Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός. Έζησε και δίδαξε στην Αλεξάνδρεια της Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) Αιγύπτου, όπου και δολοφονήθηκε από όχλο φανατικών χριστιανών. Θεωρείται η πρώτη γυναίκα που διακρίθηκε στα μαθηματικά.
Η Υπατία γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 370 και ήταν κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα του Αλεξανδρέως (335-405). Έλαβε πολύ καλή εκπαίδευση στην Αθήνα και στην Ιταλία. Στην Αθήνα παρακολούθησε μαθήματα στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου και της κόρης του Ασκληπιγένειας, ενώ μαθήτευσε και κοντά στο Πρόκλο και τον Ιεροκλή.
Μετά την επιστροφή της στην Αλεξάνδρεια ανέλαβε την εκεί σχολή των Πλατωνιστών, που ακολουθούσε τη διδασκαλία του Πλωτίνου, ενός από τους πρώτους νεοπλατωνιστές φιλοσόφους. Η ευγλωττία της Υπατίας, η σπάνια μετριοφροσύνη της και η ομορφιά της, σε συνδυασμό με τα αξιοσημείωτα πνευματικά της χαρίσματα, προσέλκυσαν μεγάλο αριθμό μαθητών. Ανάμεσά τους ήταν και ο Συνέσιος ο Κυρηναίος, ο μετέπειτα επίσκοπος Πτολεμαΐδος, του οποίου σώζονται πολλές επιστολές απευθυνόμενες προς αυτήν.
Η Υπατία αποτελούσε σύμβολο της μάθησης και της επιστήμης, οι οποίες την εποχή εκείνη ταυτίζονταν ευρέως από τους πρώτους Χριστιανούς με την ειδωλολατρία. Έτσι, υπήρξε το επίκεντρο της έντασης μεταξύ χριστιανών και εθνικών (μη χριστιανών), οι οποίες ταλαιπώρησαν αρκετά την Αλεξάνδρεια εκείνη την περίοδο.
Μετά την άνοδο του Κυρίλλου στον πατριαρχικό θρόνο της Αλεξανδρείας το 412, η Υπατία βρέθηκε στο στόχαστρο του πατριάρχη, εξαιτίας της σχέσης της με τον Ορέστη, τον έπαρχο της πόλης, που ήταν ειδωλολάτρης, όπως αναφέρει στο έργο του Εκκλησιαστική Ιστορία ο ιστορικός Σωκράτης ο Σχολαστικός. Στις 8 Μαρτίου του 415 δολοφονήθηκε με χαρακτηριστική αγριότητα (με διαμελισμό) από μια ομάδα φανατισμένων χριστιανών, που την αποτελούσαν μοναχοί και οπαδοί του Κυρίλλου. Ανεξάρτητα από το ακριβές κίνητρο της δολοφονίας της, η φυγή πολλών λογίων αμέσως μετά το γεγονός σήμανε την αρχή του μαρασμού της Αλεξάνδρειας ως πνευματικού κέντρου.
Σύμφωνα με το λεξικό του Σούδα ή Σουίδα (βυζαντινή εγκυκλοπαίδεια), η Υπατία έγραψε σχόλια στην Αριθμητική του Διόφαντου του Αλεξανδρέως, στα Κωνικά του Απολλώνιου από την Πέργη, και στον αστρονομικό κανόνα του Πτολεμαίου (Αλμαγέστη). Αυτά τα έργα της χάθηκαν, αλλά οι τίτλοι τους, σε συνδυασμό με τις επιστολές του Συνέσιου, ο οποίος τη συμβουλευόταν για την κατασκευή του Αστρολάβου, δείχνουν ότι είχε αφιερωθεί ιδιαίτερα στην αστρονομία και τα μαθηματικά.
Η ύπαρξη αυστηρά φιλοσοφικών έργων της μας είναι άγνωστη. Η φιλοσοφία της, περισσότερο λόγια και επιστημονική ως προς τη φύση της και λιγότερο απόκρυφη, αποτέλεσε την πεμπτουσία του Αλεξανδρινού Νεοπλατωνισμού. Η συνεισφορά της στην επιστήμη -αμφισβητούμενη πάντως- περιλαμβάνει τη χαρτογράφηση ουράνιων σωμάτων και την ανακάλυψη του αραιόμετρου ή πυκνόμετρου, ενός ειδικού οργάνου που προσδιορίζει την πυκνότητα των διαφόρων υγρών.
Σχετικά
Ο αστεροειδής 238 Υπατία, που ανακαλύφθηκε το 1884, πήρε το όνομά του από την ιστορική αυτή μορφή.
Η Υπατία επανήλθε στο προσκήνιο το 2009, μέσα από την ταινία του ισπανο-χιλιανού σκηνοθέτη Αλεχάντρο Αμενάμπαρ Αγορά (Agora, ο πρωτότυπος τίτλος), η οποία επικεντρώνεται στα τελευταία χρόνια της ζωής της. Την υποδύθηκε η Αγγλίδα ηθοποιός Ρέιτσελ Βάις.
Περισσότερα αφιερώματα εδώ.