Κοινωνιολογία Γ' Λυκείου - Σημειώσεις και ερωτήσεις 1ου κεφαλαίου

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Ομάδα Ανθρωπιστικών Σπουδών, Σχολ. Έτος 2019-2020

Επιμέλεια Σημειώσεων: Αναστασία Δεικτάκη, Koινωνιολόγος, ΜSc

Πειραματικό Λύκειο Ρεθύμνου Πανεπιστημίου Κρήτης

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ -ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

1Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

1.2. Κοινωνιολογική Θεώρηση Η κοινωνιολογική θεώρηση ή οπτική μάς καθιστάικανούς να αναπτύξουμε την «κοινωνιολογική φαντασία”. Η «κοινωνιολογική φαντασία» είναι ένας όρος πουχρησιμοποιήθηκε από τον Αμερικανό κοινωνιολόγο Τ.Ρ. Μιλς και σημαίνει την ικανότητα των ατόμων να συνδέουν αυτό που συμβαίνει στην προσωπική τους ζωήμε τα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα. Αυτή η σύνδεση γίνεται εφικτή, όταν μπορέσουμε να σκεφτούμε τονεαυτό μας από κάποια απόσταση, όταν τον παρατηρήσουμε έξω από την καθημερινή μας ρουτίνα. 1.2.1   ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ
Καθημερινά ερχόμαστε σε επαφή με πολλά κοινωνικά φαινόμενα και αντιμετωπίζουμε και οι ίδιοι πολλά προβλήματα. Προσπαθούμε να τα ερμηνεύσουμε όλα αυτά χρησιμοποιώντας διάφορες έννοιες και θεωρίες που προέρχονται από συζητήσεις με φίλους, από κάτι που έχουμε πληροφορηθεί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι κύριες διαφορές ανάμεσα στην καθημερινή θεωρητική σκέψη και την κοινωνική θεωρία είναι:
Διαφορές	ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ	ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
1η	Στην καθημερινή σκέψη προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε ένα πρόβλημα με ιδέες, εμπειρία, γνώμη άλλων κλπ, χωρίς να εξετάζουμε τη σχέση μεταξύ τους και χωρίς να μας απασχολεί η λογική σειρά τους.	Η κοινωνική θεωρία είναι πιο συστηματική σε ό,τι αφορά την εμπειρία και τις ιδέες, οι οποίες πρέπει ως σχέσεις λογικής ακολουθίας, να απορρέουν η μία από την άλλη και όχι να αναιρούν η μία την άλλη.
2η	Στην καθημερινή μας σκέψη κυριαρχούν τα συναισθήματα και τα στερεότυπα που πολλές φορές διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα και δε μας αφήνουν αν δούμε «πίσω» απ’ αυτά και να αναζητήσουμε τους δευτερογενείς παράγοντες που επηρεάζουν μία κατάσταση ή προκαλούν ένα πρόβλημα.	Κατά τη διαδικασία της λογικής διάταξης των ιδεών της κοινωνικής θεωρίας εμφανίζονται «δευτερογενή» προβλήματα που συνδέονται με το φαινόμενο που προσπαθούμε να εξηγήσουμε (π.χ. για το φαινόμενο της ανεργίας θα πρέπει να εξετάσουμε το θέμα της αγοράς εργασίας και των επαγγελμάτων που έχουν ζήτηση, την απαιτούμενη κατάρτιση για την άσκηση αυτών των επαγγελμάτων, τη σχετική εκπαίδευση και τα ιδρύματα όπου αυτή παρέχεται κτλ.)
3η	Συνήθως η καθημερινή σκέψη σχετίζεται με κάποιο φαινόμενο, γεγονός ή πρόβλημα που μας αφορά ή αφορά κάποιο κοντινό μας πρόσωπο, ή το βιώνουμε στην καθημερινότητά μας.	Η θεωρητική προσέγγιση ενός θέματος δεν προϋποθέτει τη βιωματική σχέση με αυτό ή την άμεση εμπειρία. Στηρίζεται σε ερευνητικά δεδομένα που υπερβαίνουν και συχνά δε συμφωνούν με αυτό που «βλέπουν τα μάτια μας» (π.χ., όπως δεχόμαστε ότι η γη είναι στρογγυλή, αν και δεν την έχουμε δει ποτέ ολόκληρη με τα μάτια μας).
4η	Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουμε κατά την καθημερινή μας σκέψη, είναι συνήθως απλοϊκά και στηρίζονται στις πεποιθήσεις μας. Πολλές φορές κατευθύνοντας τη σκέψη μας εκεί που θέλουμε εμείς (επιλεκτικά και μη αντικειμενικά)	Η κοινωνική θεωρία συνήθως ανατρέπει τις πεποιθήσεις μας, καθώς δείχνει ότι αυτές στηρίζονταν σε μια απλοϊκή και συχνά μη ορθολογική κατανόηση της πραγματικότητας. π.χ. η διαπίστωση πως «οι μελέτες έδειξαν ότι η νεανική παραβατικότητα αυξάνεται όσο μειώνεται ο εκκλησιασμός των νέων» αγνοεί άλλους παράγοντες που εμπλέκονται

Α. Κοντ(1798-1857).

Πρώτος θετικιστής. Θετικισμός= η άποψη ότι στις κοινωνικές επιστήμες πρέπει να εφαρμόσουμε τις μεθόδους των φυσικών επιστημών που είχαν αποκτήσει κύρος. Ο θετικισμός σχετίζεται με την ιδέα της προόδου / εξέλιξης.

Θεωρεί προορισμό της Κοινωνιολογίας, την ανακάλυψη σχέσεων αιτίας και αποτελέσματος και η διατύπωση νόμων που διέπουν τα κοινωνικά φαινόμενα. Η γνώση αυτών των νόμων θα απελευθερώσει τους ανθρώπους κα θα αυξήσει την επίγνωση των ανθρώπινων ορίων.

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΟΝΤ	Ο ΝΟΜΟΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΣΤΑΔΙΩΝ
	Ταστάδια, κατά τον Κοντ, είναι ο τρόπος με τον οποίο σκέπτονται οι άνθρωποι για να ερμηνεύσουν τον κόσμο – αλλά και τα στάδια εξέλιξης των ανθρώπινων κοινωνιών (τα είχε ονομάσει και παιδικό, εφηβικό & ώριμο αντίστοιχα).
ΣΤΑΔΙΟ	ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ	ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟ	ΘΕΤΙΚΟ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ	Ο άνθρωπος αποδίδει τις αιτίες των φυσικών και κοινωνικών φαινομένων σε θεότητες, δαίμονες και γενικότερα σε μαγικές και υπερφυσικές δυνάμεις π.χ. ο πόλεμος προκαλείται από το θεό του πολέμου(όλες οι κοινωνίες μέχρι το Μεσαίωνα)	Οι αιτίες των φαινομένων αναζητούνται σε απόλυτες αλήθειες και αφηρημένες ιδέες όπως (στη φιλοσοφία) η φύση, που αναδεικνύεται σε πρωταρχική οντότητα, ή (στην πολιτική) η ιδέα των φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου κτλ. Αμφισβητείται η θεοκρατική αντίληψη για ότι δε μπορεί να εξηγηθεί(14ος-18οςαι)	Δε γίνεται τίποτα αποδεκτό αν δε στηρίζεται στη λογική και στην επιστήμη. Η επιστημονική παρατήρηση προσπαθεί να ανακαλύψει τους νόμους που διέπουν τα φαινόμενα. Επικρατεί η επιστήμη, ο ορθολογισμός και η λογική(από 19οαι & μετά).
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ	Κυριαρχούν οι στρατιωτικοί (η επίγεια εξουσία), που κατέχουν την τέχνη του πολέμου, και οι ιερείς (η πνευματική εξουσία), που υποτίθεται ότι γνωρίζουν τις βουλές των υπερφυσικών δυνάμεων	Κυριαρχούν στην κοινωνία οι νομικοί και οι άνθρωποι της Εκκλησίας.	Κυριαρχούν οι επιστήμονες και οι επιχειρηματίες.
ΚΥΡΙΑΡΧΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΝΤΟΤΗΤΑ	ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ	ΚΡΑΤΟΣ	ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ

Καρλ Μάρξ (1818-1883)

Γερμανός φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, δημοσιογράφος, ιστορικός, πολιτικός οικονομολόγος και θεμελιωτής ενός σημαντικού επαναστατικού κινήματος. Επηρεάστηκε από το διαλεκτικό σχήμα αναλύσεως (θέση – αντίθεση – σύνθεση) του Γερμανού φιλόσοφου Γκέοργκ Χέγκελ, την εξελικτική σκέψη και την έννοια της προόδου. Πίστευε ότι οι κοινωνικές επιστήμες πρέπει να στοχεύουν στην αλλαγή του κόσμου και όχι μόνο στη μελέτη του.

