Μετάφραση
[50] Μόλις (ο Θηραμένης), αφού είπε αυτά, σταμάτησε και η βουλή φανερά τον επιδοκίμασε με φωνές, ο Κριτίας επειδή γνώριζε ότι, αν επέτρεπε στη βουλή να αποφασίσει γι' αυτόν, θα γλίτωνε κι αυτό δεν μπορούσε να το ανεχθεί, αφού πλησίασε και συζήτησε λίγο με τους Τριάκοντα, βγήκε έξω και διέταξε αυτούς που κρατούσαν φανερά τα εγχειρίδια να σταθούν κοντά στα κιγκλιδώματα της βουλής.
[51] Κι αφού μπήκε πάλι μέσα, είπε: "Εγώ, βουλευτές, νομίζω ότι έργο του άξιου ηγέτη πρέπει να είναι, όταν βλέπει τους φίλους του να εξαπατώνται, να μην το επιτρέπει. Κι εγώ λοιπόν αυτό θα κάνω. Γιατί κι αυτοί που στέκονται (στα κιγκλιδώματα) δηλώνουν ότι δε θα μας (το) επιτρέψουν, να αθωώσουμε τον άνθρωπο που φανερά βλάπτει την ολιγαρχία. Γιατί βέβαια υπάρχει (απόφαση) στους καινούριους νόμους να μην εκτελείται κανείς απ'' όσους ανήκουν στους τρεις χιλιάδες χωρίς τη δική σας ψήφο, μα για όσους είναι έξω από τον κατάλογο αρμόδιοι να θανατώνουν να είναι οι Τριάκοντα. Εγώ λοιπόν, είπε, αυτόν εδώ το Θηραμένη τον διαγράφω από τον κατάλογο με τη σύμφωνη γνώμη όλων μας. Και αυτόν, είπε, εμείς τον καταδικάζουμε σε θάνατο".
[52] Μόλις άκουσε αυτά ο Θηραμένης, πήδησε πάνω στο βωμό και είπε: «Εγώ, είπε, άντρες, ικετεύω, σε ό,τι πιο δίκαιο υπάρχει, να μην έχει ο Κριτίας το δικαίωμα να διαγράψει ούτε εμένα ούτε όποιον θέλει από εσάς, αλλά σύμφωνα με αυτόν το νόμο που αυτοί έγραψαν για όσους βρίσκονται στον κατάλογο, σύμφωνα με αυτόν κι εσείς πρέπει να αποφασίσετε για μένα.
[53] Κι αυτό βέβαια, είπε, μα τους θεούς δεν το αγνοώ, ότι δηλαδή καθόλου δε θα είναι αρκετός να με προστατέψει αυτός ο βωμός, αλλά θέλω και αυτό να αποδείξω, ότι δηλαδή αυτοί δεν είναι μόνο οι πιο άδικοι απέναντι στους ανθρώπους, αλλά και απέναντι στους θεούς είναι ασεβέστατοι. Μ' εσάς όμως, είπε, άντρες καλοί και ενάρετοι, απορώ που δε θα βοηθήσετε τους εαυτούς σας, παρόλο που γνωρίζετε ότι καθόλου το δικό μου όνομα δεν είναι πιο εύκολο να διαγραφεί από του καθενός από σας».
[54] Ύστερα από αυτό διέταξε ο κήρυκας των Τριάκοντα τους Έντεκα να συλλάβουν το Θηραμένη· κι όταν εκείνοι μπήκαν μέσα με τους βοηθούς τους, με επικεφαλής τους το Σάτυρο, τον θρασύτατο κι αναιδέστατο, είπε ο Κριτίας «Σας παραδίδουμε, είπε, αυτόν εδώ τον Θηραμένη που έχει καταδικαστεί σύμφωνα με το νόμο. Εσείς πάρτε τον και οδηγήστε τον εκεί που πρέπει για να κάνετε τα υπόλοιπα».
[55] Μόλις είπε αυτά, τον έσυρε ο Σάτυρος από το βωμό, τον τραβούσαν και οι υπηρέτες. Κι ο Θηραμένης, όπως ήταν φυσικό, επικαλούνταν και θεούς και ανθρώπους να δουν όσα γίνονταν. Και οι βουλευτές δεν αντιδρούσαν, και επειδή έβλεπαν τους όμοιους με το Σάτυρο στα κιγκλιδώματα και το χώρο μπροστά στο βουλευτήριο γεμάτο φρουρούς, και επειδή ήξεραν ότι είχαν έρθει οπλισμένοι με μαχαίρια.
[56] Αυτοί οδήγησαν τον άντρα μέσα από την αγορά ενώ αυτός κραυγάζοντας φανέρωνε στον κόσμο όσα πάθαινε. Λένε και μια φράση, κι αυτή δική του. Όταν ο Σάτυρος είπε ότι θα κλάψει, αν δε σωπάσει, ρώτησε: «Κι αν σωπάσω», είπε, «δε θα θρηνήσω άραγε;» Και όταν βέβαια, αναγκασμένος να πεθάνει, ήπιε το κώνειο, είπαν πως, ό,τι είχε μείνει, αφού το έριξε μακριά παίζοντας κότταβο, είπε: «Αυτό στην υγεία του γενναιόδωρου Κριτία». Κι αυτό βέβαια το ξέρω, ότι αυτές οι κουβέντες δεν είναι αξιόλογες, μα εκείνο θεωρώ αξιοθαύμαστο για τον άνθρωπο, όταν βρισκόταν κοντά στο θάνατο ούτε η αυτοκυριαρχία ούτε η διάθεση για αστεία έλειψαν από την ψυχή του.
Ερμηνεία του κειμένου
- Ο Θηραμένης τελείωσε το λόγο του με τον οποίο προσπάθησε ν' αντικρούσει τις κατηγορίες του Κριτία και οι βουλευτές φάνηκαν να πείστηκαν από τα επιχειρήματα του Θηραμένη, ο οποίος κατόρθωσε ν' αντιστρέψει το αρνητικό κλίμα που είχε δημιουργηθεί εις βάρος του.
- Ο Κριτίας μισεί θανάσιμα τον Θηραμένη και δεν ανέχεται να υπάρχει κανένα εμπόδιο στο δρόμο του. Έτσι σηκώθηκε από τη θέση του, συνομίλησε για λίγο με τους άλλους τυράννους και βγήκε έξω από το βουλευτήριο.
- Η δίκη του Θηραμένη πολύ γρήγορα μετατρέπεται σε παρωδία: όλοι οι πολίτες είχαν αφοπλιστεί και οι μόνοι που είχαν δικαίωμα να έχουν όπλο ήταν οι τρεις χιλιάδες οπαδοί του τυραννικού καθεστώτος και κάποιοι αδίστακτοι νεαροί που κρατούσαν μικρά ξίφη και βρίσκονταν έξω από το χώρο του βουλευτηρίου για παν ενδεχόμενο. Η ψηφοφορία ήταν φανερή, ο Κριτίας είχε δηλώσει ξεκάθαρα οτι δεν θα επιτρέψει την αθώωση του Θηραμένη και οι βουλευτές πρέπει ν' αποφασίσουν υπό καθεστώς απόλυτης και απροκάλυπτης τρομοκρατίας.
- Αυτά που συμβαίνουν στη δίκη του θηραμένη είναι ενδεικτικά της ηθικής και πολιτικής κρίσης που ταλανίζει την Αθήνα την εποχή αυτή. Κάθε έννοια νομιμότητας έχει καταλυθεί, οι θεσμοί και τα θεσμικά όργανα αλλοιώνονται και καταστρατηγούνται βάναυσα, η ανομία και η αυθαιρεσία αντικαθιστούν τις δημοκρατικές διαδικασίες , ο φόβος και η βία παίρνουν τη θέση της έννομης τάξης και της ελεύθερης βούλησης. Ο αναίσχυντος Κριτίας και οι αδίστακτοι μαχαιροφόροι παρακρατικοί είναι αυτοί που ρυθμίζουν την κατάσταση.
- Στην αρχαία Ελλάδα η ευπείθεια στους νόμους ήταν απαραίτητο συστατικό της ευδαιμονίας μιας πολιτείας. Για τους τυράννους όμως οι νόμοι δεν είναι δεσμευτικοί αφού φτάνουν στο σημείο να παραβιάζουν τους νόμους που είχαν ψηφίσει οι ίδιοι και καταργούν κάθε έννοια δικαίου.
