Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Εκπαίδευση για τη δημοκρατία [Φάκελος Εκπαιδευτικού]
MARTHA C. NUSSBAUM. (2013). Όχι για το κέρδος. Οι ανθρωπιστικές σπουδές προάγουν τη δημοκρατία, μτφρ.: Γ. Χρηστίδης, επιμ. & προλ.: Χρ. Ν. Τσιρώνης.
Αθήνα: Κριτική, σελ. 271
Τον Μάρτιο του 2009, σε έναν λόγο του για την εκπαίδευση, ο πρόεδρος Ομπάμα έπλεξε το εγκώμιο σε χώρες της Άπω Ανατολής, όπως η Σιγκαπούρη, οι οποίες κατά τη γνώμη του έχουν ξεπεράσει την Αμερική στην τεχνολογική και την επιστημονική εκπαίδευση. Κατά τον Ομπάμα, αυτές οι χώρες «αφιερώνουν λιγότερο χρόνο διδάσκοντας πράγματα που δεν έχουν σημασία και περισσότερο χρόνο διδάσκοντας πράγματα που έχουν σημασία. Προετοιμάζουν τους μαθητές τους όχι μόνον για το γυμνάσιο, το λύκειο και το κολέγιο, αλλά και για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Εμείς δεν το κάνουμε αυτό».
Ο κοντόθωρος ωφελιμισμός των παιδαγωγικών αντιλήψεων του Ομπάμα θεωρεί σημαντικά στοιχεία της εκπαίδευσης εκείνα που «προετοιμάζουν για την επαγγελματική σταδιοδρομία». Υποτιμά επομένως τις ανθρωπιστικές σπουδές, δηλαδή εκείνα τα στοιχεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας που μπορεί να μην αποδίδουν άμεσα χρηματικά κέρδη, αλλά προετοιμάζουν για την ενεργό συμμετοχή στην πολιτική ζωή, για την κριτική έρευνα και αμφισβήτηση, για την αναζήτηση μιας ζωής γεμάτης νόημα.
Η τάση αυτή δεν εκδηλώνεται μόνον στις ΗΠΑ. Οι μεταρρυθμίσεις που γίνονται στα εκπαιδευτικά συστήματα πολλών χωρών υποβαθμίζουν, συρρικνώνουν ή εγκαταλείπουν τη διδασκαλία των ανθρωπιστικών επιστημών. Ο στόχος της οικονομικής μεγέθυνσης και το κυνήγι του κέρδους στην παγκόσμια αγορά ενισχύουν τις τάσεις προς μιαν εκπαίδευση που υπηρετεί αποκλειστικά την αύξηση της παραγωγής και του πλούτου. Στην προοπτική της μεγιστοποίησης του οικονομικού κέρδους οι ανθρωπιστικές σπουδές θεωρούνται ανώφελες, υπερβολικά δαπανηρές ή ακόμη και αντιπαραγωγικές. Καθώς, μάλιστα, εξοπλίζουν τους πολίτες με κριτική συνείδηση, αποτελούν μια δυνητική απειλή για εκείνη την οικονομική «πρόοδο», η οποία αδιαφορεί για τις αδικίες και τις ανισότητες που τη συνοδεύουν.
Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Μάρθα Νουσμπάουμ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: η κρίση των ανθρωπιστικών σπουδών μπορεί να μετατραπεί σε κρίση της δημοκρατίας, καθώς απειλούνται οι διανοητικές προϋποθέσεις που μπορούν να εγγυηθούν τη δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη. Απειλούνται, με άλλα λόγια, η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε αυτόνομα και κριτικά, η ικανότητά μας να εξυψωνόμαστε πάνω από την τοπική μας πραγματικότητα και να κατανοούμε τα προβλήματα που είναι παγκόσμια, καθώς και η ικανότητά μας να συναισθανόμαστε και να συμπαθούμε τους άλλους, που είναι «ξένοι» και διαφορετικοί από μας. Μια δημοκρατία δεν μπορεί να μακροημερεύσει αν οι πολίτες της δε διαθέτουν και δεν καλλιεργούν αυτές τις τρεις ικανότητες.
