Κοινωνική Αγωγή - Κοινωνικοποίηση - Κριτήριο αξιολόγησης συνεξέτασης Γλώσσας και Λογοτεχνίας Γ' Λυκείου

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Κοινωνική παθητικότητα 

Ο άνθρωπος στην πορεία της μετεξέλιξής του από βιολογικό σε κοινωνικό ον, πέρα από την εκμάθηση κάποιων ρόλων, ωθείται, πότε συνειδητά και πότε ασυνείδητα, στην αναγνώριση και αποδοχή μιας αντικειμενικής πραγματικότητας που υπάρχει έξω και πάνω απ’ αυτόν και που συνιστά μια αδήριτη αναγκαιότητα. Η κοινωνική πραγματικότητα και ο βαθμός συνειδητοποίησής της εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τη λειτουργία των κοινωνικοποιητικών μηχανισμών (αγωγή, σχολείο, θεσμοί, στερεότυπα…). Η αναγνώριση, η αποδοχή και η υποταγή στην κοινωνική αναγκαιότητα αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ύπαρξη της κοινωνίας και της ατομικής ελευθερίας χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει μια άνευ όρων παράδοση στο κοινωνικό κατεστημένο. 

Η ενεργητική συμμετοχή του ανθρώπου στα κοινωνικά ζητήματα αποτέλεσε και αποτελεί έναν από τους βασικότερους όρους ύπαρξης και εύρυθμης λειτουργίας του κοινωνικού σώματος. Η αναγκαιότητα της συμμετοχής στα κοινωνικά δρώμενα δε διαμόρφωσε και δεν επέβαλε μόνο μια αντίστοιχη κοινωνική στάση και πολιτική συμπεριφορά από την πλευρά του κοινωνικού ατόμου, αλλά οδήγησε και την κοινωνία στη θεσμοθέτηση της συμμετοχής ως αναπαλλοτρίωτου δικαιώματος και αυτονόητης υποχρέωσής του. 

Σήμερα όμως το δικαίωμα του ανθρώπου να σκέφτεται, να κρίνει, να ελέγχει και να συμμετέχει το αντικατέστησε η ακρισία, η σύγχυση, η παραίτηση και η απραξία. Οι κοινωνικές ευαισθησίες του παραδοσιακού πολίτη έχουν υποχωρήσει και έχει εκχωρήσει σε άλλους τις δυνατότητες ελέγχου (ΜΜΕ). Η αδιαφορία, η αποχή από κάθε συλλογική έκφραση και προσπάθεια, ένα διάχυτο πνεύμα παθητικότητας είναι αυτά που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο Έλληνα. Μια παθητικότητα που μπορεί να είναι και η απόρροια ενός εγωκεντρικού ατομικισμού, ο οποίος βαδίζει παράλληλα, αν δεν ταυτίζεται, με την απάθεια, την αδιαφορία και την ιδιώτευση. Όπως τονίζει και η Κούλα Κασιμάτη, η αδιαφορία είναι το σύνδρομο της κοινωνικής απάθειας που τόσο έντονα χρωματίζει την εποχή μας. Μέσα από την αδιαφορία το άτομο οδηγείται στη φανταστική διαφυγή που τόσο το εξυπηρετεί, όταν αποφεύγει να δει κατάματα τον εαυτό του, τη μοίρα του και την ευθύνη του ως κοινωνικό ον.

Η παθητικότητα, ως στάση και συμπεριφορά, εμφανίζεται πότε ως μια ασυνείδητη πράξη απάθειας και αδιαφορίας και πότε ως συνειδητή πράξη αποχής και αποστασιοποίησης από τα γεγονότα του δημόσιου βίου. Οι όροι «κοινωνική αδιαφορία», «πολιτική απάθεια» και «παθητική θέαση των πραγμάτων» είναι δηλωτικοί της στάσης του σύγχρονου ατόμου και δομικά στοιχεία του χαρακτήρα του. Αυτό, διότι δεν ασχολείται με σημαντικά θέματα και αυτό σημαίνει πως δεν είναι και ο ίδιος υπεύθυνος ως προσωπικότητα ούτε κοινωνικά ευσυνείδητος. Το άτομο δεν έχει διαμορφωμένη διάνοια και εύκολα γίνεται θύμα απόψεων που έχουν στερεοτυπική μορφή ή είναι ποτισμένες με το πνεύμα του φανατισμού. 

