Μη λογοτεχνικό κείμενο
Παιδεία
Ο όρος Παιδεία με την ευρύτερη έννοια, προσδιορίζεται ως η γενικότερη καλλιέργεια του ανθρώπου και συνδέεται με έννοιες, όπως η «μόρφωση», η «αγωγή» και η «κουλτούρα». Δεν περιορίζεται βέβαια, μόνο στο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά είναι απόρροια της συνδυασμένης επίδρασης κοινωνικών και πολιτιστικών παραγόντων. Εκτός από τη θεσμοθετημένη εκπαίδευση, η οικογένεια, τα μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, το ευρύτερο περιβάλλον με τις επικρατούσες αξίες και αντιλήψεις, η πολιτιστική ατμόσφαιρα μιας κοινωνίας, επηρεάζουν την πνευματική ανάπτυξη και τη διαμόρφωση του ήθους και της συμπεριφοράς του ατόμου, δηλαδή την Παιδεία του.
Μια τέτοια προσέγγιση της έννοιας αποκαλύπτει και το διττό της ρόλο, δηλαδή την ευθύνη της για τη διάπλαση της προσωπικότητας και την κοινωνικοποίηση του νέου. Δηλαδή η παιδεία αναλαμβάνει αρχικά να αφυπνίσει και να αξιοποιήσει τις πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου. Γι' αυτό και ο πρώτος ρόλος που καλείται να παίξει αυτή είναι η πνευματική καλλιέργεια.
Η πνευματική καλλιέργεια που παρέχει η παιδεία συνίσταται στην κατάρτιση του ανθρώπου από άποψη γνώσεων, στην καλλιέργεια της λογικής και στην ευαισθητοποίηση του νέου. Στην πρώτη περίπτωση οι γνώσεις αποτελούν απαραίτητα και αναγκαία βάθρα στήριξης του προσωπικού οικοδομήματος. Παράλληλα, η καλλιέργεια της λογικής, δηλαδή της κριτικής ικανότητας και του προβληματισμού, δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να λειτουργεί ως ανεξάρτητη προσωπικότητα, ικανή να αντιστέκεται στους σύγχρονους μηχανισμούς ετεροκαθορισμού. Τέλος, η καλλιέργεια της αισθητικής είναι αυτή η διαδικασία που βοηθάει τον άνθρωπο στη σύλληψη και τη γεύση της ομορφιάς της ζωής. Με την απόκτηση της γνώσης, της λογικής και της ευαισθησίας ο άνθρωπος ολοκληρώνει την πνευματική του καλλιέργεια και αποκτά καθολική αντίληψη της ζωής.
Η παιδεία, όμως, δεν αντιμετωπίζει τον άνθρωπο μόνο ως πνευματική παρουσία. Παράλληλα αναλαμβάνει να εξανθρωπίσει τον ψυχικό κόσμο του ατόμου προετοιμάζοντας το έδαφος για την επαφή του με τις διαχρονικές αξίες. Πρόκειται για ένα έργο δύσκολο, επειδή οι κοινωνίες της εποχής μας χαρακτηρίζονται από ανθρωπιστική κρίση και αντιφατικότητα των ηθικών κανόνων. Είναι, ωστόσο, απαραίτητο, αφού όλοι γνωρίζουμε πως μία πνευματική καλλιέργεια χωρίς παράλληλη ψυχική-χωρίς ηθικούς φραγμούς και αναστολές - θα εγκυμονούσε τεράστιους κινδύνους. Ας φανταστούμε τα προϊόντα του ανθρωπίνου πνεύματος στα χέρια ατόμων χωρίς συνείδηση, ηθικές αρχές και ανθρωπισμό.
Αν, λοιπόν, η Παιδεία κατορθώσει να δώσει στον άνθρωπο τη δυνατότητα διαμόρφωσης μιας ενιαίας και ολοκληρωμένης προσωπικότητας τότε θα έχει πετύχει τον πρώτο της στόχο και θα έχει ήδη προλειάνει το έδαφος για το δεύτερο, δηλαδή τη μεθοδική κοινωνικοποίηση του ατόμου.