Στο παιδαγωγικό σχέδιο της Νουσμπάουμ η ανθρωπιστική εκπαίδευση […] πρέπει να καλλιεργεί την κριτική και ερευνητική σκέψη, καθώς και τη φαντασία. Η Νουσμπάουμ εμπνέεται από το σωκρατικό πρότυπο εκπαίδευσης, που προωθεί την ικανότητα κάθε προσώπου να αυτοεξετάζεται και να αυτοπροσδιορίζεται. Η σωκρατική μέθοδος στηρίζεται στον διάλογο, την αμφιβολία, την αμφισβήτηση και την ορθολογική επιχειρηματολογία. Ευνοεί επομένως μια δημόσια κουλτούρα στοχαστικής διαβούλευσης, χάρη στην οποία ελέγχουμε κριτικά κάθε είδους αυθεντία και επηρεαζόμαστε λιγότερο από την εξουσία ή από το κοινωνικό μας περιβάλλον. Αυτή η σωκρατική εκπαίδευση στην αυτονομία είναι εξαιρετικά πολύτιμη για τη δημοκρατία, καθώς η κριτική και ερευνητική σκέψη είναι αναγκαία συνιστώσα μιας πολιτικής κουλτούρας ικανής να υποστηρίζει και να τροφοδοτεί τον δημόσιο δημοκρατικό διάλογο.
[…] Εκτός από την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, η δεύτερη μεγάλη αποστολή των ανθρωπιστικών σπουδών είναι η καλλιέργεια της ικανότητας να σκεφτόμαστε ως «πολίτες του κόσμου». Καθώς τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι ήδη παγκόσμια, χρειάζεται να μάθουμε να σκεφτόμαστε υπεύθυνα για την τύχη όλης της ανθρωπότητας. Η εκπαίδευση πρέπει επομένως να προμηθεύει τις αναγκαίες γνώσεις για την ιστορία του κόσμου, για την παγκόσμια οικονομία, καθώς και για τις κυριότερες θρησκείες.
Η τρίτη θεμελιώδης επιδίωξη της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης είναι η καλλιέργεια της αφηγηματικής φαντασίας και της συμπάθειας, της ικανότητας δηλαδή να κατανοούμε όχι μόνον τον εαυτό μας, αλλά και τις ανάγκες και τις προσδοκίες των άλλων. Χρειάζεται να διαθέτουμε εκείνη την «εσωτερική ματιά» που μας επιτρέπει να βλέπουμε τους άλλους ανθρώπους ως πλήρη ανθρώπινα όντα, ως ολοκληρωμένες προσωπικότητες με ίσο δικαίωμα στην αξιοπρέπεια.
Γιαλκέτσης, Θ. (2013, 20 Οκτωβρίου). Εκπαίδευση για τη δημοκρατία. Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 08-04-2018 από http://archive.efsyn.gr/?p=135437
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσετε συνοπτικά (70-90 λέξεις) τις απόψεις του συγγραφέα σχετικά με την ιδιαίτερη αξία των ανθρωπιστικών σπουδών.
Μέσω των ανθρωπιστικών σπουδών τα άτομα λαμβάνουν τα αναγκαία εφόδια για την ενεργητική συμμετοχή τους στην πολιτική ζωή και για τη διαμόρφωση της δημοκρατικής τους συνείδησης. Αποκτούν, ειδικότερα, την ικανότητα να σκέφτονται αυτόνομα και κριτικά, ώστε να είναι σε θέση να συμμετέχουν σ’ ένα δημόσιο δημοκρατικό διάλογο, χωρίς να επηρεάζονται από την κοινή γνώμη ή την εξουσία. Κατανοούν τον παγκόσμιο χαρακτήρα των προβλημάτων και τα αντιμετωπίζουν πλέον ως «πολίτες του κόσμου». Καλλιεργείται, συνάμα, η ικανότητά τους να συμπαθούν και να κατανοούν τους άλλους, αποκτώντας, έτσι, βαθύτερο σεβασμό για τα δικαιώματά τους.
