Τα φύλα στη Λογοτεχνία – Κοινωνικά στερεότυπα στις
παραδοσιακές κοινωνίες
1. Ένας νέος (μια νέα) της
ανώτερης τάξης δεν επιτρεπόταν να παντρευτεί μια φτωχή γυναίκα (έναν φτωχό
άντρα) του λαού, αλλά επιβαλλόταν να πάρει για σύζυγό του (της) κάποια από τη δική
του (της) τάξη.
2. Προορισμός της γυναίκας είναι ο
γάμος και η μητρότητα και έπρεπε τα κορίτσια να παντρεύονται νωρίς (διαφορετικά
αυξανόταν ο κίνδυνος να «μείνουν στο ράφι»). Ο λόγος που έπρεπε να παντρευτούν
νωρίς ήταν ότι οι κακουχίες γέννησης και ανατροφής των παιδιών τις γέραζαν
πρόωρα. Δηλαδή, έπρεπε να παντρευτεί νωρίς αλλά να είναι και μικρότερη από τον
άντρα της. Το αντίθετο θα είχε σαν αποτέλεσμα να χαλαρώσουν σε λίγο οι δεσμοί
αγάπης μεταξύ τους.
3. Ο γάμος προσέδιδε σε μια
γυναίκα κοινωνικό κύρος και ανέβαζε τη θέση της σε σχέση με τις άλλες που
παρέμεναν ανύπαντρες.
4. Με το γάμο η γυναίκα
νοικοκυρεύεται, φρονιμεύει και δεν ασχολείται με ζητήματα που δεν της
ταιριάζουν.
5. Σημαντικό ήταν να αποκατασταθεί
το κορίτσι με κάποιον που να έχει καλές συστάσεις και τη δυνατότητα να
συντηρήσει τη μέλλουσα οικογένειά του. Ο άντρας ήταν υπεύθυνος για τη συντήρηση
της οικογένειας και, άρα, κατάλληλος για γάμο ήταν όποιος είχε αποκατασταθεί
οικονομικά και ενέπνεε αίσθημα σιγουριάς και ασφάλειας.
6. Οι μητριές και οι πατριοί είναι
αυστηροί απέναντι στα θετά τους παιδιά, δεν τους δείχνουν στοργή και αγάπη και
μπορεί ακόμα να τους φέρονται με σκληρότητα και να τα κακομεταχειρίζονται.
7. Μια γυναίκα που χάνει τον άντρα
της πρέπει να μείνει πιστή στη μνήμη του και να αφοσιώνεται στα παιδιά της.
Ήταν πολύ δύσκολο για μια γυναίκα χήρα να ξαναφτιάξει τη ζωή της. Είχε να
αντιμετωπίσει την κριτική του κόσμου, που έλεγχε την ηθική της αλλά και τη
νοοτροπία των αντρών που ήθελαν γυναίκες νέες, όμορφες, ευκατάστατες αλλά και
αγνές.
8. Ένας άντρας δεν πρέπει να μένει
μόνος ούτε αν είναι χήρος. Θα πρέπει να παντρεύεται για να φροντίζει η νέα
γυναίκα τον ίδιο και τα παιδιά του.
9. Οι γυναίκες δεν είναι δυναμικές
και αποφασιστικές, δεν παίρνουν πρωτοβουλίες και είναι γενικά ανασφαλείς.
Θέλουν πάντα κάποιον να τις προστατεύει. Είναι κατώτερα όντα, χωρίς δικαιώματα.
Θεωρούνταν το «ασθενές φύλο».
10. Μια παραδοσιακή γυναίκα κοίταζε
μόνο το σπίτι της. Κύριο μέλημά της ήταν η φροντίδα του σπιτιού και της
οικογένειας. Βασικές αρετές της ήταν να είναι αφοσιωμένη σύζυγος, σωστή μητέρα,
προκομμένη νοικοκυρά, καλή μαγείρισσα, χρυσοχέρα, φιλόξενη. Η μόρφωση δεν ήταν
αναγκαία. Ακολουθούσε τις αποφάσεις του άντρα της χωρίς να παρεμβαίνει και
ανεχόταν τις ιδιοτροπίες του και ίσως την κακή του συμπεριφορά. Δεν είχε
απαιτήσεις και δεν έπρεπε να είναι καλομαθημένη.
11. Η μεγαλύτερη αρετή μιας
γυναίκας είναι η τιμή της, η αγνότητάς της.
12. Δεν επιτρεπόταν ανύπαντρες κοπέλες
να συναντιούνται ή να μιλούν με άντρες μόνες τους χωρίς την παρουσία κάποιου
προσώπου της οικογένειάς τους. Κάτι τέτοιο θα αμαύρωνε την υπόληψή τους και θα
δυσκόλευε έναν επικείμενο γάμο.
