ΚΕΙΜΕΝΑ
Κείμενο Ι: Ελένη Μαραγκουδάκη, «Τα στερεότυπα για τα φύλα σε παιδικά βιβλία της προσχολικής ηλικίας»
Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από ανακοίνωση της συγγραφέως στο επιστημονικό συνέδριο «Εκπαίδευση και Ισότητα των φύλων» και είναι δημοσιευμένο στα Πρακτικά του συνεδρίου που εκδόθηκαν από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των φύλων το 1995. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα επισημαίνονται διαφορές στον τρόπο παρουσίασης των φύλων στα βιβλία που απευθύνονται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, διαμορφώνοντας έτσι έναν ιδιότυπο αποκλεισμό, βάσει του «φυλοπροσδιορισμού».
[…] Με βάση τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας που αποδίδονται στους χαρακτήρες των δύο φύλων, το προφίλ τους θα μπορούσε να σκιαγραφηθεί ως εξής: οι χαρακτήρες γένους αρσενικού είναι επιθετικοί, ανεξάρτητοι, επινοητικοί, δημιουργικοί, παρατηρητικοί, περίεργοι, υπέρμετρα σίγουροι για τον εαυτό τους, κάτοχοι ορθολογικών και αιτιοκρατικών γνώσεων και ελάχιστα εκδηλωτικοί. Επιπλέον, τα παιδιά –αγόρια και ζωάκια– γένους αρσενικού προβάλλονται ανυπάκουα σε επικίνδυνο, πολλές φορές, για τη σωματική τους ακεραιότητα ή και για τη ζωή τους βαθμό. Αντίθετα, οι χαρακτήρες γένους θηλυκού, ενήλικοι και παιδιά, προβάλλονται να είναι έντονα στοργικοί, εξαρτημένοι, υπέρμετρα φιλάρεσκοι, θρησκόληπτοι, εκδηλωτικοί, δειλοί, να καταλαμβάνονται εύκολα από φόβο και να ζηλεύουν τις ικανότητες των άλλων.
Η διαφοροποίηση αυτή των φύλων ως προς το προφίλ προσωπικότητας, όπως και οι προηγούμενες ως προς τους ρόλους τους στην οικογένεια και τη θέση τους στην αγορά εργασίας, αφορούν τόσο την κοινωνία των ανθρώπων όσο και τον κόσμο του ζωικού βασιλείου, υποδηλώνοντας έτσι και νομιμοποιώντας τη “φυσική τάξη” των πραγμάτων. Η “φυσική” εξάλλου τάξη των πραγμάτων υποδηλώνεται, νομίζουμε, ακόμη από το γεγονός ότι τα παιδιά - πρότυπα προβάλλονται από την πολύ πρώιμη ηλικία τους να εκδηλώνουν ό, τι και όσα θεωρούνται τυπικά και κοινωνικά αποδεκτά για το φύλο τους.
Τέλος, τα είδη παιχνιδιών, που τα αγόρια και τα κορίτσια προβάλλονται να έχουν και να παίζουν, είναι διαφορετικά και αντικατοπτρίζουν τον παραδοσιακό διαχωρισμό σε αγορίστικα και κοριτσίστικα. Επισημάναμε μάλιστα αρκετές περιπτώσεις, όπου τα είδη των παιχνιδιών, όπως προαναφέρθηκε, προσδιορίζονται άμεσα από τους μελλοντικούς στόχους και φιλοδοξίες των παιδιών. Έτσι, π.χ. τα αγόρια, επειδή στοχεύουν, όταν μεγαλώσουν να γίνουν καπετάνιοι, πιλότοι κλπ. επιλέγουν να παίζουν με τα ανάλογα παιχνίδια. Όσον αφορά τα κορίτσια, η επιλογή συνεχούς ενασχόλησης με την κούκλα δηλώνεται ρητά ότι προσδιορίζεται από τη σφοδρή τους επιθυμία να γίνουν, όταν μεγαλώσουν, μητέρες. […]
Γενικά μπορούμε ανεπιφύλακτα να υποστηρίξουμε ότι τα παιδικά βιβλία που υπάρχουν και χρησιμοποιούνται ευρύτατα, όχι μόνο δεν προβάλλουν νεωτεριστικά πρότυπα αναφορικά με τα φύλα αλλά, αποσιωπώντας τις εξελίξεις που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια, προβάλλουν μια πραγματικότητα παρωχημένη. Είναι αναχρονιστικά. Ωστόσο, είναι γεγονός πως τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν παιδικά βιβλία αρκετά προσεγμένα από την άποψη της διαφοροποίησης των φύλων.