[Λέξεις: 91]
ΘΕΜΑ Β
1. Να εντοπίσετε τα υπο-επιχειρήματα των παραγράφων 5 έως και 7 και να τα αξιολογήσετε ως προς την πειστικότητά τους.
Υπο-επιχείρημα 5ης παραγράφου
Θέση: Η ανθρωπιστική εκπαίδευση πρέπει να καλλιεργεί την κριτική και ερευνητική σκέψη, καθώς και τη φαντασία.
Μέσο επίτευξης: Η σωκρατική μέθοδος στηρίζεται στον διάλογο, την αμφιβολία, την αμφισβήτηση και την ορθολογική επιχειρηματολογία.
Συμπέρασμα: Ευνοεί επομένως μια δημόσια κουλτούρα στοχαστικής διαβούλευσης, χάρη στην οποία ελέγχουμε κριτικά κάθε είδους αυθεντία και επηρεαζόμαστε λιγότερο από την εξουσία ή από το κοινωνικό μας περιβάλλον.
Στην 5η παράγραφο ο συγγραφέας, αξιοποιώντας τους συλλογισμούς της Νουσμπάουμ, επισημαίνει ότι μια διδασκαλία βασισμένη στο διάλογο, την αμφιβολία και την αμφισβήτηση, όπως ήταν η σωκρατική μέθοδος, μπορεί να διασφαλίσει την εδραίωση στην κοινωνία της συνήθειας να εξετάζονται σε βάθος και με κριτικό τρόπο τα επιμέρους ζητήματα, με συνεπαγόμενο όφελος την ανεξαρτησία της σκέψης των πολιτών. Η θέληση της εξουσίας, όπως κι η κοινή γνώμη, θα επηρεάζουν ολοένα και λιγότερο τους πολίτες, εφόσον εκείνοι θα έχουν αποκτήσει αυτονομία σκέψης και θα στέκουν πλέον με κριτική ματιά απέναντι σε κάθε αυθεντία και σε κάθε άποψη, όσο διαδεδομένη κι αν είναι αυτή. Το επιχείρημα αυτό, αν και στηρίζεται σε μια αποδεδειγμένα ουσιαστική διδακτική προσέγγιση, η οποία θα μπορούσε πράγματι να οδηγήσει στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, εμπεριέχει στοιχεία εικασίας, εφόσον στην πραγματικότητα δεν είναι βέβαιο πως οι πολίτες θα έμπαιναν σε μια ανάλογη διαδικασία εμβριθούς ανάλυσης των κοινωνικών και πολιτικών δεδομένων. Η μέχρι τώρα εμπειρία φανερώνει πως οι περισσότεροι πολίτες έχουν επιφανειακή μόνο γνώση της οικονομικής και πολιτικής κατάστασης της χώρας, εφόσον βρίσκονται σε διαρκή ενασχόληση με τα προσωπικά τους προβλήματα και τις άμεσες δικές τους ανάγκες.
Υπο-επιχείρημα 6ης παραγράφου
Θέση: Δεύτερη μεγάλη αποστολή των ανθρωπιστικών σπουδών είναι η καλλιέργεια της ικανότητας να σκεφτόμαστε ως «πολίτες του κόσμου».
Αιτιολόγηση: Καθώς τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι ήδη παγκόσμια, χρειάζεται να μάθουμε να σκεφτόμαστε υπεύθυνα για την τύχη όλης της ανθρωπότητας.
Συμπέρασμα: Η εκπαίδευση πρέπει επομένως να προμηθεύει τις αναγκαίες γνώσεις για την ιστορία του κόσμου, για την παγκόσμια οικονομία, καθώς και για τις κυριότερες θρησκείες.
