Συμπληρωματικά για το κατηγορούμενο - Γενική κατηγορηματική - Επιρρηματικό και προληπτικό κατηγορούμενο

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ 
ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ - ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

Α. ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ

Να μελετήσετε το επόμενο κείμενο και να προσπαθήσετε, με βάση όσα ξέρετε μέχρι τώρα, να βρείτε τις λέξεις που είναι κατηγορούμενα:

Κῦρος ἔτι παῖς ὤν, ὅτ’ ἐπαιδεύετο καὶ σὺν ἀδελφῷ καὶ σὺν τοῖς ἄλλοις παισί, πάντων πάντα κράτιστος ἐνομίζετο. Οὗτος αἰδημονέστατος τῶν ἡλικιωτῶν ἐδόκει εἶναι καὶ φιλιππότατος· ἔκρινον δ’ αὐτὸν καὶ τῶν εἰς τὸν πόλεμον ἔργων, τοξικῆς τε καὶ ἀκοντίσεως, φιλομαθέστατον εἶναι καὶ μελετηρότατον. Ἐπεὶ δὲ τῇ ἡλικίᾳ ἔπρεπε, καὶ φιλοθηρότατος ἦν καὶ πρὸς τὰ θηρία φιλοκινδυνότατος.

(Ξενοφῶντος Κύρου Ἀνάβασις, Α’, 9, 2-6, διασκευή)

αἰδημονέστατος (αἰδήμων)	πάρα πολύ ντροπαλός
φιλιππότατος (φίλιππος)	πάρα πολύ φίλος των αλόγων (της ιππασίας)
ἐπεὶ... ἔπρεπε	όταν πλέον ταίριαζε στην ηλικία του
φιλοθηρότατος (φιλόθηρος)	πάρα πολύ φίλος του κυνηγιού

• Κατηγορούμενο είναι η λέξη με την οποία αποδίδεται στο υποκείμενο ένα γνώρισμα.
• Τα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο λέγονται συνδετικά (Π.χ. εἰμί, ὑπάρχω, γίγνομαι, τυγχάνω, καθίσταμαι, αἱροῦμαι, καλοῦμαι).
• Το κατηγορούμενο μπορεί να είναι επίθετο ή ουσιαστικό, αλλά επίσης και κάθε άλλη λέξη ή ολόκληρη πρόταση.

Ῥόδος  ἐστὶ νῆσος.
Ἐπύαξα ἦν φιλομαθεστάτη.
Ἀλέξανδρος ἐγένετο τηλικοῦτος (= τόσο μεγάλος).
Ἐγώ εἰμι ὁ λέγων.
Τὸ σιγᾶν (= η σιωπή) ἐστι σωφρονεῖν.
Οἱ στρατεύσαντες ἐγένοντο χίλιοι.
Τὸ στράτευμα ἦν πλησίον.
Φίλιππός ἐστιν ὅ,τι ἂν εἴπῃ τις.

• Το κατηγορούμενο, όταν είναι όνομα, συμφωνεί πάντοτε με το υποκείμενο στην πτώση.
• Πέρα όμως από αυτή τη μορφή, που είναι και η πιο συνηθισμένη, το κατηγορούμενο εμφανίζεται και με άλλες μορφές.

 

Β. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

• Στα παρακάτω παραδείγματα να μελετήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις και να επισημάνετε τη συντακτική τους χρήση:
  1. Ἱπποκράτης ὅδε ἐστὶ τῶν ἐπιχωρίων (= ένας από τους ντόπιους).
  2. Ἀλκιβιάδης ἦν ἐτῶν ὡς τεσσαράκοντα.
  3. Οἱ τελευταῖοι στρατιῶται κατέβαινον σκοταῖοι (= με το σκοτάδι) εἰς τὸ πεδίον.
  4. Θεμιστοκλῆς ἀπέθανεν φαρμάκῳ ἑκών (= με τη θέληση του).
  5. Τὸ Ἀλεξάνδρου ὄνομα μέγιστον ηὔξατο (= ώστε να γίνει μεγάλο).
  6. Τὸ τῆς πόλεως τεῖχος κτίζεται ὑψηλόν.