Κείμενο ΙΙ: Σοφία Αηβαλιώτη, Επιστολή από τις φυλακές Θηβών.
Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από επιστολή της έγκλειστης Σ.Α. στις φυλακές Θηβών, η οποία δείχνει τον αποκλεισμό που βιώνουν οι έγκλειστοι/ες των σωφρονιστικών ιδρυμάτων.
«Αυτό που με έχει διδάξει ο εγκλεισμός μου είναι ότι ο καθένας μας έχει δυνατότητες υπέρβασης, αρκεί να τις ανακαλύψει και να τις εξωτερικεύσει δημιουργικά για ένα καλύτερο μέλλον», γράφει η Σοφία. «ΣΔΕ, σχολείο δεύτερης ευκαιρίας. Τρία γράμματα μόνο όμως ήταν αρκετά να μου αλλάξουν τρόπο σκέψης και ζωής. Ήμουν κλεισμένη στον εαυτό μου προσπαθώντας να βρω απαντήσεις σε πράγματα που είχαν τελεσιδικήσει. Αν δεν ήμουν εδώ που είμαι μπορεί τα παραπάνω να μην τα είχα καταλάβει ποτέ και θα εξακολουθούσα να περιπλανιέμαι άσκοπα χωρίς σημεία αναφοράς… Έπρεπε να πάψω να προβληματίζομαι σε σταυροδρόμια και να βρω το μονοπάτι. Έπρεπε να βρω τρόπους διαφυγής… Επιλογές; Λίγες έως ελάχιστες… Για αρχή έγινα παρατηρητής. Παρατηρούσα από ποιους ανθρώπους περιβάλλομαι και απομόνωνα τη στιγμή, δημιουργώντας συνεχώς σκέψεις και νοήματα… Τριγυρνούσα στις κατακόμβες το μυαλού μου και αναζητούσα την ύπαρξη της ελευθερίας και πώς θα την χειριζόμουν, αν υπήρχε τρόπος να την βρω πίσω από τα κάγκελα και από μια κοινωνία άμορφη που με περιστοιχίζει… Ξεκίνησα να αγαπάω πράγματα που είναι στην ουσία άπιαστα αλλά απαραίτητα για την ισορροπία ενός ακροβάτη που βρίσκεται σε τεντωμένο σκοινί. Άφησα τη ματιά μου να ταξιδέψει πέρα από τα ορατά.. Απομόνωνα τους ήχους, τον αέρα, τον ήλιο και δημιουργούσα ξανά, συναισθήματα που ήταν παγωμένα και πληγωμένα… Ανακάλυπτα μέσα από τις σελίδες του κάθε βιβλίου να αγγίζουν τις χορδές του εσωτερικού μου κόσμου και να μου δίνουν απαντήσεις χωρίς καν να έχουν ακούσει τα ερωτήματά μου. Είχα πλέον μπει σε άλλες αναζητήσεις. Είχα αποκτήσει δίψα για μάθηση. Ήξερα ότι υπήρχε σχολείο δεύτερης ευκαιρίας μέσα στη φυλακή. Μέχρι αυτή τη στιγμή ούτε σαν σκέψη δεν είχε περάσει από το μυαλό μου. Αβέβαιη στην αρχή, με κατέκλυζαν διάφορα ερωτήματα. Μήπως πηγαίνοντας εκεί αποφεύγεις την πραγματικότητα και πλάθεις μια άλλη; Ή μήπως είναι ένας τρόπος να κρυφτείς από τον ίδιο σου τον εαυτό; Απλά γεμίζοντας τον άδειο σου χρόνο.., σκοτώνοντας την ώρα.. Έτσι ξεκίνησα χωρίς να παραδεχτώ ούτε στον ίδιο μου τον εαυτό τον ουσιαστικότερο και βαθύτερο στόχο –τη μάθηση. Σιγά σιγά μάθαινα διαφορετικά πράγματα από αυτά που είχα συνηθίσει… Η τάξη έγινε για εμένα ο κόσμος που μου είχαν στερήσει. Έγινε ελευθερία, έγινε επικοινωνία. Το επόμενο βήμα της μάθησης είναι η πεποίθηση, που εξελίσσεται μετά σε αποφασιστικότητα», κλείνει το γράμμα της η Σοφία Αηβαλιώτη.