Στην 6η παράγραφο ο συγγραφέας τονίζει πως μέσω των ανθρωπιστικών μαθημάτων θα πρέπει να μάθουμε να σκεφτόμαστε ως «πολίτες του κόσμου», καθώς τα περισσότερα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα είναι ήδη παγκόσμια. Η στάση που τηρεί κάθε πολίτης, όπως και κάθε κοινωνία απέναντι στα κρίσιμα ζητήματα της εποχής έχει ευρύτερη επίπτωση, εφόσον ζούμε σ’ έναν αλληλένδετο κόσμο εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης. Την επίτευξη αυτής της συνειδητοποίησης μπορεί να τη διασφαλίσει η εκπαίδευση με την παροχή γνώσεων σχετικά με την ιστορία του κόσμου, την παγκόσμια οικονομία, καθώς και τις κυριότερες θρησκείες. Με την παροχή γνώσεων, δηλαδή, σε θέματα που φανερώνουν τόσο τη διαχρονική αλληλεπίδραση μεταξύ των λαών, όσο και των ομοιοτήτων που υπάρχουν στις αντιλήψεις και στη σκέψη τους. Η πειστικότητα του επιχειρήματος αυτού διασφαλίζεται αφενός λόγω της σαφούς επίδρασης που έχει η παγκοσμιοποίηση στη ζωή των πολιτών, κι αφετέρου χάρη στο γεγονός ότι ο συγγραφέας επιλέγει ακριβώς εκείνα τα μαθήματα που μπορούν να καταστήσουν εμφανή τη στενή διασύνδεση μεταξύ των κρατών/εθνοτήτων.
Υπο-επιχείρημα 7ης παραγράφου
Θέση: Η τρίτη θεμελιώδης επιδίωξη της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης είναι η καλλιέργεια της αφηγηματικής φαντασίας και της συμπάθειας.
Επεξήγηση: Της ικανότητας δηλαδή να κατανοούμε όχι μόνον τον εαυτό μας, αλλά και τις ανάγκες και τις προσδοκίες των άλλων.
Συμπέρασμα: Χρειάζεται [άρα] να διαθέτουμε εκείνη την «εσωτερική ματιά» που μας επιτρέπει να βλέπουμε τους άλλους ανθρώπους ως πλήρη ανθρώπινα όντα, ως ολοκληρωμένες προσωπικότητες με ίσο δικαίωμα στην αξιοπρέπεια.
Στην 7η παράγραφο ο συγγραφέας επισημαίνει την ανάγκη της καλλιέργειας των ικανοτήτων εκείνων που θα μας επιτρέπουν να κατανοούμε τις ανάγκες και την υπόσταση όχι μόνο του εαυτού μας, αλλά και των άλλων ανθρώπων. Με τη συνδρομή της συμπάθειας και της αφηγηματικής φαντασίας (λογοτεχνικός εγγραμματισμός) θα μπορούμε να αντικρίσουμε τους άλλους ανθρώπους ως ολοκληρωμένες προσωπικότητες και θα τους αναγνωρίζουμε κατ’ επέκταση το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια. Πρόκειται για ένα επιχείρημα που βασίζεται στην πλέον ουσιαστική συνεισφορά των ανθρωπιστικών μαθημάτων, στη δυνατότητά τους δηλαδή να καλλιεργούν την ενσυναίσθηση του ατόμου, όπως και τη συμπάθεια απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Υπ’ αυτή την έννοια το επιχείρημα κρίνεται πειστικό, εφόσον επικαλείται διαπιστωμένες επιδράσεις των ανθρωπιστικών σπουδών.
2. Στις ίδιες παραγράφους να αναζητήσετε δεοντολογικές εκφράσεις και να δικαιολογήσετε τη χρήση τους από τον συγγραφέα.
5η: η ανθρωπιστική εκπαίδευση […] πρέπει να καλλιεργεί την κριτική και ερευνητική σκέψη, καθώς και τη φαντασία.
6η: χρειάζεται να μάθουμε να σκεφτόμαστε υπεύθυνα για την τύχη όλης της ανθρωπότητας. Η εκπαίδευση πρέπει επομένως να προμηθεύει τις αναγκαίες γνώσεις για την ιστορία του κόσμου, για την παγκόσμια οικονομία, καθώς και για τις κυριότερες θρησκείες.
7η: Χρειάζεται να διαθέτουμε εκείνη την «εσωτερική ματιά» που μας επιτρέπει να βλέπουμε τους άλλους ανθρώπους ως πλήρη ανθρώπινα όντα, ως ολοκληρωμένες προσωπικότητες με ίσο δικαίωμα στην αξιοπρέπεια.
Ο συγγραφέας αξιοποιεί αρκετές δεοντολογικές εκφράσεις στο πλαίσιο των συγκεκριμένων παραγράφων προκειμένου να τονίσει την αναγκαιότητα της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης. Η στενή συνάρτηση της ορθής λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος με τα παιδαγωγικά εκείνα αποτελέσματα που μόνο μέσω των ανθρωπιστικών μαθημάτων μπορούν να προκύψουν, ωθεί τον συγγραφέα να δηλώσει εμφατικά το πόσο απαραίτητες είναι οι σχετικές επιδιώξεις. Η ικανότητα της αυτόνομης και κριτικής σκέψης, η ικανότητα συνειδητοποίησης του παγκόσμιου χαρακτήρα των κοινωνικών προβλημάτων, καθώς κι η ικανότητα της με ευαισθησία και συμπάθεια θέασης των άλλων ανθρώπων, δεν συνιστούν απλώς επιθυμητά ζητούμενα, αλλά απολύτως αναγκαία εφόδια των πολιτών μιας δημοκρατίας. Όπως διατυπώνεται, άλλωστε, με σαφήνεια στο κείμενο: «Μια δημοκρατία δεν μπορεί να μακροημερεύσει αν οι πολίτες της δε διαθέτουν και δεν καλλιεργούν αυτές τις τρεις ικανότητες.»
3. Αναζητήστε στο κείμενο τους συνδέτες (διαρθρωτικές λέξεις μεταξύ νοημάτων) με τη συχνότερη χρήση και καταγράψτε τα συμπεράσματά σας.
Μια διαρθρωτική λέξη με συχνή χρήση στο κείμενο είναι ο συμπερασματικός σύνδεσμος «επομένως», ο οποίος φανερώνει τη διατύπωση αλλεπάλληλων επιχειρημάτων. Πρόθεση του συγγραφέα είναι να πείσει τους αναγνώστες για την αναγκαιότητα των ανθρωπιστικών μαθημάτων και το επιτυγχάνει αυτό με την παράθεση σημαντικής σε έκταση και ποιότητα επιχειρηματολογίας.
Χρησιμοποιείται, επίσης, πολύ συχνά ο αιτιολογικός σύνδεσμος «καθώς» μέσω του οποίου γίνεται εμφανής η πρόθεση του γράφοντος να τονίσει τη σχέση αιτίας που υπάρχει μεταξύ επιμέρους συνθηκών. Επιχειρεί, για παράδειγμα, να αιτιολογήσει γιατί πολλά κράτη επιδιώκουν να υποβαθμίσουν τις ανθρωπιστικές σπουδές (Καθώς, μάλιστα, εξοπλίζουν τους πολίτες με κριτική συνείδηση, αποτελούν μια δυνητική απειλή για εκείνη την οικονομική «πρόοδο», η οποία αδιαφορεί για τις αδικίες και τις ανισότητες που τη συνοδεύουν), αλλά και τους λόγους που τις καθιστούν τόσο αναγκαίες (Αυτή η σωκρατική εκπαίδευση στην αυτονομία είναι εξαιρετικά πολύτιμη για τη δημοκρατία, καθώς η κριτική και ερευνητική σκέψη είναι αναγκαία συνιστώσα μιας πολιτικής κουλτούρας ικανής να υποστηρίζει και να τροφοδοτεί τον δημόσιο δημοκρατικό διάλογο.)