Βασικές έννοιες:

Σε κάθε κοινωνία, για να παράγουν οι άνθρωποι τα αγαθά που χρειάζονται, χρησιμοποιούν κάποια μέσα παραγωγής, (γη, εργαλεία, πρώτες ύλες, κτίρια, τεχνολογία κ.λ.π.).Οι σχέσεις των ανθρώπων με τα μέσα παραγωγής καθορίζουν τις σχέσεις παραγωγής, δηλαδή τις μεταξύ τους σχέσεις κατά την παραγωγική διαδικασία.  Τα μέσα παραγωγής και οι αντίστοιχες παραγωγικές σχέσεις συνιστούν τον τρόπο παραγωγής ο οποίος διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία (π.χ. φεουδαρχικός, καπιταλιστικός) και συγκροτούν την υλική δηλαδή την οικονομική βάση της κοινωνίας. Τα άλλα στοιχεία της κοινωνίας, όπως οι νόμοι, η θρησκεία, η εκπαίδευση, οι ιδεολογίες, το κράτος, τέχνες, ΜΜΕ κ.λπ. συνιστούν το εποικοδόμημά της.

{Παραγωγικές δυνάμεις=Μέσα παραγωγής +εργασία}

Το κράτος εκπροσωπεί τα συμφέροντα της κυρίαρχης καπιταλιστικής τάξης μέσω ενός νομικού συστήματος που διασφαλίζει την ατομική ιδιοκτησία, δημιουργεί νόμους που προστατεύουν τη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς. Μέσα από τους κρατικούς μηχανισμούς σταθεροποιείται η ανάπτυξη της παραγωγής, δηλαδή η συνεχής και χωρίς προβλήματα αναπαραγωγή των μέσων παραγωγής και κατ’ επέκταση η εξουσία αυτών που τις κατέχουν. Τέλος, οι πολιτικές διαδικασίες δημιουργούν την ψευδαίσθηση της ελευθερίας και της συμμετοχής στην εξουσία και βοηθούν στην κυριαρχία της καπιταλιστικής τάξης.

Οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται με κριτήριο τη σχέση ιδιοκτησίας που έχει το άτομο με τα μέσα παραγωγής. Υπάρχουν οι ιδιοκτήτες των ΜΠ (ανώτερη, κυρίαρχη τάξη) π.χ. δουλοκτήτες, φεουδάρχες, κεφαλαιοκράτες και αυτοί που εργάζονται σε αυτά (κατώτερη τάξη π.χ. δούλοι, δουλοπάροικοι, εργάτες).

Το περιεχόμενο του εποικοδομήματος εξαρτάται και προσδιορίζεται από την υλική βάση της κοινωνίας (το αντίστροφο συμβαίνει σε πολύ μικρό βαθμό). Αυτός ο τρόπος θεώρησης της κοινωνίας και ιστορίας ονομάστηκε ιστορικός υλισμός.

(Καπιταλιστική) κοινωνία

Εποικοδόμημα=ο περιεχόμενο του εποικοδομήματος εξαρτάται και προσδιορίζεται από την υλική βάση της κοινωνίας (το αντίστροφο συμβαίνει σε πολύ μικρό βαθμό). Αυτός ο τρόπος θεώρησης της κοινωνίας και ιστορίας ονομάστηκε ιστορικός υλισμός. Οικοδόμημα-Υλική υποδομή=οικονομική βάση

Κοινων. Τάξεις:            –  Kεφαλαιοκράτες ή καπιταλιστές ή Αστοί  (Ιδιοκτήτες ΜΠ) ή άρχουσα/κυρίαρχη τάξη

– Εργάτες (προλετάριοι)

Σχέση εκμετάλλευσης/ ανισότητας μεταξύ τους

ταξική συνείδηση+ ταξική αλληλεγγύη εργατών    Σύγκρουση/ ταξική πάλη   οδηγεί σε

Κοινωνική αλλαγή             οδηγεί στην               Κομμουνιστική    κοινωνία

Σύμφωνα με τον Μαρξ εφόσον στην καπιταλιστική κοινωνία επικρατεί η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, οι άνθρωποι διαχωρίζονται σε κατόχους (ιδιοκτήτες) και μη κατόχους (εργάτες) των μέσων αυτών, ομαδοποιούνται δηλαδή σε δύο κοινωνικές τάξεις με αντίθετα συμφέροντα. Οι εργάτες είναι υποχρεωμένοι για να ικανοποιήσουν της ανάγκες της να εξαρτηθούν από της ιδιοκτήτες οι οποίοι έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν της δικούς της όρους και τα συμφέροντά της. Έτσι, στην καπιταλιστική κοινωνία η εκμετάλλευση των εργαζομένων από της καπιταλιστές (ή κεφαλαιοκράτες) συνίσταται στο γεγονός ότι η αξία της αμοιβής της είναι μικρότερη από την αξία των προϊόντων που παράγουν. Αυτή είναι η υπεραξία της εργασίας στην  οποία αντιστοιχεί ένα  πλεόνασμα παραγωγής και είναι η πηγή του κέρδους των καπιταλιστών (απλήρωτη εργασία).

Η συσσώρευση μεγάλου κεφαλαίου στα χέρια λίγων ιδιοκτητών τους δίνει δύναμη που χρησιμοποιούν για να ρυθμίσουν την αγορά και να παράγουν κέρδος.

Kοινωνική αλλαγή κατά Μαρξ

Ο Μαρξ ισχυρίζεται ότι κάποια στιγμή (και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις) η ταξική εκμετάλλευση, οι ταξικές αντιθέσεις και ανισότητες θα οδηγήσουν σε ταξικές συγκρούσεις (πάλη των τάξεων) και στη συνέχεια σε κοινωνικό μετασχηματισμό.

Το έργο της ανατροπής της κεφαλαιοκρατίας μπορεί να αναληφθεί μόνο από εκείνη την κοινωνική τάξη η οποία υφίσταται της εκμεταλλευτικές συνέπειες του συστήματος, και άρα έχει κάθε συμφέρον (για την ακρίβεια «δεν έχει τίποτα να χάσει παρά μόνο τα δεσμά της») από την κατάργηση του, δηλ. το προλεταριάτο το οποίο χρειάζεται να αναπτύξει επαναστατική συνείδηση.

Με βάση την έννοια της ταξικής πάλης εξηγεί τη μετάβαση από την φεουδαρχική στην καπιταλιστική κοινωνία και τη μετάβαση από την καπιταλιστική στην κομμουνιστική κοινωνία

Ε.Ντυρκέμ(1858-1917)

Σε αντίθεση με τον Μαρξ που ενδιαφέρεται για την αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων, ο Ντυρκέμ μελετά την κοινωνία με το ερώτημα «πως λειτουργεί η κοινωνία και πως μπορεί να διατηρήσει τη συνοχή της». Ο Ντυρκέμ αποδίδει μεγάλη έμφαση στην κοινωνική αλληλεγγύη, συνοχή και στη σχέση της με τον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας: καθιστά τις διαχωρισμένες λειτουργίες αλληλέγγυες (ηθικό γεγονός).

Κοινωνία: Μια ηθική ενότητα ανθρώπων που μοιράζονται τα ίδια συναισθήματα και την ίδια προσήλωσε σε αξίες και κανόνες.