- Ο βωμός/εστία ήταν ένας μαρμάρινος κυλινδρικός ναός στην αίθουσα του βουλευτηρίου και ήταν αφιερωμένος στην Εστία και στο Δία. Σ' αυτόν κατάφευγε κανείς, όταν κινδύνευε η ζωή του και ζητούσε προστασία από τους θεούς γιατί η προστασία του ικέτη ήταν κάτι ιερό και η παραβίαση του ασύλου θεωρούνταν βαρύτατη ασέβεια. Στην αρχαία αγορά της Αθήνας υπήρχαν πολλοί βωμοί, κάτι που καταδεικνύει τη στενή σχέση θρησκευτικής και πολιτικής ζωής.
- Ο Θηραμένης, όταν κατάλαβε τις προθέσεις του Κριτία και συνειδητοποίησε οτι η ζωή του κινδύνευε, αναζήτησε καταφύγιο στο βωμό του Δία, ωστόσο είχε επίγνωση του γεγονότος οτι αυτός ο βωμός δεν είναι αρκετός για να τον προστατέψει, αφού ο Κριτίας ήταν άνθρωπος χωρίς ηθικούς φραγμούς. Ούτε τα ιερά, ούτε τα όσια, ούτε οι πατροπαράδοτοι θεσμοί της πόλης, ούτε τα θρησκευτικά ερείσματα θα μπορούσαν να κάνουν τον Κριτία να υποχωρήσει, έστω και την τελευταία στιγμή.
- Ο Θηραμένης εκφράζει την έκπληξη του για την ανοχή των βουλευτών τους οποίους προσπαθεί να αφυπνίσει, λέγοντας τους οτι θα έχουν την ίδια τραγική κατάληξη, αν δεν αντιδράσουν και δεχτούν παθητικά τις παράνομες ενέργειες του Κριτία. Η προσπάθεια όμως του Θηραμένη είναι μάταιη: όλα ήταν πολύ καλά οργανωμένα από τον Κριτία που είχε επιστρατεύσει όλους τους μηχανισμούς εξόντωσης των πολιτικών του αντιπάλων.
- Στη συνέχεια ο κήρυκας των έντεκα, που ήταν όργανα της εκτελεστικής εξουσίας, φώναξε τους έντεκα, για να συλλάβουν τον Θηραμένη. Ο Σάτυρος φαίνεται οτι ήταν ο πιο βίαιος οπαδός της τυραννίας.
- Ο Κριτίας, κυνικός, απαθής και αμετανόητος, παραδίδει τον Θηραμένη και δίνει την εντολή της εκτέλεσης του. Δεν υπάρχει πια δικαιοσύνη, δεν υπάρχουν νόμοι, δεν υπάρχει ηθική και ανθρωπιά. Ο Κριτίας είναι ο απόλυτος κυρίαρχος που σπέρνει τον τρόμο και τον θάνατο σύμφωνα με τα προσωπικά του συμφέροντα.
- Το θέαμα του Σάτυρου να προσπαθεί ν' αποσπά βίαια τον Θηραμένη από το βωμό είναι πραγματικά συγκλονιστικό. Η ασέβεια και η περιφρόνηση του θεσμού της ικεσίας μας αφήνουν άφωνους. Ο Θηραμένης έχει μόνος του και αβοήθητος, πληρώνοντας ίσως τη συμμετοχή του στο καθεστώς το τριάκοντα και τη συνενοχή του σε όλα τα εγκλήματα που διέπραξαν. Οι βουλευτές παρακολουθούν άπρακτοι, άβουλοι και απαθείς τα όσα τραγικά διαδραματίζονται. Ο τρόμος, που προκαλούν οι ένοπλοι μισθοφόροι των τριάκοντα, κρατάει το στόμα τους κλειστό.
- Οι έντεκα σέρνουν τον Θηραμένη διασχίζοντας την αγορά, κάνοντας έτσι σε όλους γνωστό το έγκλημα τους αλλά δεν τους ενδιαφέρει. 'Αλλωστε έχουν τη δύναμη των όπλων και της τρομοκρατίας και αυτό είναι αρκετό για να φιμώσουν κάθε φωνή διαμαρτυρίας. Ο Θηραμένης φωνάζει, διαμαρτύρεται, καταγγέλλει και ο Σάτυρος τον απειλεί αλλά ο Θηραμένης δεν έχει πια τίποτα να φοβηθεί. Ίσα- ίσα το πικρόχολο χιούμορ του Θηραμένη και η παιγνιώδης διάθεση δεν τον αφήνουν μόνο του ακόμα και σ' αυτή τη δύσκολη στιγμή και φανερώνουν οτι η διαύγεια του πνεύματος είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των Αθηναίων και των Ελλήνων γενικότερα.
- Ο μελλοθάνατος πια Θηραμένης, φτάνει στη φυλακή και υποχρεώνεται να πιει το κώνειο που είναι δηλητήριο και επιφέρει αρχικά παράλυση στο κεντρικό νευρικό σύστημα και στη συνέχεια το θάνατο.
- Η ψυχραιμία του Θηραμένη εκπλήσσει πραγματικά. Είναι εντυπωσιακή η διάθεση του να αστειευτεί, λίγο πριν πεθάνει. Ο Θηραμένης παίζει το παιχνίδι του κότταβου με τις τελευταίες σταγόνες από το δηλητήριο και εύχεται ειρωνικά υγεία στον Κριτία. Είναι χαρακτηριστική η αυτοκυριαρχία που δείχνει, η παιγνιώδης διάθεση και η ειρωνεία που αγγίζει τον σαρκασμό.
- Ο Ξενοφών, επιμένει στην περιγραφή του τέλους του Θηραμένη και εξυμνεί το ψυχικό του σθένος, θέλοντας έτσι ίσως να αποκαταστήσει τον Θηραμένη στα μάτια των αναγνωστών για τα εγκλήματα που διέπραξε συμμετέχοντας στο καθεστώς των τριάκοντα.
Ασκήσεις
1. Τι φοβήθηκε ο Κριτίας από τη στάση της βουλής και πώς αντέδρασε;
2. Πώς επιχείρησε ο Κριτίας να αποτρέψει την ευνοϊκή για το Θηραμένη απόφαση;
3. Τι γνωρίζετε για τους τρισχιλίους;
4. Να παρουσιάσετε τις θέσεις και το ήθος του Κριτία.
5. Τι γνωρίζετε για την εστία και γιατί ο Θηραμένης αναπήδησε στο βωμό της βουλής;
6. Να παρουσιάσετε τα επιχειρήματα και το ήθος του Θηραμένη.
7. Να δικαιολογήσετε τον χαρακτηρισμό που αποδίδει ο Θηραμένης στους λοιπούς
τριάκοντα τυράννους.
8. Η καταδίκη του Θηραμένη ήταν προσχεδιασμένη. Ποια σημεία του κειμένου
αποκαλύπτουν τη σκευωρία;
9. Το κείμενο φανερώνει ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια παρωδία δίκης με τις ωμές
επεμβάσεις και αυθαιρεσίες του Κριτία. Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγετε για το πολιτικό
και ηθικό επίπεδο της εποχής εκείνης;
10. Δεδομένου ότι η σκηνή έχει έντονη θεατρικότητα, πώς θα σκηνοθετούσατε το ύφος
και τις κινήσεις του Θηραμένη γύρω από την εστία;
β. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης
1. Με ποιες λέξεις μαρτυρείται η επιδοκιμασία της βουλής στα λόγια του Θηραμένη;
2. Τι διέταξε ο Κριτίας τους «ἔχοντας τὰ ἐγχειρίδια»;
3. Για τι κατηγορεί ο Κριτίας το Θηραμένη ενώπιον της βουλής;
4. Πώς ο Κριτίας νομιμοποιεί την εξόντωση του Θηραμένη;
5. Τι εξηγεί ο Θηραμένης πώς θα ακολουθήσει, αν εξαλειφθεί τόσο εύκολα το όνομά του από
τον κατάλογο;
γ. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής
1. Τι θα εμπόδιζαν κατά τον Κριτία εκείνοι που στέκονταν «ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις»;
α. να εξαλείψουν το όνομα του Θηραμένη από τον κατάλογο
β. να αφήσουν ατιμώρητο το Θηραμένη
γ. να εξαπατώνται οι φίλοι του Κριτία (οι βουλευτές)
δ. να είναι οι τριάκοντα υπεύθυνοι για το θάνατο του Θηραμένη
Ο Θηραμένης στέκεται ικέτης στο βωμό, για να αποδείξει πόσο
α. ασεβείς είναι οι τριάκοντα προς τους θεούς
β. εύκολα μπορεί να εξαλειφθεί το όνομα του καθενός
γ. άδικοι είναι οι τριάκοντα προς τους ανθρώπους
δ. αποτελεσματικά θα τον προστατέψει ο βωμός
3. Για την καταδίκη αυτών που περιλαμβάνονταν στον κατάλογο των τρισχιλίων αρμοδιότητα
είχαν:
α. οι Τριάκοντα
β. οι βουλευτές
γ. οι Έντεκα
δ. η εκκλησία του Δήμου
4. Ο Θηραμένης ζητά από τους βουλευτές:
α. να ενδιαφερθούν να σταματήσουν τις αυθαιρεσίες του Κριτία γιατί διαφορετικά θα έχουν
και αυτοί την ίδια τύχη
β. να αδιαφορήσουν για να σωθούν οι ίδιοι
γ. να καταδικάσουν τον Κριτία
δ. να του επιβάλλουν διαφορετική ποινή από αυτή του θανάτου
ΣΩΣΤΟ-ΛΑΘΟΣ
1. Η βουλή αποδοκίμασε τα λόγια του Θηραμένη = ………
2. Ο Κριτίας δηλώνει ότι δεν θα επιτρέψει να εξαπατώνται οι τριάκοντα = ………
3. Τους «εξω του καταλόγου» μπορούν να σκοτώνουν οι τριάκοντα = ………
4. Ο Θηραμένης ικετεύει να μην μπορεί ο Κριτίας να εξαλείφει ονόματα από τον
κατάλογο = ………
5. Ο Θηραμένης γνωρίζει ότι δεν θα τον σώσει ο βωμός = ………
6. Ο Θηραμένης αυθαίρετα διαγράφηκε από τον κατάλογο των τριών χιλιάδων έμπιστων
ολιγαρχικών = ..................
