Επίθετα της γ' κλίσης - Η κλίση της μετοχής του παθητικού αορίστου

Α. ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ

Στο παρακάτω κείμενο να βρείτε, με βάση όσα γνωρίζετε, τα επίθετα της γ΄ κλίσης:

Oἱ μὲν οὖν νέοι ἅπαντες τὰ ἤθη εἰσὶν ἐλεήμονες καὶ οὐ κακοήθεις ἀλλ’ εὐήθεις διὰ τὸ μήπω τεθεωρηκέναι πολλὰς πονηρίας. Διὰ δὲ φιλοτιμίαν οὐκ ἀνέχονται ὀλιγωρούμενοι, ἀλλ’ ἀγανακτοῦσι καὶ θρασεῖς γίγνονται, ἂν οἴωνται ἀδικεῖσθαι. Ἔτι δὲ εὐμετάβολοι καὶ ἁψίκοροι πρὸς τὰς ἐπιθυμίας εἰσί, καὶ σφόδρα μὲν ἐπιθυμοῦσι, ταχέως δὲ παύονται· ὀξεῖαι γὰρ αἱ βουλήσεις καὶ οὐ μεγάλαι, ὥσπερ αἱ τῶν καμνόντων δίψαι καὶ πεῖναι.

(Ἀριστοτέλους Ῥητορική, 1389α, 1-17, διασκευή)

εὐήθεις (εὐήθης)	απονήρευτοι, με καλό χαρακτήρα
ὀλιγωρούμενοι (ὀλιγωροῦμαι)	να περιφρονούνται
ἁψίκοροι	ευκολοχόρταστοι
τῶν καμνόντων (κάμνω)	αυτών που κοπιάζουν, που κουράζονται

* Έχουν διδαχθεί μέχρι τώρα τα φωνηεντόληκτα σε -υς -εια -υ, τα αφωνόληκτα σε -ας -ασα -αν και -ων -ουσα -ον, τα ενρινόληκτα σε -ων -ον και τα σιγμόληκτα σε -ης -ες.

 

Β. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

Να μελετήσετε τα επόμενα παραδείγματα και να βρείτε σε ποιες από τις παραπάνω κατηγορίες ανήκουν τα υπογραμμισμένα επίθετα:

• Ἐν τῇ τῶν Ἰνδῶν χώρᾳ ἄμπελοι εὐβότρυες (=με καλά σταφύλια) καὶ φοίνικες γιγάντειοι ἐφύοντο.
• Ὁ Σπερχειὸς ποταμὸς τὸ πάλαι δίπηχυς ἦν τὸ βάθος.
• Αἱ τῆς χαριέσσης ἥβης (= της χαριτωμένης εφηβείας) ἡμέραι βραχεῖαί εἰσιν.
• Οἱ ἐν Μαραθῶνι Ἀθηναῖοι εὐέλπιδες ἦσαν (= είχαν καλές ελπίδες) τῶν ἐναντίων κρατήσειν (= ότι θα νικήσουν τους εχθρούς).
• Οἱ τῶν Λακεδαιμονίων παῖδες ζωμῷ μέλανι ἐτρέφοντο, ὃς ἐκ χοιρείου κρέως (= από χοιρινό κρέας) καὶ αἵματος παρεσκευάζετο.

Στα παραπάνω παραδείγματα οι υπογραμμισμένοι τύποι είναι:

α) φωνηεντόληκτα δικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης που λήγουν σε -υς, -υ (ὁ, ἡ εὔβοτρυς, τὸ εὔβοτρυ και ὁ, ἡ δίπηχυς, τὸ δίπηχυ)
β) αφωνόληκτα τρικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης που λήγουν σε -εις, -εσσα, -εν (ὁ χαρίεις, ἡ χαρίεσσα, τὸ χαρίεν)γ) αφωνόληκτα δικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης που λήγουν σε -ις, -ι (ὁ, ἡ εὔελπις, τὸ εὔελπι). Και
δ) ενρινόληκτα τρικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης που λήγουν σε -ας, -αινα, -αν (ὁ μέλας, ἡ μέλαινα, τὸ μέλαν).

Τα επίθετα αυτά κλίνονται σύμφωνα με τους επόμενους πίνακες (βλ. και τις παραγρ. 171, 173,175 (1,2) και 177(α) της Γ.Α.Ε.):

α)

(θ. εὐβοτρυ-)

(θ. διπηχυ-, διπηχε-)

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

ΟΝΟΜ. ΓΕΝ. ΔΟΤ. ΑΙΤ.

