Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία: Κανείς δε στέλνει σήμερα γράμματα (κριτήριο αξιολόγησης)
Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Θεματική ενότητα: ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Κείμενο Ι:
Κανείς δε στέλνει σήμερα γράμματα
Εισαγωγικό σημείωμα
H Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι συγγραφέας και καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Στο συγκεκριμένο έργο αποτυπώνει την ιδιαίτερη σχέση μητέρας και κόρης, και ταυτόχρονα τη σχέση δυο κορυφαίων εκπροσώπων της ελληνικής πεζογραφίας, μέσα από τα γράμματα που έστελνε η μια στην άλλη τη δεκαετία 1960-1970. Το κείμενο με τίτλο «Κανείς δε στέλνει σήμερα γράμματα» είναι διασκευασμένο απόσπασμα τμήματος της εισαγωγής του βιβλίου. Προσφέρεται για μια σπουδή πάνω στα ζητήματα της κατασκευής του Εαυτού και της επικοινωνίας με τον Άλλο μέσα από την έντυπη αλληλογραφία.
Να γράφεις γράμματα. Να επικοινωνείς με τον απόντα.
Ποιος αλληλογραφεί σήμερα; Από τα βάθη των αιώνων, τα ιδιωτικά γράμματα έριχναν ασταμάτητα γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο απουσίες. Εδώ και αιώνες, «γράφω ένα γράμμα» σήμαινε «παρεμβαίνω σε αυτό που λείπει». Εδώ και αιώνες, το γράμμα ήταν ένας μονόλογος που ονειρευόταν το διάλογο. «Στέλνω μια επιστολή» σήμαινε «υποδύομαι μια «δια ζώσης» συνομιλία που λανθάνει». Ο άλλος που λείπει κάνει το γράμμα να υπάρχει. Όμως, δεν υπάρχει η φωνή μέσα σε αυτό, δεν υπάρχει το βλέμμα, το δέρμα, η μυρωδιά, δεν υπάρχει το άγγιγμα. Λείπει ο ήχος της φωνής που μπορεί να ζεστάνει ή να παγώσει την καρδιά, λείπει η βλεμματική επαφή που μπορεί να κάνει τον αποδέκτη του γράμματος να νιώσει ζωντανός ή νεκρός. Κι όμως η απόσταση πληγώνει, αλλά και προστατεύει. Το κάθε γράμμα ένας περιφρουρημένος τόπος. Ο επιστολογράφος, δίχως να εκτίθεται στην αμεσότητα του βλέμματος και της παρουσίας του άλλου, διαχειρίζεται κατά βούληση την εικόνα του εαυτού του. Για αιώνες, τα γράμματα λειτουργούσαν σαν ένας επιλεκτικός καθρέπτης του εαυτού.[…]
Ποιος αλληλογραφεί σήμερα; Τα νέα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας, η δυνατότητα μιας «εδώ και τώρα, αυτή-τούτη-τη-στιγμή» επικοινωνίας αχρήστεψαν και έθεσαν εκτός τόπου και χρόνου το λόγο ύπαρξης των γραμμάτων. […] Ποιος αντέχει σήμερα να περιμένει τρεις, τέσσερις, πέντε μέρες για την παραλαβή ενός γράμματος; Οι πιο ανυπόμονοι, με τα εξπρές τότε γράμματα, σήμερα θα πέθαιναν από αδημονία. Κι όμως, αυτή η μη απαντοχή στην αναμονή, αυτή η βουλιμία του εφήμερου και της στιγμής υπονομεύει αυτό που υποτίθεται ότι αναζητά: την επαφή με τον άλλο.
Τσαλίκογλου, Φ. (2008). Δε μ’ αγαπάς. Μ’ αγαπάς. Τα παράξενα της μητρικής αγάπης. Τα γράμματα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη στην κόρη της Μαργαρίτα Καραπάνου. Αθήνα: Καστανιώτης. 48-49.
(ΦΑΚΕΛΟΣ ΥΛΙΚΟΥ, ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 2019, σελ. 8)
Κείμενο ΙΙ:
Εικονικός κόσμος, πραγματικές συμπεριφορές
Εισαγωγικό σημείωμα
Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο των Ν. Christakis & J. Fowler «Συνδεδεμένοι. Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας». Ένα βιβλίο στο οποίο, κατά το σχόλιο του Καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις Ed Diener, «οι συγγραφείς χρησιμοποιούν τα πρωτοποριακά ευρήματά τους σχετικά με τα κοινωνικά δίκτυα για να κατανοήσουν όχι μόνο τις κοινωνικές σχέσεις, αλλά και τις δυνάμεις που διαμορφώνουν τον κόσμο μας».
