Α. Από διάφορες πηγές:
1) Η πόλη-κράτος
1) Η πόλη-κράτος
Χαρακτηριστικό γνώρισμα της πόλεως, όπως μας παρουσιάζεται αργότερα κατά την πλήρη διαμόρφωσή της, είναι η ανεξαρτησία της τόσο σε σχέση με άλλες κοινότητες (από την άποψη του «διεθνούς δικαίου», όπως θα λέγαμε, τηρουμένων των αναλογιών, σήμερα), όσο και ως προς την πολιτειακή της οργάνωση: η ανεξαρτησία στην πρώτη περίπτωση εκφράζεται με την έννοια ελευθερία, στη δεύτερη με την έννοια αυτονομία, που σημαίνει το δικαίωμα της πόλεως να ζει σύμφωνα με τους δικούς της νόμους. Εκτός από αυτά ένα άλλο ιδανικό της πόλεως ήταν η οικονομική αυτάρκεια, δηλαδή η δυνατότητα να εξασφαλίζει την διατροφή του πληθυσμού με τους δικούς της πόρους, χωρίς να εισάγει προϊόντα από αλλού -ιδανικό βέβαια που δεν ήταν πάντοτε εφικτό. Έτσι, κάθε πόλη με την γύρω περιοχή της αποτελούσε ανεξάρτητο κράτος, που σήμερα ονομάζεται συνήθως «πόλη-κράτος» ή καλύτερα «κοινότητα-κράτος», επειδή σύμφωνα με την αντίληψη των αρχαίων την πόλη δεν την αποτελούσαν τα τείχη και τα σπίτια, αλλά το σύνολο των πολιτών. Με τη συγκέντρωση του πληθυσμού η διοίκηση της πόλεως απέκτησε μεγαλύτερη συνοχή και αποτελεσματικότητα σε σχέση με τη διοίκηση του φυλετικού κράτους στο παρελθόν. Ενώ σ’ αυτό οι μεγάλες συνελεύσεις του φύλου γίνονταν σπάνια και για να πραγματοποιηθούν έπρεπε να υπερνικηθούν αρκετές δυσκολίες, οι κάτοικοι της πόλεως μπορούσαν, κάθε φορά που κρινόταν αναγκαίο, να «καλούνται» εύκολα σε συνέλευση (από το ρήμα «ἐκκαλεῖν»).
Επειδή με τον τρόπο αυτό ικανοποιούνταν οι ανάγκες μιας έντονης πολιτικής και πολιτιστικής ζωής, την ανάπτυξη της πόλεως βρίσκουμε στις ανέκαθεν περισσότερο προηγμένες ανατολικές περιοχές της μητροπολιτικής Ελλάδας, ενώ στις δυτικές, δηλαδή στην Αιτωλία, Ακαρνανία κ.ά. εξακολουθούσε να υπάρχει η φυλετική οργάνωση, και ο πληθυσμός κατοικούσε σε φυσικές οχυρές θέσεις και χωριά.
Ulrich Wilcken, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, σσ. 86-87. 2. Ποιες ιστορικές πληροφορίες για την οικονομική και κοινωνική συγκρότηση της Ομηρικής εποχής αντλούμε από την ανάγνωση των πηγών αυτών; (Ομήρου, Οδύσσεια – Ραψωδία Α΄ στίχοι 180-199, 435-445). Να αναφέρετε τα συγκεκριμένα χωρία-λέξεις.
α) Οδύσσεια Α΄ (180-199)
Τότ’ ἕτσι ἡ φωτοστάλαχτη τ’ ἀπαντησε ἡ Παλλάδα 180
«Μετὰ χαρᾶς σου ἐγὼ ὅλα αὐτὰ θὰ σοῦ τὰ πῶ ὅπως εἶναι.
Ὁ Μέντης τ’ Ἀγχιάλου ὁ γιὸς παινεύομαι πὼς εἶμαι
καὶ τοὺς Ταφιῶτες κυβερνῶ τοὺς θαλασσοθρεμμένους
τώρα, καὶ πάω σ’ ἀλλόγλωσσους ἀνθρώπους, στὴν Τεμέση,
τὴ θάλασσα ἀρμενίζοντας, χαλκὸ νὰ πάρω ἐκεῖθε. 185
Μακριὰ ἀπ’ τὴν πόλη τὸ γοργὸ καράβι σύραμε ὅξω,
κάτω ἀπ’ τὸ δασωμένο Νηό, στοῦ Ρείθρου τὸ λιμάνι.
Εἴμαστε φίλοι πατρικοὶ κι οἱ δυό μας ἀπὸ πρῶτα,
κι ἂν πᾶς στὸ γερομαχητὴ Λαέρτη ρώτησέ τον,
ποὺ λένε πὼς δὲν ἔρχεται στὴ χώρα πιὰ ποτέ του, 190
μόν’ ζῆ μακριὰ στὴν ἐξοχὴ μὲ πίκρες καὶ φαρμάκια,
μαζὶ μὲ μιὰ γερόντισσα δούλα, ποὺ τὸ τραπέζι
τοῦ στρώνει καὶ φαῒ κρασὶ τοῦ βάζει, ὅταν τοῦ κόψη
τὰ γόνατά του ἡ κούραση, τὴν ὥρα ποὺ ἀνεβαίνει
σέρνοντας πάνω σὲ κορφὲς ἀμπελοφυτεμένες. 195
Κι ἦρθα γιατὶ μοῦ λέγανε πὼς γύρισε ὁ Δυσσέας,
μὰ νά, οἱ ἀθάνατοι θεοὶ τὸ δρόμο τοῦ ἐμποδίζουν.
Γιατὶ δὲν πέθανε ὁ θεϊκὸς Δυσσέας, ὅχι ἀκόμα,
μόν’ κάπου ζῆ στῆς θάλασσας τὰ πλάτια ἀποκλεισμένος,
Οδύσσεια-Α΄(435-445)
Μὲς στὴν πλακοστρωμένη αὐλὴ ψηλόχτιστο εἶχε πύργο 435
σὲ μέρος ξέφαντο κι ἐκεῖ πήγαινε νὰ πλαγιάση
ὁ συνετὸς Τηλέμαχος πολυσυλλογισμένος.
Πίσω του ἀκλούθαε μὲ δαδὶ φλογόφεγγο στὸ χέρι
κι ἡ μπιστεμένη Εὐρύκλεια τοῦ ῎Ωπου ἡ θυγατέρα,
ποὺ κόρη τὴν ἀγόρασε πρωτόχνουδη ὁ Λαέρτης, 440
μὲ βιὸς δικό του, δίνοντας γι’ αὐτὴν εἴκοσι βόδια
κι ἴσα μὲ τὴ γυναίκα του στὸ σπίτι τὴν τιμοῦσε
μὰ δὲν τὴν πλάγιασε ποτέ, νὰ μὴ θυμώση ἐκείνη.
Αὐτὴ τοῦ πήγαινε τὸ φῶς κι ἀπὸ μωρὸ παιδάκι
μ’ ἀγάπη τὸν μεγάλωσε ποὺ ἄλλη δὲν τοῦ ᾽χε σκλάβα. 445
3) Ερώτηση συνδυαστική και κρίσεως από τις πρωτογενείς ιστορικές πηγές:
παράδειγμα 1ο:
Ποιο ιδεώδες εκφράζεται στα δύο αποσπάσματα; Να συγκρίνετε και να αξιολογήσετε τις θεωρήσεις των ανθρώπων της ομηρικής και της αρχαϊκής εποχής για τη ζωή και τον θάνατο.
1. Έκτωρ και Ανδρομάχη: Ο αποχαιρετισμός (Ομήρου Ιλιάδα, ραψ. Ζ 429-481)
Έκτωρ, συ είσαι δι’ εμέ πατέρας και μητέρα, συ αδελφός,
συ ανθηρός της κλίνης σύντροφός μου.
Αλλά λυπήσου μας, και αυτού μείνε στον πύργον, μήπως
ορφανό κάμης το παιδί και χήραν την γυναίκα.
Κι εκεί στην αγριοσυκιά τους άνδρες στήσε οπού’ναι
η πόλις καλοανέβατη, καλόπαρτο το τείχος.
Τρεις το δοκίμασαν φορές των Αχαιών οι πρώτοι,
οι Αίαντες, και ο δοξαστός Ιδομενεύς και οι δύο
Ατρείδες και ο ατρόμητος Τυδείδης ενωμένοι.
Ή το φανέρωσε σ’ αυτούς χρησμών εξαίσιος γνώστης,
ή τους κινεί μόν’ η ψυχή σ’ αυτό και τους διδάσκει.».
Και προς αυτήν απάντησεν ο λοφοσείστης Έκτωρ:
«Όλα τα αισθάνομαι κι εγώ, γυνή μου, αλλά φοβούμαι
και των ανδρών το πρόσωπο και των σεμνών μητέρων,
αν μ’ έβλεπαν ως άνανδρος να φεύγω από την μάχην.
Ούδ’ η καρδιά μου θέλει το, που μ’ έμαθε να είμαι
γενναίος πάντοτε κι εμπρός να μάχωμαι των Τρώων
χάριν της δόξας του πατρός και της δικής μου ακόμη.
Ότ’ είναι τούτο φανερό στα βάθη της ψυχής μου. Θα φθάση η μέρα να χαθή κι η Ίλιος η αγία
και ο Πρίαμος ο δυνατός με όλον τον λαόν του.
Αλλά των Τρώων η φθορά δεν με πληγώνει τόσο
και του πατρός μου ο θάνατος και της σεμνής μητρός μου
και των γλυκών μου αδελφών, οπού πολλοί και ανδρείοι
από τες λόγχες των εχθρών θα κυλισθούν στο χώμα
όσ’ ο καημός σου, όταν κανείς των Αχαιών σε πάρη
εις την δουλείαν, ενώ συ θα οδύρεσαι, θα κλαίης,
εις τ’ Άργος ξένον ύφασμα θα υφαίνης προσταγμένη.
Απ’ την Υπέρειαν πηγήν ή από την Μεσσηίδα
νερό θα φέρνη στανικώς, από σκληρήν ανάγκην.
Κι ενώ συ κλαίεις θενά ειπούν: «Ιδέτε την συμβίαν
του Έκτορος που πρώτευε των ιπποδάμων Τρώων
στον πόλεμον, που ολόγυρα στην Ίλιον πολεμούσαν.».
Αυτά θα ειπούν και μέσα σου θα ξαναζήση ο πόνος
του ανδρός εκείνου, όπου δεν ζη δια να σε ελευθερώση.
Αλλά παρά τον θρήνον σου και τ’ όνειδος ν’ ακούσω
βαθιά στην γην καλύτερα να με σκεπάση ο τάφος.».
Και ο μέγας Έκτωρ άπλωσε τα χέρια στο παιδί του.
Έσκουξ’ εκείνο κι έγειρε στο στήθος της βυζάστρας.
Φοβήθη τον πατέρα του καθώς είδε ν’ αστράφτουν
τ’ άρματα και απ’ την κόρυθα της περικεφαλαίας
την χαίτην που τρομακτικώς επάνω του εσειόταν.
Εγέλασε ο πατέρας του και η σεβαστή μητέρα.
Και ο μέγας Έκτωρ έβγαλε την περικεφαλαίαν
και καταγής την έθεσαν οπού λαμποκοπούσε.
φίλησε κι εχόρευσε στα χέρια το παιδί του
κι έπειτα ευχήθη στους θεούς κι είπε: «Ω πατέρα Δία,
κι όλ’ οι επουράνιοι θεοί, δώσετε εις το παιδί μου
τούτο, ως εδώκατε εις εμέ, στο γένος του να λάμπη,
στ’ άρματα μέγας, δυνατός στην Ίλιν βασιλέας,
και ως έρχεται απ’ τον πόλεμον μ’ άρματα αιματωμένα,
εχθρού που εφόνευσε, να ειπούν: καλύτερος εδείχθη
και του πατρός του, και χαράν θα αισθάνεται η μητέρα.».
Ως είπε αυτά, στην αγκαλιά της ποθητής συμβίας
το βρέφος έβαλε και αυτή στο μυροβόλο στήθος
το πήρε γελοκλαίοντας. Την ελυπήθη εκείνος,
εχάιδευσέ την κι έλεγε: «Αγαπητή, μη θέλεις
τόσο δι’ εμέ να θλίβεσαι, στοχάσου ότι στον Άδη
δε θα με στειλη άνθρωπος η ώρα μου πριν φθάση.
Και άνθρωπος άμα γεννηθή είτε γενναίος είναι,
είτε δειλός δεν δύναται τη μοίρα ν’ αποφύγη.
Αλλ’ άμε σπίτι, έχει στον νουν τα έργα τα δικά σου,
την ηλακάτην, τ’ αργαλειό, και πρόσταζε τες κόρες
να εργάζωνται. Στον πόλεμον θα καταγίνουν όλοι
οι άνδρες που εγεννήθησαν στην Τροίαν κι εγώ πρώτος.».
(Μετάφραση Ιακώβου Πολυλά, ΟΕΔΒ, 2001)
Αλλά λυπήσου μας, και αυτού μείνε στον πύργον, μήπως
ορφανό κάμης το παιδί και χήραν την γυναίκα.
Κι εκεί στην αγριοσυκιά τους άνδρες στήσε οπού’ναι
η πόλις καλοανέβατη, καλόπαρτο το τείχος.
Τρεις το δοκίμασαν φορές των Αχαιών οι πρώτοι,
οι Αίαντες, και ο δοξαστός Ιδομενεύς και οι δύο
Ατρείδες και ο ατρόμητος Τυδείδης ενωμένοι.
Ή το φανέρωσε σ’ αυτούς χρησμών εξαίσιος γνώστης,
ή τους κινεί μόν’ η ψυχή σ’ αυτό και τους διδάσκει.».
Και προς αυτήν απάντησεν ο λοφοσείστης Έκτωρ:
«Όλα τα αισθάνομαι κι εγώ, γυνή μου, αλλά φοβούμαι
και των ανδρών το πρόσωπο και των σεμνών μητέρων,
αν μ’ έβλεπαν ως άνανδρος να φεύγω από την μάχην.
Ούδ’ η καρδιά μου θέλει το, που μ’ έμαθε να είμαι
γενναίος πάντοτε κι εμπρός να μάχωμαι των Τρώων
χάριν της δόξας του πατρός και της δικής μου ακόμη.
Ότ’ είναι τούτο φανερό στα βάθη της ψυχής μου. Θα φθάση η μέρα να χαθή κι η Ίλιος η αγία
και ο Πρίαμος ο δυνατός με όλον τον λαόν του.
Αλλά των Τρώων η φθορά δεν με πληγώνει τόσο
και του πατρός μου ο θάνατος και της σεμνής μητρός μου
και των γλυκών μου αδελφών, οπού πολλοί και ανδρείοι
από τες λόγχες των εχθρών θα κυλισθούν στο χώμα
όσ’ ο καημός σου, όταν κανείς των Αχαιών σε πάρη
εις την δουλείαν, ενώ συ θα οδύρεσαι, θα κλαίης,
εις τ’ Άργος ξένον ύφασμα θα υφαίνης προσταγμένη.
Απ’ την Υπέρειαν πηγήν ή από την Μεσσηίδα
νερό θα φέρνη στανικώς, από σκληρήν ανάγκην.
Κι ενώ συ κλαίεις θενά ειπούν: «Ιδέτε την συμβίαν
του Έκτορος που πρώτευε των ιπποδάμων Τρώων
στον πόλεμον, που ολόγυρα στην Ίλιον πολεμούσαν.».
Αυτά θα ειπούν και μέσα σου θα ξαναζήση ο πόνος
του ανδρός εκείνου, όπου δεν ζη δια να σε ελευθερώση.
Αλλά παρά τον θρήνον σου και τ’ όνειδος ν’ ακούσω
βαθιά στην γην καλύτερα να με σκεπάση ο τάφος.».
Και ο μέγας Έκτωρ άπλωσε τα χέρια στο παιδί του.
Έσκουξ’ εκείνο κι έγειρε στο στήθος της βυζάστρας.
Φοβήθη τον πατέρα του καθώς είδε ν’ αστράφτουν
τ’ άρματα και απ’ την κόρυθα της περικεφαλαίας
την χαίτην που τρομακτικώς επάνω του εσειόταν.
Εγέλασε ο πατέρας του και η σεβαστή μητέρα.
