Το διαδίκτυο μπήκε δυναμικά στις ζωές μας τη δεκαετία του ’90 και εκ τότε ακολούθησε μια ραγδαία εξελικτική πορεία και απέκτησε εκατομμύρια χρήστες. Οι υπηρεσίες που προσφέρει δικαιολογούν, με το παραπάνω, το εύρος χρηστών. Καθώς είναι ένα πολυδιάστατο μέσο, οι υπηρεσίες που προσφέρει μπορεί να αποτελέσουν κίνδυνο αν δεν χρησιμοποιηθούν με σύνεση. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις χρηστών οι οποίοι καταναλώνουν μεγάλα μέρη του χρόνου τους διαδικτυωμένοι, με αποτέλεσμα να παραμελούν τις υποχρεώσεις τους, την πραγματική ζωντανή επικοινωνία και την ίδια τη ζωή.
«Εθισμός στο διαδίκτυο: η εμφάνιση μιας νέας διαταραχής»
Η πρώτη έρευνα για προβληματική χρήση του διαδικτύου έγινε το 1996 στην Αμερική από την Dr. Kimberly Young και παρουσιάστηκε στο συνέδριο της Αμερικάνικης Εταιρείας Ψυχολόγων στο Τορόντο με τίτλο «Εθισμός στο διαδίκτυο: η εμφάνιση μιας νέας διαταραχής».Έκτοτε πλήθος ερευνών ανά τον κόσμο υποδεικνύει την ύπαρξη του φαινομένου, το οποίο ονομάζεται Προβληματική Χρήση του Διαδικτύου.
Μια τέτοια συμπεριφορά είναι πιο εύκολο να υιοθετηθεί από έφηβους οι οποίοι δεν έχουν ακόμα αναπτύξει ολοκληρωτικά την προσωπική τους ταυτότητα και τα ενδιαφέροντα τους.
Η εφηβεία χαρακτηρίζεται ως μια περίοδος αλλαγών η οποία σηματοδοτεί τη μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση. Οι εμφανείς σωματικές αλλαγές συνοδεύονται από την αναζήτηση της ταυτότητας και την ένταξη στο κοινωνικό σύνολο και τη κοινωνική πραγματικότητα. Το άγχος, η ανάγκη για κατανόηση, η δυσκολία διαμόρφωσης της ταυτότητας και η περιπλοκότητα της δημιουργίας σχέσεων δεν είναι κάτι εύκολο για τα παιδιά που περνούν την εφηβεία. Το διαδίκτυο, με τις απεριόριστες πιθανότητες, προσφέρει στους έφηβους μια διέξοδο για να καλύψουν τις όποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητα.
Έρευνες ανά τον κόσμο έχουν υποδείξει ότι η προσκόλληση με το διαδίκτυο αποτελεί μια υπάρχουσα πραγματικότητα, η οποία εντοπίζεται κυρίως στον εφηβικό πληθυσμό.
Έρευνα στην Ελλάδα για τον εθισμό εφήβων στο διαδίκτυο
Έρευνα ΕΠΙΨΥ 26/10/2018 (Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής)
Η έρευνα διεξήχθη το 2014 σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 4.141 εφήβων, υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, με την επιστημονική ευθύνη της ομότιμης καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Α. Κοκκέβη.
Περισσότεροι από τους μισούς έφηβους στην Ελλάδα, ηλικίας από 11 έως 15 ετών, (το 54,5%), περνούν κατά μέσο όρο τουλάχιστον πέντε ώρες την ημέρα μπροστά σε κάποια ηλεκτρονική συσκευή με οθόνη (τηλεόραση, υπολογιστή, κινητό τηλέφωνο κ.α.), τα αγόρια, μάλιστα, σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό (60,3%) από ό,τι τα κορίτσια (48,7%).
Οι έφηβοι αφιερώνουν στις οθόνες συνολικά δυόμιση ώρες την ημέρα, περισσότερο χρόνο τα Σαββατοκύριακα από ό,τι τις καθημερινές. Τουλάχιστον δύο ώρες την ημέρα παρακολουθούν ταινίες ή βίντεο οι τρεις στους πέντε έφηβους (60%), ένας στους τρεις παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια (36%) και δύο στους πέντε (43%) περνούν χρόνο μπροστά στην οθόνη για άλλους λόγους.