7. Οι τριάκοντα είχαν δικαίωμα να καταδικάσουν σε θάνατο αυτούς που περιλάμβανε ο
κατάλογος των τριών χιλιάδων = ................
8. Η απόσπαση ικέτη από το βωμό θεωρούνταν πράξη ασεβής = .............
9. Ο Θηραμένης πίστευε ότι ο Κριτίας έχει το δικαίωμα να παραβιάζει τους νόμους που
θέσπισαν οι Τριάκοντα = .....................
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ
Να κλίνετε σε ενικό και πληθυντικό αριθμό τα παρακάτω ουσιαστικά: ἐγχειρίδια,
προστάτου, ἔργον, ἄνδρα, ὀλιγαρχίαν, νόμοις, ψήφου, καταλόγου, ἑστίαν, κρίσιν,
θεούς, βωμός, ἀνθρώπους, ὄνομα
2. Να γίνει χρονική αντικατάσταση στα παρακάτω ρήματα: εἰπών, ἐπαύσατο, ἐγένετο,
ἐπιτρέψοι, διαψηφίζεσθαι, ἀναφεύξοιτο, ἡγησάμενος, διαλεχθείς, ἐξῆλθε, ἔχοντας,
εἶναι, ὁρῶν, ἀποθνῄσκειν, ἀκούσας, ἐξαλείφειν, βούληται, ἔγραψαν, βοηθήσετε
3. Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στα παρακάτω ρήματα: ἐπαύσατο, ἐγένετο, ἐξῆλθε,
ἐκέλευσε, εἶπεν, ἐπιτρέπῃ, ἀνεπήδησεν, βούληται, ἔγραψαν, εἰσί
4. - διαψηφίζεσθαι = να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο γ΄ πληθυντικό πρόσωπο του
παρακειμένου της μέσης φωνής
- ἡγησάμενος = να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο β΄ ενικό πρόσωπο του ενεστώτα της
μέσης φωνής
- ὁρῶν = να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο β΄ πληθυντικό πρόσωπο του ενεστώτα της
ενεργητικής φωνής
- ἐξαπατωμένους = να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο γ΄ πληθυντικό πρόσωπο του
ενεστώτα της μέσης φωνής
- ἐξαλείφω = να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο γ΄ πληθυντικό πρόσωπο του
παρακειμένου της μέσης φωνής
5. Να γράψετε τα παραθετικά των επιθέτων και επιρρημάτων: εὐμενῶς, φανερῶς, φίλους,
κυρίους, ἐννομώτατα, ἀδικώτατοι, ἀσεβέστατοι, καλοί, ἀγαθοί, εὐεξαλειπτότερον
6. Να κλιθούν οι αντωνυμίες στο γένος που βρίσκονται και στους δύο αριθμούς: ταῦτα, οἵου,
ὅς, οἵδε, ἡμῖν, ὑμετέρας, ὑμῶν, οὐδέν, ὑμῖν αὐτοῖς, ἐμόν
ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ
Να γράψετε ομόρριζα στα νέα ελληνικά των λέξεων: ἐπαύσατο, ἐπιθορυβήσασα,
ἐπιτρέψοι, προστάτου, φασίν, ἀνήσομεν, ἐξαλείφω, συνδοκοῦν, ἑστίαν, ἱκετεύω,
ἔγραψαν, ἀγνοῶ, ἀρκέσει
2. Να βρείτε τις λέξεις της παραγράφου 50 με τις οποίες σχετίζονται ετυμολογικά οι
παρακάτω: διάλεκτος, δρυμός, γνώση, παυσίπονο, έκδηλος, κελευστής, θορυβώδης,
ανεπίτρεπτος, εγχείρημα, υπερψήφιση, βιωσιμότητα, φευγάτος.
3. Να βρείτε τις λέξεις της παραγράφου 51 με τις οποίες σχετίζονται ετυμολογικά οι
παρακάτω: επιστασία, λόγος, απατηλά, νέμεσις, καινοφανής, ιδέα, επάλειψη,
προστατευτικός, κυριότητα, αλοιφή, προφήτης, ποιητής, ημιθανής, έφεση, δοξασία.
4. Να βρείτε τις λέξεις των παραγράφων 52-53 με τις οποίες σχετίζονται οι παρακάτω:
πηδάλιο, ικέτης, απόφαση, εξάλειψη, αυτάρκης, εστιατόριο, άγνοια, βάση, αδίκημα,
άκριτος, γραμματέας, επίδειξη, βούληση, θαυμαστός, συλλογή.
5. Ποια είναι η σημασία των παρακάτω σύνθετων ρημάτων του ἵημι; Να γράψετε και από
ένα ομόρριζο ουσιαστικό της νέας ελληνικής, ένα για κάθε ρήμα: ἀνίημι, ἀφίημι, ἐφίεμαι,
ἐνίημι, παρίημι, καθίημι, συνίημι, διίημι.
6. Να γράψετε τα συνώνυμα στα αρχαία ελληνικά των παρακάτω λέξεων του κειμένου: ὁρῶ,
ἀποθνῄσκω, δεῖ, ἀνίημι, λυμαίνομαι
7. Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α με την απόδοσή τους στη στήλη Β.
Α Β
δῆλος αυτός που εξαλείφεται εύκολα
εὐμενῶς ἐπιθορυβῶ διαγράφω
ἀναφεύγω φανερός
προσέρχομαι πολιτικός ηγέτης
δρύφακτα καταστρέφω
προστάτης επιδοκιμάζω
οἱ ἐφεστηκότες αφήνω
ἀνιήμι ξύλινα κιγκλιδώματα
λυμαίνομαι γλιτώνω
ἐξαλείφω πλησιάζω
εὐεξάλειπτος αυτοί που έχουν σταθεί μπροστά στα κιγκλιδώματα
8. Να βρείτε την ετυμολογία των λέξεων: βουλή, βιωτός, ἐγχειρίδιον, προστάτης,
ὀλιγαρχία, νόμος, κύριος, ὑπηρέτης
9. Με ποια ομάδα λέξεων είναι ομόρριζες οι διαλεχθείς και προστάτου;
α. εκλογή – στάδιο – σταθμός – κατάντημα
β. υπόστεγο – αναλογικός – παραλογίζομαι –ασταθής
γ. λεξικό – αναστηλώνω – υπόλογος – στατικός
δ. ανάσταση – διάστημα – αναλώσιμος - συλλέκτης
10. Ποια τετράδα περιέχει ομόρριζες αντίστοιχες των ἑστίαν ‐ ἐννομώτατα – κρίσιν ‐
ἀδικώτατοι:
α. ανέστιος – διανομή – αντικρίζω – υπόδικος
β. συνεστίαση – συνωμοσία – υποκρίνομαι
γ. εστιατόριο – απονέμω – συγκριτικός – εκδίκηση
δ. άξεστος – αντινομία – συγκεκριμένος – αυτοδικία
11. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με λέξεις των οποίων το α ή β συνθετικό θα είναι η
λέξη σῖτος:
α. Μια εκτεταμένη περιοχή που παράγει σιτάρι ονομάζεται ..............................