Και ο μέγας Έκτωρ έβγαλε την περικεφαλαίαν
και καταγής την έθεσαν οπού λαμποκοπούσε.
φίλησε κι εχόρευσε στα χέρια το παιδί του
κι έπειτα ευχήθη στους θεούς κι είπε: «Ω πατέρα Δία,
κι όλ’ οι επουράνιοι θεοί, δώσετε εις το παιδί μου
τούτο, ως εδώκατε εις εμέ, στο γένος του να λάμπη,
στ’ άρματα μέγας, δυνατός στην Ίλιν βασιλέας,
και ως έρχεται απ’ τον πόλεμον μ’ άρματα αιματωμένα,
εχθρού που εφόνευσε, να ειπούν: καλύτερος εδείχθη
και του πατρός του, και χαράν θα αισθάνεται η μητέρα.».
Ως είπε αυτά, στην αγκαλιά της ποθητής συμβίας
το βρέφος έβαλε και αυτή στο μυροβόλο στήθος
το πήρε γελοκλαίοντας. Την ελυπήθη εκείνος,
εχάιδευσέ την κι έλεγε: «Αγαπητή, μη θέλεις
τόσο δι’ εμέ να θλίβεσαι, στοχάσου ότι στον Άδη
δε θα με στειλη άνθρωπος η ώρα μου πριν φθάση.
Και άνθρωπος άμα γεννηθή είτε γενναίος είναι,
είτε δειλός δεν δύναται τη μοίρα ν’ αποφύγη.
Αλλ’ άμε σπίτι, έχει στον νουν τα έργα τα δικά σου,
την ηλακάτην, τ’ αργαλειό, και πρόσταζε τες κόρες
να εργάζωνται. Στον πόλεμον θα καταγίνουν όλοι
οι άνδρες που εγεννήθησαν στην Τροίαν κι εγώ πρώτος.».
(Μετάφραση Ιακώβου Πολυλά, ΟΕΔΒ, 2001)
2. Ο ρίψασπις (Αρχίλοχος ο Πάριος, 6ος αι. πΧ, λυρική ποίηση)
ἀσπίδι μὲν Σαΐων τις ἀγάλλεται͵ ἣν παρὰ
θάμνωι͵ ἔντος ἀμώμητον͵ κάλλιπον
οὐκ ἐθέλων· αὐτὸν δ΄ ἐξεσάωσα.
τί μοι μέλει ἀσπὶς ἐκείνη; ἐρρέτω·
ἐξαῦτις κτήσομαι οὐ κακίω.
Με την ασπίδα μου χαίρεται κάποιος Σάιος, την οποία
δίπλα σ’ ένα θάμνο -όπλο μου περίτεχνο- πέταξα
χωρίς να το θέλω· τον εαυτό μου όμως έσωσα.
Τί με νοιάζει η ασπίδα εκείνη; Ας χαθεί·
Πάλι θα αποκτήσω καλύτερη.
Παράδειγμα 2ο:
Πώς αποδεικνύεται η ανωτερότητα του ήθους και η πειθαρχία των Σπαρτιατών από τις ακόλουθες πηγές;
πηγή 1η: Το ήθος των Σπαρτιατών
Πώς αντιμετώπιζαν την ήττα οι Αθηναίοι και πως οι Σπαρτιάτες:
Μετά την ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες στους Αιγός Ποταμούς το 405 π.Χ, που σήμανε και το τέλος της αθηναϊκής ηγεμονίας στις άλλες ελληνικές πόλεις, έφτασε το κακό μαντάτο στην Αθήνα με το ιερό τους πλοίο, την Πάραλο. Τις αντιδράσεις του αθηναϊκού λαού στο άγγελμα της θλιβερής είδησης περιγράφει ο Ξενοφώντας (Ελληνικά, βιβλίο Β, Κεφάλαιο 2. § 3)
[2.3] ᾿Εν δὲ ταῖς ᾿Αθήναις τῆς Παράλου ἀφικομένης νυκτὸς ἐλέγετο ἡ συμφορά, καὶ οἰμωγὴ ἐκ τοῦ Πειραιῶς διὰ τῶν μακρῶν τειχῶν εἰς ἄστυ διῆκεν, ὁ ἕτερος τῷ ἑτέρῳ παραγγέλλων· ὥστ” ἐκείνης τῆς νυκτὸς οὐδεὶς ἐκοιμήθη, οὐ μόνον τοὺς ἀπολωλότας πενθοῦντες, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον ἔτι αὐτοὶἑαυτούς, πείσεσθαι νομίζοντες οἷα ἐποίησαν Μηλίους τε Λακεδαιμονίων ἀποίκους ὄντας, κρατήσαντες πολιορκίᾳ,καὶ ῾Ιστιαιέας καὶ Σκιωναίους καὶ Τορωναίους καὶ Αἰγινήτας καὶ ἄλλους πολλοὺς τῶν ῾Ελλήνων.
[2.3] Στην Αθήνα η Πάραλος έφτασε νύχτα και μαθεύτηκε η συμφορά· και σηκώθηκε θρήνος που από τον Πειραιά μέσα απ’ τα μακρά τείχη έφτασε στο άστυ, καθώς ο ένας έλεγε στον άλλον τις κακές ειδήσεις, και κανένας εκείνη τη νύχτα δεν έκλεισε μάτι, καθώς θρηνούσαν όχι μόνο αυτούς που χάθηκαν αλλά ακόμη πιο πολύ τον ίδιο τους τον εαυτό, γιατί περίμεναν ότι θα πάθουν ό,τι έκαναν στους Μηλίους, που ήταν άποικοι των Λακεδαιμονίων, και τους Σκιωναίους και τους Τορωναίους και τους Αιγινήτες και πολλούς άλλους Έλληνες. (Μετάφραση συντακτικής ομάδας).
Μετά την ήττα των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα το 371 π.Χ από τους Θηβαίους, που σήμανε και την απαρχή της πτώσης της σπαρτιατικής δύναμης, έφτασε το θλιβερό άγγελμα στη Σπάρτη, ενώ γίνονταν αγώνες και την αντίδραση των Σπαρτιατών περιγράφει ο Ξενοφώντας (Ελληνικά, βιβλίο Δ'–Ζ'. 4.16 ).
[6.4.16] Γενομένων δὲ τούτων, ὁ μὲν εἰς τὴν Λακεδαίμονα ἀγγελῶν τὸ πάθος ἀφικνεῖται γυμνοπαιδιῶν τε οὔσης τῆς τελευταίας καὶ τοῦ ἀνδρικοῦ χοροῦ ἔνδον ὄντος· οἱ δὲ ἔφοροι ἐπεὶ ἤκουσαν τὸ πάθος, ἐλυποῦντο μέν, ὥσπερ, οἶμαι, ἀνάγκη· τὸν μέντοι χορὸν οὐκ ἐξήγαγον, ἀλλὰ διαγωνίσασθαι εἴων. καὶ τὰ μὲν ὀνόματα πρὸς τοὺς οἰκείους ἑκάστου τῶν τεθνεώτων ἀπέδοσαν· προεῖπαν δὲ ταῖς γυναιξὶ μὴ ποιεῖν κραυγήν, ἀλλὰ σιγῇ τὸ πάθος φέρειν. τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἦν ὁρᾶν, ὧν μὲν ἐτέθνασαν οἱ προσήκοντες, λιπαροὺς καὶ φαιδροὺς ἐν τῷ φανερῷ ἀναστρεφομένους, ὧν δὲ ζῶντες ἠγγελμένοι ἦσαν, ὀλίγους ἂν εἶδες, τούτους δὲ σκυθρωποὺς καὶ ταπεινοὺς περιιόντας.
[6.4.16] Όταν έγιναν αυτά, ο αγγελιοφόρος που στάλθηκε στη Σπάρτη για να αναγγείλει τη συμφορά έφτασε την τελευταία μέρα της γιορτής των γυμνοπαιδιών και την ώρα που ο χορός των ανδρών ήταν μέσα (πάνω στη σκηνή)· κι όταν οι έφοροι πληροφορήθηκαν το κακό, λυπήθηκαν βέβαια, νομίζω, όπως το επέβαλλε η περίσταση· όμως δεν έβγαλαν έξω (από το θέατρο) το χορό, αλλά τον άφησαν να συνεχίσει. Ανακοίνωσαν βέβαια τα ονόματα καθενός από τους νεκρούς στους οικείους τους· είπαν ταυτόχρονα στις γυναίκες να μην ξεσπάσουν σε θρήνους, αλλά να υπομένουν το κακό σιωπηλές. Και την επόμενη μέρα μπορούσε κανείς να δει να κυκλοφορούν άνετα περήφανοι και με φωτεινά πρόσωπα οι συγγενείς όσων είχαν φονευθεί, ενώ οι οικείοι αυτών που είχε αναφερθεί ότι είναι ζωντανοί ήταν έξω λίγοι, που μάλιστα κυκλοφορούσαν σκυθρωποί και ταπεινωμένοι. (μτφ. Γ.Α. Ράπτης 2005 Ξενοφώντος Ελληνικά Δ'–Ζ' Ζήτρος.)
πηγή 2η: Η μεγαθυμία των Σπαρτιατών
[2.2.19] Θηραμένης δὲ καὶ οἱ ἄλλοι πρέσβεις ἐπεὶ ἦσαν ἐν Σελλασίᾳ, ἐρωτώμενοι δὲ ἐπὶ τίνι λόγῳ ἥκοιεν εἶπον ὅτι αὐτοκράτορες περὶ εἰρήνης, μετὰ ταῦτα οἱ ἔφοροι καλεῖν ἐκέλευον αὐτούς. ἐπεὶ δ᾽ ἧκον, ἐκκλησίαν ἐποίησαν, ἐν ᾗ ἀντέλεγον Κορίνθιοι καὶ Θηβαῖοι μάλιστα, πολλοὶ δὲ καὶ ἄλλοι τῶν Ἑλλήνων, μὴ σπένδεσθαι Ἀθηναίοις, ἀλλ᾽ ἐξαιρεῖν. [2.2.20] Λακεδαιμόνιοι δὲ οὐκ ἔφασαν πόλιν Ἑλληνίδα ἀνδραποδιεῖν μέγα ἀγαθὸν εἰργασμένην ἐν τοῖς μεγίστοις κινδύνοις γενομένοις τῇ Ἑλλάδι, ἀλλ᾽ ἐποιοῦντο εἰρήνην ἐφ᾽ ᾧ τά τε μακρὰ τείχη καὶ τὸν Πειραιᾶ καθελόντας καὶ τὰς ναῦς πλὴν δώδεκα παραδόντας καὶ τοὺς φυγάδας καθέντας τὸν αὐτὸν ἐχθρὸν καὶ φίλον νομίζοντας Λακεδαιμονίοις ἕπεσθαι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὅποι ἂν ἡγῶνται.
[2.2.19] Σαν έφτασε ο Θηραμένης με τους υπόλοιπους πρέσβεις στη Σελλασία και τους ρώτησαν τι έρχονται να κάνουν, αποκρίθηκαν ότι έρχονται πληρεξούσιοι να διαπραγματευτούν ειρήνη. Τότε οι έφοροι πρόσταξαν να τους φωνάξουν, κι όταν ήρθαν συγκάλεσαν Συνέλευση. Εκεί διαμαρτυρήθηκαν πολλοί άλλοι Έλληνες, και ιδίως οι Κορίνθιοι κι οι Θηβαίοι, λέγοντας ότι δεν πρέπει να κάνουν συνθήκη με τους Αθηναίους, αλλά να τους αφανίσουν. [2.2.20] Οι Λακεδαιμόνιοι όμως δήλωσαν ότι αρνούνται να υποδουλώσουν πόλη ελληνική που τόσες υπηρεσίες είχε προσφέρει τον καιρό του μεγαλύτερου κινδύνου που είχε απειλήσει ποτέ την Ελλάδα· δέχτηκαν λοιπόν να γίνει ειρήνη με τον όρο ότι οι Αθηναίοι θα γκρεμίσουν τα Μακρά Τείχη και τα τείχη του Πειραιά, θα παραδώσουν όλα τους τα πλοία εκτός από δώδεκα, θα φέρουν πίσω τους εξόριστους, θα 'χουν τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τους Λακεδαιμονίους και θα εκστρατεύουν μαζί τους στη στεριά και στη θάλασσα, όπου τους οδηγούν αυτοί. ( μετ Ρ. Ρούφου)
(σχολιασμός)
Η Αθήνα είχε ήδη ηττηθεί στον Πελοποννησιακό πόλεμο και ήταν στο έλεος της Σπάρτης και των συμμάχων της. Ζητάει λοιπόν ειρήνη από τους Σπαρτιάτες με την αποστολή πρεσβείας υπό τον Θηραμένη, κι ενώ Κορίνθιοι και Θηβαίοι την αρνούνται και απαιτούν την καταστροφή της Αθήνας, οι Σπαρτιάτες αρνούνται να υποδουλώσουν την πόλη που τόσες υπηρεσίες είχε προσφέρει στην Ελλάδα κατά τους Μηδικούς πολέμους. Έτσι δείχνουν την ανωτερότητα του νικητή με τον σεβασμό τους απέναντι στον ηττημένο για την ιστορία του και τη δόξα του που κερδήθηκε στα πεδία των μαχών για χάρη της Ελλάδας. Αυτή είναι η διαφορά της σκέψης που έκανε τους Σπαρτιάτες να ξεχωρίζουν ανάμεσα στους Έλληνες και τη Σπάρτη περήφανη για τις αρχές της.
Οι νόμοι της Σπάρτης ενέπνεαν το ήθος των ανθρώπων της· τους έκαναν δαμασίμβροτους, δηλαδή πειθαρχικούς και πρόθυμους να υπηρετούν την πόλη τους, να νιώθουν την αξία της υπακοής στον νόμο και να ακολουθούν τις παραδόσεις της φυλής. Για αυτό και όπως λέγεται ο Λυκούργος δεν έγραψε σε πλάκες τη "Μεγάλη ρήτρα", τους νόμους του δηλαδή ώστε να είναι ορατοί σε όλους, γιατί δε χρειαζόταν αφού εμπιστευόταν το ένστικτο και την πειθαρχία των Σπαρτιατών.
παράλληλη πηγή:"Σπάρτη δαμασίμβροτος"
Γιά τήν ἀλήθεια τοῦ ἀνωτέρω σκεπτικοῦ, ἄς ληφθεῖ ὑπ΄ὄψιν τό χωρίο τοῦ Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι, Ἀγησίλαος – Πομπήιο, 1. …διό καί φασιν ὑπό Σιμωνίδου τήν Σπάρτην προσηγορεῦσθαι «δαμασίμβροτον», ὡς μάλιστα διά τῶν ἐθῶν τούς πολίτας τοῖς νόμοις πειθηνίους καί χειροήθεις ποιοῦσαν , ὥσπερ ἵππους εὐθύς ἐξ ἀρχῆς δαμαζομένους, (γι΄αὐτό καί λένε ὅτι ὑπό τοῦ Σιμωνίδου ἡ Σπάρτη προσαγορεύτηκε «δαμασίμβροτος» (= αὐτή πού δαμάζει τούς ἀνθρώπους), διότι αὐτή κατά κύριο λόγο ἔκανε διά τῶν ἐθίμων τούς πολίτες πειθαρχικούς στούς νόμους καί ὑπάκουους, ἀκριβῶς ὅπως τά ἄλογα πού ἀπό νεαρή ἡλικία τά δαμάζουν).
Αὐτή τήν τυφλή ὑποταγή τῶν Λακεδαιμονίων δημοτῶν στόν νόμο, πού τούς ἔκανε μία σφιγμένη γροθιά καί ἀκαταμάχητη πολεμική μηχανή τῆς ἐποχῆς, μνημονεύει καί ὁ Ἡρόδοτος, Πολύμνια, 104, (ὁ Δημάρατος ἐνημερώνει τόν Ξέρξη γιά τούς Σπαρτιάτες). Ἐλεύθεροι γάρ ἐόντες οὐ πάντα ἐλεύθεροί εἰσι• ἔπεστι γάρ σφι δεσπότης νόμος, τόν ὑποδειμαίνουσι πολλῷ ἔτι μᾶλλον ἤ οἱ σοί σέ. (Διότι εἶναι ἐλεύθεροι πολίτες ἀλλά ὄχι παντελῶς ἐλεύθεροι, διότι πάνω ἀπό αὐτούς θεωροῦν ἀφέντη τόν νόμο, τόν ὁποῖο φοβοῦνται περισσότερο ἀπό ὅσο φοβοῦνται ἐσένα οἱ ὑπήκοοί σου).