Κείμενο ΙΙΙ: Χλόη Κουτσουμπέλη, «Παρτίδα σκάκι»
(από την ποιητική συλλογή Η Αλεπού και ο κόκκινος χορός, Γαβριηλίδης, 2012)
Καθίσαμε απέναντι.
Τα δικά μου πιόνια ήταν σύννεφα.
Τα δικά του σίδερο και αίμα.
Αυτός είχε τα μαύρα.
Σκληροί, γυαλιστεροί οι πύργοι του
επιτέθηκαν με ορμή
ενώ η βασίλισσά μου
ξεντυνόταν στο σκοτάδι.
Ήταν καλός αντίπαλος,
προέβλεπε κάθε μου κίνηση
πριν καλά καλά ακόμα την σκεφτώ,
κι εγώ παρ’ όλα αυτά την έκανα,
με την ήρεμη εγκατάλειψη αυτού
που βαδίζει στο χαμό του.
Ίσως τελικά να με γοήτευε
το πόσο γρήγορα εξόντωσε τους στρατιώτες μου
τους αξιωματικούς, τους πύργους, τα οχυρά,
τις γέφυρες, τον βασιλιά τον ίδιο,
πόσο εύκολα διαπέρασε, εισχώρησε και άλωσε
βασίλεια ολόκληρα αρχαίας σιωπής
και πώς τελικά αιχμαλώτισε εκείνη τη μικρή βασίλισσα
από νεραϊδοκλωστή
που τόσο της άρεσε να διαφεύγει με πειρατικά καράβια
στις χώρες του ποτέ.
Ναι, ομολογώ ότι γνώριζα από πριν πως θα νικήσει.
Άλλωστε, γι’ αυτό έπαιξα μαζί του.
Γιατί, έστω και μια φορά, μες στη ζωή,
αξίζει κανείς να παίξει για να χάσει.
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε με λίγα λόγια (50-60 λέξεις) το περιεχόμενο της επιστολής της έγκλειστης στις φυλακές Θήβας, χωρίς δικά σας σχόλια.
(Μονάδες 10)
Η έγκλειστη στη φυλακή, Σοφία Αηβαλιώτη, αναφέρεται στα οφέλη του σχολείου δεύτερης ευκαιρίας. Έχοντας περάσει ένα διάστημα εσωτερικής απομόνωσης, κατά τη διάρκεια του οποίου αναζητούσε τρόπο ν’ αντιμετωπίσει τους διαρκείς προβληματισμούς της, ανακάλυψε σταδιακά μέσα από τη μελέτη βιβλίων την ανάγκη της για μάθηση. Άρχισε τότε να παρακολουθεί μαθήματα στο σχολείο δεύτερης ευκαιρίας, το οποίο έγινε για εκείνη ένας χώρος ελευθερίας. [Λέξεις: 61]
ΘΕΜΑ Β
Ερώτημα 1ο
Η Ε. Μαραγκουδάκη χαρακτηρίζει το περιεχόμενο των παιδικών βιβλίων αναχρονιστικό ως προς τα πρότυπα φύλου. Πώς τεκμηριώνει την άποψή της;
(Μονάδες 15)
Η συγγραφέας τεκμηριώνει την άποψή της αυτή αναφερόμενη αρχικά στα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στους χαρακτήρες των δύο φύλων. Οι αρσενικοί συνοδεύονται από στοιχεία δυναμισμού, λογικής σκέψης, ανεξαρτησίας, αλλά και επικίνδυνης παρορμητικότητας, ενώ οι θηλυκοί από στοιχεία ευαισθησίας, αδυναμίας, φόβου και δειλίας. Η αναχρονιστική αυτή διάκριση, που παρουσιάζει ως πιο ευάλωτους και ελάχιστα δυναμικούς τους θηλυκούς χαρακτήρες, δεν περιορίζεται μόνο στην κοινωνία των ανθρώπων, αλλά και στην κοινωνία των ζώων, δημιουργώντας έτσι στα μικρά παιδιά την εντύπωση πως αυτή είναι η «φυσική τάξη» των πραγμάτων. Στο πλαίσιο της οποίας, μάλιστα, οι παιδικοί χαρακτήρες εμφανίζονται να εκδηλώνουν από πολύ νωρίς τα χαρακτηριστικά εκείνα που θεωρούνται κοινωνικώς αποδεκτά για το φύλο τους.