ὁ τοῦ τῷ τὸν

ἡ τῆς τῇ τὴν

εὔβοτρυ-ς εὐβότρυ-ος εὐβότρυ-ϊ εὔβοτρυ-ν

τὸ τοῦ τῷ τὸ

εὔβοτρυ εὐβότρυ-ος εὐβότρυ-ϊ εὔβοτρυ

ὁ τοῦ τῷ τὸν

ἡ τῆς τῇ τὴν

δίπηχυ-ς διπήχε-ος διπήχει δίπηχυν

τὸ τοῦ τῷ τὸ

δίπηχυ διπήχε-ος διπήχει δίπηχυ

ΚΛΗΤ.

(ὦ)

εὔβοτρυ

(ὦ)

εὔβοτρυ

(ὦ)

δίπηχυ

(ὦ)

δίπηχυ

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

ΟΝΟΜ. ΓΕΝ. ΔΟΤ. ΑΙΤ.

οἱ τῶν τοῖς τοὺς

αἱ τῶν ταῖς τὰς

εὐβότρυ-ες εὐβοτρύ-ων εὐβότρυ-σι εὐβότρυς

τὰ τῶν τοῖς τὰ

εὐβότρυ-α εὐβοτρύ-ων εὐβότρυ-σι εὐβότρυ-α

οἱ τῶν τοῖς τοὺς

αἱ τῶν ταῖς τὰς

διπήχεις διπηχέ-ων διπήχε-σι διπήχεις

τὰ και τῶν τοῖς τὰ

διπήχε-α διπήχη διπηχέ-ων διπήχε-σι διπήχε-α(-η)

ΚΛΗΤ.

(ὦ)

εὐβότρυ-ες

(ὦ)

εύβότρυ-α

(ὦ)

διπήχεις

(ὦ)

διπήχε-α(-η)

β)

(θ. χαριεντ-, χαριετ-)
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ				ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ΟΝΟΜ. ΓΕΝ. ΔΟΤ. ΑΙΤ. ΚΛΗΤ.	χαρίεις χαρίεντ-ος χαρίεντ-ι χαρίεντ-α χαρίεν	χαρίεσσα χαριέσσης χαριέσσῃ χαρίεσσαν χαρίεσσα	χαρίεν χαρίεντ-ος χαρίεντ-ι χαρίεν χαρίεν	χαρίεντ-ες χαριέντ-ων χαρίεσι χαρίεντ-ας χαρίεντ-ες	χαρίεσσαι χαριεσσῶν χαριέσσαις χαριέσσας χαρίεσσαι	χαρίεντ-α χαριέντ-ων χαρίεσι χαρίεντ-α χαρίεντ-α

γ)

(θ. εὐελπιδ-)
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ						ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ΟΝΟΜ. ΓΕΝ. ΔΟΤ. ΑΙΤ.	ὁ τοῦ τῷ τὸν	ἡ τῆς τῇ τὴν	εὔελπις εὐέλπιδος εὐέλπιδι εὔελπιν	τὸ τοῦ τῷ τὸ	εὔελπι εὐέλπιδος εὐέλπιδι εὔελπι	οἱ τῶν τοῖς τοὺς	αἱ τῶν ταῖς τὰς	εὐέλπιδες εὐελπίδων εὐέλπισι εὐέλπιδας	τὰ τῶν τοῖς τὰ	εὐέλπιδα εὐελπίδων εὐέλπισι εὐέλπιδα
ΚΛΗΤ.	(ὦ)		εὔελπις	(ὦ)	εὔελπι	(ὦ)		εὐέλπιδες	(ὦ)	εὐέλπιδα

δ)

(θ. μελαν-)
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ				ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ΟΝΟΜ. ΓΕΝ. ΔΟΤ. ΑΙΤ. ΚΛΗΤ.	μέλας μέλαν-ος μέλαν-ι μέλαν-α μέλαν	μέλαινα μελαίνης μελαίνῃ μέλαιναν μέλαινα	μέλαν μέλαν-ος μέλαν-ι μέλαν μέλαν	μέλαν-ες μελάν-ων μέλα-σι μέλαν-ας μέλαν-ες	μέλαιναι μελαινῶν μελαίναις μελαίνας μέλαιναι	μέλαν-α μελάν-ων μέλα-σι μέλαν-α μέλαν-α

 

Γ. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Από τα παραπάνω επίθετα:

α) Όσα λήγουν σε -υς /-υος και -υς /-εος, είναι σύνθετα και κλίνονται όπως τα αντίστοιχα ουσιαστικά (δηλαδή, το επίθετο ὁ εὔβοτρυςόπως το ουσιαστικό ὁ βότρυς και το επίθετο ὁ δίπηχυς όπως το ουσιαστικό ὁ πῆχυς) με τις εξής διαφορές:

1. Η γενική του ενικού λήγει σε –ος (αντί -ω).
2. Η ονομαστική (άρα και οι ίδιες μ’ αυτήν πτώσεις) του πληθυντικού των ουδετέρων παραμένει ασυναίρετη στα επίθετα σε -υς /-υος (π.χ. τὰ εὐβότρυα), ενώ σπάνια συναιρείται στα επίθετα σε -υς /-εος (π.χ. τὰ διπήχεα ή διπήχη).

