Παραπληροφόρηση - Κριτήριο αξιολόγησης στα Νέα Ελληνικά σύμφωνα με το νέο σύστημα συνεξέτασης Γλώσσας και Λογοτεχνίας

ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Η μάχη της αξιοπιστίας απέναντι στα fake news και στην παραπληροφόρηση

Ο Άλαν Μίλερ είναι ένας βραβευμένος με Πούλιτζερ αμερικανός δημοσιογράφος, ο οποίος έχει αφιερώσει εδώ και δέκα χρόνια τη δραστηριότητά του στην εκπαίδευση των μαθητών κατά των fake news και της παραπληροφόρησης (…). «Το σημερινό τοπίο της ενημέρωσης παρουσιάζει περισσότερες προκλήσεις σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη εποχή στην ανθρώπινη ιστορία» παρατηρεί. «Η ποσότητα της πληροφορίας στον πλανήτη διπλασιάζεται κάθε δύο χρόνια. Τεράστιος όγκος ειδήσεων, φωτογραφιών και βίντεο δημιουργούνται συνεχώς και κάθε λεπτό διακινούνται 18 εκατομμύρια μηνύματα, παρακολουθούνται 4,3 εκατομμύρια βίντεο στο YouTube, φορτώνονται 375.000 εφαρμογές (apps). Για όλα όσα κυκλοφορούν δεν υπάρχει κανένας φραγμός για να περιορίσει όσους προσπαθούν να παραπληροφορήσουν, να εξαπατήσουν και να εκμεταλλευτούν» προσθέτει. (…)

Οι αμερικανοί δημοσιογράφοι μιλούν ανοιχτά για τα προβλήματά τους. Για την πεποίθηση των πολιτών ότι τα παραδοσιακά μέσα είναι αναξιόπιστα ή διαπλεκόμενα· για την τάση του κοινού να πιστεύει μόνο ό,τι βρίσκεται πιο κοντά στις δικές του πεποιθήσεις· για το πώς οι τεχνολογικές εταιρείες αλλάζουν το περιβάλλον της ενημέρωσης· για τον πόλεμο που δέχονται για τις απόψεις τους με συνεχείς και αυξανόμενες παρενοχλήσεις μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα –τα μηνύματα μίσους ή οι απόπειρες εξευτελισμού της υπόστασης των ενοχλητικών δημοσιογράφων έχουν γίνει μόδα παντού– εσχάτως στην Αμερική δημοσιογράφοι αναγκάζονται να καλύπτουν συνοδεία σωματοφυλάκων διαδηλώσεις ή εκδηλώσεις όπου υπάρχουν συγκρούσεις.

Ανησυχούν για το γεγονός ότι μια ψεύτικη ιστορία έχει περισσότερες πιθανότητες να γίνει viral, ότι φθάνει σε 1.500 χρήστες έξι φορές πιο γρήγορα από μια αληθινή και ότι από όλες τις ψευδείς ειδήσεις αυτές που αφορούν την πολιτική έχουν την καλύτερη ψηφιακή επίδοση.Μια άλλη ανησυχία τους σχετίζεται με τη διαπίστωση ότι ενώ ο αριθμός των παραπλανητικών πληροφοριών μεγαλώνει, ο αριθμός των επαγγελματιών δημοσιογράφων μειώνεται, κάτι που κατά τον Άλαν Μίλερ αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας, ισοδύναμη με την κρίση στη δημόσια υγεία. Επιπλέον, προβληματισμό προκαλούν η παγίδα του αλγορίθμου που δημιουργεί ψεύτικες αλλά ρεαλιστικές φωτογραφίες πολιτικών ή διάσημων προσώπων, των οποίων η πλαστότητα δύσκολα ανιχνεύεται, και τα deep fake videos, όπου εμφανίζεται ένα πρόσωπο να λέει πράγματα που ποτέ δεν έχει πει στην πραγματικότητα.