Επί χιλιάδες χρόνια, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις χτίζονταν αποκλειστικά και μόνο πάνω στην άμεση, τη διαπροσωπική επικοινωνία. Αλλά αυτό το άλλαξε η τεχνολογία, με την εφεύρεση τρόπων μετάδοσης των πληροφοριών (καμπάνες εκκλησιών, σήματα καπνού, βιβλία, τηλεβόες, ραδιόφωνο, τηλεόραση) και τρόπων εξ αποστάσεως επικοινωνίας από άτομο σε άτομο (γράμματα, τηλεγραφήματα, τηλεφωνήματα). Σήμερα, εκτός από την εντυπωσιακή προοπτική της κατοίκησης εικονικών κόσμων, καταπιανόμαστε και με άλλους τρόπους επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, που ήδη θεωρούνται καινοτόμοι, αν και στην πραγματικότητα είναι άκρως εντυπωσιακοί: στέλνουμε σύντομα μηνύματα από το κινητό τηλέφωνο και το Twitter, χρησιμοποιούμε το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και τις υπηρεσίες παρουσίας και μηνυμάτων, γράφουμε σε ιστολόγια, ψάχνουμε στο Google, βλέπουμε βίντεο στο YouTube και δημιουργούμε επαφές στο Facebook, κάνοντας χρήση τεχνολογιών που δεν υπήρχαν πριν λίγα χρόνια. Εντούτοις ορισμένα πράγματα δεν τα αλλάζει η τεχνολογία.
Η εφεύρεση κάθε νέας μεθόδου επικοινωνίας έχει συνεισφέρει σε έναν προβληματισμό που αναπτύσσεται εδώ και αιώνες σχετικά με το πώς η τεχνολογία επηρεάζει την κοινότητα. Οι απαισιόδοξοι έχουν εκφράσει την ανησυχία τους ότι οι νέοι τρόποι επικοινωνίας μπορούν να αποδυναμώσουν τους παραδοσιακούς τρόπους με τους οποίους έρχονται σε επαφή οι άνθρωποι, κάνοντάς τους να απομακρυνθούν από ένα ολόκληρο φάσμα προσωπικών αλληλεπιδράσεων με τους άλλους, που, σε παλαιότερες εποχές, ήταν ένα αναγκαίο και φυσιολογικό κομμάτι της ζωής μας. Οι αισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι τέτοιου είδους τεχνολογίες απλώς αυξάνουν, επεκτείνουν και συμπληρώνουν τους παραδοσιακούς τρόπους με τους οποίους συνδέονται οι άνθρωποι.
Στην περίπτωση του Διαδικτύου, συγκεκριμένα, οι υπέρμαχοί του έχουν υποστηρίξει ότι οι σχέσεις που αναπτύσσονται στο Διαδίκτυο δεν περιορίζονται από τη γεωγραφία και, ενδεχομένως, από ορισμένους δυσάρεστους παράγοντες σχετιζόμενους με τη ντροπαλότητα ή τις διακρίσεις. Επιπλέον, έχουν τονίσει το όφελος που προέρχεται από το είδος των ανώνυμων αλληλεπιδράσεων ευρείας κλίμακας, οι οποίες είναι πολύ δύσκολο να οργανωθούν στον πραγματικό κόσμο. Αντί να έχουμε προσωπικούς δεσμούς με μικρό αριθμό ανθρώπων, έχουμε πιο χαλαρούς δεσμούς με εκατοντάδες ή χιλιάδες ανθρώπους. Αντί απλώς να γνωρίζουμε τους φίλους μας, ίσως και τους φίλους των φίλων μας, μπορούμε να κοιτάξουμε πέρα από τον κοινωνικό μας ορίζοντα και να δούμε ακόμη και σχηματικές απεικονίσεις της θέσης που κατέχουμε σε ένα ευρύ, παγκόσμιο κοινωνικό δίκτυο.
Ωστόσο, οι νέες τεχνολογίες –είτε πρόκειται για διαδικτυακά παιχνίδια πολλαπλών παικτών, όπως το «World of Warcraft» ή το «Second Life», είτε για ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook ή το MySpace, είτε για ιστοσελίδες πληροφοριών όπως το YouTube, η Wikipedia ή το eBay, είτε για ιστοσελίδες δημιουργίας νέων σχέσεων, όπως το Match.com ή το eHarmony– απλώς κάνουν πραγματικότητα την αρχέγονη προδιάθεσή μας να συνδεόμαστε με άλλους ανθρώπους, ακόμη και αν αυτό γίνεται με ηλεκτρόνια που ταξιδεύουν στον κυβερνοχώρο παρά με τον παραδοσιακό τρόπο συζήτησης. Μολονότι τα ηλεκτρονικά κοινωνικά δίκτυα μπορεί να είναι αφηρημένα, μεγάλα, πολύπλοκα και υπερμοντέρνα, αντικατοπτρίζουν επίσης παγκόσμιες και θεμελιώδεις ανθρώπινες τάσεις που αναδύθηκαν στο προϊστορικό παρελθόν μας, όταν λέγαμε ιστορίες ο ένας στον άλλον καθισμένοι γύρω από τη φωτιά στην αφρικανική σαβάνα. Ακόμη και οι εκπληκτικές καινοτομίες στην τεχνολογία της επικοινωνίας, όπως ο έντυπος Τύπος, το τηλέφωνο και το Διαδίκτυο, δεν μας απομακρύνουν από αυτό το παρελθόν, αλλά μας φέρνουν πιο κοντά του.