4) Η ίδρυση της συμμαχίας της Δήλου
Οι Αθηναίοι ανέλαβαν, έτσι, την αρχηγία με τη θέληση των συμμάχων εξαιτίας της έχθρας τους εναντίον του Παυσανία. Όρισαν ποιοι από τους συμμάχους έπρεπε να συνεισφέρουν χρήματα και ποιοι να προμηθεύσουν καράβια για την αντιμετώπιση των βαρβάρων. Σκοπός, έλεγαν, ήταν να λεηλατήσουν τις κτήσεις του Βασιλέως, αντίποινα για όσα είχαν πάθει. Για πρώτη φορά, τότε, οι Αθηναίοι διόρισαν Ελληνοταμίες που πήγαιναν και εισέπρατταν τον φόρο. Έτσι ονομάστηκε, τότε, η εισφορά. Το ύψος του πρώτου φόρου που ορίστηκε ήταν τετρακόσια εξήντα τάλαντα, ταμείο ήταν η Δήλος και οι συνελεύσεις της συμμαχίας γίνονταν στο Ναό.
Αλλά στο διάστημα μεταξύ του μηδικού και του πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι, οι οποίοι στην αρχή ασκούσαν την ηγεμονία τους επάνω σε ισότιμους συμμάχους κι έπαιρναν αποφάσεις σε κοινά συμβούλια, σημείωσαν πολλή πρόοδο και στα πολεμικά και στη διακυβέρνησή τους, αναλαμβάνοντας δράση είτε εναντίον των Περσών είτε εναντίον των συμμάχων τους που αποστατούσαν είτε εναντίον των Πελοποννησίων εκείνων που βοηθούσαν τις αποστασίες. […]
Οι λόγοι που προκαλούσαν τις αποστασίες των συμμάχων ήταν διάφοροι, αλλά κυρίως ήταν η καθυστέρηση στην πληρωμή του φόρου ή στην παράδοση καραβιών και καμιά φορά η λιποταξία, γιατί οι Αθηναίοι εφάρμοζαν αυστηρά τις συμφωνίες και γίνονταν φορτικοί, ασκώντας πίεση σε πολιτείες που δεν ήταν συνηθισμένες ούτε πρόθυμες να υποστούν θυσίες. Γενικά, οι σύμμαχοι δεν δέχονταν πια μ’ ευχαρίστηση την αρχηγία των Αθηναίων, οι οποίοι στις εκστρατείες δεν συμπεριφέρονταν πια σαν ίσοι προς ίσους με τους συμμάχους τους και μπορούσαν εύκολα να υποτάξουν τους αποστάτες.
Θουκυδίδης, Ιστορία Α, 96-97, 99 (μτφρ. Αγγ. Βλάχου)
5) Με βάση την ακόλουθη πηγή και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στην έννοια του οίκου και στον ρόλο του στη συγκρότηση της οικονομίας του Ομηρικού κόσμου.
Ο ομηρικός «οίκος»
Τι είναι ο οίκος; Η λέξη αποδίδεται πολλές φορές με τον όρο «οικογένεια». Όμως η απόδοση αυτή είναι πολύ στενή και θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Ο οίκος, ακόμη και από την άποψη του αριθμού των ανθρώπων, είναι κάτι πολύ περισσότερο από οικογένεια με τη σημερινή σημασία της λέξης (δηλαδή, την ομάδα που αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά, την «πυρηνική» οικογένεια)… Αλλά περιλαμβάνει επίσης όλα εκείνα τα άτομα – είτε πρόκειται για ελεύθερους είτε για δούλους – τα οποία εξαρτώνται άμεσα από τον επικεφαλής του οίκου (όλους εκείνους τους υπηρέτες στους οποίους έχουν ανατεθεί τα πολλά και διάφορα καθήκοντα που απαιτούνται από την οικονομική ζωή του οίκου…). Με άλλα λόγια, ο οίκος με την καθαρά «ανθρώπινη» μορφή του δεν είναι ένας θεσμός που βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στη συγγένεια. Ωστόσο η έννοια του οίκου καλύπτει πολύ περισσότερα από μιαν απλή ομάδα ανθρώπων. Ο οίκος περιλαμβάνει και περιουσιακά στοιχεία κάθε είδους, τα οποία στην πράξη δεν μπορούν να χωριστούν από την ανθρώπινη ομάδα, αφού εξασφαλίζουν την υλική της ύπαρξη. Επομένως η γη, τα κτίρια, τα ζώα, τα κάθε είδους αποθέματα, ο εξοπλισμός και ούτω καθεξής αποτελούν όλα μέρος του οίκου.
5) Με βάση την ακόλουθη πηγή και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στην έννοια του οίκου και στον ρόλο του στη συγκρότηση της οικονομίας του Ομηρικού κόσμου.
Ο ομηρικός «οίκος»
Τι είναι ο οίκος; Η λέξη αποδίδεται πολλές φορές με τον όρο «οικογένεια». Όμως η απόδοση αυτή είναι πολύ στενή και θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Ο οίκος, ακόμη και από την άποψη του αριθμού των ανθρώπων, είναι κάτι πολύ περισσότερο από οικογένεια με τη σημερινή σημασία της λέξης (δηλαδή, την ομάδα που αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά, την «πυρηνική» οικογένεια)… Αλλά περιλαμβάνει επίσης όλα εκείνα τα άτομα – είτε πρόκειται για ελεύθερους είτε για δούλους – τα οποία εξαρτώνται άμεσα από τον επικεφαλής του οίκου (όλους εκείνους τους υπηρέτες στους οποίους έχουν ανατεθεί τα πολλά και διάφορα καθήκοντα που απαιτούνται από την οικονομική ζωή του οίκου…). Με άλλα λόγια, ο οίκος με την καθαρά «ανθρώπινη» μορφή του δεν είναι ένας θεσμός που βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στη συγγένεια. Ωστόσο η έννοια του οίκου καλύπτει πολύ περισσότερα από μιαν απλή ομάδα ανθρώπων. Ο οίκος περιλαμβάνει και περιουσιακά στοιχεία κάθε είδους, τα οποία στην πράξη δεν μπορούν να χωριστούν από την ανθρώπινη ομάδα, αφού εξασφαλίζουν την υλική της ύπαρξη. Επομένως η γη, τα κτίρια, τα ζώα, τα κάθε είδους αποθέματα, ο εξοπλισμός και ούτω καθεξής αποτελούν όλα μέρος του οίκου.
Μ.Μ. Austin, P. Vidal-Naquet, Οικονομία και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα. μετ. (Τ. Κουκουλιός, εκδ. Δαίδαλος, σ. 67.)
6) Με βάση την ακόλουθη πηγή και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στις ανταλλαγές αγαθών στους oμηρικούς xρόνους.
Οι ανταλλαγές αγαθών στους ομηρικούς χρόνους
Εκείθε οι Αργίτες οι μακρόμαλλοι ψώνιζαν το κρασί τους,
κι έδινε ποιος χαλκό, ποιος σίδερο στραφταλιστό, ποιος πάλε με βόδια ζωντανά του τ’ άλλαζε ποιος με βοδιών τομάρια, ποιος και με σκλάβους, κι έτσι εχαίρουνταν πλούσιο τραπέζι πάντα.
6) Με βάση την ακόλουθη πηγή και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στις ανταλλαγές αγαθών στους oμηρικούς xρόνους.
Οι ανταλλαγές αγαθών στους ομηρικούς χρόνους
Εκείθε οι Αργίτες οι μακρόμαλλοι ψώνιζαν το κρασί τους,
κι έδινε ποιος χαλκό, ποιος σίδερο στραφταλιστό, ποιος πάλε με βόδια ζωντανά του τ’ άλλαζε ποιος με βοδιών τομάρια, ποιος και με σκλάβους, κι έτσι εχαίρουνταν πλούσιο τραπέζι πάντα.
Ιλιάδα, Η, 472-475, μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή.
7) Τρωικός πόλεμος: Πώς εξηγείται ιστορικά ο πανελλήνιος χαρακτήρας της τρωικής εκστρατείας; Ποια εκδοχή για τα αίτια αυτού του πολέμου αναφέρει ο Όμηρος στην ακόλουθη πηγή;
«Κρίμα δεν έχουν οι Αχαιοί, δεν έχουν κρίμα οι Τρώες
χάριν ομοίας γυναικός τόσον καιρόν να πάσχουν.
Τωόντι ομοιάζει ωσάν θεάς η τρομερή θωριά της.
Αλλά και ως είναι ασύγκριτη καλύτερα να φύγη
παρά να μείνη συμφορά σ’ εμάς και στα παιδιά μας.»
Και ο Πρίαμος εκάλεσε σιμά του την Ελένην:
«Προχώρησε, παιδί μου, εδώ κοντά μου να καθίσης
τον πρώτον άνδρα σου να ιδής, τους συγγενείς και φίλους.
Συ δεν μου πταίεις, οι θεοί μου πταίουν, οπού εκείνοι
μ’ έριξαν στον πολύθρηνον των Αχαιών αγώνα.
(Ιλιάδα , ραψωδία Γ 154-165)
8) Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και την πηγή που ακολουθεί να αναφερθείτε στα χαρακτηριστικά (7 μονάδες) και τη σημασία (13 μονάδες) της Γραμμικής Β΄ γραφής . Τι είδους πληροφορίες πήραμε για τον μυκηναϊκό πολιτισμό μετά την αποκρυπτογράφησή της; (10 μονάδες)
Οι πινακίδες της γραμμικής Β' γραφής.
Έχουμε λοιπόν κάποιους σωρούς από πηλό, που καταρχήν δε μας υπόσχονται τίποτα· τους κάνει πολύτιμους όμως το γεγονός ότι συνιστούν μιαν ολότελα καινούργια πηγή αδιάβλητης πληροφόρησης για τον αρχαιότατο ελληνικό πολιτισμό – που άλλη πηγή γνώσης μας γι’ αυτόν είναι η αρχαιολογία και οι συγκεχυμένες παραδόσεις που μας μεταβίβασαν οι κλασικοί χρόνοι. Είναι βέβαια λυπηρό που οι πινακίδες δε μας λένε τίποτε για την ιστορία των ανθρώπων που τις έγραψαν, ούτε για τη σκέψη τους. Κι όμως, μερικοί από μας θα εκπλαγούν ίσως όταν ανακαλύψουν πόσα συμπεράσματα μπορούμε να αντλήσουμε απ’ αυτές.Οι Μυκηναίοι δε το θεώρησαν απαραίτητο να διασώσουν ούτε την ιστορία τους ούτε τη διπλωματική τους αλληλογραφία. Μας άφησαν όμως τουλάχιστον καταγραφές από τη διοίκηση των βασιλέων τους και από τη λειτουργία ορισμένων τομέων της οικονομίας τους...
J. Chadwik., Ο Μυκηναϊκός κόσμος, μετ. Κ.Ν. Πετρόπουλος, εκδ. Gutenberg, σ. 29-30.
9) Με βάση τις πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να ενισχύσετε τη θέση σχετικά με την Ελληνικότητα των Μακεδόνων.
α. «.Για τη σύγχρονη έρευνα, το γλωσσολογικό υλικό - καίτοι από τη γλώσσα των αρχαίων Μακεδόνων δεν έχει σωθεί ούτε μια φράση - στηρίζει την άποψη ότι οι Μακεδόνες ανήκαν στα Ελληνικά φύλα. Τα ονόματα των τόπων και των μηνών ήταν γνήσια Ελληνικά, το ίδιο και τα περισσότερα από τα ουσιαστικά. Γι΄ αυτό και η θεωρία που διατύπωσε ο γλωσσολόγος Kretshmer ότι οι Μακεδόνες ήσαν κράμα Ελληνικών και Ιλλυρικών φυλετικών στοιχείων, δε φαίνεται να ανταποκρίνεται προς την πραγματικότητα. Η πλειονότης των νεωτέρων ιστορικών, με την αξιοσημείωτη όμως εξαίρεση του Julius Kaerst, παραδέχεται, πολύ ορθά, την Ελληνικότητα των Μακεδόνων……».
Herman Bengtson , Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος , μεταφρ. Α. Γαβρίλη, Αθήνα 1979,σελ.280-281
β. Ότι είναι Έλληνες όσοι κατάγονται από τον Περδίκκα, όπως λένε και οι ίδιοι, το ξέρω κι εγώ καλά, μάλιστα θα το αποδείξω και παρακάτω. Αλλά και οι οργανωτές των Ολυμπιακών αγώνων το ήξεραν ότι έτσι είναι. Όταν ο Αλέξανδρος θέλησε να πάρει μέρος στους αγώνες και κατέβηκε στην Ολυμπία ειδικά γι' αυτό, οι Έλληνες αντίπαλοι του έκαναν ένσταση λέγοντας ότι δεν μπορούσαν ν' αγωνιστούν βάρβαροι στους Ολυμπιακούς αγώνες, αλλά μόνο Έλληνες. Τότε ο Αλέξανδρος απέδειξε ότι είναι Αργείος την καταγωγή και κρίθηκε Έλληνας. Αγωνίστηκε στο δρόμο του ενός σταδίου και άγγιξε το τέρμα ταυτόχρονα με τον πρώτο. Έτσι φαίνεται ότι έγιναν αυτά. (Ηρόδοτος, Ε, 22 μετ. Αγγ. Βλάχου).
9) Με βάση τις πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να ενισχύσετε τη θέση σχετικά με την Ελληνικότητα των Μακεδόνων.
α. «.Για τη σύγχρονη έρευνα, το γλωσσολογικό υλικό - καίτοι από τη γλώσσα των αρχαίων Μακεδόνων δεν έχει σωθεί ούτε μια φράση - στηρίζει την άποψη ότι οι Μακεδόνες ανήκαν στα Ελληνικά φύλα. Τα ονόματα των τόπων και των μηνών ήταν γνήσια Ελληνικά, το ίδιο και τα περισσότερα από τα ουσιαστικά. Γι΄ αυτό και η θεωρία που διατύπωσε ο γλωσσολόγος Kretshmer ότι οι Μακεδόνες ήσαν κράμα Ελληνικών και Ιλλυρικών φυλετικών στοιχείων, δε φαίνεται να ανταποκρίνεται προς την πραγματικότητα. Η πλειονότης των νεωτέρων ιστορικών, με την αξιοσημείωτη όμως εξαίρεση του Julius Kaerst, παραδέχεται, πολύ ορθά, την Ελληνικότητα των Μακεδόνων……».
Herman Bengtson , Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος , μεταφρ. Α. Γαβρίλη, Αθήνα 1979,σελ.280-281
β. Ότι είναι Έλληνες όσοι κατάγονται από τον Περδίκκα, όπως λένε και οι ίδιοι, το ξέρω κι εγώ καλά, μάλιστα θα το αποδείξω και παρακάτω. Αλλά και οι οργανωτές των Ολυμπιακών αγώνων το ήξεραν ότι έτσι είναι. Όταν ο Αλέξανδρος θέλησε να πάρει μέρος στους αγώνες και κατέβηκε στην Ολυμπία ειδικά γι' αυτό, οι Έλληνες αντίπαλοι του έκαναν ένσταση λέγοντας ότι δεν μπορούσαν ν' αγωνιστούν βάρβαροι στους Ολυμπιακούς αγώνες, αλλά μόνο Έλληνες. Τότε ο Αλέξανδρος απέδειξε ότι είναι Αργείος την καταγωγή και κρίθηκε Έλληνας. Αγωνίστηκε στο δρόμο του ενός σταδίου και άγγιξε το τέρμα ταυτόχρονα με τον πρώτο. Έτσι φαίνεται ότι έγιναν αυτά. (Ηρόδοτος, Ε, 22 μετ. Αγγ. Βλάχου).
10) Αξιοποιώντας τα στοιχεία ,σχετικά με την προσωπικότητα του Περικλή, που σας δίνονται στο παρακάτω κείμενο και στηριζόμενοι στις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε γιατί ο 5ος αιώνας ονομάζεται από πολλούς μελετητές ως «χρυσός αιώνας του Περικλή».