Ακολούθως, η συγγραφέας υπενθυμίζει πως ανάλογες διακρίσεις γίνονται σε ό,τι αφορά τους ρόλους των δύο φύλων στην οικογένεια, όπως και τη θέση τους στην αγορά εργασίας. Ενώ, συμπληρώνει την τεκμηρίωσή της με αναφορά στις διακρίσεις που γίνονται στα παιχνίδια των δύο φύλων, οι οποίες συνδέονται με τον παραδοσιακό διαχωρισμό τους σε αγορίστικά και κοριτσίστικα. Με τα «αγορίστικα» παιχνίδια να συνδέονται συχνά με πιθανές επαγγελματικές επιλογές, ενώ τα «κοριτσίστικα» να παραπέμπουν συνήθως στην επιθυμία της μητρότητας.
Η συγγραφέας ολοκληρώνει την τεκμηρίωσή της με την επισήμανση πως σε πολλά παιδικά βιβλία διαπιστώνεται αποσιώπηση των σύγχρονων εξελίξεων και διατήρηση μιας παρωχημένης πραγματικότητας.
Ερώτημα 2ο
α. Εάν υποθέσουμε ότι με το Κείμενο Ι η συγγραφέας θέλει να αποδείξει την ορθότητα των σκέψεών της, να δείξετε με ποιους τρόπους - γλωσσικές επιλογές πετυχαίνει τον στόχο της αυτό.
Η συγγραφέας προκειμένου να τονίσει τον αποδεικτικό ρόλο του κειμένου της αξιοποιεί κυρίως τον κυριολεκτικό λόγο, με αποφαντικές προτάσεις, καταγράφοντας με σαφήνεια τις διαπιστώσεις της. Παραθέτει, επίσης, τεκμήρια και τα χρησιμοποιεί στη διαμόρφωση της επιχειρηματολογίας της. Π.χ. «Η διαφοροποίηση αυτή των φύλων ως προς το προφίλ προσωπικότητας, όπως και οι προηγούμενες ως προς τους ρόλους τους στην οικογένεια και τη θέση τους στην αγορά εργασίας, αφορούν τόσο την κοινωνία των ανθρώπων όσο και τον κόσμο του ζωικού βασιλείου, υποδηλώνοντας έτσι και νομιμοποιώντας τη “φυσική τάξη” των πραγμάτων.»
Φροντίζει, επίσης, να δομήσει το κείμενό της κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι σαφής η σταδιακή παράθεση των τεκμηρίων της (Με βάση τα χαρακτηριστικά… Επιπλέον… Η διαφοροποίηση αυτή… Τέλος… Επισημάναμε μάλιστα… Γενικά μπορούμε ανεπιφύλακτα να υποστηρίξουμε…), που οδηγεί σε ασφαλή συμπεράσματα. Επιπροσθέτως, χρησιμοποιεί διαρθρωτικές λέξεις που δηλώνουν αντίθεση-εναντίωση (Αντίθετα, όχι μόνο… αλλά, Ωστόσο), παράδειγμα (π.χ.) και γενίκευση (Γενικά).
Αξίζει, συνάμα, να τονιστεί η επιστημική τροπικότητα του λόγου της συγγραφέως, ιδίως στα σημεία όπου οι απόψεις της εκφράζονται ως δυνατότητα (θα μπορούσε να σκιαγραφηθεί) και χωρίς δογματική βεβαιότητα (υποδηλώνεται, νομίζουμε).
β. Εάν υποθέσουμε ότι με το Κείμενο ΙΙ η επιστολογράφος θέλει να συγκινήσει τον/την αποδέκτη της επιστολής, να δείξετε με ποιους τρόπους - γλωσσικές επιλογές πετυχαίνει τον στόχο της αυτό.