Τα αγόρια αναφέρουν παρακολούθηση τηλεόρασης ή βίντεο για τουλάχιστον πέντε ώρες την ημέρα, σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό (13%) από ό,τι τα κορίτσια (7,7%). Επιπλέον, τα αγόρια παίζουν σε ηλεκτρονικές κονσόλες τουλάχιστον δύο ώρες την ημέρα σε σχεδόν διπλάσιο ποσοστό (48%) από ό,τι τα κορίτσια (25%). Ωστόσο, τα δύο φύλα δε διαφέρουν σημαντικά στον χρόνο που αφιερώνουν στην ενασχόληση με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή άλλη συσκευή για ενημέρωση, κοινωνική δικτύωση κ.λπ.
Ο χρόνος που αφιερώνουν οι 11χρονοι σε ηλεκτρονικές συσκευές με οθόνη είναι σημαντικά λιγότερος συγκριτικά με τους έφηβους ηλικίας 13 και 15 ετών.
Οι 15χρονοι αναφέρουν ενασχόληση με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή άλλη συσκευή για ενημέρωση, κοινωνική δικτύωση κ.λπ., τουλάχιστον δύο ώρες την ημέρα, σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό από τους μαθητές μικρότερης ηλικίας (57% οι 15χρονοι, 49% οι 13χρονοι και 24% οι 11χρονοι). Οι 13χρονοι αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό (44%) ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια σε σύγκριση, τόσο με τους μικρότερους (28%), όσο και με τους μεγαλύτερους έφηβους (36%).
Από το 2006 έως το 2014, από τη μία μειώθηκε σημαντικά ο χρόνος παρακολούθησης τηλεόρασης ή βίντεο από τους έφηβους (από 73,5% το 2006 σε 60% το 2014), ενώ από την άλλη αυξήθηκε ραγδαία η ενασχόλησή τους με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή άλλες ηλεκτρονικές συσκευές (από 13% το 2006 σε 43% το 2014) και λιγότερο με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια (από 28% το 2006 σε 36% το 2014).
Συμπτώματα εξάρτησης από το Ίντερνετ εμφανίζει ένας στους επτά μαθητές ηλικίας 15 ετών (14,1%), σε σχεδόν ίδια ποσοστά τα αγόρια (13,9%) και τα κορίτσια (14,4%).
Έρευνα στα Λατσιά Κύπρου
Δρ Κωνσταντίνος Σιώμος - Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο σε συνεργασία με το Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας Λατσιών
Τον Οκτώβριο του 2011 στο Γυμνάσιο και Λύκειο του Δήμου Λατσιών της Κύπρου πραγματοποιήθηκε έρευνα για τη διερεύνηση της επικράτησης της διαταραχής εθισμού στο διαδίκτυο μεταξύ εφήβων, μαθητών ηλικίας 12 εως 18 ετών. Η έρευνα προέκυψε από τη συνεργασία του Δήμου Λατσιών-Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας, με την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο.
Στο δείγμα της έρευνας συμμετείχαν 884 έφηβοι μαθητές με μέσο όρο ηλικίας 14.52± SD 1.68(min=12, max=18).
Σχετικά με το φύλο στην έρευνα συμμετείχαν 358 αγόρια (42.7%) και 506 κορίτσια (57.3%).
Ο μέσος όρος της ηλικίας έναρξης της χρήσης Η/Υ παρατηρείται στα 8.9 έτη ± SD 2.2 και χρήσης του διαδικτύου στα 10 έτη ± SD 2.1.
Στο 55% των περιπτώσεων γνωρίζουν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο από το στενό οικογενειακό περιβάλλον (αδέρφια-γονείς), 15% από φίλους και μόλις 14% από το σχολικό περιβάλλον.
Το 80% χρησιμοποιεί το διαδίκτυο καθημερινά, ενώ σημαντική αναφορά είναι ότι 20% επί των χρηστών δηλώνει καθημερινή χρήση πάνω από 5 ώρες.