… εκείνος, επειδή είχε μεγάλη επιρροή από το αξίωμά του και την ισχυρή του διάνοια, και ήταν φως φανερό σε όλους πως δεν μπορούσε να διαφθαρεί με χρήματα, συγκρατούσε το πλήθος χωρίς να τους αφαιρέσει την ελευθερία τους, και δεν άφηνε να τον παρασύρουν αυτοί, παρά τους οδηγούσε ο ίδιος, επειδή δεν κέρδιζε τη δύναμή του με άπρεπα μέσα και με ρητορεία που κολάκευε τις ορμές τους, αλλά μπορούσε, από την μεγάλη εκτίμηση που του είχαν να τους εναντιωθεί και να προκαλέσει και την οργή τους ακόμα. Όταν λοιπόν καταλάβαινε πως παραγίνονταν τολμηροί από ανίερη περηφάνεια ενώ η περίσταση δεν ήταν κατάλληλη, τους χτυπούσε με τα λόγια και τους έκανε να φοβούνται, κι όποτε πάλι τους έβλεπε παραφοβισμένους χωρίς λόγο, τους ξανάδινε το θάρρος τους. Έτσι, στον καιρό του ονομαζόταν το πολίτευμα δημοκρατία, στ' αλήθεια όμως εξουσίαζε ο ανώτερος άντρας απ' όλους. Οι κατοπινοί του όμως, που ήταν λίγο–πολύ ίσοι ο ένας με τον άλλον, κι ο καθένας λαχταρούσε να γίνει πρώτος, το 'ριξαν στον ανταγωνισμό των υποχωρήσεων προς τις ορέξεις του δήμου για άμεσες απολαύσεις,...
(Θουκυδίδου Ιστορία, 2.65.8–2.65.10, Μτφρ. Ε. Λαμπρίδη, 1962)
11) Τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 5ου αιώνα… η μετά θάνατον ζωή ή δεν υπάρχει ή, αν υπάρχει είναι πολύ χειρότερη από την επίγεια ζωή. Αυτό λέγεται σαφώς στην Οδύσσεια …όταν ο Οδυσσέας συναντά τη σκιά του νεκρού Αχιλλέα στον Άδη, η οποία και του λέει:
Το θάνατο μη μου παινεύεις λαμπρέ Οδυσσέα.
Καλύτερα τη γη να δουλεύω υποτακτικός κάποιου
φτωχού χωριάτη με λίγο βιός,
παρά να βασιλεύω σ΄ όλους αυτούς τους σβησμένους νεκρούς..
Οδύσσεια, λ 488-491.
…Η θεώρηση αυτή εμπνέει μια στάση, σύμφωνα με την οποία ό,τι είναι να γίνει θα γίνει εδώ… Θα το κάνουμε εμείς οι άνθρωποι – αν γίνεται, και αν μας αφήσει η Μοίρα – ή δεν μπορεί να γίνει…Ο ελληνικός κόσμος χτίζεται πάνω στην επίγνωση ότι δεν υπάρχει φυγή από τον κόσμο κι από τον θάνατο, ότι ο άνθρωπος είναι θνητός.
(Κ. Καστοριάδης, Η αρχαία ελληνική δημοκρατία, σ. 20-21).
12) Η δουλεία είναι δίκαιη
Μερικοί ισχυρίζονται ότι η δουλεία δεν είναι έργο της (φυσικής) δικαιοσύνης, αλλά της βίας…Δεν μπορούμε να φανταστούμε οικογένεια χωρίς ορισμένα βοηθητικά εργαλεία. Ανάμεσα στα εργαλεία, άλλα είναι άψυχα και άλλα έμψυχα. Ο δούλος είναι εργαλείο έμψυχο. Εάν κάθε εργαλείο μπορούσε, με μια απλή εντολή, να εκτελεί μόνο του την εργασία, τότε ο κύριος δεν θα χρειαζόταν τους δούλους. Χρήσιμη για τους ίδιους τους δούλους, η δουλεία είναι δίκαιη.
Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1.2.4.
13) Ο πολίτης δεν είναι πολίτης επειδή κατοικεί σε έναν ορισμένο τόπο – διότι και οι μέτοικοι και οι δούλοι συγκατοικούν με τους πολίτες... Πολίτης είναι εκείνος που έχει δικαίωμα να μετέχει στη βουλευτική ή δικαστική εξουσία. Αριστοτέλης, Πολιτικά 3.1.1.
14) ’΄Η τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς.
(ή αυτή ή πάνω σε αυτή)
Λέγεται ότι οι Σπαρτιάτισσες, όταν τα παιδιά
τους ξεκινούσαν για τον πόλεμο, τους έδιναν
την ασπίδα και τους έλεγαν αυτή τη φράση, που
σήμαινε ή θα φέρεις την ασπίδα ζωντανός ή
να σε φέρουν πάνω σ’ αυτή. Το να πετάξει
κάποιος την ασπίδα του στη μάχη και να τρέξει
να σωθεί, θεωρούνταν μεγάλη ντροπή.
Οι γυναίκες στη Σπάρτη
Αλλά και τα σώματα των γυναικών έπρεπε να καταπονηθούν στο τρέξιμο, την πάλη, τη ρίψη δίσκων και ακοντίων, έτσι που να γεννιούνται παιδιά από γερά σώματα….
Πλούταρχος, Λυκούργος 14.
15) Κοινά γνωρίσματα της αθηναϊκής δημοκρατίας και των νεότερων δημοκρατιών είναι: η λαϊκή κυριαρχία, η απόλυτη ισότητα των πολιτών, η ανεξαρτησία των δικαστικών αρχών. Οι διαφορές τους … Η αθηναϊκή δημοκρατία εφάρμοσε τη λαϊκή κυριαρχία όχι διά αντιπροσώπων, αλλά άμεσα: ήταν όχι κυβέρνηση για το λαό, αλλά κυβέρνηση του λαού για το λαό. Το κράτος δεν διακρινόταν από τους πολίτες, αλλά ταυτιζόταν με αυτούς, καθώς αυτοί νομοθετούσαν, κυβερνούσαν και δίκαζαν… Αντίστροφα, η αθηναϊκή δημοκρατία δεν κατάργησε τη δουλεία, δεν εξίσωσε τις γυναίκες με τους άνδρες και υπήρξε πολύ φειδωλή στην παροχή πολιτικών δικαιωμάτων σε μετοίκους. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη και τα εξής: μια από τις σπουδαίες νεότερες δημοκρατίες άργησε πολλές δεκαετίες να καταργήσει τη δουλεία, οι πιο προχωρημένες νέες δημοκρατίες εξίσωσαν τις γυναίκες κατά τη δεκαετία του μεσοπολέμου και μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και ότι η πολιτογράφηση μεταναστών δε γίνεται εύκολα ούτε και σήμερα.
Μ. Β. Σακελλαρίου, Αθηναϊκή και Νεότερη Δημοκρατία.
16) «Τοσοῦτον δ’ ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περί τό φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους... ὥσθ’ καὶ τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκεν μηκέτι τοῦ γένους, ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἤ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας».
Τόσο πολύ ξεπέρασε η πόλη μας (η Αθήνα) τους υπόλοιπους ανθρώπους στη σκέψη και στο λόγο… ώστε το όνομα των Ελλήνων φανερώνει πλέον όχι τη φυλή αλλά τη διάνοια, και έτσι περισσότερο αποκαλούνται Έλληνες αυτοί που μετέχουν στη δική μας παιδεία παρά όσοι έχουν κοινή καταγωγή.
Ισοκράτης, Πανηγυρικός, 50.1.
17) Από όλα τα προηγούμενα πολεμικά γεγονότα, το μεγαλύτερο ήταν ο περσικός πόλεμος, ο οποίος τερματίστηκε με δυο ναυμαχίες και δυο μάχες, ενώ ο σημερινός πόλεμος κράτησε πάρα πολλά χρόνια… Ποτέ άλλοτε δεν κυριεύτηκαν και δεν καταστράφηκαν τόσες πολιτείες είτε από βαρβάρους είτε από Έλληνες που πολεμούσαν μεταξύ τους….Ποτέ άλλοτε δεν έγιναν τόσες εξορίες και δεν σκοτώθηκαν τόσοι άνθρωποι…. Θουκυδίδης, Α, 23-24
18) Επιτάφιος Λόγος του Περικλή
(εκφωνήθηκε το 430 π.Χ. για τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού πολέμου)
Το πολίτευμά μας δεν ζηλεύει τους νόμους των άλλων, εμείς οι ίδιοι είμαστε παράδειγμα για τους άλλους. Και επειδή δεν ζούμε στηριζόμενοι στους λίγους αλλά στους περισσότερους, το πολίτευμά μας λέγεται δημοκρατία…. Θουκυδίδης, Β, 37.
19) Ο Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς προχώρησε στην παρακάτω ιστορική έρευνα για να μην χαθούν με το πέρασμα του χρόνου όσα έκαναν οι άνθρωποι και για να μην λησμονηθούν μεγάλα και θαυμαστά κατορθώματα που έκαναν τόσο οι Έλληνες όσο και οι βάρβαροι, αλλά και για ποια αιτία πολέμησαν μεταξύ τους. Ηρόδοτος, Προοίμιο.
20) Και θα έκανε καλά κάποιος αν δεν δεχόταν τα γεγονότα όπως τα έχουν υμνήσει οι ποιητές, γιατί τα μεγαλοποιούν… Η ανεύρεση της αλήθειας είναι έργο δύσκολο, γιατί όσοι ήταν παρόντες σε διάφορα γεγονότα δεν έλεγαν τα ίδια πράγματα, αλλά τα παρουσίαζαν ανάλογα με τις συμπάθειες που ο καθένας είχε για τη μια ή την άλλη παράταξη ή όπως τα θυμόντουσαν. Και ίσως η ιστορία μου να μην είναι τόσο ευχάριστη να την ακούσει κανείς, γιατί λείπει το στοιχείο του μύθου. Εγώ όμως γράφω το έργο αυτό για να μείνει κτήμα παντοτινό των ανθρώπων και όχι για να πάρω μέρος σε (ποιητικούς) αγώνες.
Θουκυδίδης, Α, 21-22.
21) Ο όρκος του Ιπποκράτη
Ορκίζομαι στον θεό Απόλλωνα τον ιατρό και στον θεό Ασκληπιό και στην Υγεία… να χρησιμοποιώ τη θεραπεία για να βοηθήσω τους ασθενείς μου κατά τη δύναμη και την κρίση μου, αλλά ποτέ για να βλάψω ή να αδικήσω... Και όσα τυχόν βλέπω ή ακούω κατά τη θεραπεία... δεν θα τα λέω παραέξω, θεωρώντας τα μυστικά… )
22) Αντικρίζοντας αυτούς τους γάμους εγώ θα είχα φωνάξει από χαρά: Χοντροκέφαλε Ξέρξη, ανόητε τρελέ, που σπατάλησες τόσο άκαρπο κόπο να γεφυρώσεις τον Ελλήσποντο! Αυτός είναι ο τρόπος που σοφοί βασιλιάδες ενώνουν την Ασία με την Ευρώπη! Δεν είναι ούτε με δοκάρια ούτε με σχεδίες ούτε με άψυχα δεσμά, αλλά με τα δεσμά του νόμιμου έρωτα και των αγνών γάμων και με την αμοιβαία χαρά για παιδιά, που ενώνουν τα έθνη αναμεταξύ τους. Πλούταρχος, Αλέξανδρος.
23) Η «μεταστροφή» του Κωνσταντίνου
Οπωσδήποτε η πολιτική σκοπιμότητα έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη στάση του Κωνσταντίνου. Είχε γίνει σε όλους φανερό, ακόμη και στον…Γαλέριο, ότι εκείνος είχε χρεοκοπήσει με την τακτική των διωγμών και ότι η μεταφορά του κέντρου βάρους της αυτοκρατορίας προς την Ανατολή δεν μπορούσε να συμβιβασθεί με την εχθρική στάση απέναντι στον χριστιανισμό.
G. Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, σ. 105-106.
24) Οι αιρέσεις και πως αντιμετωπίζονται
Εκείνα τα πρόσωπα που δεν είναι αφοσιωμένα στα δόγματα… θα απομακρυνθούν και θα εμποδιστεί η είσοδός τους στις εκκλησίες, αφού απαγορεύσουμε σε όλους τους αιρετικούς να συγκεντρώνονται παράνομα μέσα στις πόλεις. Θεοδοσιανός Κώδικας, έτος 381.
25) Μέτρα ενάντια στον πολυθεϊσμό
Απαγορεύουμε κάθε διδασκαλία από αυτούς που έχουν την ίδια τρέλα με τους ασεβείς Έλληνες [τους οπαδούς των πολυθεϊστικών θρησκειών], για να μην… εκπαιδεύουν τους άθλιους μαθητές τους… ούτε να διαφθείρουν τις ψυχές αυτών που δήθεν εκπαιδεύουν. Και αυτοί [οι δάσκαλοι] να μην παίρνουν δημόσιο μισθό ούτε να μπορούν να πουν τη γνώμη τους ελεύθερα.
Ιουστινιάνειος Κώδικας, Διάταγμα του Ιουστινιανού Α΄, έτος 529.
26) Νεαρές στα ελληνικά
...Και δε γράψαμε το νόμο στην πατροπαράδοτη γλώσσα (λατινική) αλλά σ' αυτή την κοινή, την ελληνική, ώστε να γίνει γνωστός σε όλους, αφού θα μπορούν να τον καταλάβουν εύκολα....
Νεαρά 7.1 (του Ιουστινιανού).
Β. Από το βιβλίο :"Κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην αρχαία Ελλάδα" (0ΕΔΒ).
1) Οι ελεύθεροι εξαρτημένοι από τα ανάκτορα
Οι εξαρτημένοι ελεύθεροι εργάτες εμφανίζονται στα ανακτορικά κατάστιχα λόγω της ρητής υποχρέωσης των ανακτόρων να τους συντηρεί, αν και οι σωζόμενες πινακίδες που περιέχουν τις διανομές των μεριδίων συσσιτίου είναι εμφανώς ελλιπείς. Η εξάρτηση συνεπάγεται μια αναγκαστική και άμισθη εργασία προς το κράτος.
Μ. Ruiperez-J. Melena, Οι μυκηναίοι Έλληνες, σ. 144.
2) Η διάδοση του νομίσματοςΟι Έλληνες τελειοποίησαν την εφεύρεση των βασιλιάδων της Λυδίας και απέκτησαν ένα πολύτιμο μέσον, απαραίτητο για την ανάπτυξη ενός μεγάλου διαμεσογειακού εμπορίου. Χάρη στο νόμισμα, τολμηροί έμποροι θα δημιουργήσουν μεγάλες περιουσίες, που για πρώτη φορά είναι περιουσίες κινητές και όχι κτηματικές. Μερικοί ανάμεσά τους είναι ευγενείς, αλλά πολλοί άλλοι είναι απλοί άνθρωποι του λαού, των οποίων ο πλουτισμός θα δημιουργήσει μεγάλα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα.
P. Leveque, L' aventure greque, p. 159-160.
3) Οι ασχολίες των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων
Κανείς δεν αμφισβητεί ότι την πλειονότητα των Αθηναίων πολιτών την αποτελούσαν, στην κλασική εποχή, οι γαιοκτήμονες και ότι οι περισσότεροι απ' αυτούς εκμεταλλεύονταν οι ίδιοι τα κτήματά τους. Αυτό ισχύει σίγουρα από τον 4ο αιώνα, μετά τις καταστροφές της Αττικής στη διάρκεια του πελοποννησιακού πολέμου που επέφεραν μια αύξηση της συμμετοχής των αστικών δραστηριοτήτων στηνοικονομική ζωή, και ίσως ακόμα κάποια συγκέντρωση της έγγειας ιδιοκτησίας....
Υ. Garlan, Η δουλεία στην αρχαία Ελλάδα, σ. 177
4) Οι μέτοικοι της Αθήνας
Οι σπουδαιότερες βιομηχανικές επιχειρήσεις, πλην των μεταλλείων, ανήκουν στους μέτοικους. ... Ο νόμος τους φορολογεί ως πολίτες, τους επιφορτίζει με "λειτουργίες", απαιτεί στρατιωτική θητεία και τους επιβάλλει κεφαλικό φόρο. Τους απαγορεύει να έχουν ιδιοκτησία γης ή να νυμφεύονται μέλη των οικογενειών των ελεύθερων πολιτών. Τους αποκλείει από τη θρησκευτική οργάνωση της πόλης και τους απαγορεύει την απ' ευθείας προσφυγή στα δικαστήρια. Αλλά τους δέχεται ευχαρίστως στην οικονομική ζωή, εκτιμά την εργατικότητα και τη δεξιοτεχνία τους, τους παρέχει θρησκευτική ελευθερία και φρουρεί τον πλούτο τους σε περίπτωση βίαιων επαναστάσεων. ... Οι μέτοικοι, αν και δεν είναι πολίτες, αγαπούν την Αθήνα και συμβάλλουν στη χρηματοδότηση της άμυνας εναντίον των εχθρών της. Χάρη σ' αυτούς συντηρείται ο στόλος και διατηρείται η εμπορική υπεροχή των Αθηνών.
