Απομάκρυνση των ανθρώπων από τα βιβλία - Κριτήριο αξιολόγησης στα Νέα Ελληνικά σύμφωνα με το νέο σύστημα συνεξέτασης Γλώσσας και Λογοτεχνίας

ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλίου είναι ότι σου προτείνει έναν πόλεμο έντιμο: Διαλέγεις τα βιβλία που θέλεις˙ μόνα τους εκείνα, όταν διαθέτεις ηθική υγεία, σε παρακινούν, κι’ άθελά τους ακόμα, να διαβάσεις άλλα, αντίθετα, για να μορφώσεις γνώμη, να συγκρίνεις, να διαφωτιστείς, να επιβεβαιώσεις την προσωπική σου αυτοτέλεια, να μη γίνεις ετερόφωτος, ετεροκίνητος. Έτσι, με το ένα βιβλίο ν’ ανασκευάζει ή να πολεμάει τ’ άλλο, όλα μαζί σε γυμνάζουν στη διαδικασία του διαλόγου, όπου κανένας δεν ρητορεύει από «θέσεως ισχύος», γιατί εδώ την αυθεντία, όταν κι’ όπου υπάρχει, με τρόπο πάντως ελέγξιμο, δεν την περιφρουρεί καμιά αστυνομική δύναμη. Δικαίωμά σου να κρίνεις και τους μέγιστους, υπό προσωπική σου ευθύνη. Μ’ αυτή την έννοια και μόνο — δηλαδή με την υψηλότερη — μπορεί κανένας να μιλάει, όπως συνηθίζεται, για «δημοκρατία των Γραμμάτων». Δεν είναι καθεστώς ακέφαλο: οι άριστοι διαλάμπουν, και σε κλίμακα διεθνή. Αλλά δεν σε υποχρεώνει, δηλαδή δεν σε υποτάσσει, κανένας τους. 

Η αρετή τούτη γίνεται εντονότερα αισθητή σε καιρούς πολιτικά σκοτεινούς ή ισκιωμένους, όταν τα μαζικά μέσα επικοινωνίας μπαίνουν αυθωρεί στην υπηρεσία του σατραπισμού. Το βιβλίο τότε, ως ελεύθερη έκφραση ιδεών, ή απαγορεύεται — κι αυτό γίνεται τότε πανηγυρική εκδήλωση αδυναμίας των κρατούντων — ή απομένει μόνο του να διασώζει την αξιοπρέπεια των συνειδήσεων. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας τού στήνουν πολιορκία στενή, για να το παραμερίσουν, να το υποκαταστήσουν. Όταν το πετυχαίνουν, αυτό πληρώνεται πανάκριβα από τον άνθρωπο, με αντίτιμο το αυτεξούσιό του. Δοκιμάστε όμως να χρησιμοποιήσετε το βιβλίο ως μέσο προπαγάνδας: Αναδίνει αμέσως μιαν αποφορά σ’ ακτίνα μακρύτατη, ειδοποιεί. Είναι, θα έλεγε κανένας, μαγική, ακατάλυτη, η ζώνη που περιβάλλει την αγνότητα του βιβλίου. 

Υπάρχουν σοβαροί λόγοι να πιστεύουμε πως ο πολιτισμός μας έχει παρεκκλίνει, αν δεν έχει πάρει ολότελα στραβό δρόμο κάτω από την επίδραση σκοτεινών εκμεταλλευτών. Μόνη ελπίδα να διορθωθεί η πορεία του, όσο θα είναι ακόμα καιρός, το βιβλίο. Ο Βολταίρος είχε πει κάποτε πως τον κόσμο τον κυβερνάνε τα βιβλία.

Σήμερα πρέπει ένας άλλος λόγος, ακόμα πιο κρίσιμος, να ειπωθεί: Πως ο κόσμος, αν σωθεί, θα το χρωστάει στο βιβλίο. Γιατί αυτό το γκόλφι της ανθρωπιάς έχει τη δύναμη να ξορκίζει τα δαιμόνια, να εξυγιαίνει την ατμόσφαιρα, να οπλίζει τη λυτρωτική φαντασία, να ξυπνάει την αυτογνωσία, ν’ ανάβει το μάτι, να στυλώνει το φρόνημα, να ψυχώνει το χέρι. Η μάχη του ανθρώπου δεν θα χαθεί ενόσω θα υπάρχει καταφυγή του Λόγου, το βιβλίο. 