Κοινωνική αλληλεγγύη: για να μπορέσουν να συνυπάρξουν και να συνεργαστούν τα άτομα είναι ανάγκη να διαμορφώσουν κοινώς αποδεκτά πρότυπα σκέψης και δράσης. Εκφράζει την ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων, το είδος και τη δύναμη της κοινωνικής συνοχής.

Συλλογική συνείδησητης κοινωνίας= Η συνείδηση των συνειδήσεων, το σύνολο πεποιθήσεων και συναισθημάτων που είναι κοντά στο μέσο όρο των μελών τηςίδιας κοινωνίας και σχηματίζουν ανεξάρτητο σύστημα. Ισχυρότερη στις προβιομηχανικές κοινωνίες που έχουν μεγάλη κοινωνική ομοιομορφία (μηχανική αλληλεγγύη). Εξασφαλίζει την κοινωνική συνοχή και καθορίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά και τη μορφή που παίρνουν οι ανθρώπινες σχέσεις. Όταν δεν λειτουργεί έχουμε ανομία.

Δύο είδη αλληλεγγύης:

(κοίτα https://www.youtube.com/watch?v=XGargZd9KkQ)

Α) «μηχανική αλληλεγγύη»: Στις απλές, προ-βιομηχανικές κοινωνίες που είναι κλειστές, αυτάρκεις και με υποτυπώδη καταμερισμό εργασίας, εξάρτηση από παράδοση και οικογένεια, η αλληλεγγύη μεταξύ των ατόμων βασίζεται της ομοιότητές της (ίδια συναισθήματα, συνήθειες έθιμα, αξίες, ιερά και όσια, αισθάνονται και ενεργούν με τον ίδιο τρόπο). Έντονη συλλογική συνείδηση και πίεση για υπακοή της κανόνες.

Β) Αντίθετα στις σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες με υψηλό καταμερισμό εργασίας ανάμεσα σε εξειδικευμένους ρόλους, αυξάνεται η ελευθερία των ατόμων (ποικιλία προτιμήσεων, αξιών), αυξάνεται η εξάρτηση των ατόμων στην κοινωνία η οποία τα κάνει πιο αλληλέγγυα «οργανική αλληλεγγύη» και τελικά εξασφαλίζεται κοινωνική συνοχή. Έμφαση στις αξίες της ισότητας, ελευθερίας, αδελφοσύνης, δικαιοσύνης.

Η κοινωνία υπάρχει έξω και πάνω από τα άτομα που την αποτελούν. Έχει μια ιδιαίτερη δυναμική, συνιστά ένα όλο ποιοτική διαφορετικό από το άθροισμα των μελών .Ανώτερη και ισχυρότερη από αυτά, πράγμα που φανερώνεται με τον εξαναγκασμό που ασκεί σε αυτά. Κοινωνία ≠ άτομα

Κοινωνικά γεγονότα: δημόσια ηθική, οικογένεια, θρησκεία, συνήθειες, κανόνες επαγγ. Συμπεριφοράς. Υποστήριξε ότι τα κοινωνικά φαινόμενα (π.χ. αξίες, νόμοι, θεσμοί) είναι εξωτερικά (υπάρχουν αντικειμενικά έξω από τα άτομα), γενικά (επηρεάζουν τη σκέψη και τη δράση όλων) και καταναγκαστικά (επιβάλλουν κάποιες συμπεριφορές στα άτομα ανεξάρτητα από τη θέλησή της) -είναι καθοριστικά για τη διαμόρφωση συνειδήσεων, αντιλήψεων, σκέψεων πράξεων.

Ο Κοινωνιολόγος οφείλει να τα προσεγγίζει ως «πράγματα» (δηλαδή ως φυσικά γεγονότα) με επιστημονική αυστηρότητα, αντικειμενικότητα, απαλλαγμένος από προϊδεάσεις και προκαταλήψεις, από την ψευδαίσθηση δηλ. ότι γνωρίζει τα κοινωνικά φαινόμενα. Της οφείλει να προσδιορίσει την κοινωνική λειτουργία της (το ρόλο και το σκοπό που επιτελούν), της συνέπειές της και τον τρόπο με τον οποίο συμβάλλουν στην κοινωνική συνοχή.

Π.χ. Αναλύοντας τη θρησκεία Ο Ντυρκέμ ως κοινωνικό φαινόμενο διαπιστώνει ότι η θρησκεία, ειδικά στο παρελθόν, περιέχει ένα σύνολο πεποιθήσεων και ενεργειών που επηρεάζουν και κατευθύνουν τον τρόπο σκέψης και ζωής των ατόμων και τελικά ενισχύουν την συλλογική συνείδηση, την κοινωνική αλληλεγγύη και την συνοχή της κοινωνίας.

Φαινόμενο αυτοκτονίας

Σκοπός μελέτης: α) να δείξει πώς η κοιν. πραγματικότητα επηρεάζει ατομικές συμπεριφορές. Είναι κοιν. φαινόμενο, οφείλεται σε κοινωνικές αιτίες, το βαθμό κοινωνικής ενσωμάτωσης των αυτοχείρων, και δεν μπορεί να ερμηνευθεί με βάση μόνο ψυχολογικούς και βιολογικούς παράγοντες, β) να υποστηρίξει με εμπειρικά δεδομένα την κοιν/γική ερμηνεία.

Διαπιστώσεις: το ποσοστό των αυτοκτονιών: α) διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία καθώς εξαρτάται από τις ιδιαίτερες συνθήκες της β) αυξάνεται καθώς αυξάνεται η ηλικία γ) είναι υψηλότερο στους άνδρες συγκριτικά με τις γυναίκες δ) είναι υψηλότερο στους προτεστάντες(διαμαρτυρόμενους)  συγκριτικά με τους καθολικούς και ε) είναι μεγαλύτερο στους ανύπανδρους συγκριτικά με τους παντρεμένους. Συμπέρασμα: τα διάφορα ποσοστά αυτοκτονίας αποτελούν συνέπεια των διαφορών της κοινωνικής δομής, ιδιαίτερα μάλιστα συνέπεια των διαφορών στο βαθμό και τον τύπο της κοινωνικής αλληλεγγύης.Η αναπτυγμένη κοινωνική αλληλεγγύη αποτελεί ανασχετικό παράγοντα στις εγωιστικές και ανομικές αυτοκτονίες και «ευνοεί» περιπτώσεις αλτρουιστικών αυτοκτονιών

ΤΥΠΟΙ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΩΝ	ΠΟΥ – ΠΟΤΕ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ	ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
1. Εγωιστική	Όταν τα άτομα δεν έχουν ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς	·         Οι ανύπαντροι περισσότερο από ότι οι παντρεμένοι ·         Οι ηλικιωμένοι περισσότερο από τους νέους ·         Οι προτεστάντες περισσότερο από τους καθολικούς ·         Οι άνδρες περισσότερο από τις γυναίκες
2. Αλτρουιστική	Όταν τα άτομα έχουν πολύ δυνατούς κοινωνικούς δεσμούς γίνεται με σκοπό την προστασία της κοινότητας στην οποία ανήκει ο άνθρωπος που αυτοκτονεί	Μαζικές αυτοκτονίες θρησκευτικών οργανώσεων (π.χ. καμικάζι) Π.χ., ένας αξιωματικός που σκεπάζει με το σώμα του μια χειροβομβίδα έτοιμη να εκραγεί προκειμένου να σωθούν οι στρατιώτες του.
3. Ανομική	Όταν υπάρχει κοινωνική αποδιοργάνωση: έλλειψη αξιών και σκοπών, απουσία νοήματος στη ζωή, ανομία.	π.χ., όταν κανείς χάνει την περιουσία του, είτε σε περιόδους οικονομικής ευμάρειας, όταν κάποιος που του έχουν προσφερθεί τα πάντα έτοιμα δεν μπορεί να θέσει προσωπικούς στόχους και ιδανικά που θα προσδώσουν νόημα στη ζωή του αν αγωνιστεί για την επίτευξή τους. Δημιουργεί συναισθήματα ματαιότητας /απελπισίας

Ανομία= ανυπαρξία αξιακού, ρυθμιστικού πλαισίου που λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για τα άτομα,κρίση αξιών, θεσμών, έλλειψη κοινωνικής συνοχής & πειθαρχίας διαλυτική αίσθηση κοινωνίας.Αποξένωση, αλλοτρίωση. Αιτία η αποδυνάμωση της συλλογικής συνείδησης, έλλειψη ρυθμιστικών κανόνων, χαλάρωση κοιν. δεσμών. Ενδημικό φαινόμενο του σύγχρονου πολιτισμού.

Μ. Βέμπερ(1864-1920)

Έδωσε έμφαση στις ιδέες/αξίες.

Σε  σχέση με το θέμα της κοινωνικής αλλαγής, ισχυρίζεται ότι πολλές ταυτόχρονα αιτίες π.χ. οικονομικές, θρησκευτικές, τεχνολογικές κ.λ.π. συμβάλλουν στον μετασχηματισμό των κοινωνιών και όχι μόνο οι οικονομικές. Στο έργο του «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του  καπιταλισμού» αποδεικνύει πως η προτεσταντική θρησκεία στις χώρες που επικρατούσε με τον εγκόσμιο ασκητισμό, την εγκόσμια επιτυχία, τον πειθαρχημένο τρόπο ζωής, την αφοσίωση στην εργασία και την αποχή από σπατάλες και απολαύσεις (ως ένδειξη σωτηρίας) οδήγησε σε μια επενδυτική συμπεριφορά που τελικά ευνόησε στην εμφάνιση του καπιταλισμού στις χώρες αυτές. Διαφορά με Μάρξ: ο Μαρξ δίνει προτεραιότητα στη βάση (υλιστική θεώρηση) ο Βέμπερ στο εποικοδόμημα (ιδεολογία: το πνεύμα του καπιταλισμού).

Σκοπός της Κοινωνιολογίας (Κατανοούσα Επιστήμη) η κατανόηση του νοήματος, του κινήτρου της κοινωνικής δράσης – απ’ την πλευρά του δρώντος, από τη θέση του άλλου, γιατί τα κοινωνικά φαινόμενα δεν αρκεί να αντιμετωπίζονται ως στατιστικά μεγέθη και φυσικά φαινόμενα από απόσταση. Δεν υπάρχουν έξω και μακριά από τον άνθρωπο – αυτός μετέχει σ’ αυτά και τους αποδίδει υποκειμενικό νόημα. (Διαφορά με Ντυρκέμ)

Κοινωνική δράση= κάθε σκόπιμη ανθρώπινη συμπεριφορά στην οποία το δρων άτομο προσδίδει υποκειμενικό νόημα, κατευθύνεται προς άλλον-ους και λαμβάνει υπόψη της τη δράση των άλλων. Η κοινωνική δράση είναι το αντικείμενο της κοιν/γίας.

Ιδεότυπος: Ο ιδεότυπος είναι μια έννοια που εισήγαγε ο Βέμπερ και χρησιμοποιούν οι Κοινωνιολόγοι για να απεικονίσουν τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του αντικειμένου που θέλουν να μελετήσουν. Υπάρχει μόνο σαν ιδέα, αποτελεί μια ιδεατή περιγραφή ενός φαινομένου και όχι ένα ιδανικό ή ιδεώδες. Είναι ένα εργαλείο το οποίο επιτρέπει στους κοινωνιολόγους να γενικεύουν και να απλοποιούν τα δεδομένα, αγνοώντας τις μικρές διαφορές, προκειμένου να υπογραμμίσουν τις μεγάλες ομοιότητες. Ο ιδεότυπος λειτουργεί ως το μέτρο με το οποίο μπορούν οι κοινωνιολόγοι να αξιολογήσουν πραγματικά γεγονότα. Εάν, για παράδειγμα, διαπιστώσουν με βάση ιστορικά και σύγχρονα στοιχεία ότι ο ιδεότυπος της γραφειοκρατίας διαθέτει ένα συγκεκριμένο σύνολο χαρακτηριστικών, τότε μπορούν να συγκρίνουν αυτό τον ιδεότυπο με πραγματικές γραφειοκρατίες και στη συνέχεια να ερμηνεύσουν τους λόγους για τους οποίους κάποια από τα χαρακτηριστικά των πραγματικών γραφειοκρατιών αποκλίνουν από τον ιδεατό τύπο. Κατ’ αυτό τον τρόπο μπορούμε να μάθουμε πολλά σχετικά με τα αίτια των διαφορετικών τρόπων λειτουργίας των διαφόρων οργανισμών.

Γραφειοκρατία = Μέρος της γενικότερης διαδικασίας εξορθολογισμού των δυτικών κοινωνιών. Αποτελεσματική οργάνωση μεγάλου αριθμού ανθρώπων σε όλους τους τομείς των σύγχρονων κοινωνιών (δημόσια διοίκηση, επιχειρήσεις, εκπαίδευση, πολιτική στρατός, εκκλησία). Υπερέχει σε σχέση με άλλες μορφές οργάνωσης. Όχι αρνητική έννοια.

Ιδεότυπος γραφειοκρατίας: Η γραφειοκρατία επιδιώκει σαφώς προσδιορισμένους σκοπούς, επιλέγοντας τα καταλληλότερα μέσα. Ιδεοτυπικά χαρακτηριστικά γραφειοκρατίας: α) Κατανομή των ευθυνών, καθηκόντων, δραστηριοτήτων με προκαθορισμένο, επίσημο και ρητό τρόπο, β) ορθολογική, ιεραρχημένη οργάνωση θέσεων, γ) απρόσωποι προκαθορισμένοι κανόνες δ) περιορισμένο περιθώριο πρωτοβουλίας ατόμων, ε) τυπική εκτέλεση καθηκόντων – μη εμπλοκή συναισθημάτων, στ) αξιοκρατική επιλογή των υπαλλήλων με κριτήριο τις γνώσεις, ζ) διαχωρισμός της θέσης από το άτομο που την κατέχει.

Άλλο παράδειγμα ιδεότυπου του Βέμπερ είναι οι παρακάτω τύποι κοινωνικής δράσης.

Τύποι Κοινωνικής Δράσης σύμφωνα με τον Μαξ Βέμπερ
ΤΥΠΟΣ ΔΡΑΣΗΣ	ΚΙΝΗΤΡΟ	ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Ορθολογική	Σε σχέση με ένα σκοπό	Σύγχρονη επιχείρηση, μηχανικός που κατασκευάζει γέφυρα
Αξιακή	Σε σχέση με μία αξία	Χορός του Ζαλόγγου, ολοκαύτωμα Αρκαδίου, Μονομαχίες
Συγκινησιακή	Κάτω από την επίδραση συναισθημάτων	Κάποιος που κλέβει επειδή τον έκλεψαν, φόνοι εν βρασμώ ψυχής
Παραδοσιακή	Βάσει ηθών και εθίμων	Μαύρα ρούχα για το πένθος, έθιμο για το τραπέζι του γάμου

Τύποι κοινωνικής οργάνωσης σύμφωνα με Μαξ Βέμπερ
ΤΥΠΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ	ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ	ΜΟΡΦΕΣ ΔΡΑΣΗΣ
Προβιομηχανική (παραδοσιακή)	Προκατάληψη, Συναίσθημα, Τύχη Υπερφυσικές δυνάμεις	Παραδοσιακή
Βιομηχανική (καπιταλισμός) (σύγχρονη)	Υποχώρηση θρησκευτικών, ηθικών αξιών, Εξορθολογισμός	Ορθολογική

Ορθολογισμός= συνδυασμός σκοπών και μέσων, τυποκρατική προσέγγιση, οργάνωση, ωφελιμιστική εκτίμηση, προγραμματισμός, επάρκεια στην εκτέλεση του έργου.