Ο εθισμός στο διαδίκτυο μετρήθηκε με το κλινικό εργαλείο YDQ (Young, 1996) που προσαρμόστηκε για τον Ελληνικό εφηβικό πληθυσμό (Siomosetal, 2008) και το οποίο έχει εφαρμοστεί σε πολυάριθμες έρευνες σε διάφορες χώρες στο κόσμο.
Το ποσοστό εθισμού επί των χρηστών του διαδικτύου αγγίζει το 16% (7.2% αγόρια και 8.7% κορίτσια, χωρίς στατιστικά σημαντική διαφορά) και το οποίο χαρακτηρίζεται αρκετά υψηλό.
Οι διαδικτυακές δραστηριότητες των εθισμένων εφήβων ανάλογα με το φύλο είναι, η διαδικτυακή επικοινωνία για τα κορίτσια (ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, e-mail, chatrooms) και τα διαδικτυακά παιχνίδια για τα αγόρια.
Συμπερασματικά με βάση την παραπάνω έρευνα, θα μπορούσε να ειπωθεί πως η διείσδυση του διαδικτύου είναι ταχύτατη μεταξύ των παιδιών και των εφήβων, αλλά δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη ταχύτητα διείσδυσης εκπαιδευτικών εφαρμογών του στην σχολική τάξη, στοχεύοντας στη δημιουργική, ηθική και ορθολογική χρήση του μέσου. Αποτέλεσμα αυτής της αναντιστοιχίας είναι η εμπειρική ενασχόληση των παιδιών στη χρήση του διαδικτύου να τα ωθεί στην ανάπτυξη παθολογικών συμπεριφορών προσκόλλησης οι οποίες εκφράζονται με τον εθισμό στο διαδίκτυο και οι οποίες έχουν σοβαρές συνέπειες ακαδημαϊκής, κοινωνικής, ψυχολογικής και σωματικής φύσης.
Έρευνα στην Κύπρο: Cyberethics (Ασφάλεια στο Διαδίκτυο) μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου
Το Κέντρο συντονίζεται από το Ινστιτούτο Νευροεπιστήμης και Τεχνολογίας και έχει ως εταίρους το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (του Υπ. Παιδείας και Πολιτισμού), τη CYTA, την Παγκύπρια Συντονιστική Επιτροπή για την Προστασία και Ευημερία των Παιδιών, τον Οργανισμό Νεολαίας Κύπρου και παλαιότερα το Πανεπιστήμιο Κύπρου, το ΡΙΚ, τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού, και τον Τουρκοκυπριακό Μη Κυβερνητικό Οργανισμό Olive Branch. Επιπλέον, συνεργάζεται στενά με το Γραφείο Καταπολέμησης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Αστυνομίας Κύπρου, τη Microsoft Κύπρου, το διεθνή οργανισμό World Vision και το Υπ. Εσωτερικών και το Υπ. Οικονομικών.
Facebook στην Κύπρο
Στην Κύπρο, 7 στα 10 παιδιά που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο έχουν προφίλ στο Facebook (στοιχεία 2010), ενώ ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι 6/10.
Στις ηλικίες 9-10 (για τις οποίες το Facebook είναι θεωρητικά απογορευμένο) τα ποσοστά είναι μικρότερα: 4/10 σε σύγκριση με 7/10 στην Ευρώπη.
Οι έφηβοι μας, έχουν “κλειδωμένα” τα προφίλ τους σε μεγάλα ποσοστά και αναγράφουν email ή τηλέφωνο σε πολύ μικρότερα ποσοστά από το μέσο όρο στην Ευρώπη.
Επίσης, τα ποσοστά παρενόχλησης και εκφοβισμού στην Κύπρο είναι χαμηλότερα. Παρόλα αυτά, ένα στα έξι Κυπριόπουλα έχει πέσει θύμα εκφοβισμού. Συχνότερα φαινόμενα στην Κύπρο είναι τα ενοχλητικά μηνύματα, οι κλοπές κωδικών, καθώς και μηνύματα που προωθούν το μίσος, το ρατσισμό, την ανορεξία και τη βουλιμία.
