[76] Τῆς δὲ στάσεως ἐν τούτῳ οὔσης τετάρτῃ ἢ πέμπτῃ ἡμέρᾳ μετὰ τὴν τῶν ἀνδρῶν ἐς τὴν νῆσον διακομιδὴν αἱ ἐκ τῆς Κυλλήνης Πελοποννησίων νῆες, μετὰ τὸν ἐκ τῆς Ἰωνίας πλοῦν ἔφορμοι οὖσαι, παραγίγνονται τρεῖς καὶ πεντήκοντα· ἦρχε δὲ αὐτῶν Ἀλκίδας, ὅσπερ καὶ πρότερον, καὶ Βρασίδας αὐτῷ ξύμβουλος ἐπέπλει. ὁρμισάμενοι δὲ ἐς Σύβοτα λιμένα τῆς ἠπείρου ἅμα ἕῳ ἐπέπλεον τῇ Κερκύρᾳ.
Μετάφραση: Ενώ λοιπόν οι εσωτερικές ταραχές της Κέρκυρας βρίσκονταν σ’ αυτό το σημείο, την τέταρτη ή πέμπτη μέρα μετά τη μεταφορά των ολιγαρχικών στο νησί, φτάνουν τα καράβια των Πελοποννησίων από την Κυλλήνη όπου έμεναν αγκυροβολημένα μετά το ταξίδι τους από την Ιωνία. Κι ήταν όλα πενήντα τρία. Τα διοικούσε ο Αλκίδας, όπως και πρωτύτερα, κι ο Βρασίδας ταξίδευε μαζί του σα σύμβουλος. Αφού έριξαν άγκυρα στα Σύβοτα, το λιμάνι στην αντικρινή στεριά, ξεκίνησαν για την Κέρκυρα την άλλη μέρα μόλις ξημέρωσε.
77.1] Oἱ δὲ πολλῷ θορύβῳ καὶ πεφοβημένοι τά τ᾽ ἐν τῇ πόλει καὶ τὸν ἐπίπλουν παρεσκευάζοντό τε ἅμα ἑξήκοντα ναῦς καὶ τὰς αἰεὶ πληρουμένας ἐξέπεμπον πρὸς τοὺς ἐναντίους, παραινούντων Ἀθηναίων σφᾶς τε ἐᾶσαι πρῶτον ἐκπλεῦσαι καὶ ὕστερον πάσαις ἅμα ἐκείνους ἐπιγενέσθαι.
Μετάφραση: Οι Κερκυραίοι σε μεγάλη ταραχή και φόβο τόσο για όσα είχανε γίνει στην πολιτεία όσο κι από την άφιξη των καραβιών, άρχισαν να ετοιμάζουνε βιαστικά εξήντα καράβια και μόλις ετοιμαζόταν το καθένα με ολόκληρο το πλήρωμά του, το ‘στέλναν έξω ενάντια στον εχθρό, ενώ οι Αθηναίοι τους συμβούλευαν να τους αφήσουν να πλεύσουν ενάντιά τους πρώτα αυτοί, κι ύστερα να προχωρήσουν οι Κερκυραίοι μ’ όλα τους τα καράβια μαζί.
[2] Ὡς δὲ αὐτοῖς πρὸς τοῖς πολεμίοις ἦσαν σποράδες αἱ νῆες, δύο μὲν εὐθὺς ηὐτομόλησαν, ἐν ἑτέραις δὲ ἀλλήλοις οἱ ἐμπλέοντες ἐμάχοντο, ἦν δὲ οὐδεὶς κόσμος τῶν ποιουμένων. [3] Ἰδόντες δὲ οἱ Πελοποννήσιοι τὴν ταραχὴν εἴκοσι μὲν ναυσὶ πρὸς τοὺς Κερκυραίους ἐτάξαντο, ταῖς δὲ λοιπαῖς πρὸς τὰς δώδεκα ναῦς τῶν Ἀθηναίων, ὧν ἦσαν αἱ δύο Σαλαμινία καὶ Πάραλος.
Μετάφραση: Καθώς όμως βρέθηκαν τα Κερκυραϊκά μπροστά στον εχθρό σκόρπια, δύο απ’ αυτά αμέσως αυτομόλησαν προς τον εχθρό, ενώ μέσα σε μερικά άλλα πολεμούσαν αναμεταξύ τους όσοι αποτελούσαν το πλήρωμα∙ και δεν υπήρχε καμία τάξη σ’ αυτά που γίνονταν. Όταν είδαν οι Πελοποννήσιοι την αναστάτωση, χώρισαν είκοσι δικά τους καράβια να πάρουν θέση αντίκρυ στα Κερκυραϊκά, και με τ’ άλλα στράφηκαν ενάντια στα δώδεκα Αττικά, που τα δυο τους ήταν η Σαλαμινία κι η Πάραλος.
78.1] Καὶ οἱ μὲν Κερκυραῖοι κακῶς τε καὶ κατ᾽ ὀλίγας προσπίπτοντες ἐταλαιπώρουν τὸ καθ᾽ αὑτούς· οἱ δ᾽ Ἀθηναῖοι φοβούμενοι τὸ πλῆθος καὶ τὴν περικύκλωσιν ἁθρόαις μὲν οὐ προσέπιπτον οὐδὲ κατὰ μέσον ταῖς ἐφ᾽ ἑαυτοὺς τεταγμέναις, προσβαλόντες δὲ κατὰ κέρας καταδύουσι μίαν ναῦν. Καὶ μετὰ ταῦτα κύκλον ταξαμένων αὐτῶν περιέπλεον καὶ ἐπειρῶντο θορυβεῖν.
Μετάφραση: Επειδή οι Κερκυραίοι ρίχνονταν επάνω στα εχθρικά χωρίς τέχνη και λίγοι-λίγοι δεινοπαθούσαν από την πλευρά τους. Οι Αθηναίοι πάλι, επειδή φοβούνταν μην κυκλωθούν από τα εχθρικά καράβια που ήταν πολλά, δεν έκαναν επίθεση σ’ όλα τα καράβια μαζί, ούτε στη μέση εκείνων που ήταν ταγμένα απέναντί τους, αλλά τα χτυπούσαν από τα πλάγια και βύθισαν ένα καράβι. Και ύστερα απ’ αυτό, καθώς οι εχθροί ήταν παραταγμένοι σε κύκλο, έπλεαν οι Αθηναίοι γύρω τους, προσπαθώντας να τους προκαλέσουν σύγχυση.
[2] Γνόντες δὲ οἱ πρὸς τοῖς Κερκυραίοις καὶ δείσαντες μὴ ὅπερ ἐν Ναυπάκτῳ γένοιτο, ἐπιβοηθοῦσι, καὶ γενόμεναι ἁθρόαι αἱ νῆες ἅμα τὸν ἐπίπλουν τοῖς Ἀθηναίοις ἐποιοῦντο. [3] Οἱ δ᾽ ὑπεχώρουν ἤδη πρύμναν κρουόμενοι καὶ ἅμα τὰς τῶν Κερκυραίων ἐβούλοντο προκαταφυγεῖν ὅτι μάλιστα, ἑαυτῶν σχολῇ τε ὑποχωρούντων καὶ πρὸς σφᾶς τεταγμένων τῶν ἐναντίων.
[4] Ἡ μὲν οὖν ναυμαχία τοιαύτη γενομένη ἐτελεύτα ἐς ἡλίου δύσιν.
Μετάφραση: Όταν το πήραν αυτό είδηση, όσα είχαν ταχτεί να πολεμήσουν τους Κερκυραίους, κι επειδή φοβήθηκαν μην ξαναγίνει ό,τι είχε συμβεί στη Ναύπακτο, έτρεξαν να βοηθήσουν τ’ άλλα, κι όταν μαζεύτηκαν όλοι μαζί άρχισαν επίθεση εναντίον των Αθηναίων. Τότε οι Αθηναίοι άρχισαν να κάνουν πίσω με την πρύμνη, γιατί ήθελαν συνάμα να προφτάσουν οι Κερκυραίοι, όσο ήταν μπορετό, να καταφύγουν στο λιμάνι πριν από αυτούς, αφού αυτοί οι ίδιοι υποχωρούσαν αργά, κι ολόκληρος ο εχθρικός στόλος είχε παραταχθεί να τους πολεμήσει.
Έτσι εξελίχθηκε η ναυμαχία αυτή που τελείωσε με τη δύση του ήλιου.
Ερμηνευτικά σχόλια
Κεφ. 76 τετάρτῃ... διακομιδήν
Εύλογα εικάζουμε ότι θα χρειάστηκαν ασφαλώς μερικές ημέρες μέχρις ότου οι πληροφορίες σχετικά με τις εξελίξεις στην Κέρκυρα φθάσουν στους Πελοποννήσιους.
αἱ ἐκ τῆς Κυλλήνης Πελοποννησίων νῆες
Ο Θουκυδίδης αναφέρεται εδώ στα 40 πλοία των Πελοποννησίων που με αρχηγό το ναύαρχο Αλκίδα είχαν σπεύσει σε βοήθεια των Λεσβίων στην αποστασία της Μυτιλήνης. Τα πλοία αυτά καταδιώχτηκαν από τους Αθηναίους, έφτασαν στην Κρήτη και από εκεί κατέληξαν στην Κυλλήνη, ορμητήριο του σπαρτιατικού στόλου για τις επιχειρήσεις στον κορινθιακό κόλπο και στο Ιόνιο. Εκεί ενώθηκαν με 13 συμμαχικά πλοία με αρχηγό το Βρασίδα, ο οποίος ήταν επιφορτισμένος με το ρόλο του συμβούλου του Αλκίδα. Ενισχυμένος ο πελοποννησιακός στόλος αποφάσισε να πλεύσει στη σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο πόλη της Κέρκυρας, προκειμένου να διασφαλίσει τα ζωτικά συμφέροντα της Σπάρτης στην περιοχή. Η απόφαση αυτή ασφαλώς λήφθηκε ύστερα από τα νέα που μετέφερε στη συμμαχία η κορινθιακή τριήρης, αυτόπτης μάρτυρας της επικράτησης των δημοκρατικών στο νησί
ἔφορμοι οὖσαι
Τα πλοία βρίσκονταν βέβαια αγκυροβολημένα στην Κυλλήνη, ήταν όμως σε ετοιμότητα για ανάληψη πολεμικής δράσης.
ὅσπερ καὶ πρότερον (ενν. ἦρχε)
Δηλ. ο Αλκίδας ήταν αρχηγός και της ναυτικής αποστολής στη Μυτιλήνη.
ὁρμισάμενοι δὲ ἐς Σύβοτα λιμένα τῆς ἠπείρου
Τα Σύβοτα αναφέρονται εδώ ως λιμάνι της Ηπείρου, ενώ σε άλλο σημείο (1.47.1) ο Θουκυδίδης κάνει λόγο για νησιά που ονομάζονται Σύβοτα. Ο Στράβων αναφέρει ότι τα Σύβοτα είναι νησίδες που βρίσκονται κοντά στην Ήπειρο, στο ανατολικό άκρο της Κέρκυρας. Πρόκειται στην ουσία για δύο νησάκια, από τα οποία το δυτικό ονομάζεται Μαύρο όρος και το ανατολικό Αγ. Νικόλαος. Φαίνεται πάντως ότι ο πελοποννησιακός στόλος αναγκάστηκε να σταθμεύσει στα Σύβοτα λόγω της νύχτας.
ἅμα ἕω ἐπέπλεον τῇ Κερκύρᾳ
Πιθανότατα οι Πελοποννήσιοι αγκυροβόλησαν στα Σύβοτα (προς το δειλινό ή όταν είχε ήδη σκοτεινιάσει), γεγονός που εξηγεί τον καταφανή αιφνιδιασμό των Κερκυραίων και του ίδιου του Νικόστρατου.
Κεφ.77 ἐξήκοντα ναῦς...ἐξέπεμπον
Τα 60 πλοία επαρκούσαν για να αντιμετωπίσουν τα 53 των αντιπάλων, η σποραδική όμως αποστολή τους αποτελεί ολέθριο σφάλμα τακτικής που αποδίδεται σε βιασύνη, ταραχή και έλλειψη νηφαλιότητας.
σποράδες
Προξενεί δίχως άλλο εντύπωση το γεγονός ότι οι Κερκυραίοι, μολονότι διέθεταν ισχυρό στόλο και σημαντική ναυτική εμπειρία, σημειώνουν τόσα λάθη τακτικής στη ναυμαχία εναντίον των Πελοποννησίων. Οι λανθασμένοι τους χειρισμοί και η πλήρης αποδιάρθρωσή τους αποδίδονται κυρίως στη σύγχυση και στον πανικό που τους προξένησε η αιφνιδιαστική εμφάνιση του πολυάριθμου σπαρτιατικού στόλου. Σημαντικό ρόλο έπαιξε εξάλλου το γεγονός ότι τα πλοία τους είχαν επανδρωθεί ανάμεικτα από δημοκρατικούς και ολιγαρχικούς.
ηὐτομόλησαν
Εικάζουμε ότι στα δύο αυτά πλοία θα υπήρχαν σε μεγάλη πλειοψηφία ολιγαρχικοί
ἐν ἑτέραις... ἐμάχοντο
Αυτό σημαίνει πως τα πλοία αυτά ήταν επανδρωμένα με πληρώματα και από τις δύο αντίπαλες παρατάξεις
Σαλαμινία καὶ Πάραλος
Η Σαλαμινία και η Πάραλος ήταν δύο γρήγορα αθηναϊκά πλοία, χρησιμοποιούμενα αρχικά για την αποστολή θεωριών και για άλλες θρησκευτικές ανάγκες της πόλης, αργότερα δε και ως ανιχνευτικά, λόγω της μεγάλης ταχύτητας που μπορούσαν να αναπτύξουν. Στο 3. 33. 1 πληροφορούμαστε ότι τα δύο αυτά πλοία βρίσκονται στο ανατολικό Αιγαίο (συγκεκριμένα στην Κλάρο, κοντά στα παράλια της Εφέσου). Έτσι τα πλοία αυτά δεν αποτελούσαν μέρος του στόλου που βρισκόταν στη Ναύπακτο. Ο Νικόστρατος πήρε, όπως φαίνεται, τη Σαλαμινία και την Πάραλο μαζί του στην Κέρκυρα, αφήνοντας δύο άλλα πλοία, για να φρουρούν το λιμάνι της Ναυπάκτου. Ενδεχόμενο είναι ακόμα ότι τα πλοία αυτά έφεραν στο Νικόστρατο εντολή από την Αθήνα, για να σπεύσει στην Κέρκυρα, αμέσως μόλις έγινε γνωστό το κίνημα των ολιγαρχικών στο νησί.
κακῶς τε καὶ κατ' ὀλίγας προσπίπτοντες
Αυτό λέγεται σε αναφορά προς το προηγούμενο οὐδεὶς κόσμος (77.2). Ο Θουκυδίδης θεωρεί την τακτική αυτή ως την κύρια αιτία ήττας των Κερκυραίων.
ἁθρόαις... μέσον
Το ἁθρόαις συνάπτεται με το τεταγμέναις. Οι Αθηναίοι δρουν με σύνεση και προσαρμόζουν κατάλληλα την τακτική τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την αριθμητική υπεροχή των αντιπάλων τους. Η συνειδητοποίηση ότι η επίθεση σ' όλη τη συγκεντρωμένη δύναμη των εχθρών ήταν ασύμφορη τους οδηγεί στην επίθεση κατά κέρας.
προσβαλόντες δέ κατὰ κέρας
Οι Αθηναίοι ακολουθούν την τακτική αυτή, διότι απέκλειε τον κίνδυνο περικύκλωσής τους από τις εχθρικές δυνάμεις, ενώ συγχρόνως τους παρείχε μεγάλη ευχέρεια διαφυγής. Αξιοσημείωτη είναι η τόλμη αλλά και η μεγάλη ναυτική εμπειρία των Αθηναίων, οι οποίοι δεν ακολουθούν αμυντική τακτική αλλά επιτίθενται, παρά την αριθμητική ανωτερότητα των Πελοποννησίων.
κύκλον ταξαμένων αὐτῶν
Περιγράφεται η αντίδραση των Πελοποννησίων, οι οποίοι προσπαθούν να αποφύγουν την κατά κέρας επίθεση των Αθηναίων.
γνόντες δὲ οἱ πρὸς τοῖς Κερκυραίοις
Οι Πελοποννήσιοι που αντιμετώπιζαν τους Κερκυραίους δεν πρέπει να ήταν πολύ μακριά από εκείνους που αντιμετώπιζαν τους Αθηναίους και έτσι μπόρεσαν να δουν ότι υπήρχε ο κίνδυνος να επαναληφθεί σε βάρος τους το πάθημα της Ναυπάκτου. Πρόκειται για αξιοπρόσεκτη αναφορά, καθώς εντάσσεται στις λίγες περιπτώσεις που ο Θουκυδίδης παρουσιάζει τους ανθρώπους να διδάσκονται από τα λάθη (δικά τους ή άλλων) του παρελθόντος .
μὴ ὅπερ ἐν Ναυπάκτῳ γένοιτο
Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Θουκυδίδης (2.83-84) το καλοκαίρι του 429 π.Χ. στη ναυμαχία της Ναυπάκτου ο στρατηγός των Αθηναίων Φορμίων με 20 πλοία νίκησε τον αποτελούμενο από 47 πλοία στόλο των Πελοποννησίων, διότι με κατάλληλους ελιγμούς κατόρθωσε να προξενήσει σύγχυση στους αντιπάλους.
καὶ γενόμεναι ἁθρόαι αἱ νῆες
Συνενώθηκαν δηλαδή τα δύο τμήματα του πελοποννησιακού στόλου (20 πλοία που είχαν παραταχθεί εναντίον των Κερκυραίων + 33 πλοία που είχαν αντιταχθεί στα 12 αθηναϊκά = συνολικά 53 πελοποννησιακά πλοία).
τὰς τῶν Κερκυραίων... προκαταφυγεῖν
Οι Αθηναίοι υποχωρούν χωρίς βιασύνη, για να δώσουν τη δυνατότητα στους Κερκυραίους να καταφύγουν στο λιμάνι τους.
σχολῇ τε ὑποχωρούντων
Η τακτική της αργής υποχώρησης που ακολουθούν οι Αθηναίοι είχε ως στόχο να παρασύρει τους Πελοποννήσιους στην καταδίωξη των αθηναϊκών πλοίων, που, καθώς έπλεαν με βραδύτητα, δημιουργούσαν στους αντιπάλους τους την ψεύτικη ελπίδα ότι θα μπορούσαν να τα προφτάσουν. Με αυτήν την κίνηση αντιπερισπασμού οι Πελοποννήσιοι δε θα στρέφονταν κατά των Κερκυραίων, δίνοντας τους έτσι το χρόνο να επιστρέψουν ασφαλείς στο λιμάνι τους.
τοιαύτῃ γενομένῃ
Η περιγραφή της ναυμαχίας που προηγήθηκε, κατά την οποία ο Νικόστρατος ανακρούει πρύμνα, διατηρώντας άθικτη την παράταξή του και βοηθώντας συγχρόνως τους Κερκυραίους να υποχωρήσουν, αποκαλύπτει τις στρατηγικές του ικανότητες. Πράγματι ο Αθηναίος ναύαρχος διακρίνεται για την τόλμη του, τις ψύχραιμες επιλογές του, τη μεγάλη ναυτική του εμπειρία, την οξύτατη κρίση και την πολιτική του ευστροφία τη συνδυασμένη με ανθρωπισμό. Πιο αναλυτικά ο Νικόστρατος κατόρθωσε να αναχαιτίσει με 12 μόλις πλοία 53 εχθρικά, να προστατεύσει την αποχώρηση των αποδιοργανωμένων Κερκυραίων, να διατηρήσει το στόλο του αλώβητο και να διασφαλίσει τα αθηναϊκά συμφέροντα στο νησί, εμποδίζοντας ουσιαστικά τους Σπαρτιάτες να πραγματοποιήσουν την προσχεδιασμένη τους απόβαση στην Κέρκυρα. Η πολιτική ευφυία και ο ανθρωπισμός που επιδεικνύει στην περίσταση αυτή ο Νικόστρατος δε συναντιέται σε κανέναν άλλο Αθηναίο, με μόνη ίσως εξαίρεση τον Περικλή, ο οποίος φαίνεται ότι διέθετε το είδος της μεγαλοφροσύνης που η συμπεριφορά του Νικόστρατου αφήνει να διαφανεί. Έχει μάλιστα υποστηριχθεί η άποψη πως αν στην Αθήνα είχαν υπάρξει λίγοι ακόμα σαν και τον Νικόστρατο —αν για παράδειγμα ο Αλκιβιάδης πραγματικά κατείχε τις αριστοκρατικές αρετές που ισχυριζόταν ότι διέθετε— τότε θα ήταν πλησιέστερη στην αλήθεια η άποψη πως μόνη αυτή (ενν. η Αθήνα) δεν προκαλούσε αγανάκτηση ούτε στον εχθρό, όταν αυτός κακοπάθαινε απ' αυτήν, ούτε στον υπήκοο μεμψιμοιρία, διότι τάχα εξουσιαζόταν από ανάξιους (2.41.3).
Ερωτήσεις – Ασκήσεις
Κεφ. 76-78
1. Να εντοπίσετε στα κεφ. 77-78 τα αλλεπάλληλα λάθη τακτικής που σημείωσαν οι Κερκυραίοι στη ναυτική τους αναμέτρηση με τους Λακεδαιμόνιους. Πού, κατά τη γνώμη σας, οφείλονται;
Οι Κερκυραίοι όντας ήδη σε μεγάλη ταραχή λόγω της βίαιης εμφύλιας διαμάχης ανάμεσα στους δημοκρατικούς και τους ολιγαρχικούς, και νιώθοντας φόβο από την αιφνίδια έλευση των Πελοποννησιακών πλοίων, έχασαν την ψυχραιμία τους κι άρχισαν να δρουν σπασμωδικά μπροστά στον άμεσο κίνδυνο που τους απειλούσε. Τα αλλεπάλληλα λάθη τακτικής που σημείωσαν οφείλονται, επομένως, στο γεγονός ότι πανικοβλήθηκαν και δεν είχαν την αναγκαία νηφαλιότητα για να εξετάσουν ορθά τον κατάλληλο τρόπο δράσης.
Τα λάθη των Κερκυραίων ήταν τα ακόλουθα:
- Ξεκινούν να επανδρώνουν με βιασύνη τα πλοία τους κι αντί να περιμένουν μέχρι να επανδρωθεί το σύνολο της δύναμής τους, στέλνουν κάθε πλοίο που ετοιμαζόταν ενάντιο στον εχθρικό στόλο. Αποτέλεσμα αυτής της τακτικής, να πολεμούν δηλαδή με λίγα κάθε φορά πλοία, ήταν να περιέλθουν πολύ γρήγορα σε δυσχερή θέση.
- Δεν έλαβαν υπόψη τους την πρόταση των Αθηναίων ν’ αφήσουν εκείνους να προηγηθούν στην επίθεση και ν’ ακολουθήσουν μετά αυτοί, αφού πρώτα θα έχουν ετοιμάσει όλο τους το στόλο. Αποτέλεσμα αυτής της ασύνετης στάσης ήταν να διενεργούν τη ναυμαχία χωρίς καμία τάξη και να αδυνατούν έτσι να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις εχθρικές δυνάμεις.
- Παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι οι πολίτες του νησιού βρίσκονταν σε σύγκρουση μεταξύ τους, επάνδρωσαν τα πλοία τόσο με ολιγαρχικούς όσο και με δημοκρατικούς, με αποτέλεσμα το πλήρωμα των πλοίων τους να αναλώνεται στις μεταξύ τους διαμάχες, ενώ δεν έλλειψαν και οι περιπτώσεις αυτομόλησης στην εχθρική παράταξη.
[Προξενεί δίχως άλλο εντύπωση το γεγονός ότι οι Κερκυραίοι, μολονότι διέθεταν ισχυρό στόλο και σημαντική ναυτική εμπειρία, σημειώνουν τόσα λάθη τακτικής στη ναυμαχία εναντίον των Πελοποννησίων. Οι λανθασμένοι τους χειρισμοί και η πλήρης αποδιάρθρωσή τους αποδίδονται κυρίως στη σύγχυση και στον πανικό που τους προξένησε η αιφνιδιαστική εμφάνιση του πολυάριθμου σπαρτιατικού στόλου. Σημαντικό ρόλο έπαιξε εξάλλου το γεγονός ότι τα πλοία τους είχαν επανδρωθεί ανάμεικτα από δημοκρατικούς και ολιγαρχικούς.]
2. Να συζητήσετε τον αντίκτυπο που είχε η εμφάνιση του σπαρτιατικού στόλου στην ψυχολογία των δημοκρατικών Κερκυραίων.
Οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι που είχαν μόλις κατορθώσει να λάβουν τον έλεγχο του νησιού και να θέσουν υπό έλεγχο τους ολιγαρχικούς, βλέποντας το σπαρτιατικό στόλο πανικοβάλλονται, καθώς θεωρούν πως η ισορροπία δυνάμεων θ’ αλλάξει εις βάρος τους και πως θα βρεθούν υπό το έλεος των ολιγαρχικών. Το γεγονός ότι οι ίδιοι ήταν έτοιμοι ακόμη και να προβούν σε εκτελέσεις ολιγαρχικών τους κάνει να πιστεύουν πως ίσως υποστούν ακριβώς αυτό από τους αντιπάλους τους, γι’ αυτό και χάνουν τελείως την ψυχραιμία τους. Έτσι, παρά το γεγονός ότι είχαν ισχυρή ναυτική δύναμη και μεγάλη εμπειρία, υποπίπτουν σε πολλαπλά σφάλματα, θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο την ασφάλεια του νησιού.
3. Να εξηγήσετε την τακτική με την οποία οι Αθηναίοι κατόρθωσαν να αντιμετωπίσουν την αριθμητική υπεροχή των αντιπάλων τους και να πλήξουν τον εχθρικό στόλο (3.78).
Οι Αθηναίοι, αν και ήρθαν αντιμέτωποι μ’ έναν στόλο που υπερείχε εμφανώς αριθμητικά, αντιμετώπισαν την κατάσταση με ιδιαίτερη ψυχραιμία κι ευστροφία. Έτσι, προκειμένου ν’ αποφύγουν το ενδεχόμενο να τους περικυκλώσει ο αντίπαλος στόλος δεν έκαναν επίθεση στο σύνολο των πλοίων, ούτε χτυπούσαν αυτά που βρίσκονταν στο κέντρο της παράταξης. Επιλέγουν, λοιπόν, να παραταχθούν κατά κέρας, σχηματίζοντας μία απλή γραμμή με το ένα πλοίο πίσω από το άλλο, κι όχι το ένα δίπλα στο άλλο, που θα δημιουργούσε ένα ευρύ αλλά ευάλωτο μέτωπο σε επιθέσεις ή σε προσπάθεια περικύκλωσης από τους αντιπάλους.
Με αυτό τον σχηματισμό, αν κι έχουν λιγότερα πλοία, εξαπολύουν επίθεση στα πλαϊνά μέρη του αντίπαλου στόλου και κατορθώνουν να βυθίσουν ένα πλοίο, γεγονός που αναγκάζει τους Πελοποννησίους να σχηματίσουν πλέον μια κυκλική παράταξη. Οι Αθηναίοι άρχισαν τότε να πλέουν γύρω τους, σε μια προσπάθεια να τους προκαλέσουν σύγχυση και να αδράξουν κάθε πιθανή ευκαιρία για ένα ακόμη χτύπημα.
Ο στόλος των Πελοποννησίων ενισχύθηκε, ωστόσο, μ’ εκείνα τα πλοία που είχαν καθοριστεί για να χτυπήσουν τους Κερκυραίους, κι έτσι σύσσωμες οι δυνάμεις των Πελοποννησίων ξεκινούν επίθεση ενάντια στα πλοία των Αθηναίων, χωρίς να κατορθώσουν να τους τρομάξουν ή να τους αποδιοργανώσουν. Οι Αθηναίοι διατηρώντας την ψυχραιμία τους, άρχισαν να οπισθοδρομούν κωπηλατώντας προς τα πίσω, έχοντας σταθερά το μπροστινό μέρος των πλοίων τους προς το μέρος των αντιπάλων τους. Μ’ αυτό τον τρόπο κατόρθωσαν όχι μόνο ν’ αποφύγουν την εμπλοκή με τον πελοποννησιακό στόλο, αλλά και να δώσουν χρόνο στους Κερκυραίους να επιστρέψουν πρώτοι στο λιμάνι.
4. Να χαρακτηρίσετε τον επικεφαλής του αθηναϊκού στόλου Νικόστρατο με βάση: α) τους πολεμικούς χειρισμούς του συνολικά κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας και β) τη συμπεριφορά του προς τον αποδιοργανωμένο κερκυραϊκό στόλο.
α) Ο Νικόστρατος διακρίνεται για τη νηφαλιότητα, την ευστροφία και την ευθυκρισία του. Παρά το γεγονός ότι έρχεται αντιμέτωπος μ’ έναν αριθμητικά υπέρτερο στόλο και παρά τα αλλεπάλληλα λάθη των Κερκυραίων, τους οποίους επιθυμεί να προφυλάξει, δεν χάνει την ψυχραιμία του. Με ιδιαίτερη επινοητικότητα και αδιαμφισβήτητο θάρρος εκτιμά ορθά το πώς θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τους αντιπάλους του, επιλέγοντας την επίθεση ως προτιμότερη της άμυνας και αναδεικνύοντας έτσι τις αδιαμφισβήτητες στρατηγικές του ικανότητες. Τη στιγμή που οι Κερκυραίοι αποδιοργανώνονται πλήρως, εκείνος διατηρεί πλήρως τον έλεγχο και προχωρά γοργά στις σωστές αποφάσεις.
β) Ο Νικόστρατος διακρίνεται συνάμα και για τον ανθρωπισμό του, καθώς, αν και δεν έχει τις αναγκαίες δυνάμεις, και θα μπορούσε άρα να έχει βρει μια σχετική πρόφαση για να εγκαταλείψει τους Κερκυραίους στη μοίρα τους, εκείνος χωρίς δισταγμούς και με απαράμιλλη γενναιότητα σπεύδει να προσφέρει τη βοήθειά του. Κατορθώνει, έτσι, εκεί που οποιοσδήποτε άλλος θα μπορούσε εύκολα να αποτύχει, όχι μόνο να καταφέρει καίρια χτυπήματα στον αντίπαλο στόλο, αλλά και να διασώσει τους Κερκυραίους, που εμφανώς δεν βρίσκονταν σε θέση να διαχειριστούν την κατάσταση και να προφυλάξουν τον εαυτό τους.
5. ὡς δὲ αὐτοῖς πρὸς τοῖς πολεμίοις... ἦν δὲ οὐδεὶς κόσμος τῶν ποιουμένων· να συγκρίνετε την τακτική των Σπαρτιατών (2.11.9) και των Αθηναίων (2.89.9), όπως περιγράφονται από το Θουκυδίδη στα κείμενα του παραθέματος. Σε ποια συμπεράσματα οδηγείστε από τη σύγκριση αυτή;
«Ακολουθείτε τους αρχηγούς σας όπου σας οδηγούν τηρώντας αυστηρή πειθαρχία και υπακούοντας αμέσως στις διαταγές. Τίποτε δεν είναι ωραιότερο και ασφαλέστερο από έναν στρατό καλά πειθαρχημένο» (2.11.9).
«Σεις πάλι θα πρέπει να μένετε κοντά στα καράβια σας, σε πλήρη τάξη, και να είσαστε έτοιμοι να εκτελέσετε κάθε παράγγελμα, επειδή ο εχθρικός στόλος είναι πολύ κοντά. Όταν αρχίσει η ναυμαχία, θα πρέπει προπάντων να πειθαρχείτε και να τηρείτε απόλυτη σιωπή. Τούτο έχει μεγάλη σημασία στις συγκρούσεις και ιδίως στις ναυμαχίες» (2.89.9).
(Μετάφραση Α. Βλάχος)
Συγκρίνοντας τα στοιχεία τακτικής που καταγράφονται στα δύο αποσπάσματα καθίσταται αμέσως σαφές πως το κυρίαρχο στοιχείο για τη διασφάλιση της επιτυχίας σε μια πολεμική αναμέτρηση είναι η αυστηρή πειθαρχία. Όταν τα μέλη του στρατεύματος ή του στόλου πειθαρχούν πλήρως στις εντολές που λαμβάνουν, τότε είναι ευκολότερο να διατηρηθεί η συνοχή και η τάξη στις κινήσεις τους, και άρα να πραγματοποιηθεί μια συγκροτημένη επιθετική ενέργεια. Μέσω της πειθαρχίας επιτυγχάνεται η οργανωμένη δράση και αποφεύγονται η σύγχυση και η αταξία, που θέτουν σε κίνδυνο το ηθικό και την αποτελεσματικότητα ενός στρατού.
Συνειδητοποιούμε, άρα, πως στον στόλο τον Κερκυραίων δεν υπήρχε αυτό το βασικό στοιχείο, αφού τα μέλη των πληρωμάτων πολεμούσαν μεταξύ τους, δεν υπήρχε συμφωνία ως προς το ποια θα πρέπει να είναι η ακολουθούμενη δράση (κάποιοι αυτομόλησαν άλλωστε), επικρατούσε χάος και το ηθικό των ανδρών ήταν πλήρως κλονισμένο.
6. Στα κεφάλαια 76-78 να εντοπίσετε τα ουσιαστικά: α) συνηρημένα β΄ κλίσης, β) όλα της γ΄ κλίσης, γ) τα ανώμαλα, δ) τα αττικόκλιτα και να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις τους και στους δύο αριθμούς.
Συνηρημένα β΄ κλίσης
Ενικός αριθμός
τοῦ πλοῦ τοῦ ἐπίπλου
τῷ πλῷ τῷ ἐπίπλῳ
τὸv πλοῦν τόν ἐπίπλουν
Πληθυντικός αριθμός
τῶν πλῶν τῶν ἐπίπλων
τοῖς πλοῖς τοῖς ἐπίπλοις
τούς πλοῦς τούς ἐπίπλους
Ουσιαστικά γ΄ κλίσης
Ενικός αριθμός
τῆς στάσεως τοῦ ἀνδρός τοῦ λιμένος τῆς πόλεως τοῦ πλήθους
τῇ στάσει τῷ ἀνδρί τῷ λιμένι τῇ πόλει τῷ πλήθει
τήν στάσιν τόν ἄνδρα τόν λιμένα τήν πόλιν τό πλῆθος
Πληθυντικός αριθμός
τῶν στάσεων τῶν ἀνδρῶν τῶν λιμένων τῶν πόλεων τῶν πληθῶν
ταῖς στάσεσι τοῖς ἀνδράσι τοῖς λιμέσι ταῖς πόλεσι τοῖς πλήθεσι
τάς στάσεις τούς ἄνδρας τούς λιμένας τάς πόλεις τά πλήθη
Ενικός αριθμός
τῆς περικυκλώσεως τοῦ κέρατος / κέρως τῆς δύσεως
τῇ περικυκλώσει τῷ κέρατι / κέρᾳ τῇ δύσει
τήν περικύκλωσιν τό κέρας τήν δύσιν
Πληθυντικός αριθμός
τῶν περικυκλώσεων τῶν κεράτων / κερῶν τῶν δύσεων
ταῖς περικυκλώσεσι τοῖς κέρασι ταῖς δύσεσι
τάς περικυκλώσεις τά κέρα / κέρατα τάς δύσεις
Ανώμαλα ουσιαστικά
Ενικός αριθμός
τῆς νεώς
τῇ νηί
τήν ναῦν
Πληθυντικός αριθμός
τῶν νεῶν
ταῖς ναυσί
τάς ναῦς
Αττικόκλιτα ουσιαστικά
Ενικός αριθμός
τῆς ἕω
τῇ ἕῳ
τήν ἕω
Πληθυντικός αριθμός
τῶν ἕων
ταῖς ἕῳς
τάς ἕως
7. οὐδεὶς κόσμος (77.2): Να γραφεί η συνεκφορά στις πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών.
Ενικός αριθμός
οὐδενός κόσμου
οὐδενί κόσμῳ
οὐδένα κόσμον
Πληθυντικός αριθμός
οὐδένων κόσμων
οὐδέσι κόσμοις
οὐδένας κόσμους
8. Στο Κεφ. 78 να επισημάνετε τους ρηματικούς τύπους που ανήκουν σε συνηρημένα ρήματα και να γράψετε α) το γ΄ ενικό ευκτικής του ενεστώτα, β) τα απαρέμφατα και τις μετοχές (και στα τρία γένη) ενεστώτα της ίδιας φωνής.
Γ΄ ενικό ευκτικής Ενεστώτα
ἐταλαιπώρουν: ταλαιπωροῖ / ταλαιπωροίη
φοβούμενοι: φοβοῖτο
περιέπλεον: περιπλέοι
ἐπειρῶντο: πειρῷτο
θορυβεῖν: θορυβοῖ / θορυβοίη
ἐπιβοηθοῦσι: ἐπιβοηθοῖ / ἐπιβοηθοίη
ἐποιοῦντο: ποιοῖτο
ὑπεχώρουν: ὑποχωροῖ / ὑποχωροίη
ἐτελεύτα: τελευτῷ / τελευτῴη
Απαρέμφατο – Μετοχή
ταλαιπωρεῖν - ταλαιπωρῶν / ταλαιπωροῦσα / ταλαιπωροῦν
φοβεῖσθαι - φοβούμενος / φοβουμένη / φοβούμενον
περιπλεῖν - περιπλέων / περιπλέουσα / περιπλέον
πειρᾶσθαι - πειρώμενος / πειρωμένη / πειρώμενον
θορυβεῖν - θορυβῶν / θορυβοῦσα / θορυβοῦν
ἐπιβοηθεῖν - ἐπιβοηθῶν / ἐπιβοηθοῦσα / ἐπιβοηθοῦν
ποιεῖσθαι - ποιούμενος / ποιουμένη / ποιούμενον
ὑποχωρεῖν - ὑποχωρῶν / ὑποχωροῦσα / ὑποχωροῦν
τελευτᾶν - τελευτῶν / τελευτῶσα / τελευτῶν
9. Να εντοπίσετε όλους τους τύπους αόρ. β΄ των Κεφ. 77-78 και: α) να τους μεταφέρετε στο γ΄ ενικό και πληθυντικό πρόσωπο όλων των εγκλίσεων στη φωνή που βρίσκονται, β) να τους αντικαταστήσετε χρονικά.
Αόριστος β΄ Εγκλιτική αντικατάσταση
Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική
ἐπιγενέσθαι:
γ΄ εν. ἐπεγένετο ἐπιγένηται ἐπιγένοιτο ἐπιγενέσθω
γ ΄πλ. ἐπεγένοντο ἐπιγένωνται ἐπιγένοιντο ἐπιγενέσθων/
ἐπιγενέσθωσαν
Ἰδόντες:
γ΄ εν. εἶδε ἴδῃ ἴδοι ἰδέτω
γ΄ πλ. εἶδον ἴδωσι ἴδοιεν ἰδέτωσαν/ἰδόντων
προσβαλόντες:
γ΄ εν. προσέβαλε προσβάλῃ προσβάλοι προσβαλέτω
γ΄πλ. προσέβαλον προσβάλωσι προσβάλοιεν προσβαλόντων/
προσβαλέτωσαν
Γνόντες:
γ΄ εν. ἔγνω γνῷ γνοίη γνώτω
γ΄ πλ. ἔγνωσαν γνῶσι γνοῖεν γνόντων/γνώτωσαν
γένοιτο:
γ΄ εν. ἐγένετο γένηται γένοιτο γενέσθω
γ΄ πλ. ἐγένοντο γένωνται γένοιντο γενέσθων/γενέσθωσαν
(Το ίδιο και για τους τύπους: γενόμεναι – γενομένη)
προκαταφυγεῖν:
γ΄ εν. προκατέφυγε προκαταφύγῃ προκαταφύγοι προκαταφυγέτω
γ΄ πλ. προκατέφυγον προκαταφύγωσι προκαταφύγοιεν προκαταφυγόντων/
προκαταφυγέτωσαν
Χρονική αντικατάσταση
ἐπιγενέσθαι:
Εν. ἐπιγίγνεσθαι
Μελ. ἐπιγενήσεσθαι
Παθ. Μελ. ἐπιγενηθήσεσθαι
Αόρ. β΄. ἐπιγενέσθαι
Παθ. Αόρ. ἐπιγενηθῆναι
Πρκ. ἐπιγεγενῆσθαι
Πρκ. β΄. ἐπιγεγονέναι
Ἰδόντες:
Εν. ὁρῶντες
Μελ. ὀψόμενοι
Αόρ. β΄. ἰδόντες
Πρκ. ἑορακότες/ἑωρακότες
προσβαλόντες:
Εν. προσβάλλοντες
Μελ. προσβαλοῦντες
Αόρ. β΄. προσβαλόντες
Πρκ. προσβεβληκότες
Γνόντες:
Εν. γιγνώσκοντες
Μελ. γνωσόμενοι
Αόρ. β΄. γνόντες
Πρκ. ἐγνωκότες
γένοιτο:
Εν. γίγνοιτο
Μελ. γενήσοιτο
Παθ. Μελ. γενηθήσοιτο
Αόρ. β΄. γένοιτο
Παθ. Αόρ. γενηθείη
Πρκ. γεγονός εἴη / γεγενημένον εἴη
προκαταφυγεῖν:
Εν. προκαταφεύγειν
Μελ. προκαταφευξεῖσθαι / προκαταφεύξεσθαι
Αόρ. β΄. προκαταφυγεῖν
Πρκ. προκαταπεφευγέναι
γενόμεναι:
Εν. γιγνόμεναι
Μελ. γενησόμεναι
Παθ. Μελ. γενηθησόμεναι
Αόρ. β΄. γενόμεναι
Παθ. Αόρ. γενηθεῖσαι
Πρκ. γεγενημέναι / γεγονυῖαι
γενομένη:
Εν. γιγνομένη
Μελ. γενησομένη
Παθ. Μελ. γενηθησομένη
Αόρ. β΄. γενομένη
Παθ. Αόρ. γενηθεῖσα
Πρκ. γεγενημένη / γεγονυῖα
10. περιέπλεον (78.2): Να μεταφέρετε το ρήμα στο β΄ ενικό όλων των εγκλίσεων του ενεστώτα και στο γ΄ ενικό του παρατατικού. Ποια διαφορά έχει ο σχηματισμός των παραπάνω χρόνων του ρήματος από τα υπόλοιπα συνηρημένα σε -έω; Να γράψετε άλλα τρία ρήματα σε -έω που κλίνονται παρόμοια.
Ενεστώτας
περιπλεῖς περιπλέῃς περιπλέοις περίπλει
Παρατατικός
περιέπλει
Τα ρήματα σε -έω με θέμα μονοσύλλαβο συναιρούνται μόνο, όπου μετά το χαρακτήρα ε ακολουθεί άλλο ε ή ει. Έτσι και τα ρ. θέω (= τρέχω), νέω (= πλέω), πνέω, ῥέω, χέω (= χύνω) κ.ά.
11. Να βρείτε τους εμπρόθετους προσδιορισμούς του Κεφ. 76, να αναγνωρίσετε το είδος της επιρρηματικής σχέσης που εκφράζουν και να μελετήσετε πόσο συνεισφέρουν στην καθαρότητα και στην ακρίβεια του θουκυδίδειου κειμένου.
ἐν τούτῳ: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κατάσταση στο οὔσης
μετὰ τὴν διακομιδὴν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου στο ἡμέρᾳ
ἐς τὴν νῆσον: Εμπρόθετος της κίνησης σε τόπο στο διακομιδὴν
ἐκ τῆς Κυλλήνης: Εμπρόθετος της κίνησης από τόπο (προέλευσης) στο παραγίγνονται
μετὰ τὸν πλοῦν: Εμπρόθετος του χρόνου στο οὖσαι
ἐκ τῆς Ἰωνίας: Εμπρόθετης της κίνησης από τόπο στο πλοῦν
ἐς Σύβοτα: Εμπρόθετος άφιξης ή στάσης σε τόπο στο ὁρμισάμενοι
Η περιγραφή γίνεται από το Θουκυδίδη με εξαιρετική ακρίβεια και εκφραστική καθαρότητα, ένταση και ευκρίνεια. Σε αυτό συμβάλλουν και οι πολλαπλοί εμπρόθετοι προσδιορισμοί που διευκρινίζουν κάθε κίνηση τόσο σε σχέση με τον τόπο όσο και σε σχέση με το χρόνο που αυτή συμβαίνει. Έτσι, ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να σχηματίσει μια σαφή και ξεκάθαρη εικόνα των γεγονότων.
12. οἱ δὲ πολλῷ... ἑξήκοντα ναῦς (77.1): Να βρείτε τους προσδιορισμούς της αιτίας στο κείμενο του οποίου σας δίνεται η αρχή και το τέλος. Τι παρατηρείτε;
θορύβῳ καὶ πεφοβημένοι... παρεσκευάζοντό
θορύβῳ: δοτική της αιτίας
πεφοβημένοι: Αιτιολογική μετοχή
Οι δύο προσδιορισμοί της αιτίας αν και συνδέονται με το συμπλεκτικό και, και αναφέρονται στο ίδιο ρήμα (παρεσκευάζοντό), έχουν διαφορετικό τρόπο εκφοράς (παράλλαξη), ώστε να διασφαλίζεται εκφραστική ποικιλία στην αφήγηση.
13. Να εξηγήσετε τη σημασία των παρακάτω λέξεων και στη συνέχεια με τις λέξεις αυτές να σχηματίσετε σύντομες φράσεις στη ΝΕ: πλους, απόπλους, διάπλους, παράπλους, περίπλους.
πλους: η πλεύση, η πορεία του πλοίου
= Κατά τον πλου παρουσιάστηκαν μηχανικά προβλήματα.
απόπλους: η αναχώρηση πλοίου
= Απαγορεύτηκε ο απόπλους λόγω θαλασσοταραχής.
διάπλους: το πέρασμα θάλασσας, ποταμού ή λίμνης με σκάφος (πλοίο)
= Ο διάπλους του ποταμού αυτού προσελκύει πολλούς τουρίστες λόγω της ομορφιάς του τοπίου.
παράπλους: η πλεύση σε κοντινή περιοχή, κατά μήκος ή παράλληλα (κυρίως προς ακτή)
= Σήμερα θα κάνουν τον παράπλου των ακτών του νησιού.
περίπλους: η πλεύση, το ταξίδι με πλοίο παράλληλα προς τις ακτές, γύρω από νησί ή ήπειρο
= Ο περίπλους της Πελοποννήσου είναι μια μοναδική εμπειρία.
14. Τρεις φορές στα υπό συζήτηση κεφάλαια (76-78) ο ιστορικός χρησιμοποιεί μετοχές βασικών ρημάτων φόβου: πεφοβημένοι (77.1), φοβούμενοι (78.1), δείσαντες (78.2): α) Πού αποσκοπεί. κατά τη γνώμη σας. αυτή η επανάληψη; β) Γιατί ο Θουκυδίδης επιλέγει να εκφράσει το συναίσθημα του φόβου και τις τρεις φορές με μετοχή; γ) Ποια η διαφορά στη σημασία των τύπων πεφοβημένοι-φοβούμενοι; (Διαφορετικοί χρόνοι του ίδιου ρήματος).
α) Η επανάληψη μετοχών διαφορετικών χρόνων (πεφοβημένοι, φοβούμενοι, δείσαντες), με τις οποίες δηλώνεται το αίσθημα του φόβου, κι από τις οποίες η πρώτη αναφέρεται στους δημοκρατικούς Κερκυραίους, η δεύτερη στους Αθηναίους κι η τρίτη στους Πελοποννήσιους, αξιοποιούνται για να δοθεί έμφαση ακριβώς στην απεικόνιση του φόβου, επιλογή του συγγραφέα που δικαιολογείται διότι: 1) ο φόβος είναι κυρίαρχο συναίσθημα σε κάθε πολεμική αναμέτρηση και επηρεάζει σημαντικά τις ενέργειες των αντιμαχομένων, 2) εξηγεί ικανοποιητικά (όχι αποκλειστικά) τη διαφορετικά ανεξήγητη εικόνα διάλυσης, που παρουσιάζει το κερκυραϊκό ναυτικό. Αξίζει να παρατηρηθεί όμως ότι ο φόβος αποκαλύπτει τη βασική διαφορά δυναμικού μεταξύ Αθηναίων-Κερκυραίων: καταλαμβάνει βέβαια και τους δύο συμμάχους, την ίδια στιγμή όμως που οδηγεί σε πλήρη αποδιοργάνωση τους Κερκυραίους, γίνεται για τους Αθηναίους πηγή επινοητικότητας για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των εχθρών τους, συνώνυμο της εγρήγορσης και της σύνεσης.
β) Ο Θουκυδίδης επιλέγει να χρησιμοποιήσει και τις τρεις φορές μετοχή προκειμένου να αποδώσει το νόημα με την αναγκαία πυκνότητα στο λόγο, καθώς αν χρησιμοποιούσε στη θέση των μετοχών πρόταση (αιτιολογική) θα ζημιωνόταν το κείμενο σε ό,τι αφορά τη λιτότητα της έκφρασης και την απουσία περιττολογίας.
Συνάμα, μιας και κάθε μετοχή αναφέρεται σε διαφορετικό συμμετέχοντα στον πόλεμο, μοιάζει σαν να θέλει ο συγγραφέας να τονίσει την ομοιότητα του συναισθήματος για όλους όσοι εμπλέκονταν σ’ αυτή την πολεμική αναμέτρηση.
γ) Η μετοχή φοβούμενοι, είναι μετοχή Ενεστώτα, ενώ η μετοχή πεφοβημένοι είναι μετοχή Παρακειμένου.
«οἱ δ᾽ Ἀθηναῖοι φοβούμενοι τὸ πλῆθος καὶ τὴν περικύκλωσιν...» Η μετοχή Ενεστώτα μέσω της εξάρτησής της από ρήμα Παρατατικού (προσέπιπτον) λαμβάνει αντίστοιχη σημασία σε ό,τι αφορά το χρόνο και δηλώνει έτσι πως κατά τη διάρκεια αυτής της εμπλοκής είχαν συνεχώς αυτό τον φόβο.
«Oἱ δὲ πολλῷ θορύβῳ καὶ πεφοβημένοι...» Η μετοχή Παρακειμένου μέσω της εξάρτησής της από ρήμα Παρατατικού (παρεσκευάζοντό), αν και αναφέρεται σε κάτι που ξεκίνησε παλαιότερα (είχαν ήδη φοβηθεί), αποκτά μια αντίστοιχη με το ρήμα σημασία ως προς το χρόνο και δηλώνει κάτι που είχε συνεχιζόμενη διάρκεια, όπως και η προηγούμενη μετοχή.
Ερμηνευτικά σχόλια
Κεφ.76
τετάρτῃ... διακομιδήν: Εύλογα εικάζουμε ότι θα χρειάστηκαν ασφαλώς μερικές ημέρες μέχρις ότου οι πληροφορίες σχετικά με τις εξελίξεις στην Κέρκυρα φθάσουν στους Πελοποννήσιους.
αἱ ἐκ τῆς Κυλλήνης Πελοποννησίων νῆες: Ο Θουκυδίδης αναφέρεται εδώ στα 40 πλοία των Πελοποννησίων που με αρχηγό το ναύαρχο Αλκίδα είχαν σπεύσει σε βοήθεια των Λεσβίων στην αποστασία της Μυτιλήνης. Τα πλοία αυτά καταδιώχτηκαν από τους Αθηναίους, έφτασαν στην Κρήτη και από εκεί κατέληξαν στην Κυλλήνη, ορμητήριο του σπαρτιατικού στόλου για τις επιχειρήσεις στον κορινθιακό κόλπο και στο Ιόνιο. Εκεί ενώθηκαν με 13 συμμαχικά πλοία με αρχηγό το Βρασίδα, ο οποίος ήταν επιφορτισμένος με το ρόλο του συμβούλου του Αλκίδα. Ενισχυμένος ο πελοποννησιακός στόλος αποφάσισε να πλεύσει στη σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο πόλη της Κέρκυρας, προκειμένου να διασφαλίσει τα ζωτικά συμφέροντα της Σπάρτης στην περιοχή. Η απόφαση αυτή ασφαλώς λήφθηκε ύστερα από τα νέα που μετέφερε στη συμμαχία η κορινθιακή τριήρης, αυτόπτης μάρτυρας της επικράτησης των δημοκρατικών στο νησί.
ἔφορμοι οὖσαι: Τα πλοία βρίσκονταν βέβαια αγκυροβολημένα στην Κυλλήνη, ήταν όμως σε ετοιμότητα για ανάληψη πολεμικής δράσης.
ὅσπερ καὶ πρότερον (ενν. ἦρχε): Δηλ. ο Αλκίδας ήταν αρχηγός και της ναυτικής αποστολής στη Μυτιλήνη.
ὁρμισάμενοι δὲ ἐς Σύβοτα λιμένα τῆς ἠπείρου: Τα Σύβοτα αναφέρονται εδώ ως λιμάνι της Ηπείρου, ενώ σε άλλο σημείο (1.47.1) ο Θουκυδίδης κάνει λόγο για νησιά που ονομάζονται Σύβοτα. Ο Στράβων αναφέρει ότι τα Σύβοτα είναι νησίδες που βρίσκονται κοντά στην Ήπειρο, στο ανατολικό άκρο της Κέρκυρας. Πρόκειται στην ουσία για δύο νησάκια, από τα οποία το δυτικό ονομάζεται Μαύρο όρος και το ανατολικό Αγ. Νικόλαος. Φαίνεται πάντως ότι ο πελοποννησιακός στόλος αναγκάστηκε να σταθμεύσει στα Σύβοτα λόγω της νύχτας.
ἅμα ἕω ἐπέπλεον τῇ Κερκύρᾳ: Πιθανότατα οι Πελοποννήσιοι αγκυροβόλησαν στα Σύβοτα (προς το δειλινό ή όταν είχε ήδη σκοτεινιάσει), γεγονός που εξηγεί τον καταφανή αιφνιδιασμό των Κερκυραίων και του ίδιου του Νικόστρατου.
Κεφ.77
ἐξήκοντα ναῦς... ἐξέπεμπον: Τα 60 πλοία επαρκούσαν για να αντιμετωπίσουν τα 53 των αντιπάλων, η σποραδική όμως αποστολή τους αποτελεί ολέθριο σφάλμα τακτικής που αποδίδεται σε βιασύνη, ταραχή και έλλειψη νηφαλιότητας.
σποράδες: Προξενεί δίχως άλλο εντύπωση το γεγονός ότι οι Κερκυραίοι, μολονότι διέθεταν ισχυρό στόλο και σημαντική ναυτική εμπειρία, σημειώνουν τόσα λάθη τακτικής στη ναυμαχία εναντίον των Πελοποννησίων. Οι λανθασμένοι τους χειρισμοί και η πλήρης αποδιάρθρωσή τους αποδίδονται κυρίως στη σύγχυση και στον πανικό που τους προξένησε η αιφνιδιαστική εμφάνιση του πολυάριθμου σπαρτιατικού στόλου. Σημαντικό ρόλο έπαιξε εξάλλου το γεγονός ότι τα πλοία τους είχαν επανδρωθεί ανάμεικτα από δημοκρατικούς και ολιγαρχικούς.