W. Durant, Παγκόσμια Ιστορία
5) Το ιδεώδες της ομηρικής παιδείας
Αυτή τη ζωή την τόσο σύντομη, που το πεπρωμένο των μαχητών την κάνει πιο αβέβαιη, οι ήρωές μας την αγαπούν με πάθος. Και εντούτοις αυτή η τόσο πολύτιμη ζωή δεν είναι στα μάτια τους η υπέρτατη αξία. Είναι έτοιμοι να τη θυσιάσουν για κάτι πιο υψηλό. Αυτή είναι η ομηρική ηθική της τιμής. Η ιδανική αξία για την οποία η ζωή θυσιάζεται είναι η αρετή. Ο ομηρικός ήρωας ζει και πεθαίνει για να ενσαρκώσει με τη συμπεριφορά του ένα ιδανικό, μια ποιότητα της ύπαρξης που συμβολίζει αυτή η λέξη, η αρετή. Συνεπώς η δόξα, η φήμη που κατακτάται από τον συναγωνισμό με τους άξιους είναι το μέτρο, για την αντικειμενική αναγνώριση της αξίας. ... Στον Όμηρο οι αρχαίοι βρήκαν με ενθουσιασμό ότι η ουσία της ύπαρξης βρίσκεται στον αθλητικό συναγωνισμό, αυτό το αγωνιστικό ιδεώδες της ζωής.
H. Marrou (histoire de l’ education dans l' antiquite, 1. p.) 36.
6) Η εμφάνιση του συλλογικού πνεύματος
(Στην οπλιτική φάλαγγα) προέχει το σύνολο και όχι το άτομο και εκείνο που έχει κυρίως σημασία είναι να κρατούν οι οπλίτες τη θέση τους στη γραμμή, να ορμούν με ένα βήμα εναντίον του εχθρού, να μάχονται με τις ασπίδες ενωμένες και να εκτελoύν όλους τους στρατιωτικούς ελιγμούς σαν ένας άνθρωπος. Ο αυλητής που υπάρχει στην παράσταση της οινοχόης Chigi αποδεικνύει τη σπουδαιότητα της ρυθμικής κίνησης των στρατιωτών, εκφράζοντας, θα έλεγε κανείς, τη σωφροσύνη, δηλαδή την αυτοκυριαρχία, σε αντίθεση με τη λύσσα, τη μανία που κυριαρχούσε στη· μάχη κατά την ομηρική εποχή.
C. Mossé, Η αρχαϊκή Ελλάδα
7) Οι σκοποί της σπαρτιατικής αγωγής
Ο Λυκούργος δεν όρισε για τα παιδιά δασκάλους αγορασμένους ή έμμισθους, ούτε μπορούσε ο καθένας να μορφώνει το γιο του όπως ήθελε, αλλά τους έπαιρνε όλους ο ίδιος αμέσως μόλις γίνονταν εφτά χρονών και τους κατάτασσε σε "αγέλες" και συνταιριάζοντάς τους συντροφικά, τους συνήθιζε να παίζουν και να περνούν τον καιρό τους ομαδικά.... Γράμματα μάθαιναν όσα τους ήταν αναγκαία. Η υπόλοιπη αγωγή τους σκοπό είχε να τους μάθει να κυβερνιούνται καλά, να υπομένουν τους κόπους και να νικούν στις μάχες. Γι' αυτό και όσο προχωρούσαν στην ηλικία, τόσο δυσκόλευαν την άσκησή τους κουρεύοντάς τους σύρριζα και μαθαίνοντάς τους να βαδίζουν συνήθως ανυπόδητοι και να παίζουν γυμνοί. ... Η μουσική είχε κάτι που ξεσήκωνε το θυμικό και προκαλούσε ορμή και ενθουσιασμό γεμάτο δράση, και τα λόγια ήταν αφελή και απλά για πράγματα σοβαρά και ηθοπλαστικά.
Πλούταρχος, Λυκούργος, 16, 20.
8) Η βασική εκπαίδευση στην Αθήνα
Μόλις αρχίσει ένα παιδί να καταλαβαίνει τη γλώσσα, και η τροφός, και η μητέρα, και ο παιδαγωγός και ο ίδιος ο πατέρας του αγωνίζονται, πώς θα γίνει το παιδί όσο το δυνατόν καλύτερο. ... Το στέλνουν ύστερα στους δασκάλους και αυτοί φροντίζουν τα παιδιά και, όταν μάθουν γράμματα και καταλαβαίνουν το γραπτό κείμενο, τους δίνουν να διαβάζουν ποιήματα καλών ποιητών και τους αναγκάζουν να τα μαθαίνουν απ' έξω. ... Με τη σειρά τους και οι κιθαριστές, μόλις μάθουν να παίζουν κιθάρα, τους διδάσκουν κι αυτοί ποιήματα άλλων καλών λυρικών ποιητών προσαρμόζοντάς τα στο ρυθμό της κιθάρας. ... Τα στέλνουν ακόμη ύστερα απ' αυτά και στον παιδοτρίβη για να μπορούν με καλύτερο σώμα να υπηρετούν τη χρηστή τους διάνοια και να μην αναγκάζονται να φαίνονται δειλοί στον πόλεμο.
Πλάτων, Πρωταγόρας, 325e,326 a-c„
9) Ανθρωπιστικό ιδεώδες και ηθική καλλιέργεια
Σε ένα, τουλάχιστον, πεδίο αυτή η ανθρωπιστική ανύψωση προς την τέλεια εκπαίδευση θριάμβευσε πάντοτε: εκείνο της ηθικής διαμόρφωσης. Ο κλασικισμός δεν αρκείται να δημιουργήσει έναν εγγράμματο, έναν καλλιτέχνη, έναν σοφό: αναζητεί τον άνθρωπο, δηλαδή πριν από όλα έναν τρόπο ζωής σύμφωνο με έναν ιδεώδη κανόνα. Το παράδειγμά του έχει για μας τους σύγχρονους μια παραδειγματική αξία. ... Ο γραμματικός που εξηγεί τον Όμηρο, ο ρήτορας που διδάσκει να μιλούν ορθά επιμένουν (σε κάθε περίπτωση) στην ηθικοπλαστική αρετή των συγγραφέων ή των ασκήσεων. ... Προ πάντων η κλασική παιδαγωγική ενδιαφέρεται για τον άνθρωπο καθεαυτόν, όχι για τον τεχνικό, τον ειδικό, τον εκπαιδευμένο για ένα ειδικό έργο. Εδώ, ίσως έρχεται σε φανερή αντίθεση με την εκπαίδευση του καιρού μας, που περιορίζεται να διαμορφώσει πριν απ' όλα τους ειδικούς.
Η. Marrou, Histoire de education dans l’antiquité, 1, p. 328-330.
10) H αξία της παιδείας
Συνοψίζοντας τώρα θέλω να τονίσω ότι ένα μόνο πρώτο και μεσαίο και ύστερο κεφάλαιο υπάρχει σ' όλα αυτά τα πράγματα: μελετημένη αγωγή και μόρφωση ισορροπημένη. Και ισχυρίζομαι πως είναι αυτά που ενεργούν και οδηγούν στην αρετή και στην ευδαιμονία. Τα άλλα τα αγαθά που υπάρχουν στη ζωή, πρόσκαιρα είναι και μικρά και ανάξια λόγου. Έτσι η ευγενική καταγωγή είναι ωραίο πράγμα βέβαια, μα είναι αγαθό προγονικό. Κι ο πλούτος είναι κάτι τι πολύτιμο, αλλά της τύχης είναι κτήμα.... Ενώ η παιδεία αντίθετα είναι το μόνο από τα αγαθά που είναι πράγμα θεϊκό κι αθάνατο.
Πλούταρχος, Περί παίδων αγωγής. 8.
11) Ο όρκος των Αθηναίων εφήβων
Δε θα ντροπιάσω τα ιερά όπλα,
ούτε θα εγκαταλείψω το σύντροφο μου,
με όποιο και αν ταχθώ στη γραμμή.
Θα αμυνθώ για τα ιερά και τα όσια και
μόνος και μαζί με πολλούς. Και την
πατρίδα δεν θα παραδώσω μικρότερη,
αλλά μεγαλύτερη και ισχυρότερη από
όσο την παραλάβω. Θα σέβομαι τις
αποφάσεις των δικαστηρίων,
θα πείθομαι και στους κείμενους νόμους
και σε όσους άλλους θα αποφασίσει
ο λαός ομόφωνα. Και αν κάποιος καταλύει
τους νόμους ή δεν πείθεται σ' αυτούς,
δεν θα το επιτρέψω και θα αμυνθώ
και μόνος και με πολλούς. Και τα
πάτρια ιερά θα τιμήσω. Μάρτυρες
τούτων ας είναι η Άγλαυρος, ο Ενυάλιος Άρης,
ο Ζεύς, η Αυξώ, η Θαλώ
και η Ηγεμόνη.
Λυκούργος, Κατά Λεωκράτους, 77,2-12.
12) Καινοτομίες του Ιφικράτη
(Ο Ιφικράτης) εγκαινίασε πολλές χρήσιμες καινοτομίες στον πολεμικό τομέα, ιδιαίτερα σε ζητήματα οπλισμού. Οι Έλληνες, για παράδειγμα, χρησιμοποιούσαν μεγάλες ασπίδες, οι οποίες ήταν για το λόγο αυτό δύσχρηστες. Αυτές τις ασπίδες τις κατάργησε και επινόησε άλλες μικρές, σε σχήμα ωοειδές, τις λεγόμενες "πέλτες", με τις οποίες πέτυχε και τους δύο στόχους του, να καλύπτονται δηλαδή αρκετά τα σώματα και να μπορούν οι οπλίτες που τις χρησιμοποιούν να κινούνται με απόλυτη ελευθερία, εξαιτίας του μικρού βάρους τους. Ύστερα από δοκιμές καθιερώθηκαν γιατί ήταν εύχρηστες και οι στρατιώτες που πρώτα ονομάζονταν "οπλίται" από τις βαριές ασπίδες που είχαν, τώρα ονομάστηκαν "πελτασταί". Στο δόρυ και στο ξίφος επέφερε αντίθετες μεταβολές. Αύξησε δηλαδή κατά μισό μήκος τα δόρατα και διπλασίασε το μήκος των ξιφών ... Επίσης, κατασκεύασε στρατιωτικά υποδήματα εύκολα στο δέσιμο και ελαφρά, που έως σήμερα ονομάζονται "ιφικρατίδες".
Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική βιβλιοθήκη
13) Γένος-φυλή-φρατρία
Οι ονομασίες με τις οποίες προσδιορίζονται τα μέλη του γένους (ομογάλακτες, γεννήται, ομοσίπυοι, ομόκαποι) δηλώνουν και τα βασικά γνωρίσματα του. Απαρτίζονταν από ομόαιμους που είχαν έναν κοινό πρόγονο, έτρωγαν από την ίδια χύτρα και ανέπνεαν τον ίδιο καπνό, που προϋποθέτουν κοινή διαμονή. Άλλα από τα κυριότερα διακριτικά γνωρίσματα του γένους ήταν οι κοινές θρησκευτικές τελετές, ο κοινός τόπος ταφής, η συλλογική εργασία και η κοινοκτημονική αρχή, η οποία όμως βαθμιαία περιορίζεται. ... Τα μέλη του γένους επιδιώκουν την αυτάρκειά τους. Γι' αυτό το σκοπό καλλιεργούν την κοινή γη, ασχολούνται με την κτηνοτροφία, κατασκευάζουν τον εργαλειακό εξοπλισμό τους. Αργότερα και μετά την επικράτηση του καθεστώτος της οικογενειακής ιδιοκτησίας οι οίκοι θα έχουν την ίδια επιδίωξη. Με την αύξηση του πληθυσμού πολλά γένη συνενώνονται και αποτελούν τη φυλή. Ενδιάμεσο συνδετικό κρίκο αποτελούν οι φρατρίες. Κατά τον Δικαίαρχο η συγκρότηση των φρατριών οφείλεται στο ότι απαγορευόταν η ενδογαμία και οι κόρες δίνονταν να παντρευτούν σε άλλο γένος. Η φυλή έχει τη δική της εδαφική περιοχή.
Αννα Ραμού-Χαψιάδη. Από τη φυλετική κοινωνία στην πολιτική. σ. 21-22.
14) Η πόλη κατά τον Αριστοτέλη
Η κοινωνία που προέρχεται από ένωση πολλών κωμών αποτελεί την τέλεια πόλη, η οποία αποκτά κάθε αυτάρκεια σε βαθμό τελειότητας. Η πόλη δημιουργείται για να διαφυλάξει τη ζωή (όσων μετέχουν σ' αυτή) αλλά υπάρχει και για να ανυψώνει τη ζωή των μελών της σε υψηλό επίπεδο. Για το λόγο αυτό κάθε πόλη υπάρχει από φυσική αναγκαιότητα, αν βέβαια οι πρώτες κοινωνίες δημιουργήθηκαν από φυσική ανάγκη. Γιατί η πόλη είναι η φυσική εξέλιξη αυτών των πρώτων κοινωνιών και η τέλεια εξέλιξη είναι αυτό που λέμε φύση.
Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1252b.
15) Η οργάνωση της πόλης
Αυτές οι κοινότητες (πόλεις) ήταν μικρές και ανεξάρτητες. Σύμφωνα με το συνηθισμένο μεσογειακό σχήμα, περιλάμβαναν ένα αστικό κέντρο, ακόμα κι αν αυτό δεν ήταν παρά ένα χωριό, όπου κατοικούσαν πολλοί άνθρωποι, προπάντων οι πλούσιοι. Στο μέσον υπήρχε ένας χώρος καλυμμένος από τα κύρια πολιτικά και θρησκευτικά οικοδομήματα. Φρόντιζαν όμως να αφήνουν οδούς για εύκολη προσπέλαση, ώστε να μπορεί όλος ο λαός να συγκεντρώνεται, όταν ήταν αναγκαίο. Πρόκειται για την αγορά στην πρώτη σημασία της. τον τόπο δηλαδή της συγκέντρωσης, και αυτό πολύ πριν τα καταστήματα και οι πλανόδιοι πωλητές εγκατασταθούν εκεί. Συνήθως βρίσκουμε επίσης μια ακρόπολη που χρησίμευε ως φρούριο. Η πόλη και η ύπαιθρος ήταν συνδεδεμένες και σχημάτιζαν ένα σύνολο. ... Αυτή η κατάσταση εκφραζόταν στο επίπεδο της γλώσσας: ένας Έλληνας της αρχαιότητας μπορούσε πράγματι να εκφράσει την έννοια της Αθήνας τόσο ως κοινότητας όσο και ως πολιτικής μονάδας λέγοντας μόνο "οι Αθηναίοι", ενώ η λέξη "Αθήνα" δεν είχε καμιά άλλη έννοια πλην της γεωγραφικής. Πήγαιναν στην Αθήνα αλλά έκαναν πόλεμο με τους Αθηναίους. Αυτό που εξέφραζε την κοινότητα ήταν λοιπόν οι άνθρωποι και όχι η γεωγραφική τοποθεσία.
M. Finley. Le premiers temps de la Grece, p. 110-111.
11) Βουλή-Άρχοντες.