β. Η έλλειψη τροφίμων από καταστροφή της σοδειάς ή λόγω πολιορκίας μιας πόλης
ονομάζεται ..................................
γ. Σε πολλές φτωχές χώρες πολλοί άνθρωποι πεθαίνουν από .....................................
δ. Στο στρατό η ομαδική χρήση φαγητού ονομάζεται .......................................
ε. Σε κάποιες περιοχές οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν ................................. προβλήματα.
στ. Το σιτάρι, το κριθάρι, η σίκαλη ονομάζονται με μια λέξη .....................................
2. Πώς επιχείρησε ο Κριτίας να αποτρέψει την ευνοϊκή για το Θηραμένη απόφαση;
3. Τι γνωρίζετε για τους τρισχιλίους;
4. Να παρουσιάσετε τις θέσεις και το ήθος του Κριτία.
5. Τι γνωρίζετε για την εστία και γιατί ο Θηραμένης αναπήδησε στο βωμό της βουλής;
6. Να παρουσιάσετε τα επιχειρήματα και το ήθος του Θηραμένη.
7. Να δικαιολογήσετε τον χαρακτηρισμό που αποδίδει ο Θηραμένης στους λοιπούς
τριάκοντα τυράννους.
8. Η καταδίκη του Θηραμένη ήταν προσχεδιασμένη. Ποια σημεία του κειμένου
αποκαλύπτουν τη σκευωρία;
9. Το κείμενο φανερώνει ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια παρωδία δίκης με τις ωμές
επεμβάσεις και αυθαιρεσίες του Κριτία. Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγετε για το πολιτικό
και ηθικό επίπεδο της εποχής εκείνης;
10. Δεδομένου ότι η σκηνή έχει έντονη θεατρικότητα, πώς θα σκηνοθετούσατε το ύφος
και τις κινήσεις του Θηραμένη γύρω από την εστία;
β. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης
1. Με ποιες λέξεις μαρτυρείται η επιδοκιμασία της βουλής στα λόγια του Θηραμένη;
2. Τι διέταξε ο Κριτίας τους «ἔχοντας τὰ ἐγχειρίδια»;
3. Για τι κατηγορεί ο Κριτίας το Θηραμένη ενώπιον της βουλής;
4. Πώς ο Κριτίας νομιμοποιεί την εξόντωση του Θηραμένη;
5. Τι εξηγεί ο Θηραμένης πώς θα ακολουθήσει, αν εξαλειφθεί τόσο εύκολα το όνομά του από
τον κατάλογο;
γ. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής
1. Τι θα εμπόδιζαν κατά τον Κριτία εκείνοι που στέκονταν «ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις»;
α. να εξαλείψουν το όνομα του Θηραμένη από τον κατάλογο
β. να αφήσουν ατιμώρητο το Θηραμένη
γ. να εξαπατώνται οι φίλοι του Κριτία (οι βουλευτές)
δ. να είναι οι τριάκοντα υπεύθυνοι για το θάνατο του Θηραμένη
Ο Θηραμένης στέκεται ικέτης στο βωμό, για να αποδείξει πόσο
α. ασεβείς είναι οι τριάκοντα προς τους θεούς
β. εύκολα μπορεί να εξαλειφθεί το όνομα του καθενός
γ. άδικοι είναι οι τριάκοντα προς τους ανθρώπους
δ. αποτελεσματικά θα τον προστατέψει ο βωμός
3. Για την καταδίκη αυτών που περιλαμβάνονταν στον κατάλογο των τρισχιλίων αρμοδιότητα
είχαν:
α. οι Τριάκοντα
β. οι βουλευτές
γ. οι Έντεκα
δ. η εκκλησία του Δήμου
4. Ο Θηραμένης ζητά από τους βουλευτές:
α. να ενδιαφερθούν να σταματήσουν τις αυθαιρεσίες του Κριτία γιατί διαφορετικά θα έχουν
και αυτοί την ίδια τύχη
β. να αδιαφορήσουν για να σωθούν οι ίδιοι
γ. να καταδικάσουν τον Κριτία
δ. να του επιβάλλουν διαφορετική ποινή από αυτή του θανάτου
ΣΩΣΤΟ-ΛΑΘΟΣ
1. Η βουλή αποδοκίμασε τα λόγια του Θηραμένη = ………
2. Ο Κριτίας δηλώνει ότι δεν θα επιτρέψει να εξαπατώνται οι τριάκοντα = ………
3. Τους «εξω του καταλόγου» μπορούν να σκοτώνουν οι τριάκοντα = ………
4. Ο Θηραμένης ικετεύει να μην μπορεί ο Κριτίας να εξαλείφει ονόματα από τον
κατάλογο = ………
5. Ο Θηραμένης γνωρίζει ότι δεν θα τον σώσει ο βωμός = ………
6. Ο Θηραμένης αυθαίρετα διαγράφηκε από τον κατάλογο των τριών χιλιάδων έμπιστων
ολιγαρχικών = ..................
7. Οι τριάκοντα είχαν δικαίωμα να καταδικάσουν σε θάνατο αυτούς που περιλάμβανε ο
κατάλογος των τριών χιλιάδων = ................
8. Η απόσπαση ικέτη από το βωμό θεωρούνταν πράξη ασεβής = .............
9. Ο Θηραμένης πίστευε ότι ο Κριτίας έχει το δικαίωμα να παραβιάζει τους νόμους που
θέσπισαν οι Τριάκοντα = .....................
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ
Να κλίνετε σε ενικό και πληθυντικό αριθμό τα παρακάτω ουσιαστικά: ἐγχειρίδια,
προστάτου, ἔργον, ἄνδρα, ὀλιγαρχίαν, νόμοις, ψήφου, καταλόγου, ἑστίαν, κρίσιν,
θεούς, βωμός, ἀνθρώπους, ὄνομα
2. Να γίνει χρονική αντικατάσταση στα παρακάτω ρήματα: εἰπών, ἐπαύσατο, ἐγένετο,
ἐπιτρέψοι, διαψηφίζεσθαι, ἀναφεύξοιτο, ἡγησάμενος, διαλεχθείς, ἐξῆλθε, ἔχοντας,
εἶναι, ὁρῶν, ἀποθνῄσκειν, ἀκούσας, ἐξαλείφειν, βούληται, ἔγραψαν, βοηθήσετε
3. Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στα παρακάτω ρήματα: ἐπαύσατο, ἐγένετο, ἐξῆλθε,
ἐκέλευσε, εἶπεν, ἐπιτρέπῃ, ἀνεπήδησεν, βούληται, ἔγραψαν, εἰσί
4. - διαψηφίζεσθαι = να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο γ΄ πληθυντικό πρόσωπο του
παρακειμένου της μέσης φωνής
- ἡγησάμενος = να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο β΄ ενικό πρόσωπο του ενεστώτα της
μέσης φωνής
- ὁρῶν = να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο β΄ πληθυντικό πρόσωπο του ενεστώτα της
ενεργητικής φωνής
- ἐξαπατωμένους = να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο γ΄ πληθυντικό πρόσωπο του
ενεστώτα της μέσης φωνής
- ἐξαλείφω = να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο γ΄ πληθυντικό πρόσωπο του
παρακειμένου της μέσης φωνής
5. Να γράψετε τα παραθετικά των επιθέτων και επιρρημάτων: εὐμενῶς, φανερῶς, φίλους,
κυρίους, ἐννομώτατα, ἀδικώτατοι, ἀσεβέστατοι, καλοί, ἀγαθοί, εὐεξαλειπτότερον
6. Να κλιθούν οι αντωνυμίες στο γένος που βρίσκονται και στους δύο αριθμούς: ταῦτα, οἵου,
ὅς, οἵδε, ἡμῖν, ὑμετέρας, ὑμῶν, οὐδέν, ὑμῖν αὐτοῖς, ἐμόν
ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ
Να γράψετε ομόρριζα στα νέα ελληνικά των λέξεων: ἐπαύσατο, ἐπιθορυβήσασα,
ἐπιτρέψοι, προστάτου, φασίν, ἀνήσομεν, ἐξαλείφω, συνδοκοῦν, ἑστίαν, ἱκετεύω,
ἔγραψαν, ἀγνοῶ, ἀρκέσει
2. Να βρείτε τις λέξεις της παραγράφου 50 με τις οποίες σχετίζονται ετυμολογικά οι
παρακάτω: διάλεκτος, δρυμός, γνώση, παυσίπονο, έκδηλος, κελευστής, θορυβώδης,
ανεπίτρεπτος, εγχείρημα, υπερψήφιση, βιωσιμότητα, φευγάτος.