(Μονάδες 15)
Η επιδίωξη της επιστολογράφου να συγκινήσει τον αποδέκτη της επιστολής της γίνεται εμφανής από τα στοιχεία ποιητικότητας του λόγου της. Στο κείμενό της κυριαρχούν: η μεταφορική χρήση του λόγου (να προβληματίζομαι σε σταυροδρόμια, στις κατακόμβες του μυαλού μου, για την ισορροπία ενός ακροβάτη, να αγγίζουν τις χορδές του εσωτερικού μου κόσμου κ.ά.), οι αποσιωπήσεις (χωρίς σημεία αναφοράς… τρόπους διαφυγής… Λίγες έως ελάχιστες… κ.ά.) και τα ρητορικά ερωτήματα (Επιλογές; Ή μήπως είναι ένας τρόπος να κρυφτείς από τον ίδιο σου τον εαυτό;). Στην επιστολή της δεν υπάρχει η αυστηρή εκείνη δόμηση του λόγου, που υποδεικνύει την πρόθεση πειθούς. Η επιστολογράφος κινείται περισσότερο συνειρμικά, με συχνές αναφορές στα συναισθήματα και τους προβληματισμούς της, δίνοντας στο κείμενό της έναν πιο προσωπικό και εξομολογητικό τόνο.
Ερώτημα 3ο
Συσχετίζοντας τα ενεστωτικά ρήματα («ομολογώ», «αξίζει») με τα υπόλοιπα ρήματα του ποιήματος (που βρίσκονται σε παρελθοντικούς χρόνους), να σχολιάσετε σύντομα τη συναισθηματική/ψυχολογική κατάσταση, στην οποία πιστεύετε ότι βρίσκεται το ποιητικό υποκείμενο.
(Μονάδες 15)
Η ποιήτρια -ποιητικό υποκείμενο- ομολογεί πως ήξερε εκ των προτέρων πως αν «έπαιζε» μ’ εκείνον τη συμβολική αυτή παρτίδα σκάκι θα έχανε, και πως αυτό ακριβώς την παρακίνησε να παίξει μαζί του, αφού όπως σχολιάζει «αξίζει κανείς να παίξει για να χάσει». Η δήλωση αυτή φανερώνει πως η ποιήτρια δεν αισθάνεται πικρία ή θλίψη για την ερωτική περιπέτεια που έζησε μαζί του, αφού αφέθηκε σ’ αυτή οικειοθελώς. Έτσι, παρά το γεγονός ότι εκείνος εξόντωσε τις άμυνές της, διαπέρασε και άλωσε την για χρόνια δοσμένη στη σιωπή ψυχή της -ένδειξη πως τα όσα ένιωσε για εκείνον ήταν ειλικρινή και πολύ δυνατά- δεν έχει μετανιώσει που του επέτρεψε να την παρασύρει σ’ αυτή την ερωτική αναμέτρηση. Υπήρξε, άλλωστε, μια αληθινή εμπειρία, κι ως εκ τούτου απολύτως αναγκαία για μια «βασίλισσα», όπως η ίδια, που είχε πάντοτε την τάση να κινείται σε κόσμους φανταστικούς, μη ασχολούμενη με τον πραγματικό κόσμο και τα πραγματικά συναισθήματα.
ΘΕΜΑ Γ
Αξιοποιώντας τους κειμενικούς δείκτες του ποιήματος (π.χ. εικόνες, αντιθέσεις κ.λπ.) να σχολιάσετε το θέμα/ερώτημα που πιστεύετε ότι τίθεται στο ποίημα αυτό κατά την κρίση σας.