4. Παρατηρήστε τα σημεία του κειμένου στα οποία το ρηματικό πρόσωπο από γ΄ (ενικό ή πληθυντικό) μετατρέπεται σε α΄ πληθυντικό. Να ερμηνεύσετε την επιλογή αυτή σε σχέση με τον σκοπό που επιδιώκει να πετύχει ο συγγραφέας σε αυτά τα σημεία.
Η κρίση των ανθρωπιστικών σπουδών μπορεί να μετατραπεί σε κρίση της δημοκρατίας, καθώς απειλούνται οι διανοητικές προϋποθέσεις που μπορούν να εγγυηθούν τη δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη. Απειλούνται, με άλλα λόγια, η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε αυτόνομα και κριτικά, η ικανότητά μας να εξυψωνόμαστε πάνω από την τοπική μας πραγματικότητα και να κατανοούμε τα προβλήματα που είναι παγκόσμια, καθώς και η ικανότητά μας να συναισθανόμαστε και να συμπαθούμε τους άλλους, που είναι «ξένοι» και διαφορετικοί από μας.
Ο συγγραφέας προκειμένου να τονίσει πως ο κίνδυνος που προκύπτει από την κρίση των ανθρωπιστικών σπουδών είναι άμεσος και, κυρίως, πως αφορά όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες, περνά από το γ΄ πρόσωπο -της αντικειμενικής και αποστασιοποιημένης διατύπωσης- στο α΄ πληθυντικό πρόσωπο, το οποίο καθιστά εμφανή το συλλογικό χαρακτήρα των όσων διαπιστώνει. Το μήνυμα του συγγραφέα είναι σαφές: Οτιδήποτε απειλεί τη δημοκρατία, μας αφορά και μας επηρεάζει όλους.
Η σωκρατική μέθοδος στηρίζεται στον διάλογο, την αμφιβολία, την αμφισβήτηση και την ορθολογική επιχειρηματολογία. Ευνοεί επομένως μια δημόσια κουλτούρα στοχαστικής διαβούλευσης, χάρη στην οποία ελέγχουμε κριτικά κάθε είδους αυθεντία και επηρεαζόμαστε λιγότερο από την εξουσία ή από το κοινωνικό μας περιβάλλον.
Σε ό,τι αφορά την ειδικότερη προσφορά των ανθρωπιστικών σπουδών (5η, 6η & 7η παράγραφος), ο συγγραφέας αφού πρώτα καταγράψει είτε τα χαρακτηριστικά τους είτε τις ζητούμενες επιδιώξεις σε γ΄ πρόσωπο, ώστε να τους προσδώσει αντικειμενική διάσταση, προχωρά στην σε πρώτο πρόσωπο αναφορά των καίριων ωφελειών που προκύπτουν για τους πολίτες. Τονίζεται, έτσι, η πρόθεσή του να αναδείξει πόσο απολύτως αναγκαίες θεωρεί τις ανθρωπιστικές σπουδές, αφού μέσω αυτών προκύπτουν κρίσιμα για όλους μας οφέλη.
ΘΕΜΑ Γ
Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες (π.χ. επιχειρήματα, ιδέες, εκφράσεις κ.ά.) από το κείμενο αναφοράς, με την ιδιότητά σας ως μαθητές/μαθήτριες να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τη συνδρομή των ανθρωπιστικών μαθημάτων στην προάσπιση της δημοκρατικής συνείδησης των πολιτών και να αιτιολογήσετε γιατί θεωρείτε σημαντική τη διασφάλιση της δημοκρατικής αυτής συνείδησης.
Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας (γύρω στις 350 λέξεις).
Τα ανθρωπιστικά μαθήματα υπηρετούν τη Δημοκρατία!