Υπήρξε μια εποχή που ο βασιλιάς ασκούσε την εξουσία διαμέσου αυτών που τον βοηθούσαν, των γερόντων ή βουληφόρων. Όταν έπαψε να είναι ο κύριος, η εκτελεστική εξουσία έμεινε φυσικά στα χέρια αυτών που συνέχιζαν να αποτελούν τη γερουσία ή τη βουλή. Το συμβούλιο έγινε η ανώτατη εξουσία, η κατεξοχήν αρχή -και παρέμεινε πάντα. Αυτό το αρχικό γεγονός παρουσιάζεται ακόμη και στις πόλεις όπου η ολιγαρχία αντικαταστάθηκε σύντομα από τη δημοκρατία, σε τέτοιο σημείο που ο Αριστοτέλης, στην περιγραφή της Αθηναϊκής πολιτείας, συγκεντρώνει όλες τις άλλες αρχές γύρω από τη βουλή, την πρώτη απ' όλες.... Από το παράδειγμα του Πρύτανη φαίνεται ότι στην αρχή (σημ: μετά την κατάργηση της βασιλείας) δεν είχαν ανάγκη από πολλούς άρχοντες. Η αριστοκρατία τοποθετούσε απλώς τον αρχηγό της δίπλα στο βασιλιά και ο βασιλιάς, που περιορίστηκε και ο ίδιος στη θέση ενός άρχοντα, έβλεπε το μεγαλύτερο μέρος της εξουσίας του να περνά γρήγορα στον αντίζηλο του... Η οργάνωση της δικαιοσύνης ήταν η πιο επιτακτική ανάγκη κατά τους αιώνες που η Ελλάδα βρισκόταν υπό ολιγαρχικό πολίτευμα. Το δικαίωμα του να δικάζει κανείς μοιράστηκε εντελώς φυσικά στους άρχοντες διαδόχους των βασιλέων και στη βουλή που σχημάτισε ξεχωριστό σώμα. G. Glotz, Η ελληνική "πόλις", σ. 99-103.
17) Το έργο των αισυμνητών
Η αποστολή των αισυμνητών-θεσμοθετών ήταν προσωρινή. Δινόταν άλλοτε για ακαθόριστο χρονικό διάστημα, ώσπου να εκπληρώσει κανείς το έργο που είχε αναλάβει, και άλλοτε για ορισμένο χρόνο, ενός έτους, πέντε ετών ή ακόμη και δέκα.... Ο Πιττακός επί δέκα χρόνια είχε να πολεμήσει με την εχθρότητα της ολιγαρχικής παράταξης. Ο Σόλων χτυπήθηκε από τους φτωχούς όσο και από τους πλούσιους. Έτσι, πολλές φορές κλήθηκαν ξένοι διαιτητές για να βάλουν τέλος στις έριδες και να αλλάξουν τους νόμους. Όπου οι αντιδράσεις των ολιγαρχικών συνεχίζονταν, ο λαός υποχρεωνόταν να εμπιστευτεί έναν τύραννο. G. Glotz, η ελληνική "πόλις", σ. 117-118.
18) Η ισότητα των πολιτών στη δημοκρατία
Απέναντι στους νόμους οι πολίτες έχουν όλοι ίσα δικαιώματα σχετικά με τις ιδιωτικές τους διαφορές, αλλά για τα δημόσια αξιώματα τα δικαιώματα καθενός είναι ανάλογα με τις ιδιαίτερες ικανότητες που έχει. Και προτιμάται για τη διαχείριση των κοινών καθένας όχι με κριτήριο την κοινωνική του θέση αλλά την ατομική του αξία, ώστε ακόμα κι όταν κάποιος είναι φτωχός, μπορεί όμως να ωφελήσει κάπως την πόλη με τη δράση του, δεν εμποδίζεται από την κοινωνική του ασημότητα.
Θουκυδίδης, Περικλέους Επιτάφιος, 2, 37.
Γ. Από το Βιβλίο Iστορίας Α΄ Γυμνασίου: Αρχαία Iστορία (ΟΕΔΒ).
1) Ο Φαραώ είναι ένας θεός για τους Αιγύπτιους
(Ένας Αιγύπτιος απευθύνεται στον Φαραώ Σέθι Β’)
Στρέψε το πρόσωπό σου προς εμέ,
Ήλιε, που ανατέλλεις και φωτίζεις τα όρη
με την ομορφιά σου. Δίσκε λαμπρέ,
ανάμεσα στους ανθρώπους που διώχνεις
τα σκότη από την Αίγυπτο. Έχεις τη μορφή
του πατέρα σου, όταν υψώνεται στους
ουρανούς και οι ακτίνες του εισχωρούν
σε κάθε σημείο της γης_ δεν υπάρχει
τόπος που να μη γεύεται την ομορφιά σου,
γιατί οι λόγοι σου κανονίζουν τις τύχες
όλων των χωρών. Άρχοντα γαλήνιε,
που προσφέρεις σε όλους την πνοή της ζωής.
Πάπυρος Αναστασίου, IV, Νέο Βασίλειο_ Βασιλεία του Σέθι (Μετ. από το γαλλικό Β.Σ.
και η Ηγεμόνη.
Λυκούργος, Κατά Λεωκράτους, 77,2-12.
(Ο Ιφικράτης) εγκαινίασε πολλές χρήσιμες καινοτομίες στον πολεμικό τομέα, ιδιαίτερα σε ζητήματα οπλισμού. Οι Έλληνες, για παράδειγμα, χρησιμοποιούσαν μεγάλες ασπίδες, οι οποίες ήταν για το λόγο αυτό δύσχρηστες. Αυτές τις ασπίδες τις κατάργησε και επινόησε άλλες μικρές, σε σχήμα ωοειδές, τις λεγόμενες "πέλτες", με τις οποίες πέτυχε και τους δύο στόχους του, να καλύπτονται δηλαδή αρκετά τα σώματα και να μπορούν οι οπλίτες που τις χρησιμοποιούν να κινούνται με απόλυτη ελευθερία, εξαιτίας του μικρού βάρους τους. Ύστερα από δοκιμές καθιερώθηκαν γιατί ήταν εύχρηστες και οι στρατιώτες που πρώτα ονομάζονταν "οπλίται" από τις βαριές ασπίδες που είχαν, τώρα ονομάστηκαν "πελτασταί". Στο δόρυ και στο ξίφος επέφερε αντίθετες μεταβολές. Αύξησε δηλαδή κατά μισό μήκος τα δόρατα και διπλασίασε το μήκος των ξιφών ... Επίσης, κατασκεύασε στρατιωτικά υποδήματα εύκολα στο δέσιμο και ελαφρά, που έως σήμερα ονομάζονται "ιφικρατίδες".
Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική βιβλιοθήκη
13) Γένος-φυλή-φρατρία
Οι ονομασίες με τις οποίες προσδιορίζονται τα μέλη του γένους (ομογάλακτες, γεννήται, ομοσίπυοι, ομόκαποι) δηλώνουν και τα βασικά γνωρίσματα του. Απαρτίζονταν από ομόαιμους που είχαν έναν κοινό πρόγονο, έτρωγαν από την ίδια χύτρα και ανέπνεαν τον ίδιο καπνό, που προϋποθέτουν κοινή διαμονή. Άλλα από τα κυριότερα διακριτικά γνωρίσματα του γένους ήταν οι κοινές θρησκευτικές τελετές, ο κοινός τόπος ταφής, η συλλογική εργασία και η κοινοκτημονική αρχή, η οποία όμως βαθμιαία περιορίζεται. ... Τα μέλη του γένους επιδιώκουν την αυτάρκειά τους. Γι' αυτό το σκοπό καλλιεργούν την κοινή γη, ασχολούνται με την κτηνοτροφία, κατασκευάζουν τον εργαλειακό εξοπλισμό τους. Αργότερα και μετά την επικράτηση του καθεστώτος της οικογενειακής ιδιοκτησίας οι οίκοι θα έχουν την ίδια επιδίωξη. Με την αύξηση του πληθυσμού πολλά γένη συνενώνονται και αποτελούν τη φυλή. Ενδιάμεσο συνδετικό κρίκο αποτελούν οι φρατρίες. Κατά τον Δικαίαρχο η συγκρότηση των φρατριών οφείλεται στο ότι απαγορευόταν η ενδογαμία και οι κόρες δίνονταν να παντρευτούν σε άλλο γένος. Η φυλή έχει τη δική της εδαφική περιοχή.
Αννα Ραμού-Χαψιάδη. Από τη φυλετική κοινωνία στην πολιτική. σ. 21-22.
14) Η πόλη κατά τον Αριστοτέλη
Η κοινωνία που προέρχεται από ένωση πολλών κωμών αποτελεί την τέλεια πόλη, η οποία αποκτά κάθε αυτάρκεια σε βαθμό τελειότητας. Η πόλη δημιουργείται για να διαφυλάξει τη ζωή (όσων μετέχουν σ' αυτή) αλλά υπάρχει και για να ανυψώνει τη ζωή των μελών της σε υψηλό επίπεδο. Για το λόγο αυτό κάθε πόλη υπάρχει από φυσική αναγκαιότητα, αν βέβαια οι πρώτες κοινωνίες δημιουργήθηκαν από φυσική ανάγκη. Γιατί η πόλη είναι η φυσική εξέλιξη αυτών των πρώτων κοινωνιών και η τέλεια εξέλιξη είναι αυτό που λέμε φύση.
Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1252b.
15) Η οργάνωση της πόλης
Αυτές οι κοινότητες (πόλεις) ήταν μικρές και ανεξάρτητες. Σύμφωνα με το συνηθισμένο μεσογειακό σχήμα, περιλάμβαναν ένα αστικό κέντρο, ακόμα κι αν αυτό δεν ήταν παρά ένα χωριό, όπου κατοικούσαν πολλοί άνθρωποι, προπάντων οι πλούσιοι. Στο μέσον υπήρχε ένας χώρος καλυμμένος από τα κύρια πολιτικά και θρησκευτικά οικοδομήματα. Φρόντιζαν όμως να αφήνουν οδούς για εύκολη προσπέλαση, ώστε να μπορεί όλος ο λαός να συγκεντρώνεται, όταν ήταν αναγκαίο. Πρόκειται για την αγορά στην πρώτη σημασία της. τον τόπο δηλαδή της συγκέντρωσης, και αυτό πολύ πριν τα καταστήματα και οι πλανόδιοι πωλητές εγκατασταθούν εκεί. Συνήθως βρίσκουμε επίσης μια ακρόπολη που χρησίμευε ως φρούριο. Η πόλη και η ύπαιθρος ήταν συνδεδεμένες και σχημάτιζαν ένα σύνολο. ... Αυτή η κατάσταση εκφραζόταν στο επίπεδο της γλώσσας: ένας Έλληνας της αρχαιότητας μπορούσε πράγματι να εκφράσει την έννοια της Αθήνας τόσο ως κοινότητας όσο και ως πολιτικής μονάδας λέγοντας μόνο "οι Αθηναίοι", ενώ η λέξη "Αθήνα" δεν είχε καμιά άλλη έννοια πλην της γεωγραφικής. Πήγαιναν στην Αθήνα αλλά έκαναν πόλεμο με τους Αθηναίους. Αυτό που εξέφραζε την κοινότητα ήταν λοιπόν οι άνθρωποι και όχι η γεωγραφική τοποθεσία.
M. Finley. Le premiers temps de la Grece, p. 110-111.
11) Βουλή-Άρχοντες.
Υπήρξε μια εποχή που ο βασιλιάς ασκούσε την εξουσία διαμέσου αυτών που τον βοηθούσαν, των γερόντων ή βουληφόρων. Όταν έπαψε να είναι ο κύριος, η εκτελεστική εξουσία έμεινε φυσικά στα χέρια αυτών που συνέχιζαν να αποτελούν τη γερουσία ή τη βουλή. Το συμβούλιο έγινε η ανώτατη εξουσία, η κατεξοχήν αρχή -και παρέμεινε πάντα. Αυτό το αρχικό γεγονός παρουσιάζεται ακόμη και στις πόλεις όπου η ολιγαρχία αντικαταστάθηκε σύντομα από τη δημοκρατία, σε τέτοιο σημείο που ο Αριστοτέλης, στην περιγραφή της Αθηναϊκής πολιτείας, συγκεντρώνει όλες τις άλλες αρχές γύρω από τη βουλή, την πρώτη απ' όλες.... Από το παράδειγμα του Πρύτανη φαίνεται ότι στην αρχή (σημ: μετά την κατάργηση της βασιλείας) δεν είχαν ανάγκη από πολλούς άρχοντες. Η αριστοκρατία τοποθετούσε απλώς τον αρχηγό της δίπλα στο βασιλιά και ο βασιλιάς, που περιορίστηκε και ο ίδιος στη θέση ενός άρχοντα, έβλεπε το μεγαλύτερο μέρος της εξουσίας του να περνά γρήγορα στον αντίζηλο του... Η οργάνωση της δικαιοσύνης ήταν η πιο επιτακτική ανάγκη κατά τους αιώνες που η Ελλάδα βρισκόταν υπό ολιγαρχικό πολίτευμα. Το δικαίωμα του να δικάζει κανείς μοιράστηκε εντελώς φυσικά στους άρχοντες διαδόχους των βασιλέων και στη βουλή που σχημάτισε ξεχωριστό σώμα. G. Glotz, Η ελληνική "πόλις", σ. 99-103.
17) Το έργο των αισυμνητών
Η αποστολή των αισυμνητών-θεσμοθετών ήταν προσωρινή. Δινόταν άλλοτε για ακαθόριστο χρονικό διάστημα, ώσπου να εκπληρώσει κανείς το έργο που είχε αναλάβει, και άλλοτε για ορισμένο χρόνο, ενός έτους, πέντε ετών ή ακόμη και δέκα.... Ο Πιττακός επί δέκα χρόνια είχε να πολεμήσει με την εχθρότητα της ολιγαρχικής παράταξης. Ο Σόλων χτυπήθηκε από τους φτωχούς όσο και από τους πλούσιους. Έτσι, πολλές φορές κλήθηκαν ξένοι διαιτητές για να βάλουν τέλος στις έριδες και να αλλάξουν τους νόμους. Όπου οι αντιδράσεις των ολιγαρχικών συνεχίζονταν, ο λαός υποχρεωνόταν να εμπιστευτεί έναν τύραννο. G. Glotz, η ελληνική "πόλις", σ. 117-118.
18) Η ισότητα των πολιτών στη δημοκρατία
Απέναντι στους νόμους οι πολίτες έχουν όλοι ίσα δικαιώματα σχετικά με τις ιδιωτικές τους διαφορές, αλλά για τα δημόσια αξιώματα τα δικαιώματα καθενός είναι ανάλογα με τις ιδιαίτερες ικανότητες που έχει. Και προτιμάται για τη διαχείριση των κοινών καθένας όχι με κριτήριο την κοινωνική του θέση αλλά την ατομική του αξία, ώστε ακόμα κι όταν κάποιος είναι φτωχός, μπορεί όμως να ωφελήσει κάπως την πόλη με τη δράση του, δεν εμποδίζεται από την κοινωνική του ασημότητα.
Θουκυδίδης, Περικλέους Επιτάφιος, 2, 37.
Γ. Από το Βιβλίο Iστορίας Α΄ Γυμνασίου: Αρχαία Iστορία (ΟΕΔΒ).
1) Ο Φαραώ είναι ένας θεός για τους Αιγύπτιους
(Ένας Αιγύπτιος απευθύνεται στον Φαραώ Σέθι Β’)
Στρέψε το πρόσωπό σου προς εμέ,
Ήλιε, που ανατέλλεις και φωτίζεις τα όρη
με την ομορφιά σου. Δίσκε λαμπρέ,
ανάμεσα στους ανθρώπους που διώχνεις
τα σκότη από την Αίγυπτο. Έχεις τη μορφή
του πατέρα σου, όταν υψώνεται στους
ουρανούς και οι ακτίνες του εισχωρούν
σε κάθε σημείο της γης_ δεν υπάρχει
τόπος που να μη γεύεται την ομορφιά σου,
γιατί οι λόγοι σου κανονίζουν τις τύχες
όλων των χωρών. Άρχοντα γαλήνιε,
που προσφέρεις σε όλους την πνοή της ζωής.
Πάπυρος Αναστασίου, IV, Νέο Βασίλειο_ Βασιλεία του Σέθι (Μετ. από το γαλλικό Β.Σ.
2) Οι μνήμες από την αναστάτωση στην Ελλάδα.
Και μετά τα Τρωικά εξακολούθησαν στην Ελλάδα οι μεταναστεύσεις και οι εισβολές και η έλλειψη ησυχίας την εμπόδισε να αναπτυχθεί. Η μακρόχρονη απουσία των Ελλήνων στην Τροία προκάλεσε πολλές αναταραχές και σε πολλές πολιτείες έγιναν επαναστάσεις που ανάγκασαν πολλούς να φύγουν και να πάνε να ιδρύσουν άλλες πολιτείες. Εξήντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Θεσσαλοί έδιωξαν από την Άρνη τους σημερινούς Βοιωτούς… Ογδόντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Δωριείς κατάκτησαν την Πελοπόννησο. Μόνο μετά από πολλά χρόνια η Ελλάδα ησύχασε.