 

Γ. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

I.   Γενική κατηγορηματική: Όταν το κατηγορούμενο είναι ουσιαστικό, μερικές φορές δεν τίθεται σε ονομαστική πτώση, σύμφωνα με τον κανόνα, αλλά σε γενική που ονομάζεται γενική κατηγορηματική (παραδ. 1,2) και δηλώνει:

α)  Κτήση (γενική κατηγορηματική κτητική) Ὁ ἀγρός ἐστι Τιμοξένου (= ανήκει στον Τιμόξενο). β)    Ένα σύνολο, του οποίου το υποκείμενο αποτελεί μέρος (γενική κατηγορηματική διαιρετική). Ἀγησίλαος ἦν τῶν στρατηγῶν (= ένας από τους στρατηγούς). γ)  Ύλη (γενική κατηγορηματική της ύλης) Ὁ στέφανός ἐστι χρυσοῦ (= φτιαγμένος από χρυσό). δ)    Ιδιότητα (γενική κατηγορηματική της ιδιότητας) Πολλοὶ ἦσαν τῆς αὐτῆς γνώμης (= είχαν την ίδια γνώμη). ε)    Αξία (γενική κατηγορηματική της αξίας) Ὁ σίτος ἦν ταλάντου (= άξιζε ένα τάλαντο).

Σημείωση: Η χρήση της γενικής κατηγορηματικής (εκτός από τη γενική της ύλης) είναι πολύ συχνή στη νεοελληνική γλώσσα.

— Αυτό το σπίτι είναι του Νίκου (γενική κατηγ. κτητική)
— Ο Κώστας είναι της παρέας μας (γενική κατηγ. διαιρετική)
— Οι πολύχρωμες γραβάτες είναι της μόδας (γενική κατηγ. ιδιότητας)
— Αυτή η σοκολάτα είναι των πεντακοσίων δραχμών (γενική κατηγ. αξίας)

II. Επιρρηματικό κατηγορούμενο: οποιοδήποτε ρήμα (ιδιαίτερα όσα σημαίνουν κίνηση) μπορεί να συνδέει το υποκείμενο με ένα κατηγορούμενο, το οποίο ισοδυναμεί με επίρρημα (παραδ. 3,4).
Το κατηγορούμενο αυτό λέγεται επιρρηματικό.
Είναι συνήθως επίθετο και δηλώνει: τόπο, χρόνο, τρόπο, σκοπό, σειρά κ.λπ.

Παραδείγματα	Το επιρρηματικό κατηγορούμενο σημαίνει:
Οἱ στρατιῶται ἐσκήνουν (= στρατοπέδευαν) ὑπαίθριοι (= στο ύπαιθρο). Ὁ ἄγγελος ἀφίκετο τριταῖος (= μετά από τρεις μέρες). Δημαγόρας ἐστράτευσεν ἐθελοντής (= εθελοντικά). Αἱ νῆες (=τα πλοία) ἔπλευσαν βοηθοί (= για να βοηθήσουν). Ἀλέξανδρος ἐπετέθη πρῶτος.	τόπο χρόνο τρόπο σκοπό σειρά

III.   Προληπτικό κατηγορούμενο: Τα ρήματα που σημαίνουν εξέλιξη και η ενέργειά τους διαρκεί για πολύ χρόνο είναι δυνατό να παίρνουν κατηγορούμενο, με το οποίο αποδίδεται από πριν στο υποκείμενο, ως γνώρισμα, το τελικό αποτέλεσμα του ρήματος.
Το κατηγορούμενο αυτό, που προλαβαίνει το αποτέλεσμα της ρηματικής ενέργειας, λέγεται προληπτικό (παραδ. 5-6).

Ὁ Ἀσωπὸς ποταμὸς ἐρρύη (= πλημμύρισε) μέγας (= με αποτέλεσμα να γίνει μεγάλος, αδιάβατος). Ἀννίκερις ὁ Κυρηναῖος τοὺ ἑαυτοῦ φίλους ἱππέας ἐδίδαξε (= ώστε να γίνουν ιππείς). (Πρβλ. νε. Ο Γιάννης σπουδάζει δικηγόρος).