(Μονάδες 15)
Η ποιήτρια παρουσιάζει κατά τρόπο συμβολικό το παιχνίδι του έρωτα ως μια παρτίδα σκάκι, στο πλαίσιο της οποίας υπάρχει νικητής και ηττημένος. Η νίκη εκείνου στη συμβολική αυτή παρτίδα προκύπτει από το γεγονός ότι με γοργές κινήσεις κατάφερε να υπερνικήσει τις άμυνές της, να εισχωρήσει στην ψυχή και στο μυαλό της και να την αιχμαλωτίσει. Από την αρχή της παρτίδας, άλλωστε, δηλώνεται με σαφήνεια η υπεροχή του, αφού τα δικά του πιόνια είναι δυνατά και γεμάτα ζωή, ενώ τα δικά της είναι αδύναμα, εφόσον δεν έχουν την αναγκαία επαφή με την πραγματικότητα (τα δικά μου πιόνια ήταν σύννεφα). Η πρώτη του κίνηση ήταν αιφνιδιαστική, καθώς οι πύργοι του επιτίθενται τη στιγμή που η βασίλισσά της ξεντυνόταν στο σκοτάδι. Ακολούθως κυριαρχεί σε όλο το παιχνίδι, αφού με την εμπειρία του προβλέπει κάθε δική της κίνηση, την οποία εκείνη κάνει ούτως ή άλλως έχοντας επίγνωση πως βαδίζει στο χαμό της. Εμφανής εδώ η συναίνεση της ποιήτριας στην επερχόμενη ήττα της⸱ συναίνεση που δηλώνεται ξεκάθαρα στους καταληκτικούς στίχους (Ναι, ομολογώ ότι γνώριζα από πριν πως θα νικήσει)⸱ συναίνεση που πηγάζει από την ανάγκη της ποιήτριας να βιώσει αυτή την ήττα, ώστε να νιώσει σε όλη του την αλήθεια και σε όλο του τον πόνο τον έρωτα. Είχε για καιρό, άλλωστε, τη συνήθεια να διαφεύγει στον κόσμο του παραμυθιού και του ονείρου (στις χώρες του ποτέ) η δοσμένη στη φαντασία αυτή βασίλισσα (από νεραϊδοκλωστή) κι ήταν για εκείνη αναγκαίο να γνωρίσει την πραγματική φύση του έρωτα.
ΘΕΜΑ Δ
Επιχειρηματολογικό κείμενο - ανακοίνωση στον τύπο
Ρόλος: Εκπρόσωπος μη κυβερνητικής οργάνωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα
Αποδέκτες: Ευρύ κοινό
Θέμα: Με ποιους τρόπους το σχολείο μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες να ξεπεράσουν στερεοτυπικές απόψεις που έχουν να κάνουν με τα πρότυπα φύλου; Να αξιοποιήσετε το περιεχόμενο των παραπάνω κειμένων.
(Μονάδες 30)
Χτυπώντας τα στερεότυπα, χτυπάμε τις ανισότητες.
Συνιστά αναγκαιότητα η συνειδητοποίηση πως η ύπαρξη και διαιώνιση στερεοτυπικών απόψεων έχει σαφώς μεγαλύτερο αντίκτυπο απ’ ό,τι συχνά νομίζουμε. Είναι, ας το παραδεχτούμε, μια διαρκής πηγή ανισοτήτων, κυρίως σε ό,τι αφορά τη θέση κάθε ατόμου στην κοινωνία με βάση το φύλο του. Η μικρή εκπροσώπηση των γυναικών σε υψηλής ευθύνης εργασιακές θέσεις ή στα ανώτερα πολιτικά αξιώματα, όπως κι η καταπίεση που βιώνουν τα άτομα στην προσπάθειά τους να προσαρμοστούν στο κοινωνικώς αναμενόμενο, όπως αυτό προσδιορίζεται σύμφωνα με το φύλο τους, αποτελούν μερικές μόνο εκφάνσεις της υπονομευτικής δράσης των στερεοτύπων.
Πρόκειται, αν θέλουμε να ορίσουμε σαφέστερα αυτή την υπονόμευση, για μια κύρια αιτία καταστρατήγησης βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων, εφόσον δεν επιτρέπει στα άτομα τον ελεύθερο αυτοπροσδιορισμό και την απρόσκοπτη επιλογή επαγγελματικής και προσωπικής κατεύθυνσης. Πρόκειται, άρα, για μια υπονόμευση που οφείλει να αντιμετωπιστεί έγκαιρα και αποτελεσματικά με τις κατάλληλες εκείνες παρεμβάσεις στο χώρο της εκπαίδευσης, προκειμένου οι νεότερες γενιές να βιώσουν τα οφέλη μιας καθαρότερης σκέψης, απαλλαγμένης από τις αγκιστρώσεις αυτές που έχουν δυναστεύσει για χρόνια τη ζωή των ανθρώπων.