Συγκεκριμένα η Παιδεία, έχοντας ως δεδομένο την κοινωνική φύση του ανθρώπου, φροντίζει να μεταλαμπαδεύσει σ' αυτόν όλα τα στοιχεία της ομοιογένειας, ώστε να διευκολύνεται η εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας και να προωθείται η ομαλή ένταξή του νέου μέσα στους κόλπους της. Η Παιδεία βοηθά στην επαγγελματική αποκατάστασή του νέου και στη μεταβολή του σε δραστήρια και παραγωγική μονάδα του κοινωνικού συνόλου. Επιπλέον ως παράγοντας δημιουργίας πολιτικής συνείδησης συντελεί στη μεταμόρφωση του νέου σε υπεύθυνο και συνειδητοποιημένο πολίτη. Τέλος καθιστώντας τον μέτοχο της παράδοσης και των εξελίξεων στο χώρο των γραμμάτων, της επιστήμης και της τέχνης έμμεσα τον οδηγεί στις πολιτιστικές διαδικασίες της κοινωνίας. Μέσα απ' αυτό το σκεπτικό αντιλαμβανόμαστε ότι η Παιδεία είναι ο κινητήριος μοχλός της κοινωνικής προόδου.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Α. Να γραφεί η περίληψη του κειμένου σε 100-110 λέξεις.
Β. 1. «Η καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας και του προβληματισμού, δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να λειτουργεί ως ανεξάρτητη προσωπικότητα»: Να αναπτύξετε τη συγκεκριμένη φράση του κειμένου σε μία παράγραφο (70-80 λέξεις).
Β.2. Να εντοπίσετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης
α. της πρώτης και
β. της τελευταίας παραγράφου του κειμένου.
Β. 3. Να βρεθούν οι τρόποι επίτευξης συνοχής
α. Ανάμεσα στις παραγράφους του κειμένου
β. Ανάμεσα στις περιόδους λόγου της τρίτης παραγράφου
Β. 4. ευρύτερη, ανεξάρτητη, καθολική, παρουσία, φροντίζει: Να δώσετε το αντώνυμο κάθε λέξης.
Β. 5. απόρροια, αντιλήψεις, διάπλαση, ανεξάρτητη, προλειάνει, καθιστώντας: Για κάθε λέξη να δώσετε ένα συνώνυμο χωρίς να αλλοιώνεται το νόημα του κειμένου.
Γ. Σε ένα άρθρο σας στο περιοδικό του σχολείου σας να αναφέρετε την προσφορά του σχολείου στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του νέου. (250-300 λέξεις).
Λογοτεχνικό κείμενο
Τάσος Καπερνάρος, «Νέος μαθητής με ρολογάκι»
Κωστάκη, από δω κι εμπρός τα ρολογάκια θα ρυθμίζουν τη ζωή σου. Κομμένη η αναρχία των σοκολατούχων και των παραμυθιών. Από εδώ κι εμπρός χιλιάδες ρολογάκια σιωπηλά κι απάνθρωπα χιλιάδες ρολογάκια που ηχούν δαιμονισμένα.
(Από τη συλλογή «Ακελδαμά», εκδ. Ηριδανός, 1987)
Δραστηριότητα 1η
Πώς αντιλαμβάνεται ο ποιητής το σχολείο και πώς μεταφέρει τις αντιλήψεις του στο μικρό μαθητή; (60-70 λέξεις).
Δραστηριότητα 2η
α. Ποιος είναι ο τύπος του αφηγητή με βάση τη συμμετοχή του;
β. Ο ποιητής αναφέρεται στον μικρό Κωστάκη σε β' ενικό πρόσωπο. Τι πετυχαίνει με τη χρήση αυτού του ρηματικού προσώπου;
γ. Να βρείτε δύο συνυποδηλωτικές λειτουργίες της γλώσσας και να σχολιάσετε τη χρήση τους.
Δραστηριότητα 3η
Υποθέστε πως είστε ο Κωστάκης και ανυπομονείτε γεμάτος ενθουσιασμό να ξεκινήσετε την επόμενη μέρα το σχολείο. Τι θα απαντούσατε στον αφηγητή, αν σας έλεγε αυτά τα λόγια. Να γράψετε την απάντησή σας σ' ένα κείμενο 150-200 λέξεων με τη μορφή του διαλόγου.
Επιμέλεια κριτήριου αξιολόγησης, για το e-didaskalia.blogspot.gr, Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος.