Κοινωνιολογία Γ' Λυκείου - Σημειώσεις και ερωτήσεις 5ου κεφαλαίου

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Ομάδα Ανθρωπιστικών Σπουδών, Σχολ. Έτος 2019-2020

Επιμέλεια Σημειώσεων: Αναστασία Δεικτάκη, Koινωνιολόγος, ΜSc

Πειραματικό Λύκειο Ρεθύμνου Πανεπιστημίου Κρήτης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. EKΠΑΙΔΕΥΣΗ

5.1. Ο ρόλος της εκπαίδευσης

Γέννηση του θεσμού εκπαίδευσης

Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι δημιούργημα των κοινωνικών του 19ου αι ενώ η γενίκευσή του στο δυτικό κόσμο πραγματοποιήθηκε το 20 αι. Αναπτύχθηκε σαν ανταπόκριση στις οικονομικές ανάγκες του βιομηχανικού καπιταλισμού, για την απόκτηση τεχνικών και κοινωνικών δεξιοτήτων που απαιτούνται στην επιχείρηση.

Εκπαίδευση: Θεσμός δευτερογενούς κοινωνικοποίησης:

Η ένταξη στο σχολείο (και στην παρέα των συνομηλίκων) που έρχεταιμετά την οικογένεια, συνοδεύεται από:

• τη σταδιακή ανεξαρτητοποίηση από το οικογενειακό περιβάλλον,
  • τη συνειδητοποίηση από την πλευρά του παιδιού ότι η ιεραρχία δε στηρίζεται αναγκαστικά σε βιολογικές βάσεις (από τον πατέρα της οικογένειας στο δάσκαλο του σχολείου),
  • την ανάληψη ευθυνών από το ίδιο το παιδί,
  • την αυτόνομη λήψη αποφάσεων.

Σε αυτό το στάδιο, κατά το οποίο το παιδί αυτονομείται και οι σχέσεις του με τους άλλους δε χαρακτηρίζονται από το συναίσθημα ή από τη συγγένεια, ονομάζεται δευτερογενής κοινωνικοποίηση.

Στόχοι της μάθησης, σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής για την Εκπαίδευση της UNESCO:

α) να μάθει στο άτομο πώς να μαθαίνει, δηλαδή πώς να αποκτά τα εργαλεία της κατανόησης του κόσμου,

β) να του μάθει πώς να ενεργεί, έτσι ώστε να είναι παραγωγικό στο χώρο του,

γ) να του μάθει πώς να ζει μαζί με τους άλλους, δηλαδή πώς να συμμετέχει στη ζωή τους και να συνεργάζεται μαζί τους,

δ) να του μάθει πώς να υπάρχει. Η εκπαίδευση πρέπει να δώσει στους ανθρώπους την ελευθερία της σκέψης, της κρίσης, της έκφρασης των αισθημάτων και της φαντασίας, για να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους και τη δυνατότητα να ελέγχουν όσο εξαρτάται από αυτούς τη ζωή τους…»

Οι λειτουργίες της εκπαίδευσης σύμφωνα με τον Κρ. Ντε Μοντιμπερ

1. Διαφυλάττει τον πολιτισμό του παρελθόντος, ανταποκρινόμενη στην ανάγκη διαιώνισης του πολιτισμού που έχουν αναπτύξει οι προηγούμενες γενιές.
2. Διασφαλίζει τη μετάδοση του πολιτισμού: των γνώσεων, των προτύπων και των αξιών.
3. Προάγει την κοινωνική ενσωμάτωση του ατόμου (κοινωνικοποίηση). Λόγω αυτής της λειτουργίας η εκπαίδευση θεωρήθηκε ως ιδεολογικός μηχανισμός αναπαραγωγής της κοινωνίας (και μάλιστα αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας).
4. Συμβάλλει στον επαγγελματικό προσανατολισμό του ατόμου.

Λειτουργίες της εκπαίδευσης

έκδηλες (φανερές)

άδηλες (κρυφές)

μετάδοση των γνώσεων, των προτύπων και των αξιών. Τα στοιχείααυτά, στο βαθμό που εσωτερικεύονται και αφομοιώνονται από τους μαθητές, οδηγούν τη δράση τους σε έναν κοινό προσανατολισμό.

είναι η επιλογή (φιλτράλισμα) που γίνεται στο σχολείο και συγκεκριμένα ο προσανατολισμός των πιο «αδύνατων» μαθητών προς την τεχνική εκπαίδευση η οποία φαινόταν ότι δημιουργήθηκε με σκοπό να προετοιμάσει τους μαθητές για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, όμως συχνά, κατέληξε ναδέχεται τις αποκλεισμένες από το λύκειο μάζες παιδιών  των λαϊκών και μεσαίων στρωμάτων (όχι θετική – στοχευμένη επιλογή τους). Το φιλτράρισμα αυτό ισχύει και στις βαθμίδες της ανώτερης /ανώτατης εκπαίδευσης.

Οι έκδηλες ή οι άδηλες λειτουργίες ενός εκπαιδευτικού συστήματος εξαρτώνται από το ευρύτεροκοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο της κοινωνίας.

Π.χ. αν ένα κράτος ενδιαφέρεται να προστατεύσει όλους τους πολίτες, τότε θα ενισχύσει την εκπαιδευτική λειτουργία (αντισταθμιστική αγωγή) η οποία αποσκοπεί στην κοινωνική ενσωμάτωση.

 5.2.1. Η εκπαίδευση ως παράγοντας αναπαραγωγής της κοινωνίας

Όλες οι δυτικές κοινωνίες εστιάζουν στο πρόγραμμα σπουδών και στο εξεταστικό σύστημα. Το ενδιαφέρον αυτό συχνά συνοδεύεται από μια ρητορική αξιοκρατίας, η οποία αναφέρεται στην αξία της προσωπικής προσπάθειας που καταβάλλει ο μαθητής, για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του σχολείου. Π.χ. το σύστημα της αξιολόγησης των μαθητών (εξετάσεις..) εφαρμόζεσαι με στόχο την αξιοκρατία ή ευνοεί τις ανώτερες τάξεις άρα αναπαράγει την κοινωνία. Και η καθαρεύουσα γλώσσα παλαιότερα αποθάρρυνε τα φτωχά παιδιά.

Εκείνο που δεν αποκαλύπτεται είναι ότι:

Το σχολείο κατέχει κεντρική θέση στην αναπαραγωγή της κοινωνίας, καθώς:

• Το σχολείο αναπαράγει και μεταδίδει τον πολιτισμό μιας κοινωνίας στη νέα γενιά, όπως κάνει, για παράδειγμα, μέσα από τη διδασκαλία της ιστορίας.
• «Το σχολείο διαμορφώνει και αναπαράγει την εθνική ταυτότητα & συνείδηση(μέσα από τελετές, σύμβολα, επετείους, παρελάσεις που έχουν συμβολικό χαρακτήρακαι καλλιεργούν την αίσθηση ότι οι νέοι αποτελούν συνέχεια των προηγούμενων γενεών).
• το σχολείο αναπαράγει την υπάρχουσα κοινωνική διάρθρωση /δομή (τις ομάδες/τάξεις μιας κοινωνίας και τις ανισότητες που εμπεριέχει).

Πώς? Το σχολείο δε μεταδίδει μόνο γνώσεις, αλλά μεταδίδει αρχές, αξίες, κανόνες, ηθικές κατηγορίες. Διδάσκει πατριωτισμό, τις αρχές του πολιτικού συστήματος, της οικονομικής οργάνωσης, δηλαδή καλλιεργεί την αποδοχή των αρχών και κανόνων που διέπουν την οργάνωση της συγκεκριμένης κοινωνίας. Επομένως υπερασπίζεται και νομιμοποιεί την υπάρχουσα πολιτική και οικονομική οργάνωση και τις κοινωνικές σχέσεις της συγκεκριμένης κοινωνίας και καλλιεργεί την αποδοχή τους από τους νέους.  Πείθει τα μέλη των λαϊκών τάξεων να δεχτούν τις συνθήκες ζωής που προορίζονται γι’ αυτά σαν αναπόφευκτες.

Η Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης έχει αναδείξει ότι η σχολική γνώση δεν είναι ένα ουδέτερο αγαθό, αλλά έχει έντονα ιδεολογικό χαρακτήρα και σχετίζεται με τι εργαζόμενο και τι πολίτη θέλει να φτιάξει το σχολείο και ποια πολιτική ιδεολογία θέλει να του εγχαράξει. Έτσι η επιλογή των μαθημάτων σε συνδυασμό με το πόσες ώρες την εβδομάδα διδάσκεται κάθε μάθημα αποτελούν εκφράσεις των ιδεολογικών σκοπών του σχολείου.

Το εκπαιδευτικό σύστημα παρέχει σε όλους ίσες δυνατότητες πρόσβασης στη γνώση;

Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Π. Μπουρντιέ κατέδειξε εμπειρικά ότι το εκπαιδευτικόσύστημα λειτουργεί ως σύστημα επιλογής που ευνοεί τις ανώτερες τάξεις σε βάρος των υπολοίπων. Αυτή ηπρονομιακή μεταχείριση των ανώτερων τάξεων είναιεμφανής στον τίτλο σπουδών που χορηγείται από τοσχολείοκαι χαρακτηρισμό της φοίτησης του μαθητήπου αναγράφεται.

Ο τίτλος σπουδών λειτουργεί :

• σαν μια απονομή ιδιοτήτων στο μαθητή που ισούται με στιγματισμό κατατάσσει τα άτομα σε ιεραρχημένες κοινωνικές ομάδες.
• ως απόδειξη ότι αυτός που τον κατέχει συνδέεται με μια κουλτούρα που αποκτιέται από τη σχολική εκμάθηση.
• κατ’ άλλους κοινωνιολόγους, σαν εγγυήσεις ≪νοημοσύνης≫, οι οποίοι ήρθαν να αντικαταστήσουν τους παλαιούς τίτλους ευγενείας (που χαρακτήριζαν τη φεουδαρχική κοινωνία) ήακόμη, τους τίτλους ιδιοκτησίας και δικαιώνουν αυτούς που αισθάνονται ήδη κυρίαρχοι.

Συνέπειες: το εκπαιδευτικό σύστημα μετατρέπει τις κοινωνικές ανισότητες, σε ανισότητες κουλτούρας και ευφυΐας,  και έτσι τις καθιστά φυσικές. Δηλαδή, μετατρέπει τα κοινωνικά προνόμια σε αξιοκρατικά κριτήρια, έτσι που κάποιοι, για παράδειγμα, να είναι ≪φυσικά≫ (από τη φύση τους πιο κατάλληλοι) προορισμένοι για ανώτερες σπουδές και κάποιοι για τεχνικές και επαγγελματικές σπουδές.

Συμπέρασμα (πολλών ερευνών): οι σχολικές επιδόσεις και η σχολική ≪σταδιοδρομία≫ συνδέονται με κοινωνικά χαρακτηριστικά.

«Δεν υπάρχει πιο άδικο σχολείο από αυτό που αντιμετωπίζει διαφορετικούς ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο.» Πιέρ Μπουρντιέ

Πώς συνδέεται στην Ελλάδα η κοινωνική προέλευση με τη σχολική επίδοση; Υπάρχει η δυνατότητα κινητικότητας στην ελληνική κοινωνία;

Η σχέση των παραπάνω είναι άμεση. Όσο ανερχόμαστε την κοινωνική ιεραρχία τόσο αυξάνονται τα παιδιά με καλή επίδοση στο σχολείο. Κατ’ αυτό τον τρόπο το σχολείο αναπαράγει την κοινωνία, την κοινωνικήδιάρθρωση. Με άλλα λόγια, το εκπαιδευτικό σύστημαεπικυρώνει μια επιλογή που έχει ήδη γίνει από τηνκοινωνία. Η πρόσβαση στα Α.Ε.I., και κατ’ επέκταση ησχολική επίδοση, βρίσκεται σε μια παράλληλη πορείαμε το επάγγελμα του πατέρα. Οι περισσότεροι επιτυχόντες μαθητές είναι (στατιστικά) γιοι ή κόρες γονέωνπου ασκούν επαγγέλματα κύρους/επιστημονικά. Γονείς και παιδιά ανάλογα τη θέση τους στην κοινωνική ιεραρχία και τα μέσα που διαθέτουν, εσωτερικεύουν την κοινωνική τους θέση και διαμορφώνουν συγκεκριμένες προσδοκίες.

Ωστόσο παρ’ όλο που η κοινωνική προέλευση (επάγγελμα, εισόδημα και εκπαίδευση γονέων) των μαθητώνδιαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη σταδιοδρομίατους, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις παιδιών αγροτώνκαι εργατών που κατέλαβαν θέσεις στα μεσαία και υψηλά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας (ως εκπαιδευτικοί, δικηγόροι, μηχανικοί κτλ.). Αυτό αποδεικνύει, κατάκάποιον τρόπο, τη δυνατότητα κινητικότητας στην ελληνική κοινωνία.

Συμπληρωματικές πληροφορίες:

Ορισμένα επίπεδα έκφρασης της κοινωνικής ανισότητας

1. Εγκατάλειψη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (σχολική διαρροή)
2. Ύπαρξη πολλαπλών σχολικών δικτύων και διαφορετικών τύπων σχολείων, ιδιωτική εκπαίδευση
3. Υποεπίδοση, σχολική αποτυχία
4. Ανισότητες ευκαιριών στην πρόσβαση την τριτοβάθμια εκπαίδευση
5. Διαφοροποίηση («πολλαπλές ταχύτητες») των ιδρυμάτων εκπαιδευτικών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
6. Ανεργία, απαξίωση της εκπαίδευσης των άνεργων πτυχιούχων

Κοινωνική προέλευση των μαθητών και διαφοροποίηση εκπαδευτικων ευκαιριών

1. Οικονομικές δυνατότητες. Ιδιωτικές δαπάνες για την εκπαίδευση
2. Τόπος κατοικίας (αστική, ημιαστική, αγροτική περιοχή), συνοικία
3. Κατοικία (δωμάτιο παιδιού, γραφείο, ύπαρξη βιβλιοθήκης, Η/Υ)
4. Εργασία γονέων (χειρωνακτική, πνευματική, κλπ.) και αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου
5. Μόρφωση, γονέων, ύπαρξη «μορφωσιογόνου» περιβάλλοντος
6. Καθημερινή ρουτίνα, πρακτικές συμπεριφορές στην οικογένεια
7. Προσδοκίες γονέων, αντίληψη για τα παιδιά τους
8. Αυτοαντίληψη των παιδιών

Ενδοεκπαιδευτικοί παράγοντες που επιδρούν στην πορεία των μαθητών στο σχολείο

1. Αναλυτικά προγράμματα
2. Τύπος σχολείου, περιοχή, συνοικία του σχολείου, υλικοτεχνική υποδομή
3. Εκπαιδευτικό προσωπικό του σχολείου
4. Κοινωνική προέλευση των μαθητών του σχολείου
5. Κλίμα του σχολείου, σχέσεις εκπαιδευτών εκπαιδευομένων, διευθυντής σχολικής μονάδας
6. Προσδοκίες του εκπαιδευτικού για την απόδοση των μαθητών

Ερμηνείες της εκπαιδευτικής ανισότητας

Α) Λειτουργιστική προσέγγιση του σχολείου

Η λειτουργική θεώρηση ξεκινά από την άποψη ότι η κοινωνική ζωή στηρίζεται στην κοινωνική συναίνεση και επομένως οι κοινωνικοί θεσμοί εκφράζουν και ενισχύουν τη συναίνεση αυτή. Σύμφωνα με τον Ντυρκέμ η εκπαίδευση αποτελεί μια δραστηριότητα την οποία αναλαμβάνει το κοινωνικό σύνολο για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του, και ειδικότερα την κοινωνική αναπαραγωγή. Το σχολείο αποτελεί για τον Πάρσονς μια μικρογραφία της κοινωνίας και κοινωνικοποιεί το παιδί στο σύστημα των κανόνων που χαρακτηρίζονται από καθολικότητα και από την εφαρμογή αξιοκρατικών κριτηρίων για την επιλογή των ικανότερων κατά την κατάληψη των επιμέρους θέσεων.

Β) Μαρξιστική θεώρηση / Θεωρίες της κοινωνικής αναπαραγωγής

Η αφετηρία της είναι αντίθετη: Η κοινωνία εμφανίζεται εδώ σαν ένα πεδίο ταξικών αντιθέσεων και συγκρούσεων και οι θεσμοί (επομένως και το σχολείο) σαν μέσα ταξικής επιβολής / κυριαρχίας και αναπαραγωγής της υπάρχουσας καπιταλιστικής τάξης πραγμάτων και των ταξικών σχέσεων. Σκοπός του εκπαιδευτικού συστήματος είναι να εξασφαλίσει το εργατικό δυναμικό που είναι απαραίτητο  για το καπιταλιστικό σύστημα και να διαμορφώσει την προσωπικότητα που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του συστήματος αυτού. Το σύστημα βαθμολογίας οδηγεί στην υποταγή στην εξουσία γιατί, όπως παρατηρούν, τους υψηλότερους βαθμούς τους παίρνουν τα υπάκουα παιδιά και ταυτόχρονα στην εμπέδωση ανισοτήτων και πείθει αυτούς που δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του εκπαιδευτικού συστήματος ότι δεν είναι ικανοί να επιδιώξουν ανώτερες θέσεις. Έτσι το εκπαιδευτικό σύστημα  βοηθάει στην παγίωση της κοινωνικής ένταξης. Διαφοροποίηση και ιεράρχηση του μαθητικού πληθυσμού σε επιτυχημένους και αποτυχημένους. Προετοιμασία για την αναπαραγωγή του διαχωρισμού χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας. Το σχολείο ιδεολογικός μηχανισμός του κράτους (αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας μέσω του σχολείου). Μηχανισμός νομιμοποίησης της ανισότητας μέσω του μύθου των «ίσων ευκαιριών».

Γ) Η σχολή της κοινωνικής διαντίδρασης επικεντρώνεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται στο μικροεπίπεδο , στο χώρο του σχολείου και υπογράμμισαν πως οι χαρακτηρισμοί που αποδίδουν στο μαθητή και η κατάταξη που κάνουν οι εκπαιδευτικοί, έχουν σαν αποτέλεσμα να καθηλώνουν το μαθητή σε ένα επίπεδο επίδοσης ή να τον παρωθούν σε αυξημένη επίδοση (ενισχύουν την πρότερη συμπεριφορά τους, άρα και την κοινωνική ανισότητα)

Δ) Θεωρία του πολιτισμικού κεφαλαίου P.BourdieJ. Passeron

Το σχολείο με μοχλό το εξεταστικό του σύστημα, παίρνει τους μαθητές με οικογενειακή προέλευση από χαμηλά κοινωνικά στρώματα (με το χαμηλό πολιτισμικό τους κεφάλαιο ) και τους οδηγεί- διαχωρίζει σε χαμηλή επαγγελματική και κοινωνική αποκατάσταση, ενώ τους μαθητές από τα υψηλότερα κοινωνικά στρώματα (με το υψηλό πολιτισμικό τους κεφάλαιο) τα οδηγεί αντιστρόφως σε υψηλή επαγγελματική αποκατάσταση.

5.2.2 Η εκπαίδευση ως παράγοντας αλλαγής της κοινωνίας

Πότε ξεκινά αυτός ο προβληματισμός;

• Ο προβληματισμός για την ισότητα των ευκαιριών στην εκπαίδευση ξεκινά από τη Γαλλική Επανάσταση, που αποτέλεσε την απαρχή για κοινωνικές αλλαγές υπέρ των λαϊκών στρωμάτων.
• Ο Ρουσό ισχυριζόταν ότι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι, με τα ίδια δικαιώματα, και συνεπώς η κοινωνία πρέπει να επιβραβεύει τον καθέναν ανάλογα με τις ικανότητές του και όχι ανάλογα με την κοινωνική καταγωγή του.

Πώς προσεγγίστηκε η ισότητα ευκαιριών στην εκπαίδευση;

Η ισότητα ευκαιριών θεωρήθηκε ως ισότητα παρακολούθησης κάποιου ενιαίου (κοινού_ προγράμματος μαθημάτων. Από εκεί και πέρα τόσο ο ίδιος ο μαθητής όσο και οι γονείς του είχαν την ευθύνη να αξιοποιήσουν την προσφορά αυτή.

Η βιομηχανική επανάσταση με τους μετασχηματισμούς που επέφερε σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής (απαλλαγή της οικογένειας από τον εκπαιδευτικό της ρόλο, εκχώρηση λειτουργιών σε εξειδικευμένους φορείς) και η Γαλλική Επανάσταση με τις ιδέες της περί ισότητας ευκαιριών κατέστησαν την εκπαίδευση ένα μηχανισμό που καλείται να προωθήσει:

• την κοινωνική δικαιοσύνη,
• την ανάπτυξη των δημιουργικών ικανοτήτων των νέων,
• την ένταξή τους στις κοινωνικές (εργασιακές ή άλλες) δομές.

Γιατί η εκπαίδευση θεωρείται παράγοντας αλλαγής μιας κοινωνίας– Ποια τα οφέλη της εκπαίδευσης για το άτομο και την κοινωνία;

1. Η εκπαίδευση συμβάλλει στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου και κατ’ επέκταση, ανάπτυξη της κοινωνίας.
2. Μπορεί να οδηγήσει σε θετική αλλαγή των στάσεων, των αντιλήψεων και των νοοτροπιών που έχει το άτομο για το περιβάλλον, τον τρόπο ζωής και τον κόσμο.
3. Η ένταξη των ατόμων στο εκπαιδευτικό σύστημα φαίνεται να παρέχει τις αναγκαίες (θετικές) δεξιότητες για τη μείωση ή την εξάλειψη των συμπεριφορών που σχετίζονται με έναν επικίνδυνο τρόπο ζωής
4. Έχει επισημανθεί από την UNESCO ότι η εκπαίδευση μπορεί

• να σώσει ζωές, να προστατεύσει από θανατηφόρες ασθένειες,
• να σπάσει τον κύκλο της φτώχειας και
• να αποτελέσει ένα από τα κλειδιά της οικονομικής και της κοινωνικής ανάπτυξης.

5.3. Εκπαιδευτικός προσανατολισμός στο πλαίσιο της κοινωνίας της πληροφορίας

Η «κοινωνία της πληροφορίας» προέκυψε από την τεχνολογική ανάπτυξη των προηγμένων χωρών και χαρακτηρίζεται εκτός των άλλων, από τη δυνατότητα γρήγορης συλλογής, αξιοποίησης, επεξεργασίας και μετάδοσης μεγάλου όγκου πληροφοριών.

Στη σύγχρονη κοινωνία η εκπαίδευση συνδέεται με την κοινωνία της πληροφορίας

Σημαντικότερα προσόντα για τους πολίτες σήμερα θεωρούνται:

• εφευρετικότητα/          
• δημιουργικότητα
• καινοτομία
• γιατί αυτά τα προσόντα δίνουν το όπλο της ανταγωνιστικότητας
• στους πολίτες, αλλά και στα κράτη.
• Σε ό,τι αφορά τον πολίτη, είναι φανερό ότι τα συγκεκριμένα προσόντα τον βοηθούν στη συνεχή επαγγελματική του εξέλιξη
• Όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα των κρατών πολλοί θεωρούν ότι διεξάγεται ένας ιδιόμορφος «πόλεμος» ανάμεσά τους σχετικά με την αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος με στόχο αυτό να μπορεί να παράγει αξιοζήλευτη επιστημονική γνώση και να βοηθά τους νέους να λειτουργούν αποτελεσματικά σε μια «δικτυακή κοινωνία».

Η  εισαγωγή της πληροφορικής στην εκπαίδευση έχει σκοπό :

1. να προωθήσει την εξοικείωση των μαθητών με τον Η/Υ,
2. να βοηθήσει στη μάθηση άλλων γνωστικών αντικειμένων
3. να αποτελέσει εργαλείο για την αντιμετώπιση μαθησιακών δυσκολιών.
4. να βοηθήσουν στη μαθησιακή διαδικασία κάνοντας προσιτές στο δάσκαλο και στο μαθητή, γνώσεις και πληροφορίες που παλαιότερα θα απαιτούσαν χρόνο για να αποκτηθούν.
5. να εισάγουν καινούριες διδακτικές διαδικασίες, όπως είναι η εκπαίδευση από απόσταση (τηλε-εκπαίδευση).

Συνέπειες των τεχνολογικών μετασχηματισμών στην εκπαιδευτική πράξη

• αμφισβητείται πια ο κλασικός τρόπος διδασκαλίας με επίκεντρο τη σχέση εκπαιδευτικού/μαθητή
• εισβολή ενός τρίτου παράγοντα της μηχανής η οποία αποκτά κυρίαρχη θέση

Τηλεκπαίδευση=εκπαίδευση από απόσταση μέσω Η/Υ

• μειώνει τον άμεσο και προσωπικό χαρακτήρα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, (-) ταυτόχρονα όμως καθιστά
• εφικτή τη σύνδεση των απομακρυσμένων περιοχών με τα αγαθά της εκπαίδευσης (+)

Σχέση τεχνολογίας – κοινωνίας

• η εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες είναι σήμερα μια αναγκαιότητα που επιβάλλεται από τις υπάρχουσες συνθήκες
• η γνώση και η τεχνολογία έχουν κοινωνικές αναφορές και
• υπάρχουν διλήμματα σχετικά με τις εφαρμογές της γνώσης στην κοινωνική πραγματικότητα (π.χ.το ηλεκτρικό ρεύμα χρησιμοποιείται για τον ηλεκτροφωτισμό, αλλά και για τη θανάτωση καταδίκων στην ηλεκτρική καρέκλα)

Η αντίληψη περί χρήσιμης και άχρηστης γνώσης& ο ρόλος της παιδείας

( αυτή εντάθηκε εξαιτίας των τεχνολογικών μετασχηματισμών της κοινωνίας της πληροφορίας)

• Υπάρχει η αντίληψη ότι το σχολείο μας μαθαίνει άχρηστα πράγματα, που δε θα μας βοηθήσουν να βρούμε δουλειά.Σύμφωνα με τον Αλεξίου, «η γνώση που δεν είναι συσκευασμένη σε πακέτα πληροφορικής δεν έχει πλέον αξία σε αυτή την κοινωνία».
• Η αντίληψη που θέλει τη μόρφωση να ταυτίζεται με την κατάρτιση, εκτός του ότι είναι επιβλαβής για την ίδια τη μόρφωση, συνδέεται και με την εξής εσφαλμένη εντύπωση: ότι η παιδεία και η γνώση έχουν αξία, εφόσον μπορούν να αποτελέσουν εφαλτήριο για την ανέλιξη.
• Ομως η παιδεία και η γενική μόρφωση δεν έχουν αποκλειστικά χρηστικό χαρακτήρα. Επιτρέπουν, μέσα σε συνθήκες ισότητας, την καλλιέργεια δεξιοτήτων και την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των ανθρώπων, ώστε αυτοί να έχουν τη δυνατότητα συνεχούς επαγγελματικής αναπροσαρμογής ανάλογα με τις εξελίξεις της κοινωνίας της γνώσης.
• Αν η παιδεία μιας χώρας αποκτήσει αποκλειστικά χρηστικό περιεχόμενο (σαν ένα εμπόρευμα που αξιολογείται με βάση το κριτήριο της προσφοράς του μεγαλύτερου οφέλους με το μικρότερο δυνατό κόστος) τότε ίσως το σχολείο συνδεθεί με το χώρο των επιχειρήσεων και της αγοράς και αυτό θα αφαιρούσε την κριτική διάσταση της γνώσης, και τη δυνατότητάς της να συμβάλλει στη χειραφέτηση των ατόμων.
• Η εξειδίκευση είναι μια εντελώς διαφορετική διαδικασία, που συνήθως γίνεται στους χώρους δουλειάς

Οι νέες τεχνολογίες (κριτική)

• Δεν είναι πανάκεια για να σωθεί ο κόσμος από την υπανάπτυξη, τη φτώχεια ή την ανεργία.
• Παράγουν καινούργιες μορφές αναλφαβητισμού (Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός ορίζεται ως απώλεια της ικανότητας ενός ατόμου, που έχει παρακολουθήσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, να κατανοεί με επάρκεια τον προφορικό και γραπτό λόγο, να διατυπώνει με σαφήνεια την σκέψη του, να κάνει αφαιρετικούς συνειρμούς, να αναπτύσσει κριτική σκέψη, να εκμεταλλεύεται ευκαιρίες για βελτίωση των γνωστικών του δεξιοτήτων κ.λ.π. (ΕΕΚ, UNESCO, 1987). Παιδιά τηλεθεατές, κατακλυσμένα από τον πολιτισμό της εικόνας, δεν μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα με ευχέρεια & ακρίβεια, να θυμηθούν βασικά ιστορικά γεγονότα, να κάνουν ανάλυση, σύνθεση, παραγωγή ή εκφορά του λόγου, να σχολιάσουν, να κρίνουν ή να συγκρίνουν δηλ. να ενταχθούν στον πολιτισμό της γραπτής  και προφορικής επικοινωνίας, στη διαδικασία που οδηγεί στη γνώση.
• Η ψηφιακή εκπαίδευση προσφέρει κατά παραγγελία & εξ αποστάσεως μάθηση εκτός του σχολείου, αλλά ενδέχεται να συμβάλλει στη διεύρυνση του ψηφιακού χάσματος.

Σχέση γνώσης και πληροφορίας– Απόψεις:

• ο καταιγισμός των πληροφοριών κομβικό στοιχείο της εποχής μας
• η διάδοση των πληροφορίων μπορεί να οδηγήσει στην απόκτηση γνώσης
• η κατάκτηση της γνώσης σήμερα έχει καταντήσει μια διαδικασία ανταλλαγής πληροφοριών και εντυπώσεων
• η γνώση συνδέεται με τη σπουδή, μελέτη, με την κριτική και αναλυτική σκέψη

(Δεδομένα=ακατέργαστα στοιχεία Πληροφορία=οργάνωση/επεξεργασία/σύνθεση δεδομένων             Γνώση=οδηγεί σε λήψη αποφάσεων & επίλυση προβλημάτων)

Αδιαμφησβήτητα θετικά στοιχεία των νέων τεχνολογιών της κοινωνίας της πληροφορίας

• Εύκολη και γρήγορη πληροφόρηση για τα παγκόσμια συμβάντα& θέματα
• Δυνατότητα για καλλιέργεια αλληλεγγύης προς τις κοινωνίες που την έχουν ανάγκη
• Δυνατότητα διαμαρτυρίας απέναντι σε φαινόμενα που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

1. Ποιοί οι στόχοι της εκπαίδευσης σύμφωνα με την UNESCO;
2. Γιατί η εκπαίδευση ονομάζεται φορέας δευτερογενούς κοινωνικοποίησης;
3. Ποιες είναι οι βασικότερες λειτουργίες του εκπαιδευτικού συστήματος κατά τον Μοντιμπέρ;
4. Ποιες είναι οι έκδηλες λειτουργίες της εκπαίδευσης και ποιες οι άδηλες;
5. Να εξηγήσετε πώς επιτυγχάνεται η αναπαραγωγή της κοινωνίας μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος.
6. Ποια η άποψη του Π. Μπουρντιέ για τον τρόπο λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος και το αν αυτό παρέχει σε όλους ίσες δυνατότητες πρόσβασης στη γνώση.
7. Πώς συνδέεται στην Ελλάδα η κοινωνική προέλευση με τη σχολική επίδοση; Υπάρχει η δυνατότητα κινητικότητας στην ελληνική κοινωνία;
8. Πότε ξεκινά ο προβληματισμός για την ισότητα των ευκαιριών στην εκπαίδευση και πως προσεγγίστηκε;
9. Γιατί η εκπαίδευση θεωρείται παράγοντας αλλαγής μιας κοινωνίας;
10. Πώς συνδέεται στη σύγχρονη κοινωνία η εκπαίδευση με την κοινωνία της πληροφορίας;
11. Ποιες οι συνέπειες των τεχνολογικών μετασχηματισμών στην εκπαιδευτική πράξη;
12. Ποια η αντίληψη περί χρήσιμης και άχρηστης γνώσης;
13. Ποια η σχέση των νέων τεχνολογιών με τις καινούργιες μορφές αναλφαβητισμού;
14. Ποιες οι απόψεις για τη σχέση γνώσης και πληροφορίας;
15. Ποια τα αδιαμφησβήτητα θετικά στοιχεία των νέων τεχνολογιών της κοινωνίας της πληροφορίας;
16. Ποια ή σχέση της αξιοκρατίας με την κοινωνική κινητικότητα; Τι θα έλεγε η λειτουργική και τι η μαρξιστική προσέγγιση;
17. Πως επηρεάζει η εσωτερίκευση της κοινωνικής θέσης των μαθητών, την εκπαιδευτική τους σταδιοδρομία;
18. Να συσχετιστεί η άποψη της UNESCO (και γενικότερα της άποψης για την εκπαίδευση ως παράγοντα αλλαγής της κοινωνίας) για το ρόλο της εκπαίδευσης με τη θεωρία του εκσυγχρονισμού. (συνδυαστικού 2ου& 5ου)
19. Να συσχετιστεί η θεωρία περί αναπαραγωγής της κοινωνίας μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος με τη θεωρία της εξάρτησης.(συνδυαστικού 2ου & 5ου)

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.