Το 85% των παιδιών δηλώνουν ότι έχουν δεχτεί βοήθεια ή μεσολάβηση από τους δασκάλους τους (ΕΕ μέσος όρος 79%), ενώ ταυτόχρονα επιζητούν περισσότερη εμπλοκή των γονιών τους από τους οποίους δέχονται τόση μεσολάβηση όση και από τους συνομηλίκους τους. Η μεσολάβηση εκπαιδευτικών φαίνεται να υπερτερεί της μεσολάβησης των γονιών όσον αφορά κινδύνους του διαδικτύου.
Γενικές Στατιστικές: Πού υστερεί η Κύπρος
Το 73% των παιδιών στην Κύπρο που χρησιμοποιεί το διαδίκτυο έχουν δικό τους προφίλ στο Facebook ή ανάλογη σελίδα, σε αντίθεση με το 59% του μέσου Ευρωπαίου.
Οι εμπειρίες Κυπριόπουλων από υπερβολική χρήση του διαδικτύου βρίσκονται στο 40% σε σχέση με το 30% της Ευρώπης.
Το 23% των παιδιών μας, δηλώνει ότι συχνά συλλαμβάνει τον εαυτό του να πλανιέται στο διαδικτύο ή σε σελίδες όπως το Facebook χωρίς πραγματικά να ψάχνει κάτι ή να ενδιαφέρεται.
Για να κατανοήσουμε τη σημασία αυτών των στατιστικών είναι ανάγκη να μελετήσουμε γενικότερες στατιστικές που αφορούν τα παιδιά, την παιδεία και τη διείσδυση του διαδικτύου στη χώρα μας.
Για παράδειγμα, βρισκόμαστε στην κορυφή όσον αφορά τον αριθμό υπολογιστών και των έξυπνων τηλεφώνων. Σημασία δεν έχει όμως ούτε ο αριθμός, ούτε ο ρυθμός με τον οποίο αυξάνονται. Αυτοί θα μπορούσε να είναι δείκτες πλούτου και επίδειξης. Έχει σημασία να δούμε τη μεγάλη εικόνα.
Γνώση vs Πρόσβαση
Τα Κυπριόπουλα συγκαταλέγονται στους δραστήριους χρήστες του διαδικτύου (EUKIDS online). Την ίδια στιγμή βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις (μαζί με Τουρκία, Πορτογαλλία κλπ.) όσον αφορά σχετικές γνώσεις και δεξιότητες.
Χάσμα γενεών
Μόνο στην Ελλάδα, Πορτογαλλία, Ρουμανία και Τουρκία οι γονείς χρησιμοποιούν λιγότερο το internet (σε σχέση με τα παιδιά τους) από ότι οι Κύπριοι. Μια δική μας έρευνα (Interisks) έδειξε ότι οι περισσότεροι γονείς δε γνωρίζουν αλλά και δεν αντιλαμβάνονται σωστά τους πραγματικούς κινδύνους του διαδικτύου.
EUKIDS online
Η Κύπρος “τερμάτισε” πρώτη σε μια ερώτηση:
Θεωρείτε ότι δεν κάνετε αρκετά για τα παιδιά σας και πρέπει να κάνετε περισσότερα (σε σχέση με την προστασία από κινδύνους στο διαδίκτυο);
Γνωρίζουν οι γονείς τι κάνουν τα παιδιά στο διαδίκτυο;
Οι έρευνες μας, έχουν δείξει ότι οι γονείς των παιδιών που ανέφεραν ότι αντιμετώπισαν κάποιον κίνδυνο στο διαδίκτυο συνήθως δεν είχαν επίγνωση του γεγονότος.
- Το 30% των γονέων, των οποίων το παιδί έχει δει εικόνες σεξουαλικού περιεχομένου στο διαδίκτυο, λένε ότι το παιδί τους δεν έχει δει ποτέ τέτοιες εικόνες.
- Το 56% των γονέων, των οποίων το παιδί έχει λάβει προσβλητικά ή επιζήμια / επιβλαβή μηνύματα στο διαδίκτυο, λένε ότι το παιδί τους δεν έχει λάβει ποτέ τέτοιο μήνυμα.
- Το 52% των γονέων, των οποίων το παιδί έχει λάβει μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου, λένε ότι το παιδί τους δεν έχει λάβει ποτέ παρόμοια μηνύματα.
- Το 61% των γονέων, των οποίων το παιδί συνάντησε δια ζώσης κάποιον που ήξερε μόνο μέσω διαδικτύου, λένε ότι το παιδί τους δεν είχε ποτέ τέτοια εμπειρία.
Εν κατακλείδι, η Κυπριακή έρευνα απέδειξε ότι ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσουμε τους κινδύνους του διαδικτύου είναι να φέρουμε πιο κοντά γονείς και παδιά.
Ως αποτέλεσμα, τον περασμένο χρόνο, η εισήγηση μας υιοθετήθηκε από το συνδέσμο όλων των Κέντρων Ασφαλούς Διαδικτύου της Ευρώπης (Insafe) ως η καμπάνια της χρονιάς με τίτλο Connecting Generations, και η Κύπρος οργάνωσε και φιλοξένησε το μεγαλύτερο ίσως παγκόσμιο συνέδριο στο θέμα, με αντιπροσώπους από 36 χώρες.
Οι τρεις πιο βασικές συμβουλές για γονείς
- Συμφωνούμε με το παιδί (με πλήρη συναίνεση) τους κανόνες πρόσβασης στο διαδίκτυο, τις ώρες, και τους διαδικτυακούς χώρους που δικαιούται να επισκέφτεται. Για παράδειγμα το Facebook, όπως και πολλά παιχνίδια δεν επιτρέπονται σε παιδιά κάτω των 13. Στη συνέχεια, παραμένουμε συνεπείς στην εφαρμογή όσων έχουν συμφωνηθεί.
- Καθόμαστε τουλάχιστον μια ώρα τη βδομάδα μαζί με το παιδί μπροστά στον υπολογιστή. Του ζητούμε να μας ξεναγήσει στους χώρους που συχνάζει, να μας δείξει πώς και με ποιούς μιλά και γενικά του προσφέρουμε την ικανοποίηση να γίνει δάσκαλός μας και να μας φιλοξενήσει στον κόσμο του.
- Ενημερωνόμαστε για τις δεξιότητες που απαιτούνται από ένα σύγχρονο νέο και ένα σύγχρονο γονιό. Αυτό είναι αναγκαίο γιατί οι περισσότεροι (παιδιά και γονείς) έχουν την άποψη ότι διαθέτουν γνώσεις και δεξιότητες, ενώ στην πραγματικότητα υστερούν. Στη συνέχεια αναλαμβάνουμε πρωτοβουλίες για την απόκτηση όσο το δυνατόν περισσότερων γνώσεων και δεξιοτήτων.
Τρόποι επικοινωνίας με τη Γραμμή Βοήθειας στην Κύπρο
- EMAIL: helpline@cyberethics.info
- Tel: 70000 116
- Chat στο www.cyberethics.info ή www.helpline.cyberethics.info ή μήνυμα μέσω του chat για τις ώρες κατά τις οποίες δε λειτουργεί η γραμμή
- Εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα ‘CyberEthics HotHelp’ στο Apple Store ή Play Store
Τρόποι επικοινωνίας με τη Γραμμή Καταγγελιών
- Tel: 22 67 47 47
- Μέσα από ειδική ανώνυμη φόρμα στο www.cyberethics.info
- Εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα ‘CyberEthics HotHelp’ στο Apple Store ή Play Store
Που μπορείτε να απευθυνθείτε Ελλάδα
Για οποιοδήποτε θέμα που αφορά παραβατική συμπεριφορά μέσω Διαδικτύου, επικοινωνήστε με τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος:
- Τηλέφωνο: 11188
- Fax: 210 6476462
- Email: ccu@cybercrimeunit.gov.gr
- Facebook: www.facebook.com/cyberkid.gov.gr
- Twitter: @cyberalertGR
- Ιστότοπος: www.cyberkid.gr
- Μέσω της εφαρμογής CYBERKID για φορητές συσκευές
Μαρία Ναλμπάντη, https://www.psychology.gr