(Βλ. και Σ.Α.Ε. § § 9-12 και 17)

 

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

 Να μεταφράσετε το παρακάτω κείμενο, αφού πρώτα βρείτε τα κατηγορούμενα που υπάρχουν σ’ αυτό:

Ἐγώ, ὁ Μαύσωλος, ἐβασίλευσα Καρίας ἁπάσης, ἦρξα Λυδῶν ἐνίων καὶ ἀντίος πολλοῖς ἡγεμόσιν ἦλθον. Τῶν ἐνδοξοτάτων βασιλέων ἦν καὶ ἐν πολέμοις κρατερός. Τὸ δὲ μέγιστον, ὅτε ἐγενόμην ἐτῶν πεντήκοντα, μνῆμα κάλλιστον ἐν Ἁλικαρνασσῷ πρῶτος ἐποίησα. Τοῦτο τὸ μνῆμα ἦν λίθων μεγάλων καὶ ἐκτίσθη ὑψηλόν. Δικαίως ἐπὶ τούτοις μέγα φρονῶ καὶ δοκῶ τῶν ἀθανάτων ἔσεσθαι.

ἐνίων (ἔνιοι)	μερικών
ἀντίος... ἦλθον	σε σύγκρουση με πολλούς ηγεμόνες ήρθα
κρατερός	δυνατός, γενναίος
μέγα φρονώ	υπερηφανεύομαι

(Λουκιανός, Νεκρικοί Διάλογοι, 24,1, διασκευή)

  Να προσδιορίσετε το είδος της γενικής κατηγορηματικής:

1. Ἡ ἡγεμονία ἐστὶ τῆς πόλεως.
2. Ἑρμοκράτης ἦν τῶν στρατιωτῶν.
3. Ἡ γέφυρα ἐγένετο λίθων.
4. Ἐνταῦθα ὑπῆρχεν οἶνος πέντε ἐτῶν.
5. Κίμων ἦν γένους παλαιοῦ καὶ εὐκλεοῦς.
6. Σόλων ἦν τῶν ἑπτὰ σοφῶν.
7. Ἡ Λακεδαίμων τῆς Πελοποννήσου ἐστί.
8. Οὗτος ὁ ἀγρὸς πεντήκοντα μνῶν ἐστί.
9. Τὸ μὲν ἐπιτιμᾶν (= οι επικρίσεις, οι κατηγορίες) ἐστι παντός, τὸ δ’ ὀρθῶς συμβουλεύειν ἐστὶ σώφρονος.
10. Ἦν δὲ οὗτος τῶν ἀμφὶ Μίλητον στρατευσάντων.

  Ποια από τα κατηγορούμενα είναι προληπτικά, ποια είναι επιρρηματικά και τι σημαίνουν;

1. Σωκράτης καὶ Πρωταγόρας ἀντίοι (= αντικρυστά, απέναντι) ἐκάθηντο ἐν τῷ τοῦ Καλλίου οἴκῳ.
2. Δημοσθένης ὄρθριος (= τα ξημερώματα) ἀφίκετο εἰς τὴν πόλιν.
3. Διὰ τούτων Φίλιππος ἤρθη μέγας (= αναδείχτηκε ώστε να γίνει μεγάλος).
4. Κῦρος ἄσμενος (= με ευχαρίστηση) ἑώρα τοὺς Ἕλληνας νικῶντας.
5. Ἱεροκλῆς ἀφίκετο τεταρταῖος εἰς Ἄργος.
6. Οἱ  Θηβαῖοι παρεδόθησαν πρῶτοι.
7. Βοῦλις καὶ Σπέρχις ἑκόντες (= με τη θέληση τους) τῷ βασιλεῖ προσῆλθον ἐπὶ τιμωρίᾳ (= για να τιμωρηθούν).
8. Κίμων ὑπὸ τῆς μητρὸς ἐλεήμων ἐτράφη (= ανατράφηκε).

  Να μεταφέρετε στην αρχαία Ελληνική τις προτάσεις:

1. Ο Κύρος βγήκε (ἐξῆλθε) από τα ανάκτορα τη δεύτερη μέρα.
2. Ο Σωκράτης ήταν ένας από τους φιλοσόφους.
3. Το σπίτι ήταν φτιαγμένο με πλίνθους.
4. Αυτός ο ναός είναι από ξύλα.

Περισσότερα φιλολογικά θέματα εδώ.