ηὐτομόλησαν: Εικάζουμε ότι στα δύο αυτά πλοία θα υπήρχαν σε μεγάλη πλειοψηφία ολιγαρχικοί
ἐν ἑτέραις... ἐμάχοντο: Αυτό σημαίνει πως τα πλοία αυτά ήταν επανδρωμένα με πληρώματα και από τις δύο αντίπαλες παρατάξεις
Σαλαμινία καὶ Πάραλος: Η Σαλαμινία και η Πάραλος ήταν δύο γρήγορα αθηναϊκά πλοία, χρησιμοποιούμενα αρχικά για την αποστολή θεωριών και για άλλες θρησκευτικές ανάγκες της πόλης, αργότερα δε και ως ανιχνευτικά, λόγω της μεγάλης ταχύτητας που μπορούσαν να αναπτύξουν. Στο 3. 33. 1 πληροφορούμαστε ότι τα δύο αυτά πλοία βρίσκονται στο ανατολικό Αιγαίο (συγκεκριμένα στην Κλάρο, κοντά στα παράλια της Εφέσου). Έτσι τα πλοία αυτά δεν αποτελούσαν μέρος του στόλου που βρισκόταν στη Ναύπακτο. Ο Νικόστρατος πήρε, όπως φαίνεται, τη Σαλαμινία και την Πάραλο μαζί του στην Κέρκυρα, αφήνοντας δύο άλλα πλοία, για να φρουρούν το λιμάνι της Ναυπάκτου. Ενδεχόμενο είναι ακόμα ότι τα πλοία αυτά έφεραν στο Νικόστρατο εντολή από την Αθήνα, για να σπεύσει στην Κέρκυρα, αμέσως μόλις έγινε γνωστό το κίνημα των ολιγαρχικών στο νησί.
Κεφ. 78
κακῶς τε καὶ κατ’ ὀλίγας προσπίπτοντες: Αυτό λέγεται σε αναφορά προς το προηγούμενο οὐδεὶς κόσμος (77.2). Ο Θουκυδίδης θεωρεί την τακτική αυτή ως την κύρια αιτία ήττας των Κερκυραίων.
ἁθρόαις... μέσον: Το ἁθρόαις συνάπτεται με το τεταγμέναις. Οι Αθηναίοι δρουν με σύνεση και προσαρμόζουν κατάλληλα την τακτική τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την αριθμητική υπεροχή των αντιπάλων τους. Η συνειδητοποίηση ότι η επίθεση σ’ όλη τη συγκεντρωμένη δύναμη των εχθρών ήταν ασύμφορη τους οδηγεί στην επίθεση κατά κέρας.
προσβαλόντες δέ κατὰ κέρας: Οι Αθηναίοι ακολουθούν την τακτική αυτή, διότι απέκλειε τον κίνδυνο περικύκλωσής τους από τις εχθρικές δυνάμεις, ενώ συγχρόνως τους παρείχε μεγάλη ευχέρεια διαφυγής. Αξιοσημείωτη είναι η τόλμη αλλά και η μεγάλη ναυτική εμπειρία των Αθηναίων, οι οποίοι δεν ακολουθούν αμυντική τακτική αλλά επιτίθενται, παρά την αριθμητική ανωτερότητα των Πελοποννησίων.
κύκλον ταξαμένων αὐτῶν: Περιγράφεται η αντίδραση των Πελοποννησίων, οι οποίοι προσπαθούν να αποφύγουν την κατά κέρας επίθεση των Αθηναίων.
γνόντες δὲ οἱ πρὸς τοῖς Κερκυραίοις: Οι Πελοποννήσιοι που αντιμετώπιζαν τους Κερκυραίους δεν πρέπει να ήταν πολύ μακριά από εκείνους που αντιμετώπιζαν τους Αθηναίους και έτσι μπόρεσαν να δουν ότι υπήρχε ο κίνδυνος να επαναληφθεί σε βάρος τους το πάθημα της Ναυπάκτου. Πρόκειται για αξιοπρόσεκτη αναφορά, καθώς εντάσσεται στις λίγες περιπτώσεις που ο Θουκυδίδης παρουσιάζει τους ανθρώπους να διδάσκονται από τα λάθη (δικά τους ή άλλων) του παρελθόντος .
μὴ ὅπερ ἐν Ναυπάκτῳ γένοιτο: Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Θουκυδίδης (2.83-84) το καλοκαίρι του 429 π.Χ. στη ναυμαχία της Ναυπάκτου ο στρατηγός των Αθηναίων Φορμίων με 20 πλοία νίκησε τον αποτελούμενο από 47 πλοία στόλο των Πελοποννησίων, διότι με κατάλληλους ελιγμούς κατόρθωσε να προξενήσει σύγχυση στους αντιπάλους.
καὶ γενόμεναι ἁθρόαι αἱ νῆες: Συνενώθηκαν δηλαδή τα δύο τμήματα του πελοποννησιακού στόλου (20 πλοία που είχαν παραταχθεί εναντίον των Κερκυραίων + 33 πλοία που είχαν αντιταχθεί στα 12 αθηναϊκά = συνολικά 53 πελοποννησιακά πλοία).
τὰς τῶν Κερκυραίων... προκαταφυγεῖν: Οι Αθηναίοι υποχωρούν χωρίς βιασύνη, για να δώσουν τη δυνατότητα στους Κερκυραίους να καταφύγουν στο λιμάνι τους.
σχολῇ τε ὑποχωρούντων: Η τακτική της αργής υποχώρησης που ακολουθούν οι Αθηναίοι είχε ως στόχο να παρασύρει τους Πελοποννήσιους στην καταδίωξη των αθηναϊκών πλοίων, που, καθώς έπλεαν με βραδύτητα, δημιουργούσαν στους αντιπάλους τους την ψεύτικη ελπίδα ότι θα μπορούσαν να τα προφτάσουν. Με αυτήν την κίνηση αντιπερισπασμού οι Πελοποννήσιοι δε θα στρέφονταν κατά των Κερκυραίων, δίνοντας τους έτσι το χρόνο να επιστρέψουν ασφαλείς στο λιμάνι τους.
τοιαύτῃ γενομένῃ: Η περιγραφή της ναυμαχίας που προηγήθηκε, κατά την οποία ο Νικόστρατος ανακρούει πρύμνα, διατηρώντας άθικτη την παράταξή του και βοηθώντας συγχρόνως τους Κερκυραίους να υποχωρήσουν, αποκαλύπτει τις στρατηγικές του ικανότητες. Πράγματι ο Αθηναίος ναύαρχος διακρίνεται για την τόλμη του, τις ψύχραιμες επιλογές του, τη μεγάλη ναυτική του εμπειρία, την οξύτατη κρίση και την πολιτική του ευστροφία τη συνδυασμένη με ανθρωπισμό. Πιο αναλυτικά ο Νικόστρατος κατόρθωσε να αναχαιτίσει με 12 μόλις πλοία 53 εχθρικά, να προστατεύσει την αποχώρηση των αποδιοργανωμένων Κερκυραίων, να διατηρήσει το στόλο του αλώβητο και να διασφαλίσει τα αθηναϊκά συμφέροντα στο νησί, εμποδίζοντας ουσιαστικά τους Σπαρτιάτες να πραγματοποιήσουν την προσχεδιασμένη τους απόβαση στην Κέρκυρα. Η πολιτική ευφυία και ο ανθρωπισμός που επιδεικνύει στην περίσταση αυτή ο Νικόστρατος δε συναντιέται σε κανέναν άλλο Αθηναίο, με μόνη ίσως εξαίρεση τον Περικλή, ο οποίος φαίνεται ότι διέθετε το είδος της μεγαλοφροσύνης που η συμπεριφορά του Νικόστρατου αφήνει να διαφανεί. Έχει μάλιστα υποστηριχθεί η άποψη πως αν στην Αθήνα είχαν υπάρξει λίγοι ακόμα σαν και τον Νικόστρατο —αν για παράδειγμα ο Αλκιβιάδης πραγματικά κατείχε τις αριστοκρατικές αρετές που ισχυριζόταν ότι διέθετε— τότε θα ήταν πλησιέστερη στην αλήθεια η άποψη πως μόνη αυτή (ενν. η Αθήνα) δεν προκαλούσε αγανάκτηση ούτε στον εχθρό, όταν αυτός κακοπάθαινε απ’ αυτήν, ούτε στον υπήκοο μεμψιμοιρία, διότι τάχα εξουσιαζόταν από ανάξιους (2.41.3).