Η απάντηση στα φαινόμενα της παθητικοποίησης και της κοινωνικής αδιαφορίας μπορεί να δοθεί μέσα από μια νέου τύπου κοινωνική οργάνωση, όπου το άτομο θα είναι ελεύθερο να επιλέξει ό,τι θέλει. Αυτό σημαίνει ότι θα του εξασφαλίζεται το δικαίωμα να εργάζεται δημιουργικά, σε μια εργασία που θα έχει νόημα, να μαθαίνει τι γίνεται μέσα στην κοινωνία και να μπορεί να συμμετέχει άμεσα σ’ όλες τις κοινωνικές αποφάσεις που μπορούν να επηρεάζουν την ύπαρξη του ή τη γενικότερη πορεία του κόσμου όπου ζει. Εξίσου αναγκαίες είναι νέες ιδεολογίες και «συλλογικά οράματα» που θα συσπειρώσουν τις ατομικές και κοινωνικές δυνάμεις στο χτίσιμο μιας ανθρώπινης κοινωνίας. Μιας κοινωνίας όπου το άτομο θα ενδιαφέρεται για τις κοινωνικές υποθέσεις έτσι που αυτές να γίνονται προσωπικές. 

Νικόλαος Κ. Αλέφαντος

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Μέρες του 1896 - Κ.Π. Καβάφης

Εξευτελίσθη πλήρως.              Μια ερωτική ροπή του
λίαν απαγορευμένη            και περιφρονημένη
(έμφυτη μολοντούτο)         υπήρξεν η αιτία:
ήταν η κοινωνία              σεμνότυφη πολύ.
Έχασε βαθμηδόν         το λιγοστό του χρήμα·
κατόπι τη σειρά,             και την υπόληψί του.
Πλησίαζε τα τριάντα            χωρίς ποτέ έναν χρόνο
να βγάλει σε δουλειά,         τουλάχιστον γνωστή.
Ενίοτε τα έξοδά του               τα κέρδιζεν από
μεσολαβήσεις             που θεωρούνται ντροπιασμένες.
Κατήντησ’ ένας τύπος που           αν σ’ έβλεπαν μαζύ του
συχνά, ήταν πιθανόν                  μεγάλως να εκτεθείς.

Aλλ’ όχι μόνον τούτα.            Δεν θάτανε σωστό.
Aξίζει παραπάνω            της εμορφιάς του η μνήμη.
Μια άποψις άλλη υπάρχει             που αν ιδωθεί από αυτήν
φαντάζει, συμπαθής·        φαντάζει, απλό και γνήσιο
του έρωτος παιδί,                    που άνω απ’ την τιμή,
και την υπόληψί του          έθεσε ανεξετάστως
της καθαρής σαρκός του             την καθαρή ηδονή.

Aπ’ την υπόληψί του;       Μα η κοινωνία που ήταν
σεμνότυφη πολύ                 συσχέτιζε κουτά.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α

1. Να αποδώσετε συνοπτικά την άποψη του συγγραφέα του κειμένου 1 για τους τρόπους που μπορεί να αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα κοινωνικής παθητικότητας (50-60 λέξεις). Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

Ερώτημα 1ο

Σχολιάστε σε 80 – 100 λέξεις την άποψη από το κείμενο 1: «Η αδιαφορία, η αποχή από κάθε συλλογική έκφραση και προσπάθεια, ένα διάχυτο πνεύμα παθητικότητας είναι αυτά που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο Έλληνα». Μονάδες 15

Ερώτημα 2ο

α. Με ποιες γλωσσικές επιλογές ο συγγραφέας του κειμένου 1 προσπαθεί να ενισχύσει την ορθότητα του λόγου του στην 2η και 3η παράγραφο; Μονάδες 10

β. Ποιος ο ρόλος των παρενθέσεων στο κείμενο 1; Μονάδες 5

Ερώτημα 3ο

"Σήμερα όμως το δικαίωμα του ανθρώπου να σκέφτεται, να κρίνει, να ελέγχει και να συμμετέχει το αντικατέστησε η ακρισία, η σύγχυση, η παραίτηση και η απραξία". Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης, να το μετατρέψετε στο αντίθετο και να επισημάνετε τις υφολογικές τους διαφορές. Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Γ

Στο ποίημα του Καβάφη σχολιάζεται η συντηρητική και "σεμνότυφη" κοινωνία της εποχής του, που οδηγεί στο περιθώριο άτομα τα οποία δεν προσαρμόζονται στις κοινωνικές νόρμες και ζουν έξω από τις κοινωνικές συμβάσεις. Ποιες είναι οι σκέψεις και τα συναισθήματά σας για την περιθωριοποίηση ατόμων στη σύγχρονη κοινωνία; (100-200 λέξεις) Μονάδες 15


ΘΕΜΑ Δ

Υποθέστε ότι δημοσιεύετε ένα άρθρο στη σχολική εφημερίδα και αναφέρεστε αφενός στα αίτια της κοινωνικής παθητικότητας, που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους σήμερα, και αφετέρου στους τρόπους που μπορεί το σχολείο να συμβάλει στην άρση αυτής. Το άρθρο σας να είναι 300 – 400 λέξεις. Μονάδες 30

Επιμέλεια κριτηρίου αξιολόγησης για το e-didaskalia.blogspot.gr: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος - Med Ειδικός Παιδαγωγός.

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για τα νέα ελληνικά εδώ.