Εξορθολογισμός= οργάνωση της κοινωνικής και οικονομικής ζωής σύμφωνα με τις αρχές της αποτελεσματικότητας στη βάση της τεχνολογικής γνώσης.

Συνέπειες ορθολογισμού: έλλειψη αξιολογικού προσανατολισμού, ηθικής κρίσης

	Σχολή Ισορροπίας-Λειτουργισμού (Κόντ, Ντυρκάιμ, Μέρτον, Πάρσονς)	Σχολή Συγκρούσεων  (Μάρξ, Ντάρεντορφ, Κόζερ,)
Κοινωνία	= ζωντανός οργανισμός, Σύστημα σε αλληλεξάρτηση, λειτουργική ισορροπία, συνοχή	= αρένα διαπάλης, σύγκρουσης συμφερόντων
Χαρακτήρας κοινωνικής ζωής	Αρμονικός, ομοφωνία, συνεργασία	Συγκρούσεις, αντιθέσεις, διαφορετικά συμφέροντα
Βάση της κοινωνίας	Η συναίνεση, η γενική αποδοχή των κοινωνικών αξιών. Αλληλεγγύη, συνεργασία, αμοιβαιότητα	Οι συγκρούσεις. Οφείλονται στην άνιση κατανομή δύναμης, αγαθών και στην ύπαρξη εξουσιαστικών σχέσεων. Καταναγκασμός, χειραγώγηση .
Επίδραση της αλλαγής στην κοινωνία	Αναστατώνει την ισορροπία. Έμφαση στη διατήρηση της κοινωνικής ισορροπίας, ευταξίας, συνοχής.	Ευεργετική, ωθεί στην ανέλιξη. Είναι βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνίας και προκαλείται από τη σύγκρουση αντίθετων συμφερόντων.
Αιτία κοινωνικών προβλημάτων	Η απότομη κοινωνική αλλαγή, γιατί δημιουργεί χάος και αποδιοργάνωση	Η καταπίεση και η εκμετάλλευση των ομάδων εξουσίας πάνω στις άλλες ομάδες.
Έμφαση	Κοινωνική ευταξία/ ισορροπία	Κοινωνική αλλαγή
Ο ρόλος του Κοινωνιολόγου	Να εξηγήσει το κοινωνικό σύστημα και πως δημιουργείται η κοινωνική ισορροπία	Να αποκαλύψει τους μηχανισμούς εξουσίας και επιβολής μιας ομάδας πάνω στις άλλες

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΣΧΟΛΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΣΜΟΥ – ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ

Λειτουργία = η συνεισφορά ενός στοιχείου στην ικανοποίηση των αναγκών του συστήματος και στη διατήρηση της συνοχής του. Λειτουργικά προαπαιτούμενα = οι ανάγκες της κοινωνίας

Μέρτον (1910-2003)

Λειτουργίες:

έκδηλες= ηθελημένες/ φανερές, συμβάλλουν στην αποδοχή, προσαρμογή λανθάνουσες = ακούσιες ή μη αναγνωρισμένες/δευτερογενείς συνέπειες π.χ. ένα πολυτελές αυτοκίνητο, επίδειξη, προβολή.

Π.χ. ο χορός της βροχής των Ινδιάνων Xόπι στο Νέο Μεξικό. Πιστεύουν ότι θα προκαλέσει τη βροχή που χρειάζονται (έκδηλη λειτουργία) και αυτός είναι ο λόγος που οργανώνουν την τελετή. Ο χορός όμως της βροχής, έχει επίσης ως αποτέλεσμα να ενισχύει τη συνοχή της κοινωνίας (λανθάνουσα λειτουργία)

Π.χ. Η έκδηλη λειτουργία της δουλείας ήταν η αύξηση της οικονομικής παραγωγικότητας στο Νότο, ενώ η λανθάνουσα λειτουργία ήταν η δημιουργία μιας υποβαθμισμένης κοινωνικής τάξης, που εξυπηρετούσε την ανύψωση των λευκών του Νότου.

Δυσλειτουργία = συνέπειες που περιορίζουν την προσαρμογή του συστήματος (π.χ. εθνικές διακρίσεις). Τείνουν να προκαλούν μεταβολές επειδή θέτουν σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή.

Ορισμένα στοιχεία μπορεί να είναι λειτουργικά για κάποιους ή ως προς ένα μέρος του συστήματος και δυσλειτουργικά για άλλους ή προς ένα άλλο μέρος του συστήματος.

Πάρσονς και Μέρτον: διευκρινήσεις στο σχολικό βιβλίο

Ο λειτουργισμός είχε κυρίαρχο ρόλο στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1930 μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Ο Τάλκοτ Πάρσονς (1902-79) ήταν η κυρίαρχη φυσιογνωμία του λειτουργισμού. Υποστήριξε ότι η κοινωνία είναι ένα σύστημα που τα μέρη του, οι θεσμοί, το κρατούν σε ισορροπία. Η οικογένεια διαπαιδαγωγεί τη νέα γενιά, ο στρατός αμύνεται για την εδαφική ακεραιότητα της κοινωνίας, τα σχολεία προετοιμάζουν τους μαθητές για τα επαγγέλματα, επιλέγοντας τους αξιότερους, για τα πιο σύνθετα από αυτά και μεταδίδοντας τις αξίες της κοινωνίας.

Η διαφοροποίηση του Ρόμπερτ Μέρτον (1910-2003), σε σχέση με τον Πάρσονς βρίσκεται στο εξής σημείο: η κοινωνία είναι σύστημα με μέρη τους θεσμούς, αλλά η λειτουργία του συστήματος δεν έχει τις ίδιες επιπτώσεις και δεν προσλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο από όλες τις κοινωνικές ομάδες. Υπάρχουν ομάδες, όπως πχ. οι Ινδιάνοι στις ΗΠΑ, που η κοινωνική ολοκλήρωση τις εξολοθρεύει, καθώς δεν τους αφήνει χώρο να επιβιώσουν με τα ήθη και τα έθιμα τους. Επίσης, οι θεσμοί έχουν μια φανερή λειτουργία που ταυτόχρονα παράγει και άλλα μη ορατά αποτελέσματα, πχ. οι εξετάσεις στο σχολείο γίνονται για να επιλεγούν οι καλύτεροι, όμως ταυτόχρονα ιεραρχούν τη γνώση σε χρήσιμη και άχρηστη για τις εξετάσεις, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τα μαθήματα που δεν διδάσκονται.

Χ. Γκάνς 1972 «Οι λειτουργίες της φτώχειας»:

Λειτουργικές ιδιότητες: εξασφαλίζει στο έθνος το εργατικό δυναμικό που θα κάνει τη «βρομοδουλειά» – θα αναλάβει δηλαδή τις βρόμικες, κυριολεκτικά, εργασίες, αλλά και τις δουλειές που είναι επικίνδυνες, προσωρινές, αδιέξοδες, κακοπληρωμένες ή απευθύνονται σε ανειδίκευτους εργάτες.

Δυσλειτουργικές ιδιότητες: η φτώχεια είναι παράλληλα και μια δυσλειτουργία, διότι εντείνει μια σειρά από κοινωνικά προβλήματα, όπως αυτά που σχετίζονται με την υγεία, την εκπαίδευση, την εγκληματικότητα και τη χρήση ναρκωτικών.

Σχολή της Συμβολικής Αλληλεπίδρασης

(Μήντ, Κούλεϋ, Γκόφμαν)

 Η σχολή αυτή ασχολείται με τα υποκείμενα και την κοινωνική δράση, χωρίς να επιχειρεί να καταστεί και θεωρία της κοινωνίας ευρύτερα (όπως ο λειτουργισμός και η σχολή των συγκρούσεων). Ισχυρίζονται ότι άνθρωποι προγραμματίζουν τη δράση τους ανάλογα με τις προβλέψεις τους και τις προσδοκίες τους. Επικοινωνούν με τους συνανθρώπους τους, ερμηνεύοντας τις πράξεις τους και τις πράξεις των άλλων, και αυτοεξεταζόμενοι, αποκτούν συνείδηση του εαυτού τους. Τα μέσα της επικοινωνίας αυτής είναι η γλώσσα, ο διάλογος και γενικά τα σύμβολα. Μέσω των συμβόλων οι άνθρωποι αποδίδουν στα γεγονότα συγκεκριμένο νόημα. Έτσι τα άτομα – φορείς δράσης δεν είναι μαριονέτες των εξωτερικών παραγόντων οι οποίοι καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά- δρουν στοχαστικά όχι μηχανικά.

Κούλεϋ(1864-1929)

Υπογράμμιζε το ρόλο των πρωτογενών ομάδων και της κοινωνικής διαντίδρασης στην ανάπτυξη της προσωπικότητας.Ο εαυτός διαμορφώνεται σε ένα πλαίσιο κοιν. σχέσεων.«Δεν υπάρχει έννοια του εγώ, χωρίς την αντίστοιχη έννοια του εσύ, του αυτός, του εκείνοι». Ο εαυτός είναι κοινωνικός. Άτομο και κοινωνία είναι πλευρές του ίδιου φαινομένου. Είναι λάθος να μιλάμε για άτομο εκτός των κοινωνικών του σχέσεων. Ο εαυτός μας δημιουργείται διαλεκτικά μέσα από την επικοινωνία με τα άλλα άτομα.

«Κατοπτρικό εγώ» χαρακτηρίζεται από:

α) τον τρόπο που φανταζόμαστε ότι φαινόμαστε στον άλλο

β) τον τρόπο που φανταζόμαστε ότι ο άλλος μας κρίνει

γ) πώς εμείς εκτιμάμε τον εαυτό μας

Συμβολικός αντικατοπτρισμός:

α) Ο άλλος γίνεται καθρέπτης πάνω στον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας. Στην πραγματικότητα βλέπουμε τον εαυτό μας όπως νομίζουμε ότι μας βλέπει ο άλλος. Η σύλληψη του εαυτού μας ξεκινά από μια εικασία για τη σκέψη του άλλου που συχνά δεν είναι σωστή. Όπως ακριβώς δεν μπορεί κανείς να δει το πρόσωπό του χωρίς κάποιο καθρέφτη, έτσι δεν μπορεί να δει τον εαυτό του χωρίς τους άλλους. Δεν μας ενδιαφέρει βέβαια η άποψη των μη σημαντικών κατά την κρίση μας ατόμων.

β) «Τι θα πεί ο κόσμος;» Εικάζουμε την κρίση των σημαντικών άλλων

γ) Με βάση αυτό που νομίζουμε ότι συμβαίνει (ανεξάρτητα εάν συμβαίνει ή όχι) προσδιορίζουμε τη δική μας κοινωνική έκφραση.

Κοινωνικός κονστρουκτιβισμός

Στο πλαίσιο της σχολής της συμβολικής αλληλεπίδρασης αναπτύχθηκε και η άποψη της κοινωνικής κατασκευής ή του κονστρουκτιβισμού.

• Ο κοντρουκτιβισμός μεταφράζεται στα ελληνικά ως εποικοδομητισμός. Σημαίνει ότι κάτι οικοδομείται, κατασκευάζεται. Στην προκειμένη περίπτωση αυτό που κατασκευάζεται είναι η κοινωνική ζωή. Π.χ. το κοινωνικό φύλο κατασκευάζεται
• Τα υλικά από τα οποία κατασκευάζεται η κοινωνική ζωή είναι οι κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων, ο τρόπος με τον οποίο φέρονται και το νόημα που δίνουν τόσο στη δική τους συμπεριφορά όσο και στη συμπεριφορά των άλλων.
• Ορισμένες πρακτικές και τρόποι σκέψης των ανθρώπων είναι κάτι μόνιμο και συνεχώς επαναλαμβανόμενο. Πρόκειται για πρακτικές, συμπεριφορές και τρόπους μέσα από τα οποία λύνουν βασικά προβλήματά τους. Οι πρακτικές αυτές μέσα από τη συχνή επανάληψη στον χρόνο σταθεροποιούνται και γίνονται θεσμοί. Έτσι, το σχολείο είναι η απάντηση της κοινωνίας στο πρόβλημα της κοινωνικοποίησης και της μόρφωσης των παιδιών. Ο στρατός είναι η απάντηση στο πρόβλημα της άμυνας κτλ.
• Οι πρακτικές και οι αξίες των ανθρώπων δίνουν τον χαρακτήρα της κοινωνίας, για αυτό και οι κοινωνιολόγοι Μπέρκερ και Λούμαν θεωρούν την κοινωνία πολιτισμική και συμβολική κατασκευή. Με άλλα λόγια, ένα οικοδόμημα που αποτελείται από αξίες, πρακτικές, σύμβολα, αντιλήψεις, σχέσεις κτλ.

Γενική αποτίμηση/κριτική των 3 σχολών

Σχολή Λειτουργισμού: Υπογραμμίζει υπερβολικά τους παράγοντες που οδηγούν στην κοινωνική συνοχή, παραγνωρίζοντας εκείνους που προκαλούν τη διαίρεση και τη σύγκρουση. Υποτιμούν την αναγκαιότητα κοινωνικής μεταβολής. Αναποτελεσματική στην ερμηνεία της κοινωνικής αλλαγής. Όμως, η κοινωνική διαστρωμάτωση επιβάλλει περιορισμούς, ανισότητα ευκαιριών, ανυπαρξία κινήτρων και αποκλεισμό των μέσων παιδείας και δεν λειτουργεί θετικά για την ανακάλυψη των ταλαντούχων ατόμων που διαθέτει μια κοινωνία και την κατάληψη από αυτά των πιο σημαντικών θέσεων.

Σχολή Συγκρούσεων: Δίνει έμφαση στις αιτίες που καθιστούν τις κοινωνικές συγκρούσεις αναπόφευκτες (π.χ. άνιση κατανομή των μέσων επιβίωσης και εξουσίας και τα αντίθετα συμφέροντα των διάφορων κοινωνικών ομάδων). Απροκάλυπτη αποδοχή της σύγκρουσης ως κεντρικής ιδέας.  Αδυνατεί να εξηγήσει επαρκώς τη συναίνεση και την κοινωνική σταθερότητα.

Οι δύο θέσεις δεν είναι ασυμβίβαστες. Οι αξίες και οι σκοποί των διαφόρων ομάδων είναι συχνά ένα μίγμα και κοινών και αντιτιθέμενων συμφερόντων. Οι διάφορες τάξεις έχουν και κάποια κοινά συμφέροντα την ίδια στιγμή που συγκρούονται μεταξύ τους. Έτσι οι κεφαλαιοκράτες εξαρτώνται από τους εργάτες για να δουλέψουν στα εργοστάσιά τους, το ίδιο όπως και οι εργάτες εξαρτώνται από τους κεφαλαιοκράτες για να πάρουν τον μισθό τους.

Η προσέγγιση των συγκρούσεων συμπληρώνει τη θεωρία του λειτουργισμού. Η λειτουργική προσέγγιση δυσκολεύεται να εξηγήσει την ιστορία και την κοινωνική αλλαγή, που αποτελούν τα δύο ισχυρά στοιχεία της συγκρουσιακής προσέγγισης. Η προσέγγιση των συγκρούσεων δυσκολεύεται να ερμηνεύσει ορισμένες πτυχές της συναίνεσης, της ενσωμάτωσης και της σταθερότητας, ενώ η λειτουργική προσέγγιση διαθέτει ορισμένες εξαιρετικά διορατικές θέσεις αναφορικά με αυτά τα ζητήματα. Ορισμένοι κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν ότι οι φονξιοναλιστές και οι οπαδοί της θεωρίας των συγκρούσεων μελετούν απλώς δύο πτυχές της ίδιας πραγματικότητας. Σημειώνουν ότι τόσο η συναίνεση όσο και η σύγκρουση αποτελούν θεμελιώδη γνωρίσματα της κοινωνικής ζωής. Επιπλέον, και οι δύο θεωρίες υιοθετούν παραδοσιακά μια ολιστική προσέγγιση της κοινωνικής ζωής, περιγράφοντας τις κοινωνίες ως συστήματα αλληλοσυνδεόμενων μερών(κοινό σημείο).