β) Τα αφωνόληκτα τριγενή και τρικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης σε -εις, -εσσα, -εν:

1. Αποβάλλουν το -ντ πριν από το -ς της κατάληξης. (Π.χ. ὁ χαρίεντ-ς > ὁ χα-ρίεντ -ς > ὁ χαρίεις).
2. Αποβάλλουν το τελικό -τ, όταν δεν υπάρχει κατάληξη (π.χ. τὸ χαρίεντ > τὸ χαρίεν).
3. Η κλητική ενικού του αρσενικού γένους σχηματίζεται από το θέμα. Π.χ. (ὦ χαρίεν (< ὦ χαρίεντ).
4. Σύμφωνα με το επίθετο ὁ χαρίεις κλίνεται μια σειρά επιθέτων που σημαίνουν πλησμονή όπως: ἀστερόεις, -εσσα, -εν (= γεμάτος αστέρια), ἰχθυόεις, -εσσα, -εν (= γεμάτος ψάρια), ἀνεμόεις, -εσσα, -εν (= γεμάτος άνεμο ή γρήγορος όπως ο άνεμος), ὑλήεις, -εσσα, -εν (= γεμάτος δάση) κ.ά.
5. Κατά το επίθετο ὁ χαρίεις κλίνεται επίσης και η μετοχή του παθητικού αορίστου σε -είς, εῖσα, -εν, π.χ. λυθείς, λυθεῖσα, λυθέν (θ. λυθεντ-).

(Για την κλίση της μετοχής αυτής βλ. και την παραγρ. 187(2) της Γ.Α.Ε.).

γ) Τα αφωνόληκτα δικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης σε -ις /-ι (π.χ ὁ, ἡ εὔελπις, τὸ εὔελπι) είναι σύνθετα με β΄ συνθετικό αφωνόληκτο όνομα. Τα επίθετα αυτά κλίνονται συνήθως σύμφωνα με το β΄ συνθετικό τους (π.χ. το επίθετο εὔελπις κλίνεται όπως περίπου και το όνομα ἐλπίς). Στην κατηγορία αυτή ανήκουν επίθετα όπως: ὁ, ἡ ἄχαρις, τὸ ἄχαρι (θ. αχαριτ-), ὁ, ἡ ἐπίχαρις, τὸ ἐπίχαρι, ὁ, ἡ φιλόπολις, τὸ φιλόπολι (θ. φιλοπολιδ-), ὁ, ἡ φίλερις, τὸ φίλερι (= ο φιλόνικος, ο καυγατζής, θ. φιλεριδ-).

δ) Κατά το επίθετο ὁ μέλας κλίνεται επίσης και το επίθετο ὁ τάλας, ἡ τάλαινα, τὸ τάλαν (= ο δυστυχής).

 

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Να συμπληρώσετε τον επόμενο πίνακα:

ΠΤΩΣΕΙΣ	ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ΟΝΟΜ. ΓΕΝ.    ΔΟΤ. ΑΙΤ. ΚΛΗΤ.	ὁ λυθεὶς …………… τῷ λυθέντι …………… ὦ λυθεὶς	ἡ λυθεῖσα τῆς λυθείσης …………… …………… ὦ λυθεῖσα	τὸ λυθὲν τοῦ λυθέντος …………… …………… ὦ λυθὲν
ΠΤΩΣΕΙΣ	ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ΟΝΟΜ. ΓΕΝ. ΔΟΤ. ΑΙΤ. ΚΛΗΤ.	οἱ λυθέντες …………… τοῖς λυθεῖσι τοὺς λυθέντας ……………	αἱ λυθεῖσαι …………… ταῖς λυθείσαις …………… ……………	…………… τῶν λυθέντων …………… …………… ὦ λυθέντα

  Να βάλετε στη σωστή πτώση τα ουσιαστικά που είναι σε παρένθεση:

