Μη λογοτεχνικό κείμενο
Παραινέσεις ενός πατέρα του καιρού μας - Γιώργος Θεοτοκάς
Αγαπημένο μου παιδί,
Ξαφνικά ψήλωσες, ωρίμασες. Παρατήρησες, άραγε, κι εσύ ότι η σχέση μας άλλαξε τον τελευταίο καιρό; Τώρα, μου φαίνεται πως δεν έχεις πια το ίδιο κέφι να βρεθούμε μόνοι οι δυο μας και να τα πούμε με τις ώρες. Ίσως δεν το καλοσκέφτηκες ακόμα, αλλά νομίζω πως, όταν δοθεί μια τέτοια ευκαιρία, τείνεις συχνά να βρεις μια πρόφαση για να την αποφύγεις. Το ύφος σου απέναντί μου έγινε, καθαρά και ξάστερα, κριτικό. Γυρεύεις τα όριά μου και, φυσικά, αρχίζεις να τα ξεχωρίζεις. Με κρίνεις, με συγκρίνεις, με τοποθετείς σιγά-σιγά στη θέση που μου ταιριάζει. Ανακάλυψες κάτι που δεν το είχες φανταστεί· ότι υπάρχουν άνθρωποι καλύτεροι, σοφότεροι, σπουδαιότεροι από μένα. Συζητάς ζωηρά τις γνώμες μου· συχνά τις αντικρούεις. Αμφισβητείς τις πληροφορίες που σου δίνω. Ώρες-ώρες θα έλεγα πως σου αρέσει να προσδίδεις στη συζήτησή μας τον τόνο μιας αντιδικίας των γενεών. Λες «εμείς» κι «εσείς» σαν να πρόκειται για δυο κόσμους ριζικά διαφορετικούς, ανάμεσα στους οποίους δεν είναι πιθανό να υπάρχει συνέχεια και βαθύτερη συνεννόηση ή σύμπτωση στις ιδέες και τα γούστα.
Παρατηρώ ακόμα – αυτό συνηθέστατα – ότι ορισμένες κοινότοπες, ανώδυνες συμβουλές μου – να, σα να πούμε «Κάνει ψύχρα, πάρε το πανωφόρι σου» ή «Μην πίνεις νερό ιδρωμένος» – σ’ ερεθίζουν απροσδόκητα, σου προκαλούν εκδηλώσεις φανερής ανυπομονησίας και δυσαρέσκειας. Μα ξέρω και κάτι άλλο που μου το έχεις ομολογήσει. Έχεις ανάγκη στη ζωή σου από μια αξία ανώτερη από τις άλλες, μια αξία-γνώμονα, μια αξία-πυξίδα, στην οποία να αναφέρετ.αι κάθε σου εκδήλωση, απόφαση, κρίση, πράξη. Η αξία αυτή, η πιο ωραία σου λέξη, σου προτείνω να είναι η γνησιότητα.
Να είσαι γνήσιος, αληθινός, ακέραιος, σε ό,τι αισθάνεσαι, λες και πράττεις, στον έρωτα, στη φιλία, στην κοινωνική σου δράση, απέναντι σε φίλους κι εχθρούς και, πρώτα-πρώτα, απέναντι στον εαυτό σου. Να σέβεσαι τον άλλον, να προσπαθείς να τον καταλάβεις· να τον βοηθάς, αν αυτό περνά από το χέρι σου. Συχνά, η ζωή μας έχει ν’ αντιμετωπίσει δύσκολα διλήμματα που, μονάχα με πολλή αμοιβαία κατανόηση και βοήθεια, μπορούμε να τα λύσουμε και να τα ξεπεράσουμε. Να μην απαρνιέσαι τα δικαιώματά σου στη ζωή, μα να μην ξεχνάς και τα δικαιώματα του άλλου που βρέθηκε μαζί σου.
Τα ίδια θα σου έλεγα και για την εργασία σου. Να είσαι ειλικρινής και ευθύς σε κάθε δουλειά που θα αναλάβεις· να την τιμάς πρώτα-πρώτα εσύ ο ίδιος· να πασχίζεις να την κάνεις σωστά και όσο μπορείς καλύτερα, με φροντίδα και με μεράκι. Να είσαι αυτό που είσαι· τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο. Άκουσέ με· ένας άξιος μαραγκός που κατέχει καλά τη δουλειά του και πιστεύει σ’ αυτήν είναι πολύ πιο ολοκληρωμένος και αξιοσέβαστος άνθρωπος από έναν κακό επιστήμονα.