Η προσέγγιση της κοινωνικής διαντίδρασης περιγράφει τους ανθρώπους ως ενεργούς δρώντες που διαμορφώνουν οι ίδιοι τη συμπεριφορά τους. Η εικόνα αυτή έρχεται σε αντίθεση με την περιγραφή που θέλει τα άτομα να αντιδρούν παθητικά με βάση τα όσα υπαγορεύουν οι κοινωνικοί κανόνες και οι θεσμικές διευθετήσεις. Η προσέγγιση αυτή στρέφει την προσοχή μας στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Μέσω της  διαντίδρασης, οι άνθρωποι υιοθετούν τα σύμβολα και τα νοήματα που τους επιτρέπουν να ερμηνεύουν καταστάσεις, να αξιολογούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε εναλλακτικής κατάστασης και έπειτα να επιλέγουν αυτή που θεωρούν καλύτερη. Δυσκολεύεται να εξηγήσει τις κοινωνικές δομές.

Οι διάφορες Κοινωνιολογικές σχολές δεν είναι παρά διαφορετικοί τρόποι σύλληψης/ οπτικής του αντικειμένου της Κοινωνιολογίας

Εφαρμογή των  θεωριών σε διάφορα παραδείγματα

Το κράτος σύμφωνα με:

Σχολή των συγκρούσεων : το κράτος –η κυβέρνηση και οι κανόνες που αυτή θεσπίζει και επιβάλλει– είναι ένα όργανο καταπίεσης, το οποίο χρησιμοποιούν προς ίδιον όφελος οι άρχουσες ελίτ. Η ομάδα που έχει τη δύναμη ορίζει και επιβάλλει τους κανόνες και διαμορφώνει τη θεσμική ζωή με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετεί τα συμφέροντά της

Λειτουργιστές: το κράτος ως όργανο στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου, με αποστολή την εξασφάλιση του κοινωνικού ελέγχου και της κοινωνικής σταθερότητας.

Η φτώχεια σύμφωνα με τις 3 σχολές

Ο λειτουργισμός αναδεικνύει τις λειτουργικές και δυσλειτουργικές πτυχές του φαινομένου της φτώχειας στο πλαίσιο της λειτουργίας της ευρύτερης κοινωνίας και αποδίδει τη φτώχεια στη μοιρολατρική νοοτροπία και στις χαμηλές εκπαιδευτικές και επαγγελματικές προσδοκίες των φτωχών.

Οι οπαδοί της θεωρίας των συγκρούσεων θα περιέγραφαν τις ανισότητες που απορρέουν από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και θα καταδείκνυαν τους κερδισμένους και τους χαμένους αυτών των διευθετήσεων. Θα εντόπιζαν τα αίτια στην άνιση κατανομή του πλούτου, στην οικονομική εκμετάλλευση της καπιταλιστικής τάξης, στην αποικιοκρατία κ.α.

Οι οπαδοί της διαντίδρασηςθα υποστήριζαν ότι οι άνθρωποι ορίζουν ορισμένες καταστάσεις ως αποκλίνουσες από αυτό που θεωρούν ως ιδανικό επίπεδο ζωής, προσδίδουν ένα δυσμενές νόημα σε αυτές τις συνθήκες και θα απέδιδαν σε αυτές την ετικέτα της «φτώχειας». Κάθε προσέγγιση μας προσφέρει και από μια διαφορετική, κατά κάποιον τρόπο, θεώρηση.

Η εκπαίδευση σύμφωνα με: τον Κόντ μπορεί να ειδωθεί ως θετικό στάδιο, κατά τον Μάρξ ως χώρος αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας, κατά τον Ντυρκέμ ως μέσο επίτευξης κοινωνικής αλληλεγγύης, κατά τον Βέμπερ ως έλλογη δράση προς ένα σκοπό που θέτει ταυτόχρονα και το πρόβλημα της ορθολογικότητας στην επιλογή των μέσων.

Βλέπε επίσης «Το φαινόμενο του χουλιγκανισμού» σύμφωνα με τις 3 θεωρητικές προσεγγίσεις στο βιβλίο του καθηγητή σελ. 80-82

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

(Σύντομες και ανάπτυξης)

• Η γέννηση της Κοινωνιολογίας

1. Πότε και που γεννήθηκε η Κοινωνιολογία; Ποιες ήταν αιτίες οι οποίες σχετίζονται με τη γέννηση της και ποιες αλλαγές επέφερανστην καθημερινή ζωή των Ευρωπαϊκών κοινωνιών; (ή ποιο είναι το ιστορικό και το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε η Κοινωνιολογία)
2. Ποιο είναι το αντικείμενο μελέτης της Κοινωνιολογίας; Αναφέρατε μερικά ενδεικτικά ερωτήματα που απασχολούν τους Κοινωνιολόγους.
3. Ποιο παράδειγμα χρησιμοποιεί ο κοινωνιολόγος Α. Γκίντενς για να περιγράψει το αντικείμενο της Κοινωνιολογίας; Που εστιάζει το ενδιαφέρον του / τι διαπιστώσεις εξάγει από αυτό το παράδειγμα;

• Κοινωνιολογική θεώρηση

1. Τι είναι η Κοινωνιολογική φαντασία και ποιος χρησιμοποίησε αυτόν το όρο; Είναι χρήσιμη η «κοινωνιολογική φαντασία» στους μη κοινωνιολόγους;
2. Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στην κοινωνική θεωρία και την καθημερινή θεωρητική σκέψη;
3. Τι σημαίνει κοινότοπη ή συμβατική γνώση; Να δώσετε ένα παράδειγμα τέτοιου είδους γνώσης.
4. Εξηγείστε τη φράση: «Η Κοινωνιολογική φαντασία αμφισβητεί τις κοινότοπες ερμηνείες της κοινωνικής συμπεριφοράς»- Τεκμηριώστε την απάντησή σας με ένα παράδειγμα.