Άγγελου Τερζάκη , Ταραγμένες Ψυχές, Οι Εκδόσεις των Φίλων ,
Αθήνα 1993, σσ . 155-156

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α1. Να παρουσιάσετε στην τάξη σας το περιεχόμενο των δύο πρώτων παραγράφων σε μία  περίληψη 50-60 λέξεων. (Μονάδες 15)

Α2. Να χαρακτηρίσετε ως σωστές ή λανθασμένες τις παρακάτω δηλώσεις και να τεκμηριώσετε την επιλογή σας με βάση το κείμενο. 

(Μονάδες 15)

1.     Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλίου είναι ο πόλεμος.

2.     Οι μεγάλοι άνθρωποι του πνεύματος υποτάσσουν τους αναγνώστες μέσα από τα βιβλία τους.

3.     Τα βιβλία σε ασκούν σε δημοκρατικές διαδικασίες.

4.     Ένα βιβλίο γίνεται το καλύτερο εργαλείο προπαγάνδας.

5.     Η ελπίδα ανασύστασης του πολιτισμού είναι το βιβλίο.

Β1. Να βρείτε τον τρόπο ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου. (Μονάδες 10)

Β2. Να βρείτε τέσσερα παραδείγματα μεταφορικής χρήσης του λόγου μέσα από
το κείμενο που σας δόθηκε και να εξηγήσετε τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με την ποιητική λειτουργία της γλώσσας. (Μονάδες 10)

Β3. α) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ετερόφωτος, ελέγξιμο, ελεύθερη, πετυχαίνουν, αισθητή.
Μονάδες 5

β) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: αρετή, γνώμη, ισχύος, ευθύνη, αυτεξούσιο.
Μονάδες 5

Γ. Συχνά παρατηρείται πολλοί μαθητές να καταστρέφουν τα σχολικά τους βιβλία
στα προαύλια των σχολείων κατά το τέλος του σχολικού έτους. Σε άρθρο που θα
δημοσιευθεί στη σχολική σας εφημερίδα να εξηγήσετε τους λόγους που οι νέοι έχουν απομακρυνθεί από την ανάγνωση βιβλίων.
(350-400 λέξεις). Μονάδες 40

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

–Emily Elizabeth Dickinson, «Ένα βιβλίο»

«Δεν υπάρχει φρεγάτα σαν ένα βιβλίο

Να μας πάει χώρες μακριά

Ούτε ίππος ταχύς σαν μια σελίδα

Καλπάζουσας ποίησης.

Αυτό το πέρασμα μπορεί να το διασχίσει και ο φτωχότερος

Χωρίς την τυραννία διοδίων·

Πόσο λιτή είναι η άμαξα

Που μεταφέρει μια ανθρώπινη ψυχή!»

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Α1. Το βιβλίο είναι ένα ταξίδι που μπορεί να το κάνει και ο φτωχότερος. Να σχολιάσετε την κρίση αυτή σε μία παράγραφο 50-60 λέξεις. (Μονάδες 15)

Α2. Να χαρακτηρίσετε ως σωστές ή λανθασμένες τις παρακάτω δηλώσεις με βάση το ποίημα. (Μονάδες 15)

1.     Ένα βιβλίο μπορεί νοητικά να σε ταξιδέψει μακριά.

2.     Δεν υπάρχει γρηγορότερη σελίδα από ένα γρήγορο άλογο.

3.     Ένα βιβλίο είναι αρκετά ακριβό.

4.     Το βιβλίο είναι λιτό.

5.     Το βιβλίο υποκρύπτει μια τυραννία.

Β1. Να βρείτε μια παρομοίωση και να σχολιάσετε τη λειτουργία της. (Μονάδες 10)

Β2. «Αυτό το πέρασμα μπορεί να το διασχίσει και ο φτωχότερος». Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης, να το μετατρέψετε στο αντίθετο και να σχολιάσετε τις υφολογικές διαφορές που παρατηρούνται. (Μονάδες 10)

Β3. Να καταγράψετε δύο χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης, όπως εμφανίζονται στο συγκεκριμένο ποίημα. (Μονάδες 10)

Γ. Σε ένα ενιαίο κείμενο 100-150 λέξεων να καταγράψετε τις σκέψεις σας σχετικά με το τι μπορεί να προσφέρει η ανάγνωση ενός βιβλίου. (Μονάδες 40).

Επιμέλεια κριτήριου αξιολόγησης, για το e-didaskalia.blogspot.gr: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος - Ειδικός Παιδαγωγός M.Ed

Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.