Παρασύρθηκα όμως από τα λόγια μου και μου φαίνεται πως ξανάρχισα να συμβουλεύω. Σου τό ’πα και πριν· δε ζητώ να σου επιβάλω έτοιμες απόψεις για τον κόσμο, αλλά μονάχα να σε βοηθήσω να ξεκινήσεις. Ύστερα, τράβα το δρόμο σου και σβήσε με, σιγά-σιγά, από τους λογισμούς σου, καθώς το θέλει η ζωή.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργου Θεοτοκά, ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΘΕΣΕΙΣ, τ. Β΄, 1950-1966, εκδόσεις Εστία (διασκευή).
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου χωρίς δικά σας σχόλια (90 -110 λέξεις).
Μονάδες 25
Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 60-70 λέξεων το νόημα της παρακάτω περιόδου : «ένας άξιος μαραγκός που κατέχει καλά τη δουλειά του και πιστεύει σ’ αυτήν είναι πολύ πιο ολοκληρωμένος και αξιοσέβαστος άνθρωπος από έναν κακό επιστήμονα.»
Μονάδες 10
Β2. α) Στη δεύτερη παράγραφο («Παρατηρώ ακόμα … να είναι η γνησιότητα.») υπάρχει ανάπτυξη με παραδείγματα. Να εντοπίσετε τα παραδείγματα και να τα μεταφέρετε στο τετράδιό σας.
(Μον. 4)
β) Να εντοπίσετε και να καταγράψετε στο τετράδιό σας τρεις διαρθρωτικές λέξεις της τελευταίας παραγράφου («Παρασύρθηκα όμως … το θέλει η ζωή.»).
(Μον. 3)
Μονάδες 7
Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: αρχίζεις, σπουδαιότεροι, ιδέες, ωραία, μαραγκός.
(Μον. 5)
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: συχνά, καλύτεροι, ανώτερη, απαρνιέσαι, άξιος.
(Μον. 5)
Μονάδες 10
Β4. α) Ο συγγραφέας επιλέγει τη χρήση του β΄ ενικού προσώπου. Να αιτιολογήσετε αυτή την επιλογή του.
(Μον. 4)
β) Να μεταφέρετε από το κείμενο στο τετράδιό σας δύο φράσεις με ποιητική χρήση της γλώσσας.
(Μον. 4)
Μονάδες 8
Γ. Σε ένα άρθρο 450-500 λέξεων που θα δημοσιευθεί στο περιοδικό του σχολείου σας να αναφερθείτε: α) σε θέματα που προκαλούν συγκρούσεις μεταξύ εφήβων και ενηλίκων στο οικογενειακό περιβάλλον και β) στους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να ξεπεραστούν οι εντάσεις.
Μονάδες 40
Λογοτεχνικό κείμενο
Εισαγωγικό σημείωμα: Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ ήταν Γερμανός λογοτέχνης του 20ου αιώνα (1898-1956). Τα έργα του χαρακτηρίζονται αρχικά από πνεύμα αντιπολεμικό, ενώ στη συνέχεια παρατηρείται μια αποφασιστική στροφή στη σκέψη και τη ζωή του, αναδεικνύοντας την ανθρώπινη υπόσταση. Στο ποίημα που ακολουθεί ένας συμβιβασμένος αστός, ετοιμοθάνατος ποιητής, έχοντας συνειδητοποιήσει τα λάθη της ζωής του, απολογείται στη νεολαία και την παρακαλεί να μην επαναλάβει το δικό του κακό παράδειγμα.
Μήνυμα του ετοιμοθάνατου ποιητή στη νεολαία - Μπέρτολτ Μπρεχτ
Καί της καινούργιας χαραυγής πάνω στις πολιτείες
Πού δε χτίστηκαν ακόμα, καί σεις
Πού δε γεννηθήκατε, ακούστε τώρα
Τη φωνή τη δική μου, πού πέθανα
Όχι δοξασμένα.
‘Αλλά
Σάν τόν αγρότη πού δέν όργωσε το χωράφι του
Καί τον χτίστη πού ξετσίπωτα το ‘βαλε στά πόδια
Σάν είδε την τρύπια στέγη,
Έτσι κ’ εγώ,
Δέ βάδισα με την εποχή μου, ξόδεψα τίς μέρες μου,
Καί τώρα πρέπει νά σας παρακαλέσω
Νά πείτε εσείς αυτά πού δεν ειπώθηκαν,
Νά κάνετε αυτά πού δεν έγιναν, καί μένα
Γρήγορα νά με ξεχάσετε, σας παρακαλώ,
Γιά νά μήν παρασύρει καί σας
Το δικό μου κακό παράδειγμα.