13. Η επιλογή συζύγου έπρεπε να
γίνεται από τους γονείς της κοπέλας, με προξενιό, ενώ η ίδια δεν έχει το
δικαίωμα να εκφράσει τη γνώμη της. Όφειλε να υποτάσσεται στη βούληση των γονιών
της, να παραγκωνίζει τα συναισθήματά της και να συμβιβάζεται σ’ έναν γάμο μ’ έναν
άντρα που δεν αγαπά ακόμα κι αν έτσι καταδικαζόταν σε μια ζωή δυστυχισμένη και
θλιβερή.
14. Το προξενιό ήταν ο συνηθισμένος
τρόπος για την ένωση δύο νέων. Ως προξενητής επιλεγόταν ένα ηλικιωμένο πρόσωπο,
με κοινωνικό κύρος και υπόληψη, που υπερτόνιζε τα προτερήματα του ανθρώπου που
εκπροσωπούσε για να πετύχει το σκοπό του. Πολλές φορές, αν πετύχαινε η δουλειά,
έπαιρνε ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του. Συνήθως, αυτό το ρόλο αναλάμβαναν
γυναίκες, καθώς θεωρούνταν πιο καλές στα λόγια, πιο διπλωμάτισσες και με την
ικανότητα να ελίσσονται ώστε να πετύχει το προξενιό, σε αντίθεση με τους άντρες
που θεωρούνταν πιο ευθείς και ντόμπροι.
15. Η προίκα καθόριζε τη ζωή της
γυναίκας. Τα κορίτσια που δεν διέθεταν προίκα έμεναν ανύπαντρα (πράγμα που
επικρινόταν κοινωνικά) ή αναγκάζονταν να συμβιβαστούν σ’ ένα γάμο μ’ έναν άντρα
πολύ κατώτερο των προσδοκιών τους. Η προίκα μπορεί να περιλαμβάνει ασπρόρουχα
(σεντόνια, μαξιλάρια, πετσέτες, εσώρουχα, κάλτσες κτλ), ζωντανά (πρόβατα και
γελάδια), σπίτι, χωράφι αλλά και μετρητά (σε λίρες). Η συμφωνία επισφραγιζόταν
με συμβόλαιο, το προικοσύμφωνο, μεταξύ των δύο συμπεθέρων. Ο γάμος λοιπόν
ξέπεφτε συχνά σε επίπεδο συναλλαγής. Σήμερα, ο θεσμός έχει καταργηθεί με νόμο.
Επιβιώνει βέβαια ακόμα αλλά με τη μορφή οικονομικής βοήθειας προς το γιο ή την
κόρη.
16. Υπήρχε το στερεότυπο του αυταρχικού
πατέρα-αφέντη, που είναι ο αρχηγός της οικογένειας και ορίζει τις ζωές των
μελών της, τα οποία οφείλουν να υποτάσσονται στο θέλημά του. Μετά από αυτόν την
πιο ισχυρή θέση στην οικογένεια έχουν οι γιοι.
17. Θεωρούνταν ανεπίτρεπτο για μια
γυναίκα να έχει ερωτικές, ολοκληρωμένες σχέσεις με έναν άντρα έξω από το
πλαίσιο του γάμου. Κάτι τέτοιο προσέβαλε την τιμή και την αξιοπρέπεια και της
ίδιας και της οικογένειάς της και προκαλούσε την κοινωνική κατακραυγή και την
απαξίωση. Ο μόνος τρόπος για να αποκατασταθεί η τιμή της κοπέλας και της
οικογένειας ήταν να την παντρευτεί ο άντρας που την εξέθεσε. Αν αυτό δεν
συνέβαινε, η κοπέλα δεν είχε πολλές πιθανότητες να παντρευτεί με κάποιον άλλον,
ενώ είχε να αντιμετωπίσει και την οργή του πατέρα και των αδελφών της.
18. Το στερεότυπο του ιδανικού
γαμπρού: να έχει νιάτα και ομορφιά, για να προκαλέσει συναισθήματα αγάπης σε
μια κοπέλα, να διαθέτει οικονομική άνεση και κοινωνική δύναμη, για να προσφέρει
στην οικογένειά του μια άνετη και αξιοπρεπή ζωή, με κοινωνικό κύρος και
σεβασμό, να προέρχεται από την πόλη, για να έχει συμπεριφορά που θα διακρίνεται
από λεπτότητα και ευγένεια, δείγματα μόρφωσης και καλής διαγωγής.
19. Οι γυναίκες (συνήθως της πόλης)
θεωρούνταν αισθηματικά άστατες και άπιστες, ικανές να προκαλέσουν σ’ έναν άντρα
αφάνταστο πόνο ή να τον οδηγήσουν ακόμα και στην καταστροφή.