3. Να βρείτε τις λέξεις της παραγράφου 51 με τις οποίες σχετίζονται ετυμολογικά οι
παρακάτω: επιστασία, λόγος, απατηλά, νέμεσις, καινοφανής, ιδέα, επάλειψη,
προστατευτικός, κυριότητα, αλοιφή, προφήτης, ποιητής, ημιθανής, έφεση, δοξασία.
4. Να βρείτε τις λέξεις των παραγράφων 52-53 με τις οποίες σχετίζονται οι παρακάτω:
πηδάλιο, ικέτης, απόφαση, εξάλειψη, αυτάρκης, εστιατόριο, άγνοια, βάση, αδίκημα,
άκριτος, γραμματέας, επίδειξη, βούληση, θαυμαστός, συλλογή.
5. Ποια είναι η σημασία των παρακάτω σύνθετων ρημάτων του ἵημι; Να γράψετε και από
ένα ομόρριζο ουσιαστικό της νέας ελληνικής, ένα για κάθε ρήμα: ἀνίημι, ἀφίημι, ἐφίεμαι,
ἐνίημι, παρίημι, καθίημι, συνίημι, διίημι.
6. Να γράψετε τα συνώνυμα στα αρχαία ελληνικά των παρακάτω λέξεων του κειμένου: ὁρῶ,
ἀποθνῄσκω, δεῖ, ἀνίημι, λυμαίνομαι
7. Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α με την απόδοσή τους στη στήλη Β.
Α Β
δῆλος αυτός που εξαλείφεται εύκολα
εὐμενῶς ἐπιθορυβῶ διαγράφω
ἀναφεύγω φανερός
προσέρχομαι πολιτικός ηγέτης
δρύφακτα καταστρέφω
προστάτης επιδοκιμάζω
οἱ ἐφεστηκότες αφήνω
ἀνιήμι ξύλινα κιγκλιδώματα
λυμαίνομαι γλιτώνω
ἐξαλείφω πλησιάζω
εὐεξάλειπτος αυτοί που έχουν σταθεί μπροστά στα κιγκλιδώματα
8. Να βρείτε την ετυμολογία των λέξεων: βουλή, βιωτός, ἐγχειρίδιον, προστάτης,
ὀλιγαρχία, νόμος, κύριος, ὑπηρέτης
9. Με ποια ομάδα λέξεων είναι ομόρριζες οι διαλεχθείς και προστάτου;
α. εκλογή – στάδιο – σταθμός – κατάντημα
β. υπόστεγο – αναλογικός – παραλογίζομαι –ασταθής
γ. λεξικό – αναστηλώνω – υπόλογος – στατικός
δ. ανάσταση – διάστημα – αναλώσιμος - συλλέκτης
10. Ποια τετράδα περιέχει ομόρριζες αντίστοιχες των ἑστίαν ‐ ἐννομώτατα – κρίσιν ‐
ἀδικώτατοι:
α. ανέστιος – διανομή – αντικρίζω – υπόδικος
β. συνεστίαση – συνωμοσία – υποκρίνομαι
γ. εστιατόριο – απονέμω – συγκριτικός – εκδίκηση
δ. άξεστος – αντινομία – συγκεκριμένος – αυτοδικία
11. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με λέξεις των οποίων το α ή β συνθετικό θα είναι η
λέξη σῖτος:
α. Μια εκτεταμένη περιοχή που παράγει σιτάρι ονομάζεται ..............................
β. Η έλλειψη τροφίμων από καταστροφή της σοδειάς ή λόγω πολιορκίας μιας πόλης
ονομάζεται ..................................
γ. Σε πολλές φτωχές χώρες πολλοί άνθρωποι πεθαίνουν από .....................................
δ. Στο στρατό η ομαδική χρήση φαγητού ονομάζεται .......................................
ε. Σε κάποιες περιοχές οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν ................................. προβλήματα.
στ. Το σιτάρι, το κριθάρι, η σίκαλη ονομάζονται με μια λέξη .....................................
Συντακτική ανάλυση
[50] Ὡς δ’ εἰπὼν ταῦτα ἐπαύσατο,
Δευτερεύουσα χρονική
ἐπαύσατο: Ρήμα. Θηραμένης: Εννοείται ως υποκείμενο. τοῦ λόγου: Εννοείται ως αντικείμενο του ρήματος. εἰπὼν: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. ταῦτα: Αντικείμενο της μετοχής (σύστοιχο).
καὶ ἡ βουλὴ δήλη ἐγένετο εὐμενῶς ἐπιθορυβήσασα,
Δευτερεύουσα χρονική
ἐγένετο: Ρήμα. ἡ βουλὴ: Υποκείμενο ρήματος. δήλη: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. ἐπιθορυβήσασα: Κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. εὐμενῶς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.
γνοὺς ὁ Κριτίας καὶ τοῦτο οὐ βιωτὸν ἡγησάμενος, προσελθὼν καὶ διαλεχθείς τι τοῖς τριάκοντα ἐξῆλθε,
Κύρια πρόταση
ἐξῆλθε: Ρήμα. ὁ Κριτίας: Υποκείμενο ρήματος. γνοὺς: Αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. ἡγησάμενος: Αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. τοῦτο: Αντικείμενο της μετοχής. οὐ βιωτὸν: Κατηγορούμενο του αντικειμένου. προσελθὼν: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. διαλεχθείς: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. τι: Άμεσο αντικείμενο μετοχής (διαλεχθείς). τοῖς τριάκοντα: Έμμεσο αντικείμενο μετοχής.
ὅτι ἀναφεύξοιτο,
Δευτερεύουσα ειδική πρόταση, ως αντικείμενο της μετοχής γνούς. Η πρόταση λειτουργεί ως απόδοση της υποθετικής που ακολουθεί, σχηματίζοντας εξαρτημένο υποθετικό λόγο του πραγματικού.
ἀναφεύξοιτο: Ρήμα. Θηραμένης: Εννοείται ως υποκείμενο.
εἰ ἐπιτρέψοι τῇ βουλῇ διαψηφίζεσθαι περὶ αὐτοῦ,
Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση
ἐπιτρέψοι: Ρήμα. ὁ Κριτίας: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. διαψηφίζεσθαι: Άμεσο αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο, με εννοούμενο υποκείμενο τήν βουλήν. τῇ βουλῇ: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος. περὶ αὐτοῦ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς.
καὶ ἐπιστῆναι ἐκέλευσε τοὺς τὰ ἐγχειρίδια ἔχοντας φανερῶς τῇ βουλῇ ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις.
Κύρια πρόταση
ἐκέλευσε: Ρήμα. ὁ Κριτίας: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. τούς ἔχοντας: Άμεσο αντικείμενο του ρήματος, επιθετική μετοχή. ἐπιστῆναι: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο. Ως υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται η επιθετική μετοχή (ετεροπροσωπία). τὰ ἐγχειρίδια: Αντικείμενο της επιθετικής μετοχής. τῇ βουλῇ: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. φανερῶς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου. ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο (ειδικότερα, του πλησίον).
[51] Πάλιν δὲ εἰσελθὼν εἶπεν·
Κύρια πρόταση
εἶπεν: Ρήμα. ὁ Κριτίας: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. εἰσελθὼν: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. Πάλιν: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.
«Ἐγώ, ὦ βουλή, νομίζω προστάτου ἔργον εἶναι
Κύρια πρόταση
νομίζω: Ρήμα. Ἐγώ: Υποκείμενο. ἔργον εἶναι: Ειδικό απαρέμφατο, ως αντικείμενο του ρήματος (απρόσωπη έκφραση). προστάτου: Γενική κτητική στο ἔργον. ὦ βουλή: Κλητική προσφώνηση. τοιούτου: Εννοείται ως επιθετικός προσδιορισμός στο προστάτου.
οἵου δεῖ,
Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στο εννοούμενο τοιούτου.
δεῖ: Ρήμα. εἶναι: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος (εννοείται). τόν προστάτην: Εννοείται ως υποκείμενο του απαρεμφάτου. οἵου: Κατηγορούμενο του εννοούμενου υποκειμένου του απαρεμφάτου. Τίθεται σε γενική αντί σε αιτιατική λόγω έλξης από τη γενική προστάτου τοιούτου της κύριας.