Το κυρίαρχο αίτημα της σύγχρονης εποχής για τη διαμόρφωση ενός εκπαιδευτικού συστήματος στενότερα συνδεδεμένου με τις ανάγκες και απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, θέτει σε κίνδυνο μια άλλη καίρια λειτουργία της εκπαίδευσης. Πρόκειται, φυσικά, για την παροχή της ανθρωπιστικής παιδείας που επιτρέπει στους νέους να αποκτήσουν τις αρετές και τις ποιότητες πολιτών με ανεπτυγμένη τη δημοκρατική τους συνείδηση.
Είναι, άλλωστε, μέσω των ανθρωπιστικών μαθημάτων που επιτυγχάνεται η ανάπτυξη κι η θωράκιση της αυτόνομης και κριτικής σκέψης των νέων. Με το διαρκές κάλεσμα τους προς τους μαθητές να εκφράσουν δικό τους λόγο και να σταθούν κριτικά απέναντι στην κοινωνική τους πραγματικότητα, τα ανθρωπιστικά μαθήματα ενθαρρύνουν σταθερά τη διαμόρφωση προσωπικής άποψης μέσα από το συνεχή και αυστηρό έλεγχο των ποικίλων κοινωνικών και πολιτικών ερεθισμάτων. Επιδιώκουν, συνάμα, τη θεμελίωση εκείνης της βαθιάς πίστης στο προσωπικό κριτήριο, ώστε ο αυριανός πολίτης να μην παρασύρεται από τις αντιλήψεις των πολλών ή τα τεχνάσματα των δημαγωγών.
Την ίδια στιγμή υπηρετούν το διαχρονικά κρίσιμο αίτημα της διαμόρφωσης πολιτών με ενσυναίσθηση και συμπάθεια προς όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους, χωρίς τη διάθεση διακρίσεων που τόσο ασύμβατη είναι με την έννοια της δημοκρατίας. Οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες, άλλωστε, συνιστούν πλέον μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα και δεν αφήνουν περιθώρια για περιττές μικρόνοιες. Ενώ, παράλληλα, η διεύρυνση της παγκοσμιοποίησης φέρνει τους ανθρώπους όλων των κοινωνιών αντιμέτωπους με τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες ανησυχίες, γεγονός που καθιστά κρίσιμη τη συνειδητοποίηση πως είμαστε όλοι πολίτες του κόσμου κι οφείλουμε να συνυπάρχουμε με αρμονία, επιδιώκοντας από κοινού ορθότερες επιλογές.
Σε αυτή τη συνειδητοποίηση εμπεριέχονται, μάλιστα, οι λόγοι εκείνοι που καθιστούν τόσο σημαντική τη διασφάλιση της δημοκρατικής συνείδησης των νέων. Ο τρόπος που θα επιλέξει κάθε κοινωνία χωριστά να ανταποκριθεί στα κρίσιμα προβλήματα της εποχής μας θα επηρεάσει και τις υπόλοιπες. Μια κοινωνία, επομένως, που θα αγωνιστεί για την προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων όλων των μελών της, χωρίς καμία διάκριση⸱ μια κοινωνία της οποίας οι πολίτες θα θέσουν ως βασική επιδίωξη την ισότητα και την ανθρωπιά, θα φανερώσει και στις υπόλοιπες τι πραγματικά σημαίνει δημοκρατική σκέψη.
Προκειμένου, λοιπόν, η κοινωνία του αύριο να είναι μια κοινωνία αποδοχής και ανθρωπιάς, κι όχι μια κοινωνία δοσμένη στην απληστία του υλικού πλουτισμού, απαιτείται η ισόρροπη εκπροσώπηση των ανθρωπιστικών μαθημάτων. Οι νέοι σαφώς θα ωφεληθούν από την επαγγελματική τους κατάρτιση, θα ωφεληθούν όμως ακόμη περισσότερο από τη βάθυνση των αρχών της δημοκρατίας και του ανθρωπισμού.
[Λέξεις: 383]