Αχ, γιατί κάθησα στων στείρων το τραπέζι
Τρώγοντας το φαΐ
Πού αυτοί δεν ετοίμασαν;
Αχ, γιατί ξόδεψα τα καλύτερα μου λόγια
Στη δική τους
Άσκοπη κουβέντα. Έξω όμως
Διάβαιναν οι άδίδαχτοι
Διψασμένοι νά μάθουν.
Αχ, γιατί
Τα τραγούδια μου δεν υψώνονται στα μέρη εκείνα
Πού θρέφουν τίς πολιτείες, εκεί
Πού ναυπηγούνται τα καράβια;
Γιατί δεν υψώνονται
Απ’ τίς γρήγορες ατμομηχανές
Σάν τον καπνό
Πού αφήνουν πίσω τους στον ορίζοντα;
Γιατί ο δικός μου λόγος
Είναι στάχτη και μεθυσμένου παραλήρημα στο στόμα
Εκείνων πού είναι χρήσιμοι καί δημιουργικοί.
Ούτε μιά λέξη
Δέν ξέρω νά πω σέ σας, γενιές των εποχών πού έρχονται,
Μήτε μιά υπόδειξη δε θα μπορούσα νά σάς κάνω
Μέ δάχτυλο τρεμάμενο,
Γιατί πώς το δρόμο νά δείξει
Αυτός πού δεν τον διάβηκε!
Γι’ αυτό σε μένα που τη ζωή μου
Έτσι σπατάλησα άλλο δε μένει
Παρά νά σας ζητήσω
Νά μή δώσετε προσοχή σε λέξεις
Πού βγαίνουν από το δικό μας
Σάπιο στόμα, μήτε καί συμβουλή
Καμιά νά μη δεχτείτε
‘Απ’ αυτούς πού στάθηκαν τόσο ανίκανοι,
‘Αλλά μόνοι σας ν’ αποφασίσετε
Ποιό τό καλό για σάς καί τί σάς βοηθάει
Τόν τόπο νά χτίσετε πού εμείς αφήσαμε
Νά ρημάξει σαν την πανούκλα,
Καί για νά κάνετε τίς πολιτείες
Κατοικήσιμες.
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποιες παρακλήσεις φαίνεται ότι απευθύνει ο ποιητής, ως εκπρόσωπος της γενιάς του, στους νέους ανθρώπους; (50-60 λέξεις). Μονάδες 15
Α2. Αντιστοιχίστε τις γενιές της στήλης Α με τις συμπεριφορές/προθέσεις της στήλης Β βασιζόμενοι στο νόημα του ποιήματος. Τεκμηριώστε την απάντησή σας με αναφορές σε συγκεκριμένους στίχους από το ποίημα. Μονάδες 15
Στήλη Α Στήλη Β
α. Νέοι 1. Κακή διαχείριση του βίου.
2. Αντίδραση στις συμβουλές
β. Μεγαλύτεροι 3. Άδοξο τέλος της ζωής
4. Οικοδόμηση υγιούς κόσμου
5. Δημιουργικότητα.
Β1. Να εντοπίσετε και να καταγράψετε μία παρομοίωση και μία μεταφορά και να εξηγήσετε τη λειτουργία τους. Μονάδες 5
Β2. Ο ελεύθερος στίχος, η χρήση απλών και καθημερινών λέξεων και οι αναφορές σε θέματα υπαρξιακά - ηθικά - βιωματικά αποτελούν κάποια από τα χαρακτηριστικά που εντάσσουν αυτό το ποίημα στη μοντέρνα ποίηση. Να τεκμηριώσετε τα χαρακτηριστικά αυτά με συγκεκριμένες αναφορές στο ποίημα. Μονάδες 15.
Β3. Το ύφος του ποιήματος είναι προτρεπτικό και εξομολογητικό. Μπορείτε να δικαιολογήσετε τους χαρακτηρισμούς αυτούς με συγκεκριμένες αναφορές στο ποίημα; Μονάδες 10.
Γ. Ο ποιητής επιδίδεται σε μια σκληρή αυτοκριτική για τη γενιά του. Ποιες είναι οι σκέψεις και τα συναισθήματά σας για τον κόσμο που σας παραδίδεται από τους μεγαλύτερους; Περιγράψτε τον κόσμο που θα θέλατε εσείς να παραδώσετε στις μελλοντικές γενιές (150-200 λέξεις). Μονάδες 40
