Θουκυδίδη Ιστορία Βιβλίο 3. Κεφάλαια 71-74 (κείμενο, μετάφραση, ασκήσεις σχολικού)
Κείμενο – Μετάφραση
[71.1] Δράσαντες δὲ τοῦτο καὶ ξυγκαλέσαντες Κερκυραίους εἶπον ὅτι ταῦτα καὶ βέλτιστα εἴη καὶ ἥκιστ᾽ ἂν δουλωθεῖεν ὑπ᾽ Ἀθηναίων, τό τε λοιπὸν μηδετέρους δέχεσθαι ἀλλ᾽ ἢ μιᾷ νηὶ ἡσυχάζοντας, τὸ δὲ πλέον πολέμιον ἡγεῖσθαι. Ὡς δὲ εἶπον, καὶ ἐπικυρῶσαι ἠνάγκασαν τὴν γνώμην. [2] Πέμπουσι δὲ καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας εὐθὺς πρέσβεις περί τε τῶν πεπραγμένων διδάξοντας ὡς ξυνέφερε καὶ τοὺς ἐκεῖ καταπεφευγότας πείσοντας μηδὲν ἀνεπιτήδειον πράσσειν, ὅπως μή τις ἐπιστροφὴ γένηται.
Αφού έκαναν αυτό, συγκάλεσαν τον λαό της Κέρκυρας και είπαν πως αυτό που έγινε ήταν το καλύτερο και ότι τώρα πια ήταν ελάχιστος ο φόβος να υποδουλωθούν από τους Αθηναίους, κι από δω και μπρος να μείνουν ουδέτεροι και να μη δέχονται κανέναν από τους δύο, παρά μόνο αν έρχονται μ’ ένα καράβι, οποιαδήποτε όμως μεγαλύτερη δύναμη να τη θεωρούν εχθρική. Αυτά πρότειναν κι ανάγκασαν τον λαό να τα επικυρώσει. Έστειλαν αμέσως πρέσβεις στην Αθήνα για να εξηγήσουν όσο το δυνατόν καλύτερα τα όσα είχαν συμβεί και για να πείσουν όσους Κερκυραίους είχαν καταφύγει εκεί, να μην κινηθούν εχθρικά, κι αυτό επειδή φοβόνταν αντεπανάσταση.
[72.1] Ἐλθόντων δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τούς τε πρέσβεις ὡς νεωτερίζοντας ξυλλαβόντες, καὶ ὅσους ἔπεισαν, κατέθεντο ἐς Αἴγιναν.
[2] Ἐν δὲ τούτῳ τῶν Κερκυραίων οἱ ἔχοντες τὰ πράγματα ἐλθούσης τριήρους Κορινθίας καὶ Λακεδαιμονίων πρέσβεων ἐπιτίθενται τῷ δήμῳ, καὶ μαχόμενοι ἐνίκησαν. [3] Ἀφικομένης δὲ νυκτὸς ὁ μὲν δῆμος ἐς τὴν ἀκρόπολιν καὶ τὰ μετέωρα τῆς πόλεως καταφεύγει καὶ αὐτοῦ ξυλλεγεὶς ἱδρύθη, καὶ τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα εἶχον· οἱ δὲ τήν τε ἀγορὰν κατέλαβον, οὗπερ οἱ πολλοὶ ᾤκουν αὐτῶν, καὶ τὸν λιμένα τὸν πρὸς αὐτῇ καὶ πρὸς τὴν ἤπειρον.
Αλλά όταν έφτασαν στην Αθήνα οι απεσταλμένοι, οι Αθηναίοι θεωρώντας τους υποκινητές της επανάστασης τους συνέλαβαν, και μαζί με όσους είχαν πειστεί στα λόγια τους τούς πήγαν και τους άφησαν στην Αίγινα.
Στο μεταξύ οι ολιγαρχικοί που είχαν τώρα στα χέρια τους την κατάσταση στην Κέρκυρα, όταν έφτασε κ’ ένα πολεμικό καράβι από την Κόρινθο και πρέσβεις των Λακεδαιμονίων, έκαναν επίθεση εναντίον των δημοκρατικών και τους νίκησαν στη συμπλοκή που έγινε. Όταν όμως νύχτωσε οι δημοκρατικοί κατέφυγαν στην Ακρόπολη και στ’ άλλα υψώματα της πολιτείας, κι αφού μαζεύτηκαν, εγκαταστάθηκαν εκεί, κι είχαν στον έλεγχό τους και το Υλλαϊκό λιμάνι. Οι άλλοι (οι ολιγαρχικοί) έπιασαν την αγορά, όπου έμεναν οι περισσότεροι από αυτούς, και το γειτονικό λιμάνι που βλέπει προς την απέναντι στεριά.
[73.1] Tῇ δ᾽ ὑστεραίᾳ ἠκροβολίσαντό τε ὀλίγα καὶ ἐς τοὺς ἀγροὺς περιέπεμπον ἀμφότεροι, τοὺς δούλους παρακαλοῦντές τε καὶ ἐλευθερίαν ὑπισχνούμενοι· καὶ τῷ μὲν δήμῳ τῶν οἰκετῶν τὸ πλῆθος παρεγένετο ξύμμαχον, τοῖς δ᾽ ἑτέροις ἐκ τῆς ἠπείρου ἐπίκουροι ὀκτακόσιοι.
Την επόμενη μέρα έγιναν μερικές μικροσυμπλοκές κ’ έστειλαν κ’ οι δύο παρατάξεις αντιπροσώπους στην ύπαιθρο για να προσεταιρισθούν τους δούλους υποσχόμενοι ελευθερία. Οι περισσότεροι από τους δούλους πήγαν με το μέρος των δημοκρατικών, ενώ οκτακόσιοι μισθοφόροι ήρθαν απ’ την αντικρινή στεριά να ενισχύσουν τους ολιγαρχικούς.
[74.1] Διαλιπούσης δ᾽ ἡμέρας μάχη αὖθις γίγνεται καὶ νικᾷ ὁ δῆμος χωρίων τε ἰσχύι καὶ πλήθει προύχων· αἵ τε γυναῖκες αὐτοῖς τολμηρῶς ξυνεπελάβοντο βάλλουσαι ἀπὸ τῶν οἰκιῶν τῷ κεράμῳ καὶ παρὰ φύσιν ὑπομένουσαι τὸν θόρυβον. [2] Γενομένης δὲ τῆς τροπῆς περὶ δείλην ὀψίαν, δείσαντες οἱ ὀλίγοι μὴ αὐτοβοεὶ ὁ δῆμος τοῦ τε νεωρίου κρατήσειεν ἐπελθὼν καὶ σφᾶς διαφθείρειεν, ἐμπιπρᾶσι τὰς οἰκίας τὰς ἐν κύκλῳ τῆς ἀγορᾶς καὶ τὰς ξυνοικίας, ὅπως μὴ ᾖ ἔφοδος, φειδόμενοι οὔτε οἰκείας οὔτε ἀλλοτρίας, ὥστε καὶ χρήματα πολλὰ ἐμπόρων κατεκαύθη καὶ ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν.
Κι αφού πέρασε κι αυτή η μέρα έγινε πάλι μάχη και νίκησαν οι δημοκρατικοί, επειδή είχαν θέσεις οχυρές και αριθμητική υπεροχή. Και οι γυναίκες ακόμη τους βοήθησαν με πολλή τόλμη ρίχνοντας κεραμίδια από τις στέγες των σπιτιών κι αντέχοντας στην ταραχή της μάχης καλύτερα απ’ ό,τι συνήθως ταιριάζει στο φυσικό τους. Κι όταν γύρισε η μάχη ενάντιά τους αργά το σούρουπο, φοβήθηκαν οι ολιγαρχικοί μήπως οι δημοκρατικοί επάνω στην ορμή τους κάνουν έφοδο, πιάσουν το λιμάνι και τους σκοτώσουν όλους, γι’ αυτό βάλανε φωτιά στα σπίτια τους γύρω στην αγορά και στις λαϊκές πολυκατοικίες, για να μην τους γίνει επίθεση, χωρίς να λυπηθούν ούτε τα δικά τους ούτε τα ξένα σπίτια. Έτσι κάηκαν πολλά εμπορεύματα και παρά λίγο θα είχε καταστραφεί όλη η πολιτεία αν είχε φυσήξει άνεμος ευνοϊκός για να εξαπλωθεί η πυρκαγιά.
[3] Καὶ οἱ μὲν παυσάμενοι τῆς μάχης ὡς ἑκάτεροι ἡσυχάσαντες τὴν νύκτα ἐν φυλακῇ ἦσαν· καὶ ἡ Κορινθία ναῦς τοῦ δήμου κεκρατηκότος ὑπεξανήγετο, καὶ τῶν ἐπικούρων οἱ πολλοὶ ἐς τὴν ἤπειρον λαθόντες διεκομίσθησαν.
Σταμάτησε η μάχη και οι δύο παρατάξεις έμειναν στις θέσεις τους σ’ επιφυλακή όλη τη νύχτα. Μετά τη νίκη των δημοκρατικών, το κορινθιακό καράβι έφυγε κρυφά απ’ το λιμάνι και οι περισσότεροι από τους μισθοφόρους έφυγαν κι αυτοί κρυφά στην απέναντι ακτή.
Ερμηνευτικά σχόλια
δράσαντες... ξυγκαλέσαντες
Ασφαλώς δεν έκαναν όλα αυτά μόνοι τους οι πέντε Κερκυραίοι ολιγαρχικοί, αλλά με τη βοήθεια των ομοϊδεατών τους και ιδιαίτερα εκείνων που ήταν αιχμάλωτοι από την Κόρινθο. Αξιοπρόσεκτη είναι η προσπάθεια των ολίγων να προσδώσουν μία επίφαση δημοκρατικής νομιμότητας στο όλο εγχείρημά τους, αφού αμέσως μετά το φόνο των πολιτικών τους αντιπάλων συγκαλούν το δήμο.
ταῦτα καὶ βέλτιστα...δέχεσθαι
Μετά τη δολοφονία των αρχηγών των δημοκρατικών οι ολιγαρχικοί συγκέντρωσαν την εκκλησία του δήμου και τόνισαν ότι οι τρέχουσες εξελίξεις ήταν συμφέρουσες για την Κέρκυρα, διότι έτσι το νησί δε διέτρεχε τον κίνδυνο υποδούλωσής του στην Αθήνα. Επισήμαναν ακόμη την αναγκαιότητα τήρησης ουδετερότητας υπό όρους, γεγονός που σήμαινε διάλυση της επιμαχίας με την Αθήνα, όχι όμως και ολοκληρωτική αποκοπή των δεσμών της Κέρκυρας με την υπερδύναμη αυτή της εποχής.
μιᾷ νηί... ἡγεῖσθαι
Η παρουσία δηλαδή περισσότερων του ενός πλοίων θα έπρεπε να θεωρείται ενέργεια εχθρική και να οδηγεί σε πολεμική κινητοποίηση. Ουσιαστικά η απόφαση αυτή ακυρώνει πρακτικά την αμυντική συμμαχία Αθηναίων-Κερκυραίων. Πρέπει να σημειωθεί πάντως εδώ ότι η πολιτική της ουδετερότητας, της απεμπλοκής δηλαδή της Κέρκυρας από τον πόλεμο, ήταν συνετή. Αυτό βέβαια δεν αναιρεί τον αρχικό σκοπό των ολιγαρχικών, που ήταν να εγκαταστήσουν την ολιγαρχία στην Κέρκυρα.
ἐπικυρῶσαι ἠνάγκασαν τὴν γνώμην
Οι ολιγαρχικοί με το κλίμα ψυχολογικής βίας και τρομοκρατίας που δημιουργούν εξαναγκάζουν τους Κερκυραίους να επικυρώσουν την πρότασή τους για ουδετερότητα. Καταλύεται έτσι η ίδια η ουσία της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, δηλαδή η ελευθερία στη λήψη των αποφάσεων. Η πολιτική αυτή φενάκη των ολίγων εκφράζεται εναργέστατα από τις ίδιες τις αντιφατικές ενέργειές τους: από τη μια συγκαλούν την εκκλησία του δήμου, από την άλλη όμως δεσμεύουν τη βούληση του δημοκρατικού αυτού οργάνου.
πέμπουσι... πρέσβεις
Η αποστολή πρέσβεων στην Αθήνα είναι ένας διπλωματικός ελιγμός των ολιγαρχικών. Ο Θουκυδίδης δεν κάνει λόγο για αντίστοιχη κίνηση με αποδέκτη τη Σπάρτη, διότι προφανώς η νέα κατάσταση, που διαμορφωνόταν στην Κέρκυρα, ήταν ευνοϊκή γι' αυτήν.
περί τε τῶν πεπραγμένων... πράσσειν
Η πρεσβεία που στάλθηκε στην Αθήνα ήταν επιφορτισμένη με διπλό σκοπό: αφενός να πείσει τους Αθηναίους ότι οι εξελίξεις στην Κέρκυρα ήταν συμφέρουσες και γι' αυτούς, αφετέρου να διεγείρει τη φιλοπατρία των δημοκρατικών Κερκυραίων που είχαν καταφύγει στην Αθήνα, ώστε να μην προσπαθήσουν να ανατρέψουν τη νέα πολιτική κατάσταση που δημιουργήθηκε στο νησί.
ὅπως μή τις ἐπιστροφὴ γένηται
Αυτό που επιδιώκουν να πετύχουν οι ολιγαρχικοί είναι να αποτραπεί οποιαδήποτε αντίδραση στη νέα πολιτική κατάσταση που το πραξικόπημά τους διαμόρφωσε. Πρέπει να τονιστεί εδώ ότι οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί δεν είναι μόνο δολοφόνοι, αλλά και αναίσχυντοι δολοπλόκοι, κι αυτό διότι προσπαθούν να διεγείρουν τα αισθήματα φιλοπατρίας εκείνων, τους οποίους ήθελαν να φονεύσουν.
Κεφ.72 ἐλθόντων δὲ οἱ Ἀθηναῖοι... Αἴγιναν
Η αντίδραση των Αθηναίων υπήρξε άμεση. Συνέλαβαν τους πρέσβεις, καθώς και όσους από τους Κερκυραίους συντάχθηκαν τώρα μαζί τους (πρόκειται για τους Κερκυραίους που είχαν προηγουμένως καταφύγει στην Αθήνα) και τους συγκέντρωσαν στην Αίγινα. Η σύλληψη των πρέσβεων, που θεωρούνταν πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα, αντιστρατεύεται τους κανόνες του «διεθνούς δικαίου» της εποχής. Ωστόσο η ενέργεια των Αθηναίων δικαιολογείται στην παρούσα περίπτωση από την κατάλυση της έννομης τάξης που προηγήθηκε στην Κέρκυρα και από την ανάρμοστη δράση των ίδιων των πρέσβεων στην Αθήνα. Ο Θουκυδίδης δεν κάνει ξανά λόγο στο έργο του για την τύχη αυτών των ομήρων.
Ἐν δὲ τούτῳ... ἐνίκησαν
Η άφιξη ενός πολεμικού πλοίου από την Κόρινθο και των Λακεδαιμονίων πρέσβεων παρέχει την αναμενόμενη ευκαιρία στους ολιγαρχικούς, οι οποίοι επιτίθενται κατά των δημοκρατικών και τους νικούν σε μάχη. Ο φόνος του Πειθία (3.70.6) είναι η αρχή του εμφυλίου πολέμου, αλλά από το σημείο αυτό της θουκυδίδειας αφήγησης (72.2) η εμφύλια σύρραξη γενικεύεται και οι δύο αντίπαλες παρατάξεις θα οδηγηθούν σε φρικαλεότητες. Είναι σαφές ότι η νέα σπαρτιατική αποστολή που έσπευσε στην Κέρκυρα στάλθηκε ως άμεση αντίδραση στις προηγηθείσες ενέργειες των Αθηναίων και είχε σκοπό την ανάληψη δραστικών πρωτοβουλιών και τη δυναμική εκκαθάριση της πολιτικής κατάστασης προς όφελος των Κερκυραίων ολιγαρχικών και κατ' επέκταση των συμφερόντων της Σπάρτης. Η παρέμβαση της Σπάρτης στα εσωτερικά της Κέρκυρας είναι πλέον απροκάλυπτη.
καὶ τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα εἶχον
Η πόλη της Κέρκυρας είχε δύο λιμάνια, το λιμάνι του Αλκίνου, το οποίο βρισκόταν κοντά στην αγορά και απέναντι στην Ήπειρο και σήμερα ονομάζεται Καστράδες, και το Υλλαϊκό ή, κατά τον Απολλώνιο το Ρόδιο, Υλλικό, στο μέσο του οποίου βρίσκεται το Ποντικονήσι ή Κοντυλονήσι. Πιστεύεται μάλιστα ότι το Ποντικονήσι είναι το πετρωμένο από τον Ποσειδώνα πλοίο των Φαιάκων, που κατά τον Όμηρο (Οδυσσ. ε, 152) μετέφερε τον Οδυσσέα στην Ιθάκη. Σήμερα ο Υλλαϊκός λιμένας ονομάζεται Πέραμα και Καλικιόπουλο.
τήν τε ἀγορὰν κατέλαβον
Η αγορά βρισκόταν χαμηλά στους πρόποδες ενός λόφου.
τὸν λιμένα τὸν πρὸς αὐτῇ
Οι δημοκρατικοί κατέλαβαν τα υψηλά μέρη και την ακρόπολη, ενώ οι ολιγαρχικοί τα χαμηλά και το λιμάνι. Οι Κερκυραίοι βρίσκονται έτσι διχασμένοι σε δύο αντίπαλες παρατάξεις και έτοιμοι να επιδοθούν σε εμφύλιο σπαραγμό.
δούλους...ὑπισχνούμενοι
Η απεγνωσμένη προσπάθεια επικράτησης σε βάρος των αντιπάλων τους, η ένταση του αγώνα και η όξυνση των πολιτικών παθών οδηγούν την καθεμία από τις αντίπαλες παρατάξεις στην πρόσκληση των δούλων, προκειμένου να ενισχύσουν το δυναμικό τους. Πρόκειται για ασυνήθιστο γεγονός, όμως στα πλαίσια μιας τόσο έντονης εμφύλιας διαμάχης, οι δούλοι, που υπερέβαιναν τότε το μισό πληθυσμό της Κέρκυρας, αποτελούσαν ικανή αριθμητικά ενίσχυση για κάθε αντιμαχόμενη παράταξη.
τῶν οἰκετῶν τὸ πλῆθος 
Οι οἰκέται ανήκουν από άποψη δικαιωμάτων στην τάξη των δούλων αλλά βρίσκονται σε σχετικά καλύτερη θέση από τους άλλους. Ζουν μέσα στο σπίτι του κυρίου τους ως υπηρετικό προσωπικό και πολλές φορές είναι πρόσωπα ειλικρινά αφοσιωμένα στην οικογένεια του αφεντικού τους.
«Και ως προς το χωρίο αυτό {Κεφ. 73} πρέπει να παρατηρηθεί ότι η δράση των δούλων, η ύπαρξη των οποίων θεωρείται αυτονόητη και δεδομένη, καθορίζεται από τις δραστηριότητες και αντιθέσεις των ελευθέρων και αποτελεί συμπλήρωμα τους ή μέσο για την επίτευξη των σκοπών τους... Από την πληροφορία αυτή του Θουκυδίδη συνάγεται ότι οι δούλοι αποτελούν υπολογίσιμο παράγοντα, τουλάχιστον στην Κέρκυρα. Διαφορετικά οι δημοκρατικοί δε θα ζητούσαν τη βοήθειά τους. Δεν έχουν όμως επιδιώξεις ή σκοπούς διαφορετικούς από αυτούς των ελευθέρων. Το γεγονός ότι οι περισσότεροι δούλοι ακολούθησαν τους δημοκρατικούς στην Κέρκυρα ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι η συμπεριφορά των δημοκρατικών ήταν πιο ήπια απέναντι στους δούλους από τη συμπεριφορά των ολιγαρχικών. Πάντως ο Θουκυδίδης δεν ενδιαφέρεται να αιτιολογήσει αυτό το περιστατικό».
(Α. Μπαγιόνας, Η σκέψη του Θουκυδίδη και η σύγχρονη αντίληψη για την ιστορία, Π.Ε.Φ. σεμινάριο 8, σ. 78).
(Α. Μπαγιόνας, Η σκέψη του Θουκυδίδη και η σύγχρονη αντίληψη για την ιστορία, Π.Ε.Φ. σεμινάριο 8, σ. 78).
καὶ τῷ μὲν δήμῳ...ξύμμαχον
Λογική εξέλιξη, καθώς η τάξη των δούλων ιδεολογικά και κοινωνικά αισθανόταν εγγύτερα στους δημοκρατικούς παρά στους ολιγαρχικούς (βλ. παράθεμα).
ἐκ τῆς ἠπείρου ἐπίκουροι
Οι ολιγαρχικοί είχαν την οικονομική δυνατότητα να προσλάβουν μισθοφορικά στρατεύματα, για να εξισωθούν αριθμητικά με τους δημοκρατικούς, που ενισχύθηκαν σημαντικά από τους δούλους.
διαλιπούσης δ' ἡμέρας
Δεν είναι λογικό να υποθέσουμε ότι πρόκειται για την ημέρα, κατά την οποία σημειώθηκαν οι αψιμαχίες. Κι αυτό διότι είναι προφανές πως θα χρειάστηκε κάποιος χρόνος, ώσπου να συγκεντρωθούν οι δούλοι και να φτάσουν οι μισθοφόροι από την απέναντι πλευρά.
νικᾷ,... προύχων
Η κατάσταση αντιστρέφεται υπέρ του δήμου, ο οποίος νικά λόγω της αριθμητικής του υπεροχής και της κατάληψης των πλέον καίριων θέσεων.
αἵ τ ε γυναῖκες...θόρυβον
Ιδιαίτερη προβολή από το Θουκυδίδη του ενεργού ρόλου των γυναικών στις συγκρούσεις, καθώς και της ψυχραιμίας και της τόλμης που αυτές επέδειξαν. Οι γυναίκες θορυβούνται και δεν υπομένουν συνήθως εύκολα τους πολεμικούς κινδύνους. Έχουν δηλαδή αντοχή αμυντική και όχι ορμή επιθετική. Εντούτοις, όταν απειλούνται τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή, όπως συμβαίνει εδώ, η πατρίδα τους, δείχνουν τόλμη που υπερβαίνει τη γυναικεία τους φύση.
περὶ δείλην ὀψίαν
Αργά το σούρουπο· η ημέρα χωριζόταν σε πρωὶ ή πρῴ (από την ανατολή του ήλιου μέχρι τις 9), σε πλήθουσα ἀγορά (9-12), σε μέσον ἡμέρας ή μεσημβρία (12-2 μ.μ.) και σε δείλη (2-6 μ.μ.). Υποδιαιρούσαν δε το τελευταίο αυτό χρονικό διάστημα σε δείλη πρωία (2-4 μ.μ.) και δείλη ὀψία (4-6 μ.μ.) και το κατοπινό χρονικό διάστημα ονομαζόταν ἑσπέρα.
δείσαντες οἱ λίγοι... ἐμπιπρᾶσι τὰς οἰκίας τὰς ἐν κύκλῳ τῆς ἀγορᾶς...
Παρακολουθούμε τη γενίκευση του εμφυλίου, αφού οι δύο αντίπαλες παρατάξεις καταφεύγουν σε όλα τα δυνατά μέσα (στρατολόγηση δούλων, εμπρησμοί), προκειμένου να επικρατήσουν. Ο εμπρησμός της πόλης είναι μια απονενοημένη ενέργεια των ολιγαρχικών υποκινούμενη από το φόβο τους, μήπως οι αντίπαλοι τους καταλάβουν το λιμάνι του Αλκίνου και κυρίως το ναύσταθμό του. Τα νεώρια συνήθως περιβάλλονταν από τείχος, για το οποίο όμως εδώ δε γίνεται λόγος, ίσως όμως εννοείται.
ὅπως μὴ ᾖ ἔφοδος
Αναφορά στο λόγο του εμπρησμού. Έχει παρατηρηθεί ωστόσο ότι ο εμπρησμός καθιστούσε πιο προσιτή την αγορά στον εχθρό, γεγονός που μας κάνει να υποθέσουμε ότι η φωτιά αποσκοπούσε στην καθυστέρηση της επίθεσης των δημοκρατικών.
καὶ ἡ Κορινθία ναῦς
Είναι το κορινθιακό πλοίο που μετέφερε τους πρέσβεις των Σπαρτιατών και έδωσε το έναυσμα της σύγκρουσης (3.72.2). Οι Κορίνθιοι απεσταλμένοι και οι μισθοφόροι, μόλις είδαν ότι η σύγκρουση εξελίσσεται υπέρ των δημοκρατικών, έφυγαν κρυφά από την Κέρκυρα (η πρόθεση ὑπὸ του ρ. ὑπεξανήγετο δηλώνει ακριβώς τον κρυφό τρόπο), φοβούμενοι, μήπως συλληφθούν κι αυτοί αιχμάλωτοι από τους νικητές δημοκρατικούς.
Ερωτήσεις - ασκήσεις
Κεφ. 71-74
1. Να καταγράψετε τις ενέργειες των ολιγαρχικών μετά τη δολοφονία των αρχηγών των δημοκρατικών και να επιχειρήσετε να τις αιτιολογήσετε, εντάσσοντάς τες σε ένα γενικότερο πολιτικό σχέδιο δράσης. Να αναλύσετε κάθε πτυχή αυτού του σχεδίου. Πώς εντάσσεται σε αυτό το σχέδιο η απόφαση για ουδετερότητα της Κέρκυρας και η αποστολή πρέσβεων στην Αθήνα; (Κεφ. 71)
Οι ενέργειες των ολιγαρχικών
Οι ολιγαρχικοί μετά τη δολοφονία των αρχηγών της δημοκρατικής παράταξης: α) κάλεσαν σε συνέλευση τους πολίτες της Κέρκυρας, β) αιτιολόγησαν τη βίαιη πράξη τους ισχυριζόμενοι πως με αυτό τον τρόπο δεν υπήρχε πια κίνδυνος να υποδουλωθούν στους Αθηναίους, και άρα διέκοψαν μονομερώς την αμυντική συμμαχία με την Αθήνα, γ) ενημέρωσαν για την απόφασή τους να τηρηθεί αυστηρή ουδετερότητα, θέτοντας τέτοιους όρους που καθιστούσαν και στην πράξη ανενεργή την επιμαχία με τους Αθηναίους, δ) ανάγκασαν με το κλίμα τρομοκρατίας που επικρατούσε τους Κερκυραίους να επικυρώσουν τις αποφάσεις τους, και ε) έστειλαν πρέσβεις στην Αθήνα.
Το πολιτικό σχέδιο δράσης
Το πολιτικό σχέδιο των ολιγαρχικών προέβλεπε προφανώς τη μελλοντική σύνδεση της Κέρκυρας με τις ολιγαρχικές δυνάμεις της Πελοποννήσου, αλλά είχε ως άμεσο στόχο την απομάκρυνση του νησιού από την επιρροή της Αθήνας, και φυσικά την εδραίωση της ολιγαρχίας στην Κέρκυρα.
Αιτιολόγηση των ενεργειών & ανάλυση πτυχών του σχεδίου
Η σύγκληση των πολιτών της Κέρκυρας αποσκοπούσε στο να δοθεί μια επίφαση δημοκρατικής νομιμότητας σε όσα οι ολιγαρχικοί είχαν προαποφασίσει, έστω κι αν η επικύρωση αυτών των αποφάσεων θα γινόταν καταναγκαστικά απ’ την εκκλησία του δήμου, όπου οι πολίτες θα έδιναν την έγκρισή τους υπό καθεστώς βίας και εκφοβισμού.
Οι ολιγαρχικοί, μάλιστα, επιχειρούν να δικαιολογήσουν τις ακραίες πράξεις τους στους πολίτες ισχυριζόμενοι πως με αυτό τον τρόπο διαφυλάττουν το νησί από μια επικίνδυνη συνεργασία και συμμαχία με τους Αθηναίους, που θα σήμαινε ουσιαστικά την υποδούλωση των Κερκυραίων. Η προσπάθεια αυτή να δικαιολογήσουν τη δολοφονία των αρχηγών της δημοκρατικής παράταξης αποτελούσε ίσως μια ύστατη προσπάθεια να πείσουν κάποιους απ’ τους Κερκυραίους για τα αισθήματα φιλοπατρίας που τους διέκριναν. Οι ολιγαρχικοί ήθελαν να δημιουργηθεί η εντύπωση πως απώτερο κίνητρό τους δεν ήταν παρά το ενδιαφέρον τους για το καλό της πατρίδας, έστω κι αν οι ίδιοι ενεργούσαν απλώς ως όργανα της πολιτικής των Κορίνθιων, και άρα η αφοσίωσή τους ανήκε στην Κόρινθο και όχι στην Κέρκυρα.
Σημαντική πτυχή, άλλωστε, του σχεδίου τους ήταν η εδραίωση της ολιγαρχίας στην Κέρκυρα, ώστε να καταστεί εφικτή η μελλοντική προσάρτηση της Κέρκυρας στην Πελοποννησιακή συμμαχία. Οι ολιγαρχικοί προφανώς θεωρούσαν πως η Κόρινθος και η Σπάρτη ανταποκρίνονταν σε επίπεδο πολιτικής ιδεολογίας καλύτερα στις προσδοκίες τους, ιδίως αφού μια συνεργασία μαζί τους θα σήμαινε πως η ολιγαρχική παράταξη θα είχε τον έλεγχο του νησιού, ενώ αντιμετώπιζαν εντελώς αρνητικά το ενδεχόμενο συνεργασίας με τη δημοκρατική Αθήνα, μιας και κάτι τέτοιο θα σήμαινε την επικράτηση της δημοκρατικής παράταξης στο νησί, και άρα τη δική τους περιθωριοποίηση.
Μπορούμε, επομένως, να διαπιστώσουμε μια ταύτιση στη σκέψη των ολιγαρχικών της δικής τους προσωπικής ανόδου στην εξουσία με τα ευρύτερα συμφέροντα του νησιού τους. Βέβαια, η Κέρκυρα είχε ήδη μακροχρόνια ολιγαρχική παράδοση και στενούς δεσμούς με την Κόρινθο, οπότε η επίμονη προσπάθεια επανασύνδεσης μαζί της εξέφραζε και την επιθυμία διατήρησης του παραδοσιακού τρόπου λειτουργίας των πολιτικών πραγμάτων. Ενώ, αξίζει να προσεχθεί πως οι ολιγαρχικοί δεν θέλησαν να τερματίσουν την ουδετερότητα του νησιού, κηρύσσοντας ανοιχτά την προσχώρηση της Κέρκυρας στην συμμαχία των Πελοποννησίων, καθώς θεώρησαν πως κάτι τέτοιο θα δυσχέραινε την ήδη τεταμένη κατάσταση, αφού θα προκαλούσε την αντίδραση της Αθήνας.
Ουδετερότητα & αποστολή πρέσβεων στην Αθήνα
Η διατήρηση της ουδετερότητας είναι εξαιρετικά κρίσιμη για την πορεία του σχεδίου των ολιγαρχικών, αφού τους διασφαλίζει τον αναγκαίο χρόνο να εδραιώσουν την εξουσία τους και ίσως να επηρεάσουν κάποια μεγαλύτερη μερίδα πολιτών σχετικά με το ορθό της τακτικής τους. Μια οποιαδήποτε παρέκκλιση από την αρχή της ουδετερότητας θα προκαλούσε είτε την άμεση παρέμβαση των Αθηναίων είτε γενικότερα την εμπλοκή της Κέρκυρας σε ριψοκίνδυνες πολεμικές συγκρούσεις, που θα μπορούσαν να ανατρέψουν πλήρως τους σχεδιασμούς των ολιγαρχικών.
Η πρεσβεία που στάλθηκε στην Αθήνα ήταν επιφορτισμένη με διπλό σκοπό: αφενός να πείσει τους Αθηναίους ότι οι εξελίξεις στην Κέρκυρα ήταν συμφέρουσες και γι’ αυτούς, αφετέρου να διεγείρει τη φιλοπατρία των δημοκρατικών Κερκυραίων που είχαν καταφύγει στην Αθήνα, ώστε να μην προσπαθήσουν να ανατρέψουν τη νέα πολιτική κατάσταση που δημιουργήθηκε στο νησί. Αυτό που επιδιώκουν να πετύχουν οι ολιγαρχικοί είναι να αποτραπεί οποιαδήποτε αντίδραση στη νέα πολιτική κατάσταση που το πραξικόπημά τους διαμόρφωσε. Πρέπει να τονιστεί εδώ ότι οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί δεν είναι μόνο δολοφόνοι, αλλά και αναίσχυντοι δολοπλόκοι, κι αυτό διότι προσπαθούν να διεγείρουν τα αισθήματα φιλοπατρίας εκείνων, τους οποίους ήθελαν να φονεύσουν.
2. ξυγκαλέσαντες Κερκυραίους... ἐπικυρῶσαι ἠνάγκασαν τὴν γνώμην (71.1): Να εξηγήσετε και να σχολιάσετε την αντιφατικότητα των φράσεων αυτών.
Οι ολιγαρχικοί με το κλίμα ψυχολογικής βίας και τρομοκρατίας που δημιουργούν εξαναγκάζουν τους Κερκυραίους να επικυρώσουν την πρότασή τους για ουδετερότητα. Καταλύεται έτσι η ίδια η ουσία της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, δηλαδή η ελευθερία στη λήψη των αποφάσεων. Η πολιτική αυτή φενάκη των ολίγων εκφράζεται εναργέστατα από τις ίδιες τις αντιφατικές ενέργειές τους: από τη μια συγκαλούν την εκκλησία του δήμου, από την άλλη όμως δεσμεύουν τη βούληση του δημοκρατικού αυτού οργάνου.
Η σύγκληση της εκκλησίας του δήμου προκαλεί την εντύπωση πως οι ολιγαρχικοί έχουν την πρόθεση να ακούσουν και να σεβαστούν τη γνώμη των πολιτών. Στην πραγματικότητα, όμως, το μόνο που τους απασχολεί είναι να δοθεί μιαν επίφαση δημοκρατικότητας σε όσα έχουν αποφασίσει να κάνουν. Έτσι, οι πολίτες καλούνται, όχι όπως θα συνέβαινε σε μια δημοκρατική πολιτεία, για να εκφράσουν τη βούλησή τους, αλλά για να δώσουν εξαναγκαστικά την έγκρισή τους στις αποφάσεις των ολιγαρχικών.
3. Προσπαθήστε να φανταστείτε τα επιχειρήματα με τα οποία κάθε πλευρά αποπειράθηκε να προσεταιριστεί τους δούλους. Γιατί τελικά τα επιχειρήματα των δημοκρατικών αποδείχτηκαν πιο ισχυρά; (Κεφ. 73)
[Η τάξη των δούλων ιδεολογικά και κοινωνικά αισθανόταν εγγύτερα στους δημοκρατικούς παρά στους ολιγαρχικούς.]
Επί της ουσίας κι οι δύο παρατάξεις θα προσπάθησαν να προσεγγίσουν τους δούλους με παρόμοιες υποσχέσεις για βελτίωση των όρων διαβίωσης και εργασίας, καθώς και με το ενδεχόμενο της απελευθέρωσής τους. Ωστόσο, για τους ολιγαρχικούς θα ήταν σαφώς πιο δύσκολο να πείσουν τους δούλους για την ειλικρίνεια των προθέσεών τους, αφού η στάση τους υπήρξε πάντοτε πιο άτεγκτη, και ιδίως μετά τα πρόσφατα γεγονότα ακραίας βίας απ’ τη μεριά τους. Έτσι, το πιθανότερο είναι πως θα προσπάθησαν να τους παρουσιάσουν με τα μελανότερα χρώματα την κατάσταση που θα διαμορφωνόταν στο νησί, αν οι Κερκυραίοι επέλεγαν να συμμαχήσουν με τους Αθηναίους, παρουσιάζοντας ίσως την πιθανότητα πολεμικών συρράξεων στο νησί, και αναφέροντας πιθανούς κινδύνους για την ασφάλειά τους.
Από την άλλη, οι δημοκρατικοί θα μπορούσαν ευκολότερα να προσεγγίσουν τους δούλους, αφού η δική τους στάση ήταν διαχρονικά πιο ήπια, και άρα οι δικές τους υποσχέσεις θα εκλαμβάνονταν ως πιο αξιόπιστες. Οι δημοκρατικοί, μάλιστα, θα μπορούσαν να τονίσουν στους δούλους την σκληρότητα των ολιγαρχικών και τον αυταρχισμό τους, καθιστώντας έτσι σαφές πως δεν θα ήταν ποτέ λογικό να περιμένουν απ’ αυτούς την απελευθέρωσή τους ή έστω μια πραγματική βελτίωση στις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης.
Μεταξύ, άλλωστε, των δύο παρατάξεων υπήρχαν ουσιαστικές διαφορές που καθιστούσαν την ιδεολογία και τις πρακτικές των δημοκρατικών σαφώς προτιμότερες για τους δούλους. Σε αντίθεση, δηλαδή, με τον αυταρχισμό και τις αριστοκρατικές αντιλήψεις των ολιγαρχικών, οι δημοκρατικοί ήταν περισσότερο διαλλακτικοί και πιο ανθρώπινοι απέναντι στους δούλους, γεγονός που προσέδιδε μεγαλύτερη αξιοπιστία στις υποσχέσεις τους.
4. Ο Θουκυδίδης αναφερόμενος στη στάση των γυναικών γράφει (74.1): καὶ παρὰ φύσιν ὑπομένουσαι τὸν θόρυβον. Πώς ερμηνεύετε την έκφραση παρὰ φύσιν;
Ιδιαίτερη προβολή από το Θουκυδίδη του ενεργού ρόλου των γυναικών στις συγκρούσεις, καθώς και της ψυχραιμίας και της τόλμης που αυτές επέδειξαν. Οι γυναίκες θορυβούνται και δεν υπομένουν συνήθως εύκολα τους πολεμικούς κινδύνους. Έχουν δηλαδή αντοχή αμυντική και όχι ορμή επιθετική. Εντούτοις, όταν απειλούνται τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή, όπως συμβαίνει εδώ, η πατρίδα τους, δείχνουν τόλμη που υπερβαίνει τη γυναικεία τους φύση.
Με την έκφραση παρὰ φύσιν (σε αντίθεση προς τη γυναικεία φύση), ο ιστορικός θέλει να τονίσει πως στις κρίσιμες εκείνες στιγμές συμμετείχαν ενεργά ακόμη κι οι γυναίκες, οι οποίες εκ φύσεως απέχουν συνήθως από τις πράξεις πολέμου. Ενώ, όμως, οι γυναίκες απεχθάνονται τις αιματοχυσίες, τις δολοφονίες και τις βιαιότητες που χαρακτηρίζουν τις πολεμικές συγκρούσεις, όταν θεωρήσουν πως κινδυνεύει κάτι ιερό για εκείνες, όπως είναι η πατρίδα κι η οικογένειά τους, τότε ξεπερνούν τους ηθικούς δισταγμούς και τις ευαισθησίες τους, και συμμετέχουν με θάρρος στις συγκρούσεις.
5. Να επισημάνετε όλους τους παράγοντες που εξασφάλισαν τη νίκη στους δημοκρατικούς.
[Η κατάσταση αντιστρέφεται υπέρ του δήμου, ο οποίος νικά λόγω της αριθμητικής του υπεροχής και της κατάληψης των πλέον καίριων θέσεων.]
Η νίκη των δημοκρατικών οφείλεται στους εξής παράγοντες:
- υπερτερούσαν αριθμητικά των ολιγαρχικών, έχοντας μάλιστα διασφαλίσει την υποστήριξη του μεγαλύτερου μέρους των δούλων και συνάμα έχοντας και τη βοήθεια των γυναικών, οι οποίες λόγω του σημαντικού διακυβεύματος συμμετείχαν ενεργά στη μάχη
- είχαν καταλάβει καίριες θέσεις, όπως ήταν η ακρόπολη και το Υλλαϊκό λιμάνι, καθώς και τα ψηλότερα σημεία της πόλης που αποτελούσαν φυσικά οχυρά
- αγωνίζονταν με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα καθώς κινδύνευαν να χάσουν πλήρως την ελευθερία τους, αν ο έλεγχος περνούσε στους αυταρχικούς ολιγαρχικούς, κι η αποφασιστικότητά τους αυτή φαίνεται με τον πλέον σαφή τρόπο απ’ τη συμμετοχή των γυναικών κατά τη διάρκεια της τελευταίας κρίσιμης σύγκρουσης
- υπέρ των δημοκρατικών λειτούργησε και το γεγονός πως ένα σημαντικό τμήμα της δύναμης των ολιγαρχικών, οι οκτακόσιοι μισθοφόροι, δεν αγωνίζονταν για κάποιο υψηλό ιδανικό για το οποίο θα ήταν πρόθυμοι να θυσιαστούν, στοιχείο που έγινε προφανές όταν διέφυγαν κρυφά απ’ το νησί μόλις έγινε αντιληπτή η επικράτηση των δημοκρατικών.
6. Εξηγήστε τους λόγους που ώθησαν τους ολιγαρχικούς στον εμπρησμό της περιοχής γύρω από την αγορά (74.2). Πώς κρίνετε την ενέργειά τους αυτή;
[Ο εμπρησμός της πόλης είναι μια απονενοημένη ενέργεια των ολιγαρχικών υποκινούμενη από το φόβο τους, μήπως οι αντίπαλοι τους καταλάβουν το λιμάνι του Αλκίνου και κυρίως το ναύσταθμό του.]
Η δυναμική των δημοκρατικών στο πλαίσιο της εμφύλιας σύγκρουσης ήταν τέτοια, ώστε με μια συντονισμένη έφοδο θα μπορούσαν ενδεχομένως να καταλάβουν το λιμάνι του Αλκίνου, που μέχρι τότε ήταν υπό τον έλεγχο των ολιγαρχικών, και να τους στερήσουν έτσι τη δυνατότητα διαφυγής, αλλά και ανεφοδιασμού. Οι ολιγαρχικοί, επομένως, φοβήθηκαν πως κινδύνευαν να εγκλωβιστούν από τους δημοκρατικούς, και άρα να πέσουν θύματα του πολεμικού τους μένους, γι’ αυτό και κατέφυγαν σε μιαν ακραία πράξη αντιπερισπασμού, βάζοντας φωτιά στα σπίτια που βρίσκονταν γύρω στην αγορά.
Η πράξη αυτή των ολιγαρχικών, που ήταν αποτέλεσμα απελπισίας και φόβου, προκάλεσε σημαντικές καταστροφές, κι ενδεχομένως, αν βοηθούσε ο άνεμος, θα μπορούσε να είχε σημάνει τη συνολική καταστροφή της πόλης. Προχώρησαν άρα σε μια εγκληματική ενέργεια, χωρίς να λάβουν υπόψη τους όλες τις πιθανές συνέπειές της, και ίσως αδιαφορώντας για την έκταση αυτών των συνεπειών, καθώς το μόνο που τους απασχολούσε ήταν το πώς θα διασωθούν απ’ τους αντιπάλους τους.
7. α) Ποια σκοπιμότητα εξυπηρετούν οι ρηματικοί τύποι ὑπεξανήγετο - λαθόντες (74.3), με τους οποίους ο Θουκυδίδης αναφέρεται στην αποχώρηση του κορινθιακού πλοίου και των επικούρων αντίστοιχα; (Για την απάντησή σας να λάβετε υπόψη σας την ακριβή σημασία των λέξεων).
β) Με βάση την απάντησή σας στο πρώτο σκέλος της ερώτησης προβληματιστείτε πάνω στο γενικότερο ρόλο των «προστατών» στην ιστορική πορεία και δράση ενός λαού.
α. Οι δύο αυτοί ρηματικοί τύποι εμπεριέχουν την έννοια πως η πράξη που δηλώνουν γίνεται στα κρυφά: η πρόθεση ὑπὸ του ρ. ὑπεξανήγετο δηλώνει ακριβώς τον κρυφό τρόπο, και το ρήμα σημαίνει πως ανοίγομαι στα κρυφά, με προφυλάξεις, στο ανοιχτό πέλαγος, ενώ η μετοχή λαθόντες του ρήματος λανθάνω σημαίνει πως διαφεύγω την προσοχή. Εκείνο, λοιπόν, που ενδιαφέρει τον ιστορικό είναι να δηλωθεί εμφατικά πως τόσο οι Κορίνθιοι απεσταλμένοι, όσο και οι μισθοφόροι, μόλις είδαν ότι η σύγκρουση εξελίσσεται υπέρ των δημοκρατικών, έφυγαν κρυφά από την Κέρκυρα, φοβούμενοι, μήπως συλληφθούν κι αυτοί αιχμάλωτοι από τους νικητές δημοκρατικούς.
Είναι προφανής η θρασυδειλία, ιδίως των Κορίνθιων απεσταλμένων, οι οποίοι αφού υποκίνησαν τους εκεί ολιγαρχικούς σε μια πιο δυναμική εκκαθάριση της κατάστασης, προκαλώντας επί της ουσίας τη γενίκευση της εμφύλιας σύρραξης, επέλεξαν να φύγουν στα κρυφά μόλις κατάλαβαν πως οι δημοκρατικοί θα επικρατήσουν. Αντίστοιχη, βέβαια, υπήρξε και η στάση των μισθοφόρων, οι οποίοι ενώ δέχτηκαν να στηρίξουν την προσπάθεια των ολιγαρχικών, επέλεξαν να φύγουν κρυφά όταν διαπίστωσαν τη νίκη των δημοκρατικών. Οι ίδιοι άνθρωποι που θα καρπώνονταν τα οφέλη μιας ενδεχόμενης επικράτησης των ολιγαρχικών, δεν θέλησαν να υπομείνουν μαζί τους τις συνέπειες της ήττας τους, γεγονός που αποκαλύπτει τη σαθρότητα της υποτιθέμενης συμπαράστασης που προσέφεραν.
β. Η στάση των Κορίνθιων φανερώνει μια διαχρονική αλήθεια για τις προθέσεις εκείνων που εμφανίζονται ως προστάτες των λαών που βρίσκονται σε εμπόλεμη ή άλλως δύσκολη θέση. Το μόνο πραγματικό κίνητρο είναι η εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων, έστω κι αν προσπαθούν να προσδώσουν στις πράξεις του κάποια επίφαση φιλανθρωπίας ή ανιδιοτέλειας. Καμία πολιτεία και κανένα κράτος δεν διαμορφώνει την εξωτερική του πολιτική κατά τρόπο τυχαίο ή με γνώμονα την ανιδιοτελή προσφορά. Πρόκειται, άλλωστε, για μια κατάσταση γνώριμη στους Έλληνες ήδη από τα χρόνια της επανάστασης που οδήγησε στη δημιουργία του ελληνικού κράτους, όταν τα ευρωπαϊκά κράτη, αφού πρώτα αντιτάχθηκαν με σθένος στην προσπάθεια των επαναστατών, διεκδικούσαν ύστερα το ρόλο του προστάτη των Ελλήνων μόνο και μόνο για να μπορέσουν να εκμεταλλευτούν οικονομικά το τότε νεοσύστατο κράτος. Χαρακτηριστικά ως προς αυτό είναι τα λόγια του αγωνιστή Μακρυγιάννη: «Τους κατάτρεξαν οι Ευρωπαίγοι τους δυστυχείς Έλληνες. Εις τις πρώτες χρονιές εφόδιαζαν τα κάστρα των Τούρκων τους κατάτρεχαν και τους κατατρέχουν ολοένα δια να μην υπάρξουν. Η Αγγλία τους θέλει να τους κάμη Άγγλους με την δικαιοσύνην την αγγλική, καθώς οι Μαλτέζοι ξυπόλυτους και νηστικούς, οι Γάλλοι Γάλλους, οι Ρούσσοι Ρούσσους κι᾿ ο Μετερνίκ της Αούστριας Αουστριακούς, κι᾿ όποιος τους φάγη από τους τέσσερους. Και τους λευτερώνουν χερότερα κι᾿ από τους Τούρκους.»
8. βάλλουσαι (74.1): Να γράψετε δέκα λέξεις, απλές ή σύνθετες, με το θέμα της λέξης που σας δίνεται και να προσπαθήσετε να ορίσετε με ακρίβεια τουλάχιστον τις πέντε από αυτές.
διάβολος: το πνεύμα του κακού, η προσωποποιημένη δύναμη των πονηρών πνευμάτων που απομακρύνει τον άνθρωπο από τον δρόμο του Θεού και του δημιουργεί πειρασμούς και προβλήματα (από το ρήμα διαβάλλω).
διαβάλλω: διατυπώνω κατηγορίες ανυπόστατες, προσπαθώ να θίξω την υπόληψη κάποιου συκοφαντώντας τον.
σύμβολο: οτιδήποτε χρησιμοποιείται για να παραστήσει ή κατά σύμβαση θεωρείται πως παριστάνει κάτι άλλο∙ κυρίως ένα υλικό αντικείμενο που αντιπροσωπεύει κάτι αφηρημένο.
αντιπαραβάλλω: παραβάλλω προς κάτι, συγκρίνω βρίσκοντας τις ομοιότητες και τις διαφορές.
απόβλητος: αυτός που έχει εκδιωχθεί, παραγκωνιστεί από το κοινωνικό του περιβάλλον, που ζει στο περιθώριο περιφρονημένος και ανυπόληπτος (αποβάλλω).
βέλος: μικρό και λεπτό ακόντιο που εκσφενδονίζεται από το τόξο και φέρει μπροστά μετάλλινη ή οστέινη αιχμή και πίσω φτερά, τα οποία προσδίδουν σταθερότητα στην κατεύθυνση της τροχιάς.
εμβόλιο: παρασκεύασμα που εισάγεται στο σώμα για την πρόληψη ασθένειας μέσω της ενεργοποίησης του ανοσοποιητικού συστήματος για την παραγωγή των αντισωμάτων που μπορούν να την καταπολεμήσουν.
περίβολος: η δομική κατασκευή με την οποία περικλείεται ένας μη στεγασμένος χώρος μπροστά ή γύρω από κτήριο.
αναβάλλω: μεταθέτω χρονικά κάτι προγραμματισμένο.
ανυπέρβλητος: αυτός που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί, να ξεπεραστεί (αν στερητικό + υπερβάλλω).
9. Να καταγράψετε τις ειδικές προτάσεις του Κεφ. 71, να βρείτε τη συντακτική τους θέση και να δικαιολογήσετε την εισαγωγή και την εκφορά τους.
ὅτι ταῦτα καὶ βέλτιστα εἴη καὶ ἥκιστ᾽ ἂν δουλωθεῖεν ὑπ᾽ Ἀθηναίων: Δύο ειδικές προτάσεις, οι οποίες συνδέονται παρατακτικά και λειτουργούν ως αντικείμενα του ρήματος εἶπον. Εισάγονται με τον ειδικό σύνδεσμο ὅτι που δηλώνει κάτι το πραγματικό, ωστόσο εννοιολογικά οι προτάσεις αποκτούν την ιδιαίτερη σημασία τους χάρη στην εκφορά τους. Έτσι, η πρώτη ειδική πρόταση εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (εἴη), καθώς εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει έτσι κάτι το υποκειμενικό και αβέβαιο, ενώ η δεύτερη εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἂν δουλωθεῖεν) και δηλώνει κάτι που είναι δυνατό στο παρόν και στο μέλλον.
ὡς ξυνέφερε: Ειδική πρόταση που λειτουργεί ως αντικείμενο στη μετοχή διδάξοντας. Εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο ὡς, ο οποίος επιλέγεται όταν πρόκειται για τη μεταφορά κάποιας υποκειμενικής γνώμης, και εκφέρεται με οριστική για να δηλωθεί με έμφαση πως κατά τη γνώμη του υποκειμένου αυτό που δηλώνεται είναι κάτι το βέβαιο.
10. Να εντοπίσετε τις μετοχές του Κεφ. 72 που βρίσκονται σε πτώση γενική, να χαρακτηρίσετε τη συντακτική τους θέση και να αιτιολογήσετε την πτώση τους.
Ἐλθόντων (πρέσβεων): Γενική απόλυτη χρονική μετοχή που εκφράζει το προτερόχρονο σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος κατέθεντο. Η μετοχή αυτή θα έπρεπε λογικά να τεθεί σε αιτιατική, μιας και το υποκείμενό της (πρέσβεις) είναι παράλληλα και αντικείμενο της μετοχής ξυλλαβόντες.
ἐλθούσης τριήρους: Γενική απόλυτη χρονική μετοχή που εκφράζει το προτερόχρονο σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος ἐπιτίθενται. Τίθεται σε γενική ακολουθώντας την πτώση του υποκειμένου της, το οποίο δεν έχει κάποια άλλη συντακτική σύνδεση με τους βασικούς όρους της πρότασης.
Ἀφικομένης νυκτὸς: Γενική απόλυτη χρονική μετοχή που εκφράζει το προτερόχρονο σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος καταφεύγει. Τίθεται σε γενική ακολουθώντας την πτώση του υποκειμένου της, το οποίο δεν αποτελεί βασικό όρο της πρότασης ούτε συνδέεται με κάποιον από αυτούς.
11. Στο Κεφ. 72 να επισημάνετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς του χρόνου και του τόπου που εκφέρονται με προθετικά σύνολα ή με απλά επιρρήματα.
ἐς Αἴγιναν: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο
Ἐν τούτῳ: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει χρόνο
ἐς τὴν ἀκρόπολιν καὶ τὰ μετέωρα: εμπρόθετοι προσδιορισμοί που δηλώνουν κίνηση σε τόπο
αὐτοῦ: απρόθετη γενική ως επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο
οὗπερ: απρόθετη γενική ως επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο
τὸν πρὸς αὐτῇ καὶ πρὸς τὴν ἤπειρον: εμπρόθετοι προσδιορισμοί που δυνάμει του άρθρου λειτουργούν ως επιθετικοί προσδιορισμοί στη λέξη τὸν λιμένα που προηγείται. Αν δεν ληφθεί υπόψη το άρθρο, ο πρώτος εμπρόθετος προσδιορισμός δηλώνει το πλησίον, ενώ ο δεύτερος μεταφορικά την κατεύθυνση προς τόπο.
12. δράσαντες, ἡγεῖσθαι, καταπεφευγότας (Κεφ. 71). Να γράψετε το γ' ενικό πρόσωπο των τύπων α) σε όλες τις εγκλίσεις του ενεστώτα και β) σε όλους τους χρόνους της οριστικής, στη φωνή που βρίσκονται.
Ενεστώτας
Ορ. δρᾷ ἡγεῖται καταφεύγει
Υποτ. δρᾷ ἡγῆται καταφεύγῃ
Ευκτ. δρῷ / δρῴη ἡγοῖτο καταφεύγοι
Προστ. δράτω ἡγεῖσθω καταφευγέτω
Εν. δρᾷ ἡγεῖται καταφεύγει
Πρτ. ἔδρα ἡγεῖτο κατέφευγε
Μελ. δράσει ἡγήσεται καταφεύξεται / καταφευξεῖται
Αορ. ἔδρασε ἡγήσατο / ἡγήθη κατέφυγε
Πρκ. δέδρακε ἥγηται καταπέφευγε
Υπ. ἐδεδράκει ἥγητο κατεπεφεύγει
13. δουλωθεῖεν (71.1): Να γράψετε το ίδιο πρόσωπο σε όλες τις εγκλίσεις του ίδιου χρόνου και φωνής.
Οριστική: ἐδουλώθησαν
Υποτακτική: δουλωθῶσι(ν)
Ευκτική: δουλωθεῖεν / δουλωθείησαν
Προστακτική: δουλωθέντων / δουλωθήτωσαν
14. τριήρους Κορινθίας, Λακεδαιμονίων πρέσβεων (72.2): Να κλίνετε τις συνεκφορές και στους δύο αριθμούς.
Ενικός Πληθυντικός
ἡ τριήρης Κορινθία αἱ τριήρεις Κορίνθιαι
τῆς τριήρους Κορινθίας τῶν τριήρων Κορινθίων
τῇ τριήρει Κορινθίᾳ ταῖς τριήρεσι Κορινθίαις
τήν τριήρη Κορινθίαν τάς τριήρεις Κορινθίας
(ὧ) τριῆρες Κορινθία (ὧ) τριήρεις Κορίνθιαι
Ενικός Πληθυντικός
ὁ Λακεδαιμόνιος πρεσβευτής οἱ Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις
τοῦ Λακεδαιμονίου πρεσβευτοῦ τῶν Λακεδαιμονίων πρέσβεων
τῷ Λακεδαιμονίῳ πρεσβευτῇ τοῖς Λακεδαιμονίοις πρέσβεσι
τόν Λακεδαιμόνιον πρεσβευτήν τούς Λακεδαιμονίους πρέσβεις
(ὧ) Λακεδαιμόνιε πρεσβευτά (ὧ) Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις
15. Να μεταφέρετε τα τριτόκλιτα ουσιαστικά του Κεφ. 74 στις πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών.
(ἰσχύι, πλήθει, γυναῖκες, φύσιν, χρήματα, πόλις, φλογὶ, νύκτα, ναῦς)
Ενικός
Γεν.: ἰσχύος πλήθους γυναικός φύσεως χρήματος
Δοτ.: ἰσχύϊ πλήθει γυναικί φύσει χρήματι
Αιτ.: ἰσχύν πλῆθος γυναῖκα φύσιν χρῆμα
Πληθυντικός
Γεν.: ἰσχύων πληθῶν γυναικῶν φύσεων χρημάτων
Δοτ.: ἰσχύσι(ν) πλήθεσι(ν) γυναιξί φύσεσι(ν) χρήμασι
Αιτ.: ἰσχῦς πλήθη γυναῖκας φύσεις χρήματα
Ενικός
Γεν.: πόλεως φλογός νυκτός νεώς
Δοτ.: πόλει φλογί νυκτί νηί
Αιτ.: πόλιν φλόγα νύκτα ναῦν
Πληθυντικός
Γεν.: πόλεων φλογῶν νυκτῶν νεῶν
Δοτ.: πόλεσι(ν) φλοξί νυξί ναυσί
Αιτ.: πόλεις φλόγας νύκτας ναῦς
16. Να καταγραφούν οι ρηματικοί τύποι των Κεφ. 71-74 που δηλώνουν τις κύριες ενέργειες (πολεμικές και πολιτικές) των ολιγαρχικών και των συμμάχων τους και να αντικατασταθούν χρονικά.
Δράσαντες: δρῶντες – δράσοντες – δράσαντες – δεδρακότες
ξυγκαλέσαντες: ξυγκαλοῦντες - ξυγκαλοῦντες – ξυγκαλέσαντες – ξυγκεκληκότες
εἶπον: λέγουσι(ν) - ἔλεγον – λέξουσι(ν) / ἐροῦσι(ν) - εἶπον - εἰρήκασι(ν) - εἰρήκεσαν
ἠνάγκασαν: ἀναγκάζουσι(ν) - ἠνάγκαζον - ἀναγκάσουσι(ν) - ἠνάγκασαν - ἠναγκάκασι(ν) - ἠναγκάκεσαν
Πέμπουσι: πέμπουσι - ἔπεμπον – πέμψουσι - ἔπεμψαν – πεπόμφασι - ἐπεπόμφεσαν
διδάξοντας: διδάσκοντας – διδάξοντας – δεδιδαχότας
πείσοντας: πείθοντας – πείσοντας – πείσαντας – πεπεικότας
Ἐλθόντων: ἰόντων - ἰόντων - ἐλθόντων - ἐληλυθότων
ἐπιτίθενται: ἐπιτίθενται - ἐπετίθεντο - ἐπιθήσονται / ἐπιτεθήσονται - ἐπέθεντο / ἐπετέθησαν - ἐπιτέθεινται - ἐπετέθειντο / ἐπέκειντο
μαχόμενοι: μαχόμενοι – μαχούμενοι – μαχεσάμενοι – μεμαχημένοι
ἐνίκησαν: νικῶσι - ἐνίκων – νικήσουσι - ἐνίκησαν – νενικήκασι - ἐνενικήκεσαν
κατέλαβον: καταλαμβάνουσι – κατελάμβανον – καταλήψονται – κατέλαβον – κατειλήφασι – κατειλήφεσαν
ἠκροβολίσαντο: ἀκροβολίζονται - ἠκροβολίζοντο - ---- - ἠκροβολίσαντο
περιέπεμπον: περιπέμπουσι – περιέπεμπον – περιπέμψουσι – περιέπεμψαν – περιπεπόμφασι – περιεπεπόμφεσαν
παρακαλοῦντες: παρακαλοῦντες - παρακαλοῦντες – παρακαλέσαντες – παρακεκληκότες
ὑπισχνούμενοι: ὑπισχνούμενοι - ὑποσχησόμενοι - ὑποσχόμενοι - ὑπεσχημένοι
ἐμπιπρᾶσι: ἐμπιπρᾶσι - ἐνεπίπρασαν - ἐμπρήσουσι - ἐνέπρησαν
παυσάμενοι: παυόμενοι – παυσόμενοι / παυσθησόμενοι – παυσάμενοι / παυσθέντες – πεπαυμένοι
17. Ποια εκφραστικά-αφηγηματικά μέσα χρησιμοποιεί ο ιστορικός στα Κεφ. 71-74 για να καταγράψει: α) τον ιδιαίτερο ρόλο των γυναικών στη νίκη των δημοκρατικών, β) το κλίμα διάλυσης και πανικού στο στρατόπεδο των ολιγαρχικών και των συμμάχων τους;
α. αἵ τε γυναῖκες αὐτοῖς τολμηρῶς ξυνεπελάβοντο βάλλουσαι ἀπὸ τῶν οἰκιῶν τῷ κεράμῳ καὶ παρὰ φύσιν ὑπομένουσαι τὸν θόρυβον.
Στην περίοδο που αναφέρεται στη συμμετοχή των γυναικών ο ιστορικός χρησιμοποιεί:
- τον επιρρηματικό προσδιορισμό τολμηρῶς, για να δηλώσει το θάρρος των γυναικών, καθώς και τον εμπρόθετο προσδιορισμό παρά φύσιν, για να τονίσει πως το θάρρος τους ερχόταν σε αντίθεση με την ευαίσθητη και φιλειρηνική φύση τους
- την εικόνα των γυναικών που ρίχνουν κεραμίδια ενάντια στους αντιπάλους από τις στέγες των σπιτιών
- το σύνθετο με δύο προθέσεις ρήμα συνεπιλαμβάνομαι (μαζί με κάποιον συμμετέχω σε κάτι) για να δηλωθεί εμφατικά το εκούσιο και πρόθυμο της βοήθειας που προσέφεραν οι γυναίκες
- τις δύο μετοχές (βάλλουσαι - ὑπομένουσαι) σε χρόνο ενεστώτα, ώστε να δοθεί ζωντάνια και παραστατικότητα στην περιγραφή των γεγονότων.
β. Γενομένης δὲ τῆς τροπῆς περὶ δείλην ὀψίαν, δείσαντες οἱ ὀλίγοι μὴ αὐτοβοεὶ ὁ δῆμος τοῦ τε νεωρίου κρατήσειεν ἐπελθὼν καὶ σφᾶς διαφθείρειεν, ἐμπιπρᾶσι τὰς οἰκίας τὰς ἐν κύκλῳ τῆς ἀγορᾶς καὶ τὰς ξυνοικίας, ὅπως μὴ ᾖ ἔφοδος, φειδόμενοι οὔτε οἰκείας οὔτε ἀλλοτρίας, ὥστε καὶ χρήματα πολλὰ ἐμπόρων κατεκαύθη καὶ ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν. Καὶ οἱ μὲν παυσάμενοι τῆς μάχης ὡς ἑκάτεροι ἡσυχάσαντες τὴν νύκτα ἐν φυλακῇ ἦσαν∙ καὶ ἡ Κορινθία ναῦς τοῦ δήμου κεκρατηκότος ὑπεξανήγετο, καὶ τῶν ἐπικούρων οἱ πολλοὶ ἐς τὴν ἤπειρον λαθόντες διεκομίσθησαν.
Το κλίμα διάλυσης και πανικού στο στρατόπεδο των ολιγαρχικών και των συμμάχων τους αποδίδεται απ’ τον ιστορικό με τα ακόλουθα μέσα:
- με τη μετοχή δείσαντες, που εκφράζει φόβο, και την αναφορά σε όσα δεινά φοβήθηκαν οι ολιγαρχικοί πως θα πάθουν
- με τη χρήση πολλαπλών δευτερευουσών προτάσεων σε μια εκτενέστατη περίοδο, ώστε να αποδοθεί πιο παραστατικά το κλίμα πανικού των ολιγαρχικών
- με την εικόνα της πυρπόλησης της πόλης
- με τη χρήση ενεστώτα (ἐμπιπρᾶσι) για να δοθεί ζωντάνια στον αφηγηματικό λόγο
- με τον εμπρόθετο προσδιορισμό ἐν φυλακῇ ἦσαν που δηλώνει το βαθμό επιφυλακής και επαγρύπνησης των δύο παρατάξεων
- με τους ρηματικούς τύπους ὑπεξανήγετο και λαθόντες, που εκφράζουν τον κρυφό και ύπουλο τρόπο με τον οποίο υποκινητές και υποστηρικτές των ολιγαρχικών έφυγαν από το νησί έντρομοι για τις πιθανές συνέπειες.