(Θουκυδίδης, Ιστορία Α’, 12 )
3) Η ζωή στην Ελλάδα μετά την πτώση του Μυκηναϊκού κόσμου.
Τότε δεν υπήρχε ούτε εμπόριο ούτε ασφάλεια στις χερσαίες και θαλάσσιες μεταφορές και επικοινωνίες και οι κάτοικοι καλλιεργούσαν τόση μόνο γη, όση τους ήταν απαραίτητη για να ζουν. Δε δημιουργούσαν απόθεμα από χρήματα ούτε φύτευαν δένδρα γιατί, μη έχοντας τείχη για προστασία, δεν ήξεραν ποτέ αν και πότε θα εμφανιζόταν κάποιος να τους τα αρπάξει.
Θουκυδίδης, Ιστορία, Α, 2 (Μετ. Αγγ. Βλάχου)
4) Το ελληνικό αλφάβητο.
Λοιπόν εκείνο τον καιρό η ελληνική φυλή που, στις πιο πολλές περιοχές, γειτόνευε με τους Φοίνικες ήταν οι Ίωνες. Αυτοί πήραν ως μαθητές τα γράμματα από τους Φοίνικες, κι αφού άλλαζαν ελαφρά τη μορφή τους, τα χρησιμοποιούσαν, και χρησιμοποιώντας τα, τους έδωσαν όνομα. Κι όπως το’ θελε και το δίκιο, μια και τα είχαν φέρει στην Ελλάδα οι Φοίνικες, τους έδωσαν την ονομασία «φοινικήια».
Ηρόδοτος, Ιστορία, Ε, 58, Μετ. Η. Σπυρόπουλου
5) Σιωπηλό εμπόριο.
Οι Καρχηδόνιοι λένε ακόμη και το εξής˙ ότι υπάρχει χώρα της Λιβύης και άνθρωποι που κατοικούν σ’ αυτήν έξω από τις Ηράκλειες στήλες. Λένε ακόμη ότι, όταν φθάνουν στη χώρα των ανθρώπων αυτών, βγάζουν έξω τα προϊόντα τους, τα βάζουν στη σειρά στην παραλία και μπαίνουν πάλι στα πλοία και κάνουν καπνό. Οι ιθαγενείς, όταν δουν τον καπνό, κατεβαίνουν στην παραλία, αφήνουν ποσότητα χρυσού, ανάλογης αξίας προς τα εμπορεύματα, και γυρίζουν πίσω. Οι Καρχηδόνιοι σπεύδουν στην ξηρά και εξετάζουν τον χρυσό. Αν καταλάβουν ότι ο χρυσός ισοφαρίζει την αξία του εμπορεύματος, τον παίρνουν και φεύγουν˙ αν όχι, μπαίνουν πάλι στα καράβια και περιμένουν. Οι ιθαγενείς πλησιάζουν και προσθέτουν χρυσό παραπάνω, μέχρι να τους ικανοποιήσουν. Κανείς, όπως λένε οι Καρχηδόνιοι, δεν αδικεί. Ηρόδοτος, Ιστορία, 4. 196
6) Το νόμισμα και η σημασία του.
Οι Λυδοί έχουν παραπλήσια έθιμα με τους Έλληνες. Πρώτοι αυτοί, όσο ξέρουμε από τους ανθρώπους, έκοψαν και έθεσαν σε κυκλοφορία νομίσματα σε χρυσό και ασήμι, κι αυτοί πάλι πρώτοι έγιναν μεταπράτες. Ηροδότου, Ιστορία, 1. 94 (μετ. Δ. Μαρωνίτη )
7) Οι μαρτυρίες των ανασκαφών.
Ελληνικά αντικείμενα που βρέθηκαν στα ενδότερα των Λεοντίνων, σε χώρους όπου ζούσαν ιθαγενείς, καθώς και ελληνικοί τάφοι που ανακαλύφθηκαν στις νεκροπόλεις μαρτυρούν αφενός τη γρήγορη και αρμονική συνύπαρξη Ελλήνων και Σικελών και αφετέρου τον πραγματικό εξελληνισμό των αυτοχθόνων. Σε παρόμοια συμπεράσματα οδηγούν και οι έρευνες στην περιοχή της Κατάνης: επιβίωση των ιθαγενών, αλλά συνάμα πρώιμος εξελληνισμός τους και ειρηνική συμβίωση με τους αποίκους. Αντίθετα, οι ανασκαφές στα περίχωρα της Γέλας και των Συρακουσών αποκάλυψαν εντελώς άλλα πράγματα: εξαφάνιση των εγχώριων οικισμών και αντικατάστασή τους από ελληνικά στρατιωτικά κτίσματα, δηλαδή φρούρια, πράγμα που αποδεικνύει εχθρικές σχέσεις και αντίσταση στον εξελληνισμό. Σε άλλες περιοχές, και ιδιαίτερα στα δυτικά του νησιού, τα ελληνικά αντικείμενα μαρτυρούν μάλλον την ύπαρξη εμπορικών σχέσεων παρά τον εξελληνισμό των ιθαγενών.
C. Mossé, Η Αρχαϊκή Ελλάδα, Μ.Ι.Ε.Τ., μετ. Στρ. Πασχάλη, Αθήνα 2001, σ. 131
Ελληνικά αντικείμενα που βρέθηκαν στα ενδότερα των Λεοντίνων, σε χώρους όπου ζούσαν ιθαγενείς, καθώς και ελληνικοί τάφοι που ανακαλύφθηκαν στις νεκροπόλεις μαρτυρούν αφενός τη γρήγορη και αρμονική συνύπαρξη Ελλήνων και Σικελών και αφετέρου τον πραγματικό εξελληνισμό των αυτοχθόνων. Σε παρόμοια συμπεράσματα οδηγούν και οι έρευνες στην περιοχή της Κατάνης: επιβίωση των ιθαγενών, αλλά συνάμα πρώιμος εξελληνισμός τους και ειρηνική συμβίωση με τους αποίκους. Αντίθετα, οι ανασκαφές στα περίχωρα της Γέλας και των Συρακουσών αποκάλυψαν εντελώς άλλα πράγματα: εξαφάνιση των εγχώριων οικισμών και αντικατάστασή τους από ελληνικά στρατιωτικά κτίσματα, δηλαδή φρούρια, πράγμα που αποδεικνύει εχθρικές σχέσεις και αντίσταση στον εξελληνισμό. Σε άλλες περιοχές, και ιδιαίτερα στα δυτικά του νησιού, τα ελληνικά αντικείμενα μαρτυρούν μάλλον την ύπαρξη εμπορικών σχέσεων παρά τον εξελληνισμό των ιθαγενών.
C. Mossé, Η Αρχαϊκή Ελλάδα, Μ.Ι.Ε.Τ., μετ. Στρ. Πασχάλη, Αθήνα 2001, σ. 131
8) Η ζωή στη Σπάρτη
Η Σπάρτη λοιπόν ήταν ένα στρατόπεδο, όπου ύψιστο αντικειμενικό σκοπό της ζωής του είχε ο καθένας, να είναι σε κάθε στιγμή έτοιμος να πολεμήσει με τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την πόλη του. Ο σκοπός κάθε νόμου, ο έσχατος λόγος όλου του συστήματος κοινωνικής διατάξεως ήταν να διαμορφώσει καλούς στρατιώτες. Η χλιδή στην ιδιωτική ζωή απαγορευόταν αυστηρά˙ η σπαρτιατική λιτότητα έγινε παροιμιώδης. Ο επιμέρους άνθρωπος, απορροφημένος ολότελα μέσα στο κράτος, δεν είχε καθόλου δική του ατομική ζωή˙ δεν είχε να λύσει προβλήματα της δικής του ανθρώπινης υπάρξεως. Η Σπάρτη δεν ήταν τόπος για διανοουμένους ή φίλους της θεωρίας˙ το χρέος όλο του ανθρώπου και το υπέρτατο ιδεώδες της ζωής του Σπαρτιάτη περιέχονταν μέσα στους νόμους της πόλης του.
J.B. Bury-Russell Meiggs, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, Εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1978, σ. 149
9) Συνοικισμός
Οι Αθηναίοι από τα πολύ παλιά χρόνια περισσότερο από όποιους άλλους Έλληνες ζούσαν αγροτική ζωή. Τον καιρό του Κέκροπος και των πρώτων βασιλέων της Αττικής μέχρι την εποχή του Θησέως, οι Αθηναίοι ζούσαν διασπασμένοι σε μικρά κέντρα που είχαν, το καθένα, χωριστό πρυτανείο και χωριστούς άρχοντες. Μόνο άμα παρουσιαζόταν εξωτερικός κίνδυνος, έκαναν κοινή συνέλευση υπό τον βασιλέα, και ο κάθε οικισμός είχε χωριστή πολιτική ζωή και αυτοδιοίκηση... Όταν έγινε βασιλιάς ο Θησέας... τους ανάγκασε να έχουν μια κοινή πολιτεία, την Αθήνα... Από την εποχή εκείνη οι Αθηναίοι εορτάζουν τα «Ξυνοίκια»* προς τιμήν της θεάς Αθηνάς.
Θουκυδίδης, Ιστορία, 2. 15. (μετ. Αγγ. Βλάχου)
*τα Παναθήναια
10) Οι κοινοί δεσμοί των Ελλήνων
Σπαρτιάτες και Αθηναίοι συμφωνούν να αντιμετωπίσουν ενωμένοι τον περσικό κίνδυνο. Ειδικότερα, απαντώντας οι Αθηναίοι στους απεσταλμένους της Σπάρτης δηλώνουν: «Οι Έλληνες όλοι είναι από το ίδιο αίμα, έχουν την ίδια γλώσσα, έχουν ναούς και αγάλματα θεών και θυσίες όλα κοινά και συνήθειες ίδιες». Ηρόδοτος, Ιστορία, 8. 144
11) Ο Περικλής, ένας μεγάλος ηγέτης
Ο Περικλής είχε μεγάλο κύρος και μεγάλες ικανότητες, και αποδείχτηκε φανερότατα ανώτερος χρημάτων. Ήταν γι’ αυτό σε θέση να συγκρατεί το λαό, χωρίς να περιορίζει την ελευθερία του. Δεν παρασυρόταν από τον λαό, αλλά εκείνος τον καθοδηγούσε. Δεν προσπαθούσε να αποκτήσει επιρροή με παράνομα μέσα και δεν κολάκευε το πλήθος με ρητορείες και είχε τόσο μεγάλο κύρος, ώστε μπορούσε να τους εναντιωθεί και να προκαλέσει την οργή τους. Όταν καταλάβαινε ότι οι συμπολίτες του, από υπεροψία, γίνονταν υπερβολικά τολμηροί, ενώ δεν το επέτρεπαν οι περιστάσεις, τους συγκρατούσε φοβίζοντάς τους με τα λόγια του κι όταν τους έβλεπε φοβισμένους χωρίς λόγο, τους έδινε θάρρος. Έτσι η πολιτεία φαινομενικά ήταν δημοκρατία, ενώ πραγματικά την κυβερνούσε ο πρώτος της πολίτης.
Θουκυδίδης, Ιστορία, Α, 96 (μετ. Άγγ. Βλάχου)
12)Ένας πλούσιος εκθέτει τα έξοδα μιας λειτουργίας.
Όταν ο Θεόπομπος ήταν επώνυμος άρχοντας, αφού ορίστηκα χορηγός σε τραγωδία, ξόδεψα 3.000 δραχμές και δύο μνες. Αργότερα, τότε που πήρα το βραβείο για την προετοιμασία ανδρικού χορού 2.000 δραχμές και άλλες 800 δραχμές για τους χορευτές του πυρρίχιου στα μεγάλα Παναθήναια. Επίσης πήρα το βραβείο ως χορηγός χορού στα Διονύσια και ξόδεψα, μαζί με την ανάθεση του τρίποδα, 3.000 δραχμές. Λυσίας, Απολογία δωροδοκίας, 1-3 (μετ. Β.Σ.)
13) Η σπουδαιότητα των μετοίκων
Πρέπει να υπάρχει ειδική μέριμνα για τους μετοίκους, γιατί η πρόσοδος αυτή μου φαίνεται πως καταλέγεται στις καλύτερες, επειδή οι μέτοικοι συντηρούνται οι ίδιοι και προσφέρουν πολλές ωφέλειες στην πόλη, χωρίς να παίρνουν μισθό, αντίθετα καταβάλλουν το μετοίκιον. Νομίζω πως επαρκής μέριμνα είναι τούτη, να αφαιρέσουμε όσα, χωρίς να ωφελούν καθόλου την πόλη, δίνουν την εντύπωση πως ντροπιάζουν τους μετοίκους. Ξενοφών, Πόροι, ΙΙ, 1 (μετ. Α. Παπαγεωργίου)
14) Εκδήλωση της αντίθετης φωνής, της φιλειρηνικής στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, αποτελεί το παρακάτω ποίημα της εποχής.
Ειρήνη βαθύπλουτη
πιο όμορφη από τους ευτυχείς θεούς,
πόσο σ’ επιθυμώ. Πόσο αργείς!
Φοβάμαι μη με καταβάλουν
τα γηρατειά, πριν αντικρίσω
τη χαριτωμένη σου όψη
και όμορφα χορευτικά τραγούδια
και λαμπροστεφάνωτες γιορτές...
(Ευριπίδης, απόσπασμα 462)
15) Η «Ειρήνη του Βασιλέως», 386 π.Χ.
Έτσι, όταν ο Τιρίβαζος παρήγγειλε να παρουσιαστούν όσοι ήθελαν να ακούσουν τους όρους της ειρήνης που στέλνει ο βασιλιάς, όλοι παρουσιάστηκαν αμέσως. Αφού συγκεντρώθηκαν, ο Τιρίβαζος τους έδειξε τις σφραγίδες του βασιλιά και διάβασε όσα ήταν γραμμένα. Το περιεχόμενο ήταν το εξής: «ο βασιλιάς Αρταξέρξης νομίζει ότι είναι δίκαιο οι πόλεις της Ασίας να ανήκουν σ’ εκείνον και από τα νησιά οι Κλαζομενές και η Κύπρος. Οι άλλες ελληνικές πόλεις, μεγάλες και μικρές, να είναι αυτόνομες, εκτός από τη Λήμνο, την Ίμβρο και τη Σκύρο. Τούτες να ανήκουν στους Αθηναίους, όπως και παλιά. Όποιοι δεν δεχτούν την ειρήνη αυτή, εγώ θα τους πολεμήσω μαζί με κείνους που τη δέχονται και κατά ξηρά και κατά θάλασσα με πλοία και με χρήματα.»
Ξενοφών, Ελληνικά, Ε, Ι, 30-31 (Μετ. Α. Παπαγεωργίου)
Πρέπει να υπάρχει ειδική μέριμνα για τους μετοίκους, γιατί η πρόσοδος αυτή μου φαίνεται πως καταλέγεται στις καλύτερες, επειδή οι μέτοικοι συντηρούνται οι ίδιοι και προσφέρουν πολλές ωφέλειες στην πόλη, χωρίς να παίρνουν μισθό, αντίθετα καταβάλλουν το μετοίκιον. Νομίζω πως επαρκής μέριμνα είναι τούτη, να αφαιρέσουμε όσα, χωρίς να ωφελούν καθόλου την πόλη, δίνουν την εντύπωση πως ντροπιάζουν τους μετοίκους. Ξενοφών, Πόροι, ΙΙ, 1 (μετ. Α. Παπαγεωργίου)
14) Εκδήλωση της αντίθετης φωνής, της φιλειρηνικής στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, αποτελεί το παρακάτω ποίημα της εποχής.
Ειρήνη βαθύπλουτη
πιο όμορφη από τους ευτυχείς θεούς,
πόσο σ’ επιθυμώ. Πόσο αργείς!
Φοβάμαι μη με καταβάλουν
τα γηρατειά, πριν αντικρίσω
τη χαριτωμένη σου όψη
και όμορφα χορευτικά τραγούδια
και λαμπροστεφάνωτες γιορτές...
(Ευριπίδης, απόσπασμα 462)
15) Η «Ειρήνη του Βασιλέως», 386 π.Χ.