1. Ἡ τῶν Περσῶν χώρα πληθύει (= είναι γεμάτη) ποταμῶν καὶ ……………… (ἰχθυόεις) λιμνῶν. Ἐνταῦθα οἱ ποταμοὶ εἰσιν τὸ μὲν πλάτος ……………… (τρίπηχυς) τὸ δὲ βάθος ……………… (δίπηχυς).
2. Οἱ τόποι ἐν οἷς ἱερὰ ἵδρυτο (= είχαν ανεγερθεί ναοί) ……………… (ὑλήεις) καὶ ……………… (ἀνεμόεις) ἦσαν.
3. Ἡ Περσεφόνη, λαμπρῶς ……………… (μετοχή παθ. αορ. του ρήμ. παιδεύομαι - ἐπαιδεύθην) ὑπὸ τῆς μητρὸς Δήμητρος, καλλίστη καὶ σωφρονεστάτη τῶν παρθένων ἐγένετο.
4. Ἀθηναίοι ἐφοβοῦντο μὴ οἱ ……………… (μετοχή παθ. αορ. του ρημ. πέμπομαι - ἐπέμφθην) ὑπὸ τῶν Κορινθίων ῥήτορες πείσωσι τὸ πλῆθος.
5. Ἀνὴρ Πέρσης εἰς Ἀθήνας κατέφυγε ……………… (μετοχή παθ. αορ. του ρήμ. φοβοῦμαι - ἐφοβήθην) μὴ ὑπὸ τοῦ σατράπου θανατωθῇ.
6. Αἱ τοῦ Οἰδίποδος θυγατέρες οὐ μόνον φιλάδελφοι (= δεν έτρεφαν αγάπη μόνο για τα αδέρφια τους) ἀλλὰ καὶ ……………… (φιλόπολις = αυτός που αγαπά την πόλη, δηλαδή την πατρίδα του) ἦσαν.
7. Οἱ Ἕλληνες πάντες ἀεὶ ……………… (φιλόπατρις) καὶ ………………            (χαρίεις) ἦσαν.
8. Ταῖς Ἐρινύσιν (= στις Ερινύες) οἱ Ἕλληνες αἶγας (= κατσίκες) ……………… (μέλας) ἔθυον.
9. Οἱ τύραννοι ……………… (τάλας) καὶ ……………… (ἄπολις = χωρίς πόλη, χωρίς πατρίδα, θ. απολιδ-) ποιοῦσι τοὺς πολίτας.

  Στο επόμενο κείμενο να αναγνωρίσετε τους υπογραμμισμένους τύπους και να γράψετε τη γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού (σε όλα τα γένη):

Ἔπηλύς ποτε πένης εἰς Ἀθήνας ἀφικνεῖται καὶ δοῦλος τῷ Διογένει γίγνεται. Τοῦτον ὁ Διογένης, διὰ τὸ ἄχαριν καὶ φίλεριν εἶναι, δὶς καὶ τρὶς τῆς ἡμέρας ἔδερε. Ὁ δοῦλος ἄπελπις διὰ τοῦτο ἦν καὶ μετ’ ὀλίγον ὁ τάλας ἀπέδρα. Διογένης δ’ ὅμως τὸν ἄπολιν φυγάδα οὐ διώκει. «Αἰσχρὸν γάρ», ἔλεγεν, «τὸν μὲν δοῦλον ἄνευ τοῦ Διογένους ὑπομένειν διάγειν, Διογένη δ’ ἄνευ τοῦ δούλου οὔ».

Ἔπηλύς ποτε πένης	κάποτε ένας φτωχός αλλοδαπός
ἀπέδρα (ἀποδιδράσκω)	δραπέτευσε
ὑπομένειν διάγειν	να μπορεί να ζει

  Στο επόμενο κείμενο να βρείτε δυο τουλάχιστον τύπους της μετοχής παθητικού αορίστου. Αφού διαπιστώσετε σε ποιο ρήμα ανήκουν, να κλίνετε μια απ' αυτές σε όλα τα γένη και αριθμούς:

Ταῦρος καταδιωχθεὶς ὑπὸ λέοντος καὶ πορευθεὶς πρός τι σπήλαιον, εὗρεν αἶγας ἀγρίας. Τυπτόμενος δὲ ὑπ’ αὐτῶν καὶ κερατιζόμενος, ἔφη· «ὅμως, οὐχ ὑμᾶς φοβηθείς ἀνέχομαι, ἀλλὰ τὸν πρὸ τοῦ σπηλαίου ἐμφανισθέντα λέοντα».

(Αἰσώπου Μῦθοι, διασκευή)

τυπτόμενος δὲ ὑπ' αὐτῶν	καθώς αυτές τον χτυπούσαν
ὅμως, ... ἀνέχομαι	όμως, αυτά τα υπομένω όχι γιατί φοβούμαι εσάς Περισσότερα φιλολογικά θέματα εδώ.