Παρόλα αυτά, οι δημοσιογράφοι ενδιαφέρονται να αποτρέψουν τον κυνισμό των πολιτών που δεν πιστεύουν πια τίποτε και κανέναν. Τα μέσα ενημέρωσης, τουλάχιστον τα μεγάλα, που θέλουν να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους, αποφάσισαν να αντεπιτεθούν με ακόμη καλύτερη και πιο ποιοτική δημοσιογραφία. Δίνουν βάρος στην ερευνητική δημοσιογραφία, προσπαθούν να υπάρχει διαφάνεια στις δικές τους πηγές και όταν αυτές δεν μπορούν να κατονομαστούν, εξηγούν στους αναγνώστες τους λόγους, αναμορφώνουν την ειδησεογραφία στις ιστοσελίδες τους, παραθέτουν τους συνδέσμους που τεκμηριώνουν την ανάλυσή τους. Διαχωρίζουν όσο πιο ορατά και κατανοητά γίνεται τα άρθρα γνώμης από τα ρεπορτάζ γεγονότων, καθώς έχει διαπιστωθεί ότι οι πολίτες, ειδικά οι νεότερες γενιές, αδυνατούν να διαχωρίσουν τη γνώμη από το γεγονός και τείνουν να θεωρούν γεγονότα τα πάντα. Και αντιστέκονται σθεναρά στις φωνές για περιορισμό της πληροφόρησης – με αφορμή δήθεν τα κοινωνικά δίκτυα – που ακούγονται από υποστηρικτές των ρεπουμπλικάνων. (…) Η άποψη που κυριαρχεί στα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης και στις ενώσεις τους είναι ότι η δημοσιογραφία θα γνωρίσει νέα άνθηση και ότι η τάση που θα επικρατήσει είναι να πληρώνουν οι αναγνώστες για να έχουν αξιόπιστη ενημέρωση. (…)

Κρουστάλλη Δήμητρα, www.tovima.gr, 04.11.2018, διασκευασμένο

Παρατηρήσεις

1ο ΘΕΜΑ

1. Σε κάθε μία από τις διατυπώσεις που ακολουθούν να δώσετε τον χαρακτηρισμό «Σωστό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου σωστά ή όχι. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με συγκεκριμένη αναφορά στο κείμενο.

α) Ο Μίλερ προσπαθεί να αντιμετωπίσει την εξάπλωση των παραπλανητικών ειδήσεων μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων για μαθητές.

β) Οι δημοσιογράφοι στην Αμερική θεωρούν τα μέσα ενημέρωσης αναξιόπιστα και μεροληπτικά.

γ) Η ραγδαία εξάπλωση των παραπλανητικών ειδήσεων ανησυχεί τους δημοσιογράφους.

δ) Τα μέσα ενημέρωσης προσπαθούν να τεκμηριώνουν με εμφανή τρόπο την ειδησεογραφία τους για να μην κατηγορούνται για παραπληροφόρηση.

ε) Στην Αμερική οι αναγνώστες πληρώνουν συνδρομή σε ιστοσελίδες για να έχουν αμερόληπτη ενημέρωση.

Μονάδες 15

2. Να γράψετε ένα κείμενο με το οποίο θα αποδώσετε περιληπτικά το νόημα των τριών τελευταίων παραγράφων του κειμένου που σας δόθηκε και το οποίο θα το αξιοποιήσετε σε γραπτή ομαδική εργασία. (80 – 100 λέξεις)

Μονάδες 15

2ο ΘΕΜΑ

1. α) Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τον τρόπο ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου.

Μονάδες 5

β) Να σχολιάσετε την χρήση της άνω τελείας και της διπλής παύλας στη δεύτερη παράγραφο.

Μονάδες 5

2. Να εντοπίσετε με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή και η συνεκτικότητα στην τρίτη παράγραφο.

Μονάδες 10

3. Χρησιμοποιώντας καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε από μία δική σας πρόταση, ώστε να προκύπτει η σημασία της λέξης: φραγμός, απόπειρες, επίδοση, αποτρέψουν, κυνισμό. (Οι λέξεις είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν σε οποιοδήποτε τύπο τους).

Μονάδες 10

3ο ΘΕΜΑ

Σύμφωνα με την συντάκτρια του άρθρου: «… καθώς έχει διαπιστωθεί ότι οι πολίτες, ειδικά οι νεότερες γενιές, αδυνατούν να διαχωρίσουν τη γνώμη από το γεγονός και τείνουν να θεωρούν γεγονότα τα πάντα». Συμφωνείτε με την άποψη αυτή ή όχι και γιατί; Ποιες είναι οι συνέπειες, κατά τη γνώμη σας, του καταιγισμού των πληροφοριών των Μ.Μ.Ε. στους νέους;

Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα κείμενο 300 – 350 λέξεων που θα δημοσιεύσετε ως άρθρο στην εφημερίδα του σχολείου σας.

Μονάδες 40

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ευγενία Φακίνου «Νυχτερινή ακρόαση»

Η Ελένη, ο Μάξιμος, οι δίδυμες μοδίστρες Σία και Σία, ο Λουκάς κι η Αμαλίτσα, βιώνουν όλοι τους ματαιωμένες ελπίδες και ακυρωμένα πάθη. Είναι άνθρωποι στωικοί αλλά όχι παραιτημένοι, που τους συνδέει το ραδιόφωνο και οι νυχτερινές εκπομπές, στις οποίες βρίσκουν ένα αντίδοτο στη μοναξιά και μια ελπίδα για την επόμενη μέρα.

Ξεκινάει το ψάξιμο από τ’ αριστερά, άκρη άκρη, πιο αριστερά δεν πάει η βελόνα. Λαϊκό τραγούδι, ξένο τραγούδι, ο σταθμός της καλής εκκλησίας, που δεν τρομάζει με κηρύγματα για θανάσιμες αμαρτίες κι αντίστοιχες ποινές, για βδελυρές πράξεις, για ένα θεό τιμωρό κι άσπλαχνο, όχι, όχι τέτοια, δεν τ’ αντέχει, και γρήγορα προσπερνάει τον επόμενο σταθμό, της σκληρόκαρδης εκκλησίας, αλλά και τον κυβερνητικό σταθμό –εκεί όλα βαίνουν καλώς πάντα, η οικονομία έχει ανακάμψει, η ανεργία μειώνεται, η εγκληματικότητα έχει παταχθεί–, μουσική, μουσική, μουσική, κι επιτέλους φτάνει εκεί που ήθελε εξαρχής, εκεί που θα μπορούσε να πάει απ’ την αρχή χωρίς να ψάχνει στα τυφλά, αλλά είναι πάντα ανοιχτή σε μια έκπληξη, σε κάτι αναπάντεχο, που δεν περιμένει αλλά μπορεί να της αρέσει, και είναι η μοναδική έκπληξη που αντέχει, επειδή γενικώς απεχθάνεται το απρόσμενο.

Η αγαπημένη της εκπομπή «άνοιγε» τα μικρόφωνα, όπως έλεγε ο ταλαντούχος παραγωγός –αν και δεν του ταίριαζε αυτός ο προσδιορισμός, αφού στην πραγματικότητα τσίγκλιζε και ωθούσε τους ακροατές του σε κάτι που ήταν από σουρεαλιστικό έως παράλογο θεατρικό παιχνίδι.

Δεν ήταν η μοναδική εκπομπή που έδινε λόγο στους ακροατές υπήρχαν και δυο τρεις αθλητικού περιεχομένου –όπου γίνονταν καβγάδες ολκής, και οι άνθρωποι θυμόντουσαν πάσες, γκολ και πέναλτι, ονόματα παικτών και διαιτητών, φάσεις που είχαν συμβεί πριν από δεκαετίες–, μία πολιτικού ενδιαφέροντος με άλλου είδους διαξιφισμούς και ακόμα δύο με ρομαντική διάθεση και αφιερώσεις παλαιών τραγουδιών. Αυτή όμως, η Ελένη, είχε αγκιστρωθεί στη συγκεκριμένη εκπομπή. Την ξάφνιαζε ο μεγάλος αριθμός συμμετεχόντων, που τηλεφωνούσαν απ’ όλες τις άκρες της χώρας, αντάλλασσαν χαιρετίσματα, είχαν δημιουργήσει φιλίες μεταξύ τους και με τον παραγωγό, που ήξερε όχι μόνο τους ίδιους αλλά και το σόι τους και ρωτούσε: «Τι κάνει η κυρά;», «Το παιδί πέρασε στις πανελλαδικές;», «Βγήκε απ’ το νοσοκομείο ο πατέρας;»

Η Ελένη που δεν άκουγε παθητικά την εκπομπή, είχε διαχωρίσει τους ακροατές σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στους επαγγελματίες, που το ‘χε φέρει η ανάγκη να δουλεύουν νύχτα –ταξιτζήδες, νταλικέρηδες, σεκιουριτάδες, φουρνάρηδες, ναυτικούς και νοσοκόμες–, κι απ’ την άλλη, σ’ αυτούς που αποκαλούσε «μοναχικές ψυχές», κατηγορία στην οποία έβαζε και τον εαυτό της.