Μια πρώτη σημαντική παρέμβαση αφορά το διδακτικό υλικό που παρέχεται στους μαθητές και τη μέριμνα ώστε να μην παρουσιάζεται μέσω αυτού μια παρωχημένη εικόνα της κοινωνικής πραγματικότητας. Είναι σημαντικό να αποτυπώνονται στα σχολικά βιβλία οι θετικές εξελίξεις που έχουν ήδη επιτευχθεί σε ό,τι αφορά την ισότιμη αντιμετώπιση των δύο φύλων, κι ακόμη παραπέρα να διαφαίνεται ο επιδιωκόμενος στόχος που είναι η αποδοχή κάθε ατόμου ως ανθρώπου κι όχι ως εκπροσώπου του φύλου του. Ρόλος του σχολείου είναι να επιτρέψει στους μαθητές να αντικρίζουν τα άτομα γύρω τους ως ανθρώπινες οντότητες, χωρίς να έχουν προδιαγεγραμμένες αντιλήψεις για το ποια θα πρέπει να είναι τα γνωρίσματα της προσωπικότητάς τους με βάση το φύλο τους.
Η επίτευξη, ωστόσο, μιας ουσιαστικής αποδέσμευσης από τις στερεοτυπικές απόψεις για το τι αναμένεται από κάθε φύλο και για το τι είναι αποδεκτό για κάθε φύλο, απαιτεί δραστική βάθυνση της ανθρωπιστικής σκέψης και της κριτικής εκείνης ικανότητας, που θα οδηγεί τους νέους στον αυστηρό έλεγχο κάθε σχετικής παγιωμένης αντίληψης. Δεν είναι, φυσικά, εύκολο να αποτινάξουν οι νέοι πλήρως τα στερεοτυπικά πρότυπα που με τόση συνέπεια μοιάζει να συντηρεί το κοινωνικό σύνολο. Είναι, εντούτοις, εφικτό να αναδειχθεί το γεγονός πως η ταυτότητα ενός ατόμου πλουτίζεται πολύ περισσότερο, όταν αυτό αφήνεται ελεύθερο να κινηθεί πέρα από τα όρια των προτύπων αυτών.
Σημαντικό ως προς αυτό είναι να παρουσιάζονται στους μαθητές παραδείγματα προσώπων που έχουν επιτύχει να αψηφήσουν τα πρότυπα του φύλου τους, όπως και παραδείγματα κρατών και κοινωνιών που έχουν υιοθετήσει πολιτικές ενθάρρυνσης μιας ανάλογης ρήξης με τους υποτιθέμενους ρόλους των δύο φύλων. Προκειμένου, άλλωστε, να μπορέσουν οι μαθητές να αρχίσουν να σκέφτονται και να λειτουργούν ως άνθρωποι κι όχι ως «φύλα», θα πρέπει να έχουν αντιληφθεί τα οφέλη που απορρέουν από μια τέτοια απελευθέρωση. Καίριος εδώ ο ρόλος των ίδιων των εκπαιδευτικών, οι οποίοι οφείλουν να στηρίζουν τη δράση, τις πρωτοβουλίες και την έκφραση των μαθητών, με κριτήριο ανθρωπιστικές ποιότητες κι όχι με το κατά πόσο συμβαδίζουν με το φύλο του εκάστοτε μαθητή.
Οι κινήσεις εκείνες που οδήγησαν τις σύγχρονες κοινωνίες να αποδεχτούν σταδιακά την εξίσωση των δύο φύλων, υποδεικνύουν πως η μάχη με τα στερεότυπα μπορεί να κερδηθεί. Ό,τι απαιτείται είναι συνέπεια και επιμονή, εφόσον η σχετική εμπειρία δείχνει πως κάθε ανάλογη εξέλιξη χρειάζεται χρόνο. Σίγουρα έχουν επιτευχθεί πολλά, απομένουν όμως κι άλλα βήματα μέχρι τη διαμόρφωση μιας κοινωνίας που δεν θα θέτει προκαθορισμένα όρια για την πορεία ή δράση ενός προσώπου με βάση το φύλο του.