20. Μία από τις προσφιλείς και
χαρακτηριστικές ασχολίες των γυναικών ήταν το κουτσομπολιό. Ήταν μια διέξοδος
από την ανία της μονότονης καθημερινότητας. Το κουτσομπολιό υπάρχει και στις
μέρες μας (στην επαρχία αλλά και στα αστικά κέντρα). Πολλοί ασχολούνται με την
ιδιωτική ζωή των άλλων, κυρίως διάσημων και πλούσιων, τάση που καλλιεργείται
ιδιαίτερα από τη βιομηχανία του θεάματος (π.χ. κουτσομπολίστικα περιοδικά,
εκπομπές, στήλες σε εφημερίδες κτλ).
21. Υπάρχει το κοινωνικό στερεότυπο
του άντρα που καταφεύγει στο ποτό ως μια διέξοδο στα προβλήματα που
αντιμετωπίζει.
22. Ο γιος έπρεπε να συνδράμει τους
γονείς του στο καθήκον που είχαν να προικίσουν και να παντρέψουν τις κόρες
τους. Δεν έπρεπε να παντρευτεί πριν αποκαταστήσει τις αδερφές του. Γενικά,
έπρεπε να υπάρχει τάξη. Και τα κορίτσια έπρεπε να παντρευτούν με τη σειρά και
όχι πρώτα η μικρότερη.
23. Οι γυναίκες ήταν πιο
θρησκόληπτες και επιρρεπείς σε δεισιδαιμονικές αντιλήψεις (πίστευαν σε μάγια
και μαγγανείες).
24. Τα κορίτσια είναι συμφορά για
μια οικογένεια, ενώ τα αγόρια ευλογία γιατί: τα αγόρια α) έφερναν προίκα, β)
ήταν εργατικά χέρια, γ) συνέχιζαν το όνομα της οικογένειας.
25. Ο άντρας έχει την ευθύνη για τη
συντήρηση της οικογένειας. Ήταν επομένως υποτιμητικό για έναν άντρα να τον
συντηρεί η γυναίκα του είτε μέσω της περιουσίας της, την οποία είχε λάβει ως
προίκα, είτε με την εργασία της.
26. Γνώρισμα των γυναικών είναι η φιλαρέσκεια
για να προκαλούν το αντρικό ενδιαφέρον. Η φιλαρέσκεια είναι το αμυντικό όπλο
των γυναικών κατά της απιστίας των αντρών τους. Επιδιώκουν, δηλαδή, μ’ αυτήν να
αποτρέψουν την απιστία εκείνων.
27. Το στερεότυπο της μάνας που
βάζει σε πρώτη μοίρα το καλό και την ευτυχία του παιδιού της, θυσιάζοντας για
χάρη του τις δικές της επιθυμίες και ανάγκες.
28. Το στερεότυπο του άντρα που
είναι δυναμικός και αποφασιστικός και δεν υποκύπτει σε συναισθηματισμούς για να
κάνει αυτό που θέλει ή θεωρεί σωστό.
29. Το στερεότυπο του άντρα που
είναι κτητικός απέναντι στη γυναίκα του, δεν την εμπιστεύεται και θέλει να
ελέγχει κάθε κίνησή της.
30. Ο άντρας μπορεί να έχει
ερωτικές περιπέτειες χωρίς να θεωρείται επιλήψιμο.
31. Το πρωτότοκο κορίτσι υπηρετούσε
όλη την οικογένεια κι αναλάμβανε και τη φροντίδα των μικρότερων αδελφών της.
32. Το στερεότυπο της Ελληνίδας
μητέρας που σε δύσκολες, κρίσιμες στιγμές επιδεικνύει αξιοθαύμαστο ψυχικό
σθένος, γενναιότητα και αίσθημα ευθύνης και στέκεται ισάξια δίπλα στους άντρες
αγωνιστές.
33. Οι άντρες έχουν το
χαρακτηριστικό της δύναμης με την έννοια της σωματικής δύναμης αλλά και με την
έννοια της δυναμικότητας και της αντοχής σε δυσκολίες, εμπόδια, δυσχερείς
καταστάσεις.
34. Τα αγόρια ελκύονται από την
περιπέτεια, το άγνωστο και τον κίνδυνο, είναι ανήσυχα πνεύματα, σε αντίθεση με
τα κορίτσια που επιζητούν το σίγουρο, το βέβαιο, το ασφαλές.
35. Η μάνα έχει κυρίως την ευθύνη να
δώσει σωστή ανατροφή στα κορίτσια και να τους διδάξει να σέβονται τις ηθικές
αρχές και τις αξίες.
36. Η ομορφιά, και μάλιστα η
ξεχωριστή και σπάνια, ήταν βασικό προτέρημα για μια γυναίκα.