[Έλξη του αναφορικού: Σε έλξη υπόκειται, πρώτον, συνήθως εκείνη η αναφορική αντωνυμία που υπό κανονικές συνθήκες θα εκφερόταν σε αιτιατική. Η πτώση αυτή παρουσιάζεται ως η πιο ευάλωτη στην έλξη επειδή είναι, σε σύγκριση με τις άλλες, η πιο γενική ως προς τη σημασία της και εκφράζει την πιο αόριστη σχέση. Με την έλξη η αιτιατική μετατρέπεται σε μια από τις πλάγιες πτώσεις, δηλαδή σε γενική ή δοτική, ποτέ όμως σε ονομαστική.
Για να συμβεί η έλξη πρέπει, δεύτερον, η κύρια πρόταση να απαιτεί ως συμπλήρωμά της την εξαρτημένη αναφορική πρόταση, η σχέση μεταξύ των δύο να είναι δηλαδή πολύ στενή και εσωτερική, έτσι ώστε να τείνουν να σχηματίσουν μία ενιαία έννοια∙ κατά κανόνα η εξαρτημένη αναφορική πρόταση που υπόκειται σε έλξη έχει τον χαρακτήρα επιθετικού προσδιορισμού, ο οποίος «ενσωματώνεται», κατά κάποιον τρόπο, στην έννοια του ουσιαστικού που προσδιορίζει.]
ὃς ἂν ὁρῶν τοὺς φίλους ἐξαπατωμένους μὴ ἐπιτρέπῃ.
Δευτερεύουσα αναφορική υποθετική πρόταση
μὴ ἐπιτρέπῃ: Ρήμα. ὃς: Υποκείμενο ρήματος. ὁρῶν: Χρονικοϋποθετική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. τούς φίλους: Αντικείμενο της μετοχής ὁρῶν. ἐξαπατωμένους: Κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο (τούς φίλους) της μετοχής ὁρῶν.
Καὶ ἐγὼ οὖν τοῦτο ποιήσω.
Κύρια πρόταση
ποιήσω: Ρήμα. ἐγὼ: Υποκείμενο. τοῦτο: Αντικείμενο ρήματος (σύστοιχο).
Καὶ γὰρ οἵδε οἱ ἐφεστηκότες οὔ φασιν ἡμῖν ἐπιτρέψειν,
Κύρια πρόταση
φασιν: Ρήμα. οἵδε: Υποκείμενο. οἱ ἐφεστηκότες: Επιθετική μετοχή, ως παράθεση στο υποκείμενο. οὐκ ἐπιτρέψειν: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. οἵδε: Υποκείμενο του απαρεμφάτου (ταυτοπροσωπία). ἡμῖν: Αντικείμενο απαρεμφάτου.
εἰ ἀνήσομεν ἄνδρα τὸν φανερῶς τὴν ὀλιγαρχίαν λυμαινόμενον.
Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση
ἀνήσομεν: Ρήμα. ἡμεῖς: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. ἄνδρα: Αντικείμενο ρήματος. τὸν λυμαινόμενον: Επιθετική μετοχή, ως επιθετικός προσδιορισμός στο ἄνδρα. τὴν ὀλιγαρχίαν: Αντικείμενο μετοχής. φανερῶς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.
Ἔστι δὲ ἐν τοῖς καινοῖς νόμοις τῶν μὲν ἐν τοῖς τρισχιλίοις ὄντων μηδένα ἀποθνῄσκειν ἄνευ τῆς ὑμετέρας ψήφου,τῶν δ’ ἔξω τοῦ καταλόγου κυρίους εἶναι τοὺς τριάκοντα θανατοῦν.
Κύρια πρόταση
Ἔστι: Ρήμα (απρόσωπο). ἀποθνῄσκειν / εἶναι: Υποκείμενα ρήματος, τελικά απαρέμφατα. μηδένα: Υποκείμενο του ἀποθνῄσκειν. τῶν ὄντων: Επιθετική μετοχή, ως γενική διαιρετική στο μηδένα. ἐν τοῖς τρισχιλίοις: Εμπρόθετος προσδιορισμός του μεταξύ. ἄνευ τῆς ψήφου: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στέρησης. ὑμετέρας: Επιθετικός προσδιορισμός στο ψήφου. ἐν τοῖς νόμοις: Εμπρόθετος της στάσης σε τόπο (μεταφορικά). καινοῖς: Επιθετικός προσδιορισμός στο νόμοις. τοὺς τριάκοντα: Υποκείμενο του απαρεμφάτου εἶναι. κυρίους: Κατηγορούμενο στο τοὺς τριάκοντα. τῶν ἔξω: Γενική αντικειμενική στο κυρίους. τοῦ καταλόγου: Γενική της αφετηρίας λόγω του επιρρήματος ἔξω. θανατοῦν: Απαρέμφατο του σκοπού.
Ἐγὼ οὖν, Θηραμένην τουτονὶ ἐξαλείφω ἐκ τοῦ καταλόγου, συνδοκοῦν ἅπασιν ἡμῖν.
Κύρια πρόταση
ἐξαλείφω: Ρήμα. Ἐγὼ: Υποκείμενο. Θηραμένην: Αντικείμενο. τουτονὶ: Επιθετικός προσδιορισμός στο Θηραμένην. ἐκ τοῦ καταλόγου: Εμπρόθετος προσδιορισμός της απομάκρυνσης. συνδοκοῦν: Τροπική μετοχή, αιτιατική απόλυτη. ἡμῖν: Δοτική προσωπική στη μετοχή. ἅπασιν: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο ἡμῖν.
ἔφη,
Κύρια πρόταση (παρενθετική)
ἔφη: Ρήμα. Κριτίας: Εννοείται ως υποκείμενο.
Καὶ τοῦτον, ἡμεῖς θανατοῦμεν».
Κύρια πρόταση
θανατοῦμεν: Ρήμα. ἡμεῖς: Υποκείμενο. τοῦτον: Αντικείμενο.
ἔφη,
Κύρια πρόταση (παρενθετική)
ἔφη: Ρήμα. Κριτίας: Εννοείται ως υποκείμενο.
[52] Ἀκούσας ταῦτα ὁ Θηραμένης ἀνεπήδησεν ἐπὶ τὴν ἑστίαν
Κύρια πρόταση
ἀνεπήδησεν: Θηραμένης. ὁ Θηραμένης: Υποκείμενο. ἐπὶ τὴν ἑστίαν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο. Ἀκούσας: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. ταῦτα: Αντικείμενο μετοχής (σύστοιχο).
καὶ εἶπεν·
Κύρια πρόταση
εἶπεν: Ρήμα. ὁ Θηραμένης: Εννοείται ως υποκείμενο.
«Ἐγὼ δ’, ὦ ἄνδρες, ἱκετεύω τὰ πάντων ἐννομώτατα, μὴ ἐπὶ Κριτίᾳ εἶναι ἐξαλείφειν μήτε ἐμὲ μήτε ὑμῶν ἀλλ’ κατὰ τοῦτον καὶ ὑμῖν καὶ ἐμοὶ τὴν κρίσιν εἶναι.
Κύρια πρόταση
ἱκετεύω: Ρήμα. Ἐγὼ: Υποκείμενο. ὑμᾶς: Εννοείται ως αντικείμενο του ρήματος. τὰ ἐννομώτατα: Σύστοιχο αντικείμενο ρήματος. πάντων: Γενική διαιρετική. ὦ ἄνδρες: Κλητική προσφώνηση. μὴ εἶναι: Τελικό απαρέμφατο (απρόσωπο), ως επεξήγηση στο τὰ ἐννομώτατα. ἐξαλείφειν / εἶναι: Τελικά απαρέμφατα ως υποκείμενα στο απρόσωπο μὴ εἶναι. ἐπὶ Κριτίᾳ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της εξάρτησης. Κριτίαν: Εννοείται ως υποκείμενο στο ἐξαλείφειν. ἐμὲ: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. ὑμῶν: Γενική διαιρετική. τὴν κρίσιν: Υποκείμενο του απαρεμφάτου εἶναι. ὑμῖν καὶ ἐμοὶ: Δοτικές προσωπικές ηθικές. κατὰ τοῦτον: Εμπρόθετος της συμφωνίας.
ἔφη,
Κύρια παρενθετική
ἔφη: Ρήμα. ὁ Θηραμένης: Εννοείται ως υποκείμενο.