1.2.2. Οι θεμελιωτές της Κοινωνιολογίας

1. Ποιος ο ρόλος της Κοινωνιολογίας σύμφωνα με τον Α. Κοντ; Πως νόμιζε ότι μπορούσε να θεμελιωθεί αυτή η επιστήμη και για ποιο λόγο;
2. Εξηγήστε το νόμο των τριών σταδίων του ανθρώπινου πνεύματος σύμφωνα με τον Α. Κοντ
3. Ο Α. Κοντ υποστηρίζει ότι «προορισμός της Κοινωνιολογίας είναι η ανακάλυψη των θεμελιωδών κοινωνικών νόμων, των σχέσεων αιτιών και αποτελεσμάτων που συνδέουν τα κοινωνικά φαινόμενα, που θα αυξήσει την επίγνωση των ανθρώπινων ορίων και θα απελευθερώσει τους ανθρώπους».Πώς καταλαβαίνεις τη φράση αυτή και τι συνέπειες έχει ως προς την κοινωνική μεταρρύθμιση και κοινωνική πολιτική;
4. Ποιο ήταν το κύριο ενδιαφέρον του Κ. Μαρξ ως κοινωνικού στοχαστή και τι πίστευε για τις κοινωνικές επιστήμες;
5. Ποια είναι τα «μέσα παραγωγής» στον καπιταλισμό σύμφωνα με τον Κ. Μαρξ και από ποιους ελέγχονται;
6. Τί είναι η ταξική πάλη και ποιος ο ρόλος της στο έργο του Μάρξ;
7. Να αναφέρετε όσα γνωρίζετε: α. για τον καπιταλισμό ως τρόπο παραγωγής, β. για την πάλη των τάξεων, γ. για το ρόλο του κράτους σύμφωνα με τον Κ. Μαρξ.
8. Ποια η σχέση της οικονομικής βάσης με το εποικοδόμημα σύμφωνα με τον Κ. Μαρξ.;
9. Τι είναι η υπεραξία σύμφωνα με τον Κ. Μαρξ;
10. Ποια είναι η συμβολή του Μαρξ στην Κοινωνιολογία;
11. Τι είναι κοινωνία και πως συγκροτείται η συλλογική συνείδηση σύμφωνα με τον Ε. Ντυρκέμ;
12. Τι ονομάζει μηχανική και τι οργανική αλληλεγγύη ο Ντυρκέμ και σε ποιες κοινωνίες συναντώνται;
13. Με ποιο τρόπο ερεύνησε το Ε. Ντυρκέμ το φαινόμενο της αυτοκτονίας και τί ήθελε να δείξει/διαπιστώσει μέσα από αυτή τη μελέτη;
14. Τι σημαίνει η προτροπή του Ε. Ντυρκέμ «μελετήστε τα κοινωνικά φαινόμενα ως πράγματα»;
15. Ποιοι είναι οι τρεις τύποι αυτοκτονιών σύμφωνα με τον Ε. Ντυρκέμ; Σε ποιο τύπο αυτοκτονίας θα κατατάσσατε τις αυτοκτονίες που συμβαίνουν τη σύγχρονη εποχή και γιατί;
16. Με ποια ζητήματα αναφέρεται η κοινωνιολογία του Μ. Βέμπερ;
17. Τί είναι ο (εξ)ορθολογισμός σύμφωνα με τον Μ. Βέμπερ; (που δίνει έμφαση, που εφαρμόζεται, που στηρίχθηκε).
18. Να περιγράψετε τις προβιομηχανικές και βιομηχανικές κοινωνίες σύμφωνα με τον Βέμπερ (και τον  Ντυρκέμ).
19. Ποιο είναι το κλειδί για την κατανόηση της διαφοράς μεταξύ παραδοσιακών και σύγχρονών κοινωνιών σύμφωνα με τον Μ. Βέμπερ; Ποιο είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα στις σύγχρονες κοινωνίες και ποια τα χαρακτηριστικά των παραδοσιακών κοινωνιών.
20. Να σχολιάσετε την παρακάτω άποψη: «Οι Κοινωνιολόγοι πρέπει να ανακαλύψουν τα προσωπικά νοήματα και τις αξίες των ανθρώπων. Για να ανακαλύψουμε αυτά τα νοήματα, θα πρέπει να «μπούμε στη θέση του άλλου», να δούμε τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία. Μόνο έτσι θα καταλάβουμε την κοινωνική συμπεριφορά του και τις αιτίες της».
21. Ποιες είναι οι μορφές κοινωνικής δράσης σύμφωνα με τον Βέμπερ;
22. Τι είναι ο ιδεότυπος σύμφωνα με τον Μ. Βέμπερ; Δώστε δύο παραδείγματα.

1.2.3. Κοινωνιολογικές σχολές

1. Που οφείλει το όνομά της η Σχολή του Λειτουργισμού και ποιοι είναι οι κυριότεροι εκπρόσωποι της;
2. Τι υποστηρίζει η σχολή του λειτουργισμού όσον αφορά την κοινωνία; Τι απαιτείται για να είναι εφικτή η λειτουργία της;
3. Πώς προσεγγίζει την κοινωνική πραγματικότητα/ζωή ο Ρ. Μέρτον και πως ο Μέρτον εξειδίκευσε περισσότερο το Λειτουργιστικό μοντέλο;
4. Ποιος αποτελεί πηγή έμπνευσης της σχολής των συγκρούσεων και ποιος ο εκπρόσωπος της σχολής αυτής;
5. Ποιες είναι οι κύριες θεωρητικές απόψεις του Ρ. Ντάρεντορφ;
6. Που οφείλει το όνομά της η Σχολή της Συμβολικής Αλληλεπίδρασης και ποιοι είναι οι κυριότεροι εκπρόσωποι της;
7. Τι είναι αλληλεπίδραση και πως (με ποια μέσα) είναι αυτή εφικτή;
8. Ποια η θεωρία του Κούλευ για τον «κατοπτρικό εαυτό»;
9. Τι είναι οι «σημαντικοί άλλοι»;
10. Πώς περιέγραψε ο Ε. Γκόφμαν την κοινωνική ζωή;
11. Τι συμβαίνει στο προσκήνιο και τι στο παρασκήνιο σύμφωνα με τον Ε. Γκόφμαν;
12. Τι είναι η κοινωνική ζωή σύμφωνα με τη σχολή της Κοινωνικής κατασκευής;

1.3. Η διεπιστημονική προσέγγιση

1. Τι προσπαθούν να κάνουν οι κοινωνικές επιστήμες;
2. Δώστε ένα παράδειγμα θεσμού και αναφέρετε πως το προσεγγίζει κάθε μία από τις κοινωνικές επιστήμες.

EΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1ου κεφαλαίου

10. Να προσεγγίσεις το θέμα «Τρόπος διαμόρφωσης των προτιμήσεων των νέων στον τρόπο διασκέδασης» με την σύμφωνα με την καθημερινή θεωρητική σκέψη και σύμφωνα με την κοινωνική θεωρία.
11. Η Κοινωνιολογία μεταξύ άλλων έχει ως αντικείμενο μελέτης τον μετασχηματισμό των κοινωνιών(μετάβαση από τη μια μορφή κοινωνίας στην άλλη) Με ποιον τρόπο πραγματοποιείται ο μετασχηματισμός των κοινωνιών σύμφωνα με τους τέσσερις θεμελιωτές της κοινωνιολογίας;
12. Παρακαλώ απαντήστε αν θεωρείτε την επόμενη υπόθεση ως Κοινωνική θεωρία ή συμβατική γνώση ή και τα δυο. Γιατί ; «Οι νέοι και οι νέες οι οποίοι προέρχονται από χαμηλά στρώματα του πληθυσμού μιας κοινωνίας είναι περισσότερο επιρρεπείς στις εγκληματικές πράξεις από άτομα της ίδιας ηλικίας που ανήκουν στα μεσαία και στα υψηλότερα οικονομικά στρώματα»
13. Πώς μπορεί να ιδωθεί η εκπαίδευση σύμφωνα με: τον Κόντ,τον Μάρξ, τον Ντυρκέμ και τον Βέμπερ;
14. Ποιες ομοιότητες παρατηρούνται ανάμεσα στη διάκριση (τυπολογία) των κοινωνιών που επιχειρεί ο Βέμπερ σε σχέση με τη διάκριση που κάνει: α) ο Κοντ (με το νόμο των 3 σταδίων) και β) ο Ντυρκέμ.
15. Να αναπτύξετε τους τύπους αυτοκτονιών (κατά τον Ε. Ντυρκέμ) που προκαλούνται από κοινωνικά ερεθίσματα.Ποιος από αυτούς τους τύπους έχει μεγάλη αύξηση στις κοινωνίες που χαρακτηρίζονται από οικονομική κρίση; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
16. Με ποιο τρόπο προσεγγίζει / μελετά τα κοινωνικά φαινόμενα ο Ε.Ντυρκέμκαι με ποιο οΜ. Βέμπερ;
17. Αναπτύξτε πως προσεγγίζει η σχολή των λειτουργιστών και πως η σχολή των συγκρούσεων τα διαφορετικά συμφέροντα των ατόμων και των ομάδων στο πλαίσιο μιας κοινωνίας
18. Πώς διασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή κατά τον Ντυρκέμ και πώς κατά τον κοινωνικό κονστρουκτιβισμό;
19. Πώς βλέπει ο Μαξ Βέμπερ τη σχέση ορθολογισμού και καπιταλισμού;
20. Να περιγράψετε τις προβιομηχανικές και βιομηχανικές κοινωνίες σύμφωνα με τον Ντυρκέμ και τον Βέμπερ
21. Πώς μπορεί να ιδωθεί η εκπαίδευση σύμφωνα με: τον Κόντ ,τον Μάρξ, τον Ντυρκέμ και τον Βέμπερ;

Περισσότερο υλικό για το Λύκειο εδώ.