦ, τοὺς μῦς.

 

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Να συμπληρώσετε τους κλιτικούς τύπους των ουσιαστικών ὁ θὼς (= το τσακάλι), ἡ κλιτύς, ὁ στάχυς, ἡ δρῦς (= η βελανιδιά) στον πίνακα που ακολουθεί:

ΠΤΩΣΕΙΣ	ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ΟΝΟΜ. ΓΕΝ.    ΔΟΤ. ΑΙΤ. ΚΛΗΤ.	ὁ θὼς ..........τὸν θῶα .....	..... τῆς κλιτύος ...............	..........τῷ στάχυϊ ..........	ἡ δρῦς ..........τὴν δρῦν .....
	ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ΟΝΟΜ. ΓΕΝ.    ΔΟΤ. ΑΙΤ. ΚΛΗΤ.	.....τῶν θώων .....τοὺς θῶας .....	οἱ κλιτύες ............... .....	..... ..........τοὺς στάχυς .....	.....τῶν δρυῶν ..........(ὦ) δρύες

  Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με τις κατάλληλες λέξεις από το διπλανό σχήμα:

Οἱ ......... τὸ πάλαι (= τα παλιά χρόνια) ἡμίθεοι ἐνομίζοντο. Τὴν τῶν ...... πόλιν οἱ Ἕλληνες δόλῳ (= με δόλο, με τέχνασμα) κατέλαβον. Ἡ τῶν ......... δορὰ (= δέρμα) χρήσιμος τοῖς ἀνθρώποις ἦν καὶ διὰ τοῦτο τοὺς ......... ἐφόνευον. Τὸν Νεῖλον ποταμὸν οἱ Αἰγύπτιοι ὡς θεὸν καὶ ......... ἐτίμων. Πιστεύομεν τῇ τοῦ σώματος ......... , μᾶλλον ὅμως πιστεύομεν τῇ τῆς ψυχῆς ῥώμῃ. Τὸ ὄρος τοῦτο μεστὸν (= γεμάτο) ......... ἐστιν. Πόλεμόν ποτε οἱ ......... τοῖς βατράχοις ἐκήρυξαν, ἐπεὶ ὁ τῶν ......... βασιλεὺς ὑπὸ βατράχου ἐπνίγη. Ἐν Ὀλυμπίᾳ μὲν ἐλαίας στέφανος ἦν ἆθλον (= βραβείο) τῆς νίκης, ἐν δὲ τῷ Ἰσθμῷ ......... στέφανος.

 Να βάλετε στη σωστή πτώση τα ονόματα που είναι σε παρένθεση.

1. Αἱ ....... (Ἐρινὺς = θεά που τιμωρεί τις κακές πράξεις) ἐν Ἀθήναις ἱερὸν εἶχον· ὠνόμαζον δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τὰς ....... (Ἐρινὺς) Εὐμενίδας καὶ σεμνὰς θεούς.
2. Τὸν Πηλείδην Χείρων ἔτρεφε σπλάχνοις λεόντων καὶ ....... (σῦς, ὁ = ο χοίρος) ἀγρίων.
3. Οἱ ....... (δμώς, ὁ = δούλος) τὰς τῶν πλουσίων τραπέζας παρεσκεύαζον καὶ παντοῖα ἐδέσματα (= φαγητά) παρέθετον.
4. Οἱ τῶν ποταμῶν ....... (ἰχθύς) τὰ ὠὰ ὑπὸ τὴν ....... (ἰλὺς = λάσπη, πηλός) τίκτουσιν (= γεννούν).
5. Οἱ τῶν ἀγρῶν ....... (μῦς) τοὺς ....... (στάχυς) καὶ τοὺς ....... (βότρυς) φθείρουσιν.
6. Ἀντιγόνη τὸν τοῦ ἀδελφοῦ Πολυνείκους ....... (νέκυς, ὁ = νεκρό σώμα, νεκρός) διὰ ταφῆς ἐτίμησεν.

  Να μεταφέρετε στην αρχαία Ελληνική τα παραδείγματα:

1. Η Αίγυπτος είναι γυμνή (ψιλὴ + γεν.) από βελανιδιές και πεύκα.
2. Ο Άραχθος ποταμός είναι γεμάτος (μεστὸς + γεν.) από ψάρια και λάσπη.
3. Η Ελένη ήταν για τους Τρώες (δοτ.) αιτία πολλών κινδύνων.
4. Η Αθηνά στους ήρωες (δοτ.) των Ελλήνων σύμμαχος και σύμβουλος ήταν.

  Στο επόμενο κείμενο να βρείτε τα ονόματα που κλίνονται σύμφωνα με τις δυο κατηγορίες που εξετάσαμε και να κλίνετε ένα από την καθεμιά:

Σῦς ἄγριος ἑστὼς παρά τινα δρῦν τοὺς ὀδόντας ἠκόνα. Θωὸς δὲ ἐρομένου τὴν αἰτίαν δι’ ἥν, μηδενὸς ὄντος ἐπὶ τὴν κλιτὺν μήτε κυνηγέτου μήτε ἄλλου κινδύνου, τοὺς ὀδόντας θήγει, ἔφη· «ἀλλ' ἔγωγε οὐ ματαίως τοῦτο ποιῶ· ἐὰν γάρ με κίνδυνος καταλάβῃ, οὐ τότε περὶ τὸ ἀκονᾶν ἀσχοληθήσομαι, ἑτοίμοις δὲ οὖσι χρήσομαι.

(Αἰσώπου Μῦθοι, διασκευή)

ἑστὼς (ἵσταμαι)	που καθόταν, που στέκονταν
ἠκόνα (ἀκονάω -ῶ)	ακόνιζε
θωὸς δὲ ἐρομένου	όταν ένα τσακάλι ρώτησε
κυνηγέτου	κυνηγού
θήγει (θήγω)	ακονίζει, κάνει κοφτερούς
περὶ τὸ ἀκονᾶν	με το ακόνισμα
χρήσομαι	θα (τα) χρησιμοποιήσω Περισσότερα φιλολογικά θέματα εδώ.