ὃν ἂν βούληται,
Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, ως αντικείμενο στο ἐξαλείφειν της κύριας
βούληται: Ρήμα. ὁ Κριτίας: Εννοείται ως υποκείμενο. ὃν: Αντικείμενο ρήματος.
ὅνπερ νόμον οὗτοι ἔγραψαν περὶ τῶν ἐν τῷ καταλόγῳ,
Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο κατὰ τοῦτον της κύριας
ἔγραψαν: Ρήμα. οὗτοι: Υποκείμενο. νόμον: Αντικείμενο. περὶ τῶν (ὄντων): Εμπρόθετος της αναφοράς. ἐν τῷ καταλόγῳ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο.
[53] Καὶ τοῦτο μέν, μὰ τοὺς θεοὺς οὐκ ἀγνοῶ,
Κύρια πρόταση
οὐκ ἀγνοῶ: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο (εννοείται). τοῦτο: Αντικείμενο. μὰ τοὺς θεοὺς: Εμπρόθετος προσδιορισμός του όρκου.
ἔφη,
Κύρια παρενθετική
ἔφη: Ρήμα. ὁ Θηραμένης: Εννοείται ως υποκείμενο.
ὅτι οὐδέν μοι ἀρκέσει ὅδε ὁ βωμός,
Δευτερεύουσα ειδική ως επεξήγηση στο τοῦτο
ἀρκέσει: Ρήμα. ὁ βωμός: Υποκείμενο. ὅδε: Επιθετικός προσδιορισμός στο ὁ βωμός. μοι: Αντικείμενο ρήματος. οὐδέν: αιτιατική του ποσού.
ἀλλὰ βούλομαι καὶ τοῦτο ἐπιδεῖξαι,
Κύρια πρόταση
βούλομαι: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο (εννοείται). ἐπιδεῖξαι: Αντικείμενο ρήματος τελικό απαρέμφατο. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο (ταυτοπροσωπία). τοῦτο: Αντικείμενο απαρεμφάτου.
ὅτι οὗτοι οὐ μόνον εἰσὶ περὶ ἀνθρώπους ἀδικώτατοι, ἀλλὰ καὶ περὶ θεοὺς ἀσεβέστατοι.
Δευτερεύουσα ειδική ως επεξήγηση στο τοῦτο
εἰσὶ: Ρήμα. οὗτοι: Υποκείμενο ρήματος. ἀδικώτατοι / ἀσεβέστατοι: Κατηγορούμενα του υποκειμένου. περὶ ἀνθρώπους: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς. περὶ θεοὺς: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς. μόνον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού.
Ὑμῶν μέντοι, ὦ ἄνδρες καλοὶ κἀγαθοί, θαυμάζω,
Κύρια πρόταση
θαυμάζω: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο (εννοείται).
ἔφη,
Κύρια παρενθετική
ἔφη: Ρήμα. ὁ Θηραμένης: Εννοείται ως υποκείμενο.
εἰ μὴ βοηθήσετε ὑμῖν αὐτοῖς, καὶ ταῦτα γιγνώσκοντες
Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική
μὴ βοηθήσετε: Ρήμα. ὑμεῖς: Υποκείμενο (εννοείται). ὑμῖν αὐτοῖς: Αντικείμενο. καὶ ταῦτα: Επιρρηματική έκφραση που δηλώνει ποσό. γιγνώσκοντες: Εναντιωματική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος.
ὅτι οὐδὲν τὸ ἐμὸν ὄνομα εὐεξαλειπτότερον ἢ τὸ ὑμῶν ἑκάστου».
Δευτερεύουσα ειδική πρόταση ως αντικείμενο της μετοχής γιγνώσκοντες
ἐστί: Ρήμα (εννοείται). τὸ ὄνομα: Υποκείμενο. εὐεξαλειπτότερον: Κατηγορούμενο. ἐμὸν: Επιθετικός προσδιορισμός στο ὄνομα. ἢ τὸ (ὄνομα): β΄ όρος σύγκρισης και υποκείμενο ρήματος. ὑμῶν: Γενική διαιρετική. ἑκάστου: Γενική κτητική.
[54] Ἐκ δὲ τούτου ἐκέλευσε μὲν ὁ τῶν τριάκοντα κῆρυξ τοὺς ἕνδεκα ἐπὶ τὸν Θηραμένην·
Κύρια πρόταση
ἐκέλευσε: Ρήμα. ὁ κῆρυξ: Υποκείμενο. τοὺς ἕνδεκα: Αντικείμενο. τῶν τριάκοντα: Γενική κτητική. ἐπὶ τὸν Θηραμένην: Εμπρόθετος της εχθρικής κίνησης. Ἐκ τούτου: Εμπρόθετος του χρόνου.
ἐκεῖνοι δὲ εἰσελθόντες σὺν τοῖς ὑπηρέταις, ἡγουμένου αὐτῶν Σατύρου τοῦ θρασυτάτου τε καὶ ἀναιδεστάτου, εἶπε μὲν ὁ Κριτίας·
Κύρια πρόταση
εἶπε: Ρήμα. ὁ Κριτίας: Υποκείμενο. εἰσελθόντες: Ονομαστική απόλυτη χρονική μετοχή. ἐκεῖνοι: Υποκείμενο της μετοχής εἰσελθόντες. σὺν τοῖς ὑπηρέταις: Εμπρόθετος προσδιορισμός της συνοδείας. ἡγουμένου: Γενική απόλυτη τροπική μετοχή. Σατύρου: Υποκείμενο της μετοχής. αὐτῶν: Αντικείμενο της μετοχής ἡγουμένου. τοῦ θρασυτάτου τε καὶ ἀναιδεστάτου: Επιθετικοί προσδιορισμοί στο Σατύρου.
«Παραδίδομεν ὑμῖν, Θηραμένην τουτονὶ κατακεκριμένον κατὰ τὸν νόμον.
Κύρια πρόταση
Παραδίδομεν: Ρήμα. ἡμεῖς: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. Θηραμένην: Άμεσο αντικείμενο ρήματος. ὑμῖν: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος. τουτονὶ: Επιθετικός προσδιορισμός στο Θηραμένην. κατακεκριμένον: Επιθετική μετοχή στο Θηραμένην. κατὰ τὸν νόμον: Εμπρόθετος της συμφωνίας.
ἔφη,
Κύρια πρόταση (παρενθετική)
ἔφη: Ρήμα. ὁ Κριτίας: Εννοείται ως υποκείμενο.
[55] Ὑμεῖς δὲ λαβόντες καὶ ἀπαγαγόντες οἱ ἕνδεκα τὰ ἐκ τούτων πράττετε».
Κύρια πρόταση
πράττετε: Ρήμα. ὑμεῖς: Υποκείμενο. οἱ ἕνδεκα: Παράθεση στο υποκείμενο. τὰ ἐκ τούτων: Αντικείμενο. λαβόντες καὶ ἀπαγαγόντες: Χρονικές μετοχές, συνημμένες στο υποκείμενο του ρήματος. αὐτόν: Εννοείται ως αντικείμενο των μετοχών.
οὗ δεῖ
Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση
δεῖ: Ρήμα. ἀπαγάγειν: Τελικό απαρέμφατο, εννοείται ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος. αὐτόν: Εννοείται ως αντικείμενο του απαρεμφάτου. οὗ: Επιρρηματικός προσδιορισμός της στάσης σε τόπο.
Ὡς δὲ ταῦτα εἶπεν,
Χρονική πρόταση
εἶπεν: Ρήμα. ὁ Κριτίας: Εννοείται ως υποκείμενο. ταῦτα: Σύστοιχο αντικείμενο.
εἷλκε μὲν ἀπὸ τοῦ βωμοῦ ὁ Σάτυρος,
Κύρια πρόταση
εἷλκε: Ρήμα. ὁ Σάτυρος: Υποκείμενο. αὐτόν: Εννοείται ως αντικείμενο. ἀπὸ τοῦ βωμοῦ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της απομάκρυνσης.
εἷλκον δὲ οἱ ὑπηρέται.
Κύρια πρόταση
εἷλκον: Ρήμα. οἱ ὑπηρέται: Υποκείμενο. αὐτόν: Εννοείται ως αντικείμενο.
ὁ δὲ Θηραμένης καὶ θεοὺς ἐπεκαλεῖτο καὶ ἀνθρώπους καθορᾶν τὰ γιγνόμενα.