Της άρεσαν τα ευφάνταστα ψευδώνυμα που χρησιμοποιούσαν κι έδειχναν χιούμορ, αυτοσαρκασμό και ειρωνεία, γοητευόταν από μια αυθεντική λαϊκότητα, από ένα είδος ανθρώπων που δεν είχε σχεδόν ποτέ τη δυνατότητα να συναντήσει. […]

Από το ραδιόφωνο ακουγόταν ένα λαϊκό τραγούδι, για μια άπιστη, παραγγελιά κάποιου σεκιουριτά από τη Λιβαδειά, κι η Ελένη καθυστέρησε τακτοποιώντας τα τρία πλυμένα πιάτα στη θέση τους, γέμισε το ποτήρι της με νερό, έσφιξε λίγο παραπάνω τη βρύση που τις τελευταίες μέρες είχε αρχίσει να στάζει, και γύριζε στη θέση της όταν άκουσε τον παραγωγό να χαιρετά εγκαρδίως τον επόμενο ακροατή: «Καλώς τον Μάξιμο το φαροφύλακα».

Γλίστρησε το ποτήρι απ’ τα χέρια της, έπεσε κι έσπασε κομμάτια πάνω στα πλακάκια, το νερό πετάχτηκε παντού, και στα πόδια της, που τα έβρεξε ως τα νύχια.

Ευγενία Φακίνου, Νυχτερινή ακρόαση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018

Παρατηρήσεις

1ο ΘΕΜΑ

1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε με αναφορές από το κείμενο τις ακόλουθες διαπιστώσεις για την ηρωίδα:

α) Είναι ένα μοναχικό άτομο.

β) Δεν εκτιμά τους άλλους ακροατές της αγαπημένης της εκπομπής.

γ) Αγαπά την περιπέτεια.

δ) Έχει συντηρητικές θρησκευτικές απόψεις.

ε) Δεν γνωρίζει προσωπικά κανέναν από τους ακροατές της εκπομπής.

Μονάδες 15

2. Να παρουσιάσετε με δικά σας λόγια (50 – 60 λέξεις) το βασικό θέμα που αναπτύσσεται στο ακόλουθο απόσπασμα: «ο σταθμός της καλής εκκλησίας, που δεν τρομάζει με κηρύγματα για θανάσιμες αμαρτίες κι αντίστοιχες ποινές, για βδελυρές πράξεις, για ένα θεό τιμωρό κι άσπλαχνο, όχι, όχι τέτοια, δεν τ’ αντέχει».

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ 2ο 

1. α) Να προσδιορίσετε ποιος αφηγηματικός τρόπος αξιοποιείται στο ακόλουθο απόσπασμα και να εξηγήσετε ποια είναι η λειτουργία του: «αλλά είναι πάντα ανοιχτή σε μια έκπληξη, σε κάτι αναπάντεχο, που δεν περιμένει αλλά μπορεί να της αρέσει, και είναι η μοναδική έκπληξη που αντέχει, επειδή γενικώς απεχθάνεται το απρόσμενο.»

Μονάδες 5

β) Στο κείμενο καταγράφονται παράλληλα δυο επίπεδα, το ατομικό και το κοινωνικό. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του κάθε επιπέδου;

                                                                               Μονάδες 5

2. α) Ποιο είναι το είδος του αφηγητή με βάση την οπτική γωνία της αφήγησης; Ποια είναι τα θετικά στοιχεία από τη χρήση ενός τέτοιου αφηγητή;

Μονάδες 5

β) Να εντοπίσετε ένα δραματικό απρόοπτο στο πλαίσιο της αφήγησης και να αιτιολογήσετε σε τι, κατά τη γνώμη σας, αποσκοπεί.

Μονάδες 5

3.  Να εντοπίσετε τρεις περιπτώσεις μεταφορικής χρήσης του λόγου και να προσδιορίσετε τη λειτουργία τους ως προς το νόημα του κειμένου.

Μονάδες 10

3ο ΘΕΜΑ

Να συμπληρώσετε την ιστορία του κειμένου, ώστε να γίνεται κατανοητό για ποιο λόγο ταράχτηκε τόσο η Ελένη μόλις άκουσε τον παραγωγό να χαιρετά τον «Μάξιμο το φαροφύλακα». (Ποια μπορεί να είναι ή να υπήρξε η μεταξύ τους σχέση;)

Μονάδες 40

“Νέα Ελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία, Έννοιες & Κριτήρια Αξιολόγησης” , Εκδόσεις Χατζηθωμά

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.