Έτσι, όταν ο Τιρίβαζος παρήγγειλε να παρουσιαστούν όσοι ήθελαν να ακούσουν τους όρους της ειρήνης που στέλνει ο βασιλιάς, όλοι παρουσιάστηκαν αμέσως. Αφού συγκεντρώθηκαν, ο Τιρίβαζος τους έδειξε τις σφραγίδες του βασιλιά και διάβασε όσα ήταν γραμμένα. Το περιεχόμενο ήταν το εξής: «ο βασιλιάς Αρταξέρξης νομίζει ότι είναι δίκαιο οι πόλεις της Ασίας να ανήκουν σ’ εκείνον και από τα νησιά οι Κλαζομενές και η Κύπρος. Οι άλλες ελληνικές πόλεις, μεγάλες και μικρές, να είναι αυτόνομες, εκτός από τη Λήμνο, την Ίμβρο και τη Σκύρο. Τούτες να ανήκουν στους Αθηναίους, όπως και παλιά. Όποιοι δεν δεχτούν την ειρήνη αυτή, εγώ θα τους πολεμήσω μαζί με κείνους που τη δέχονται και κατά ξηρά και κατά θάλασσα με πλοία και με χρήματα.»
Ξενοφών, Ελληνικά, Ε, Ι, 30-31 (Μετ. Α. Παπαγεωργίου)
16) Συμβουλές προς τον Φίλιππο
Να θυμάσαι ότι όλοι τιμούν και θαυμάζουν κυρίως τους ανθρώπους που έχουν την ικανότητα να είναι συγχρόνως και πολιτικοί και στρατηγοί. Όταν λοιπόν βλέπεις σε μια πόλη να αυξάνονται εκείνοι που δείχνουν τα προτερήματα τούτα, φαντάσου τους επαίνους που εσύ θα λάβεις, όταν προσφέρεις σε όλους τους Έλληνες τις ευεργεσίες σου ως πολιτικός και υποτάξεις τους βάρβαρους χάρη στα στρατηγικά σου προσόντα. Εγώ πιστεύω ότι αυτά θα έχουν καλό τέλος. Γιατί κανένας δεν θα κατορθώσει ποτέ περισσότερα από σένα, ούτε θα γίνει ποτέ στους Έλληνες τόσο μεγάλη ευεργεσία όσο είναι το να απαλλαγούμε από τόσους πολέμους και να επέλθει ανάμεσά μας ομόνοια, ούτε φαίνεται πιθανό να ξαναποκτήσουν οι βάρβαροι τόσο μεγάλη δύναμη, όταν καταλύσεις αυτή που έχουν σήμερα.
Ισοκράτης, Φίλιππος 140-141 (μετ. Σ. Παπαϊωάννου)
Να θυμάσαι ότι όλοι τιμούν και θαυμάζουν κυρίως τους ανθρώπους που έχουν την ικανότητα να είναι συγχρόνως και πολιτικοί και στρατηγοί. Όταν λοιπόν βλέπεις σε μια πόλη να αυξάνονται εκείνοι που δείχνουν τα προτερήματα τούτα, φαντάσου τους επαίνους που εσύ θα λάβεις, όταν προσφέρεις σε όλους τους Έλληνες τις ευεργεσίες σου ως πολιτικός και υποτάξεις τους βάρβαρους χάρη στα στρατηγικά σου προσόντα. Εγώ πιστεύω ότι αυτά θα έχουν καλό τέλος. Γιατί κανένας δεν θα κατορθώσει ποτέ περισσότερα από σένα, ούτε θα γίνει ποτέ στους Έλληνες τόσο μεγάλη ευεργεσία όσο είναι το να απαλλαγούμε από τόσους πολέμους και να επέλθει ανάμεσά μας ομόνοια, ούτε φαίνεται πιθανό να ξαναποκτήσουν οι βάρβαροι τόσο μεγάλη δύναμη, όταν καταλύσεις αυτή που έχουν σήμερα.
Ισοκράτης, Φίλιππος 140-141 (μετ. Σ. Παπαϊωάννου)
17) Η ένωση της Ευρώπης με την Ασία
Ο Δημάρατος ο Κορίνθιος, ένας φιλοξενούμενος και φίλος του Φιλίππου, όταν συνάντησε τον Αλέξανδρο στα Σούσα, περιχαρής και δακρυσμένος είπε ότι στερήθηκαν μεγάλη χαρά οι Έλληνες που πέθαναν πρωτύτερα, επειδή δεν είδαν τον Αλέξανδρο να κάθεται στο θρόνο του Δαρείου…
Με μεγάλη μου χαρά έγινα θεατής εκείνης της γαμήλιας τελετής, όταν παρέλαβε σε μια χρυσοσκέπαστη σκηνή εκατό περσίδες νύφες και εκατό γαμβρούς Μακεδόνες και Έλληνες, και ο ίδιος στεφανωμένος έψαλε πρώτος τον υμέναιο, σα να έψαλλε τον ύμνο της αληθινής φιλίας στην ένωση των μεγαλύτερων και ισχυρότερων γενών, όντας εκείνος γαμβρός μιας νύφης και προξενητής όλων των υπολοίπων και συνάμα πατέρας και προστάτης τους, συνδέοντάς τους με τα δεσμά του γάμου.
Πλούταρχος, Ηθικά, 329 D.E. (Μετ. Φιλολογική ομάδα εκδόσεων «Κάκτος»)
18) Σκιαγραφία του Αλέξανδρου
Ο Αλέξανδρος… έζησε τριάντα δύο χρόνια και οκτώ μήνες. Βασίλεψε δώδεκα χρόνια και οκτώ μήνες. Ξεχώριζε για τη φυσική ωραιότητα, την εργατικότητα, την εξυπνάδα, τη γενναιότητα, την ευσέβειά του, την αγάπη που έτρεφε για τις τιμές και την περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους. Εγκρατέστατος στις σωματικές απολαύσεις, ήταν ιδιαίτερα άπληστος για τους επαίνους. Μπορούσε να διακρίνει το σωστό, όταν ακόμη δεν είχε στοιχεία, αλλά και να βγάζει συμπεράσματα από τα γεγονότα που παρατηρούσε. Ήταν εξαίρετος στρατηγός˙ μπορούσε θαυμάσια να παρατάξει τη στρατιά του, να την εξοπλίσει και να την οργανώσει. Η παλικαριά του τον βοηθούσε να εξυψώνει το ηθικό των στρατιωτών του, να τους εμπνέει εμπιστοσύνη και με την αφοβία του να εξαφανίζει τους δικούς τους φόβους. Σεβόταν ιδιαίτερα τις συνθήκες και ήταν αδιάφθορος.
Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις, Ζ, 28 (Μετ. Δ. Μόσχου)
19) Έλληνες και αυτόχθονες
Απέναντι στη μάζα των αυτοχθόνων (οι Έλληνες) αποτελούσαν ένα σύνολο ομοιογενές ως προς το πολιτισμικό επίπεδο. Ομοιογενές, πρώτα λόγω της γλώσσας, της λεγόμενης «κοινής», που η χρήση της απλώνεται παντού στον κόσμο της Ανατολής κατά τον 3ο αιώνα. Ομοιογενές και ως προς τον τρόπο ζωής που έχει σαν σύμβολο το γυμνάσιο, τόπο συνάντησης, άσκησης, συζήτησης, στο οποίο οφείλουν να ανήκουν όσοι θέλουν να λογίζονται Έλληνες. Γυμνάσια θα βρούμε και στις πιο μικρές πόλεις, ακόμα και στη «χώρα» όπου υπάρχουν στρατιωτικές αποικίες απομονωμένες, οι οποίες ζουν με την αυταπάτη ότι «παριστάνουν την πόλη». Η ένταξη στο γυμνάσιο γίνεται έτσι για ορισμένους ιθαγενείς το σήμα της ανύψωσής τους στη σειρά των κατακτητών. Αλλά ας μην ξεγελιόμαστε˙ αυτοί για τους οποίους εφευρέθηκε το ρήμα «ελληνίζω» αποτελούν μια μειοψηφία, τόσο για την Αίγυπτο, όσο και στην αυτοκρατορία των Σελευκιδών, ή, ακόμα, στην πολύ ιδιόμορφη επαρχία που είναι η Ιουδαία. Ακόμη θα πρέπει να θυμίσουμε ότι η Βίβλος μεταφράστηκε από τα εβραϊκά στα ελληνικά, για τους Εβραίους της Αλεξάνδρειας.
Claude Mossé, Annie Schnapp-Gourbellon, Επίτομη Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, μετ. Λύντιας Στεφάνου, Εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 20023, σσ. 447-448
20) Βιοτεχνικά προϊόντα
Τα βιοτεχνικά προϊόντα που είχαν ζήτηση έξω από τους τόπους παραγωγής τους ήταν: οι πάπυροι της Αιγύπτου, οι περγαμηνές της Συρίας και αργότερα της Περγάμου, τα πορφυρά υφάσματα της Φοινίκης, τα επίσης λαμπρά βαμμένα υφάσματα της Λυδίας και άλλων μικρασιατικών περιοχών, τα αραχνοΰφαντα της Αμοργού και της Κω, οι λεπτοί μάλλινοι χιτώνες του Τάραντος, τα βαμβακερά της Αιγύπτου, τα κιλίμια και τα ταπέτα της Λυδίας, της Αιγύπτου, της Βαβυλωνίας, της Περσίας, οι φαγεντιανές και τα γυάλινα είδη της Αιγύπτου και της Συρίας, σκεύη από χρυσό και άργυρο ορισμένων εργαστηρίων της Ανατολής, μύρα και αρώματα, αντικείμενα από ελεφαντόδοντο και από σπάνια ξύλα, κοσμήματα από πολύτιμους λίθους.Η Αντιόχεια, η πολυάνθρωπη πρωτεύουσα του κράτους της Συρίας. Ιδρύθηκε το 300 π.Χ. από τον Σέλευκο Α’ στις εκβολές του Ορόντη ποταμού. Αργότερα αποτέλεσε κέντρο για τη διάδοση του Χριστιανισμού. Εκεί οι οπαδοί του Χριστού πήραν για πρώτη φορά την ονομασία Χριστιανοί. Σήμερα η «Αντάκια» είναι μια μικρή επαρχιακή πόλη της Τουρκίας.
Μ. Σακελλαρίου, Πολιτεία, Οικονομία, Κοινωνία 336-200 π.Χ., Ι.Ε.Ε., Εκδοτικής Αθηνών, τ. Δ’., σ. 479
Τα βιοτεχνικά προϊόντα που είχαν ζήτηση έξω από τους τόπους παραγωγής τους ήταν: οι πάπυροι της Αιγύπτου, οι περγαμηνές της Συρίας και αργότερα της Περγάμου, τα πορφυρά υφάσματα της Φοινίκης, τα επίσης λαμπρά βαμμένα υφάσματα της Λυδίας και άλλων μικρασιατικών περιοχών, τα αραχνοΰφαντα της Αμοργού και της Κω, οι λεπτοί μάλλινοι χιτώνες του Τάραντος, τα βαμβακερά της Αιγύπτου, τα κιλίμια και τα ταπέτα της Λυδίας, της Αιγύπτου, της Βαβυλωνίας, της Περσίας, οι φαγεντιανές και τα γυάλινα είδη της Αιγύπτου και της Συρίας, σκεύη από χρυσό και άργυρο ορισμένων εργαστηρίων της Ανατολής, μύρα και αρώματα, αντικείμενα από ελεφαντόδοντο και από σπάνια ξύλα, κοσμήματα από πολύτιμους λίθους.Η Αντιόχεια, η πολυάνθρωπη πρωτεύουσα του κράτους της Συρίας. Ιδρύθηκε το 300 π.Χ. από τον Σέλευκο Α’ στις εκβολές του Ορόντη ποταμού. Αργότερα αποτέλεσε κέντρο για τη διάδοση του Χριστιανισμού. Εκεί οι οπαδοί του Χριστού πήραν για πρώτη φορά την ονομασία Χριστιανοί. Σήμερα η «Αντάκια» είναι μια μικρή επαρχιακή πόλη της Τουρκίας.
Μ. Σακελλαρίου, Πολιτεία, Οικονομία, Κοινωνία 336-200 π.Χ., Ι.Ε.Ε., Εκδοτικής Αθηνών, τ. Δ’., σ. 479
21) Ένας ύμνος στη ρωμαϊκή ειρήνη
Ονομάσαμε ρωμαίους πολίτες τους πιο θαρραλέους, τους πιο προικισμένους, τους πιο ριψοκίνδυνους. Όλος ο κόσμος γιορτάζει. Εγκατέλειψε τα όπλα του πολέμου και στράφηκε προς τη χαρά της ζωής. Ανάμεσα στις πόλεις δεν υπάρχει πια άλλη αντιδικία παρά ποια θα γίνει πλουσιότερη σε γυμναστήρια, σε κρήνες, σε στοές, σε ναούς, σε εργαστήρια. Ας δώσουν οι θεοί ώστε η Αυτοκρατορία να διαρκέσει αιώνια. Αίλιος Αριστείδης, Ρώμης εγκώμιον. (Μετ. Β.Σ.)
22) Ένας νεότερος ιστορικός χαρακτηρίζει τον Διοκλητιανό.
Ο Διοκλητιανός έδειχνε πάντοτε το θάρρος που απαιτούσαν τόσο η εξουσία, όσο και οι περιστάσεις˙ αλλά δεν διακρίνουμε σ’ αυτόν αυτή την ορμή για τα μεγάλα, αυτή τη γενναιότητα ενός ήρωα ο οποίος, φλεγόμενος από την επιθυμία να αφήσει ένα όνομα, αψηφά τους κινδύνους, περιφρονεί τα τεχνάσματα και εξαναγκάζει τους όμοιούς του να παραδεχτούν την υπεροχή του. Οι αρετές του Διοκλητιανού ήταν περισσότερο χρήσιμες παρά απαστράπτουσες. Τον διέκρινε μια δυνατή σκέψη, διαμορφωμένη από την πείρα και από μια βαθιά μελέτη των ανθρώπινων πραγμάτων. Μια δεξιότητα στις επιλογές και μια επιμέλεια στις υποχρεώσεις, ένας συνδυασμός οικονομίας και γενναιοδωρίας, αυστηρότητας και αγαθότητας, κρυψίνοιας και αυθορμητισμού ήταν τα κύρια στοιχεία του χαρακτήρα του Διοκλητιανού.
E. Gibbon, The history of the Decline and Fall of the Roman Empire, σ. 261 (Μετ. Β.Σ.)
23) Ανεξιθρησκία στην αυτοκρατορία: "Το διάταγμα των Μεδιολάνων, 313 μ.Χ".
Ευρισκόμενοι στο Μιλάνο, εγώ ο Αύγουστος Κωνσταντίνος και εγώ ο Αύγουστος Λικίνιος, κάτω από καλούς οιωνούς και αναζητούντες με φροντίδα κάθε τι που θα απέβλεπε στο γενικό καλό… πιστέψαμε ότι έπρεπε να τακτοποιήσουμε όλα εκείνα τα οποία αφορούν στην οφειλόμενη λατρεία προς το Θείον και να παραχωρήσουμε στους Χριστιανούς και σε όλους τους υπηκόους μας την ελεύθερη άσκηση των λατρευτικών τους καθηκόντων στη θρησκεία της επιλογής τους. Είθε, επομένως, το Θείον, στην ουράνια κατοικία του, να εκδηλώσει την ικανοποίησή του και να στείλει τις χάρες του και σε μας και στους λαούς που ζουν υπό την εξουσία μας.
Λακτάντιος, De mortibus persecutorum 47 (Μετ. Β.Σ.)
24) Ο Κωνσταντίνος μονοκράτορας (324 μ.Χ.)
Ενώ ο Λικίνιος ήταν νεκρός, ο μεγάλος νικητής Κωνσταντίνος, λάμποντας με όλες τις αρετές που του χάρισε η ευσέβεια…ξανάπαιρνε την Ανατολή που ήταν κτήμα του και αποκαθιστούσε τη μόνη αυτοκρατορία των Ρωμαίων στην οικουμενικότητά της, όπως ήταν άλλοτε. Από το σημείο που ανατέλλει ο ήλιος, ολόκληρη η γη, και προς τις δύο κατευθύνσεις, από το βοριά μέχρι το νοτιά και μέχρι τα ακρότατα σημεία της δύσης, οδηγήθηκε κάτω από την ειρηνική ηγεμονία του.
Ευσέβιος, Εκκλησιαστική ιστορία, 10, 9, 6 (Μετ. Β.Σ.)
Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.