Κύρια πρόταση
ἐπεκαλεῖτο: Ρήμα. ὁ Θηραμένης: Υποκείμενο. θεοὺς / ἀνθρώπους: Αντικείμενα ρήματος. καθορᾶν: Απαρέμφατο του σκοπού. θεοὺς / ἀνθρώπους: Υποκείμενα του απαρεμφάτου. τὰ γιγνόμενα: Επιθετική μετοχή ως αντικείμενο του απαρεμφάτου.
ὥσπερ εἰκὸς
Δευτερεύουσα αναφορική παραβολική που δηλώνει τρόπο
εἰκὸς ἦν: Απρόσωπη έκφραση. ἐπικαλεῖσθαι: Τελικό απαρέμφατο, εννοείται ως υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης.
Ἡ δὲ βουλὴ ἡσυχίαν εἶχεν, ὁρῶσα καὶ τοὺς ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις ὁμοίους Σατύρῳ καὶ τὸ ἔμπροσθεν τοῦ βουλευτηρίου πλῆρες τῶν φρουρῶν, καὶ οὐκ ἀγνοοῦντες
Κύρια πρόταση
εἶχεν: Ρήμα. Ἡ βουλὴ: Υποκείμενο. ἡσυχίαν: Αντικείμενο. ὁρῶσα - οὐκ ἀγνοοῦντες: Αιτιολογικές μετοχές, συνημμένες στο υποκείμενο. τοὺς ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις: Αντικείμενο της μετοχής ὁρῶσα. ὄντας: Εννοούμενη κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο της μετοχής ὁρῶσα. ὁμοίους: Κατηγορούμενο. Σατύρῳ: Δοτική αντικειμενική. τὸ ἔμπροσθεν: Αντικείμενο της μετοχής ὁρῶσα. πλῆρες: Κατηγορούμενο στο τὸ ἔμπροσθεν, μέσω της εννοούμενης κατηγορηματικής μετοχής ὄν. τοῦ βουλευτηρίου: Γενική της αφετηρίας ή του χωρισμού. τῶν φρουρῶν: Γενική αντικειμενική στο πλῆρες.
ὅτι ἐγχειρίδια ἔχοντες παρῆσαν.
Δευτερεύουσα ειδική πρόταση ως αντικείμενο στη μετοχή οὐκ ἀγνοοῦντες
παρῆσαν: Ρήμα. οὗτοι: Εννοείται ως υποκείμενο. ἔχοντες: Τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο. ἐγχειρίδια: Αντικείμενο της μετοχής.
[56] Οἱ δ’ ἀπήγαγον τὸν ἄνδρα διὰ τῆς ἀγορᾶς μάλα μεγάλῃ τῇ φωνῇ δηλοῦντα
Κύρια πρόταση
ἀπήγαγον: Ρήμα. Οἱ δε: Υποκείμενο. τὸν ἄνδρα: Αντικείμενο. διὰ τῆς ἀγορᾶς: Εμπρόθετος της κίνησης μέσα από τόπο. δηλοῦντα: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος. τῇ φωνῇ: Δοτική του τρόπου στη μετοχή. μεγάλῃ: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τῇ φωνῇ. μάλα: Επιρρηματικός του ποσού.
οἷα ἔπασχε.
Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική ως αντικείμενο στη μετοχή δηλοῦντα
ἔπασχε: Ρήμα. οὗτος: Εννοείται ως υποκείμενο. οἷα: Σύστοιχο αντικείμενο.
Λέγεται δ’ ἓν ῥῆμα καὶ τοῦτο αὐτοῦ.
Κύρια πρόταση
Λέγεται: Ρήμα. ῥῆμα: Υποκείμενο. ἓν: Επιθετικός προσδιορισμός στο ῥῆμα. τοῦτο: Επιθετικός προσδιορισμός στο υποκείμενο. αὐτοῦ: Γενική υποκειμενική.
Ὡς εἶπεν ὁ Σάτυρος
Δευτερεύουσα χρονική πρόταση
εἶπεν: Ρήμα. ὁ Σάτυρος: Υποκείμενο.
ὅτι οἰμώξοιτο,
Δευτερεύουσα ειδική πρόταση, ως αντικείμενο στο εἶπεν
οἰμώξοιτο: Ρήμα. ὁ Θηραμένης / οὗτος: Εννοείται ως υποκείμενο.
εἰ μὴ σιωπήσειεν,
Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση
μὴ σιωπήσειεν: Ρήμα. ὁ Θηραμένης / οὗτος: Εννοείται ως υποκείμενο.
[Με απόδοση τη δευτερεύουσα ειδική πρόταση που προηγείται, δημιουργεί πλάγιο υποθετικό λόγο που δηλώνει το προσδοκώμενο.]
ἐπήρετο·
Κύρια πρόταση
ἐπήρετο: Ρήμα. ὁ Θηραμένης: Εννοείται ως υποκείμενο.
«Ἂν δὲ σιωπῶ,
Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση
σιωπῶ: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο (εννοείται).
[Με απόδοση το ρήμα μέλλοντα της πρότασης που ακολουθεί, σχηματίζει υποθετικό λόγο του προσδοκώμενου.]
οὐκ ἄρ’, οἰμώξομαι;»
Ευθεία ερωτηματική πρόταση
οἰμώξομαι: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο (εννοείται).
ἔφη,
Κύρια παρενθετική
ἔφη: Ρήμα. ὁ Θηραμένης: Εννοείται ως υποκείμενο.
καὶ ἐπεί γε ἀποθνῄσκειν ἀναγκαζόμενος τὸ κώνειον ἔπιε,
Δευτερεύουσα χρονική πρόταση
ἔπιε: Ρήμα. ὁ Θηραμένης: Εννοείται ως υποκείμενο. τὸ κώνειον: Αντικείμενο. ἀναγκαζόμενος: Αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. ἀποθνῄσκειν: Τελικό απαρέμφατο, ως αντικείμενο της μετοχής. ὁ Θηραμένης: Εννοείται ως υποκείμενο και του απαρεμφάτου (ταυτοπροσωπία).
τὸ λειπόμενον ἔφασαν ἀποκοτταβίσαντα εἰπεῖν αὐτόν·
Κύρια πρόταση
ἔφασαν: Ρήμα. τινές: Εννοείται ως υποκείμενο. εἰπεῖν: Αντικείμενο ρήματος ειδικό απαρέμφατο. αὐτόν: Υποκείμενο απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). ἀποκοτταβίσαντα: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του απαρεμφάτου. τὸ λειπόμενον: Επιθετική μετοχή, ως αντικείμενο της χρονικής μετοχής (ἀποκοτταβίσαντα).
«Κριτίᾳ τοῦτ’ ἔστω τῷ καλῷ».
Κύρια πρόταση (επιθυμίας)
ἔστω: Ρήμα. τοῦτο: Υποκείμενο ρήματος. Κριτίᾳ: Δοτική προσωπική χαριστική. τῷ καλῷ: Επιθετικός προσδιορισμός στο Κριτίᾳ.
Καὶ τοῦτο μὲν οὐκ ἀγνοῶ,
Κύρια πρόταση
οὐκ ἀγνοῶ: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο (εννοείται). τοῦτο: Αντικείμενο.
ὅτι ταῦτα ἀποφθέγματα οὐκ ἀξιόλογα,
Δευτερεύουσα ειδική πρόταση ως επεξήγηση στο τοῦτο
ἐστί: Εννοείται ως ρήμα. ταῦτα: Υποκείμενο (αττική σύνταξη). ἀποφθέγματα: Κατηγορούμενο. οὐκ ἀξιόλογα: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἀποφθέγματα.
ἐκεῖνο δὲ κρίνω τοῦ ἀνδρὸς ἀγαστόν, τὸ τοῦ θανάτου παρεστηκότος μήτε τὸ φρόνιμον μήτε τὸ παιγνιῶδες ἀπολιπεῖν ἐκ τῆς ψυχῆς.
Κύρια πρόταση
κρίνω: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο (εννοείται). ἐκεῖνο: Αντικείμενο ρήματος. ἀγαστόν: Κατηγορούμενο του αντικειμένου. τοῦ ἀνδρὸς: Γενική κτητική. τό μή ἀπολιπεῖν: Έναρθρο απαρέμφατο ως επεξήγηση στο ἐκεῖνο. τὸ φρόνιμον / τὸ παιγνιῶδες: Υποκείμενα του απαρεμφάτου. ἐκ τῆς ψυχῆς: Εμπρόθετος της απομάκρυνσης. παρεστηκότος: Γενική απόλυτη χρονική (ή εναντιωματική) μετοχή. τοῦ θανάτου: Υποκείμενο μετοχής.