Christakis, N. & Fowler, J. (2010). Συνδεδεμένοι. Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας. Μτφ. Δ. Ξυγαλατά και Ν. Ρουμπέκα.
(ΦΑΚΕΛΟΣ ΥΛΙΚΟΥ, ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 2019, σελ. 8)
Κείμενο ΙΙΙ
Broken Voice, Κούλα Αδαλόγλου,
Με ραγισμένη φωνή παίρνω τηλέφωνο σε αριθμούς
που δεν αντιστοιχούνε σε συνδρομητές, λένε.
Πληκτρολογώ μηνύματα που ένας σέρβερ out of order ακυρώνει.
Με ραγισμένη φωνή θρυμματίζω την κάμερα μιας πιθανής τηλεσυνομιλίας.
Ραγισμένη η φωνή μου
εισβάλλει σε αεροδρόμια και μετρό
μπερδεύει προορισμούς ανακατεύει διαδρομές
η ραγισμένη φωνή μου, μόνη,
μακριά από μένα.
Διπλή άρθρωση, 2009
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να συνοψίσετε σε 70 – 80 λέξεις τον προβληματισμό των τελευταίων αιώνων για το πώς η τεχνολογία επηρεάζει την κοινότητα και τι υποστηρίζουν σχετικά με αυτό οι υπέρμαχοι του διαδικτύου, όπως αυτά καταγράφονται στο Κείμενο ΙΙ. (Μονάδες 15)
Β.1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις παρακάτω προτάσεις σύμφωνα με το περιεχόμενο των Κειμένων Ι και ΙΙ σημειώνοντας στο φύλλο των απαντήσεων δίπλα από το γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση: Σωστό ή Λάθος. (Μονάδες 10)
Κείμενο Ι
α) Η Φ. Τσαλίκογλου πιστεύει ότι τι ιδιωτικά γράμματα απεικονίζουν επαρκώς την ταυτότητα του συντάκτη τους.
β) Σύμφωνα με το κείμενο η επαφή με τον άλλο πλήττεται από την επιδίωξη του εφήμερου και της στιγμής που καλλιεργούν τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας.
Κείμενο ΙΙ
γ) Σύμφωνα με το κείμενο οι νέες τεχνολογίες κατά γενική ομολογία επεκτείνουν τους παραδοσιακούς τρόπους με τους οποίους συνδέονται οι άνθρωποι.
δ) Σύμφωνα με τους συγγραφείς, πολλοί υποστηρίζουν ότι οι διαδικτυακές σχέσεις περιορίζονται από παράγοντες σχετικούς με την ντροπαλότητα ή τις διακρίσεις.
ε) Διαδικτυακά παιχνίδια και κοινωνικά δίκτυα επιτρέπουν να εκφράζεται η αρχέγονη προσπάθειά μας να συνδεόμαστε με άλλους ανθρώπους.
Β2. α) Να εντοπίσετε δύο σημεία του Κειμένου ΙΙ στα οποία οι συντάκτες κάνουν χρήση τεκμηρίων, να αναφερθείτε στο είδος τους και στο σκοπό που θεωρείτε ότι αυτά εξυπηρετούν. (Μονάδες 7)
β) Ποια είναι τα ρηματικά πρόσωπα στην πρώτη και τελευταία παράγραφο του Κειμένου ΙΙ και ποια η λειτουργία τους ως προς το ύφος αυτών των παραγράφων; (Μονάδες 8)
Β3. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της επικοινωνίας μέσω ιδιωτικής αλληλογραφίας κατά τη Φ. Τσαλίκογλου και ποια τα χαρακτηριστικά της επικοινωνίας μέσω νέων τεχνολογιών όπως αυτά καταγράφονται στο Κείμενο ΙΙ; (Μονάδες 15)
Γ. Κείμενο ΙΙΙ : Αφού σχολιάσετε δύο εικόνες και μια μεταφορά, να αναφερθείτε σε 100 – 200 λέξεις στο θέμα που πιστεύετε ότι απασχολεί την ποιήτρια. (Μονάδες 15)
Δ. Με αφορμή τις διαπιστώσεις του Κειμένου ΙΙ καταγράφετε σε άρθρο στη σχολική εφημερίδα τις παρατηρήσεις σας για τα μέσα που έχουν σήμερα οι άνθρωποι στη διάθεσή τους για να επικοινωνήσουν αλλά και τους παράγοντες που δυσχεραίνουν συχνά την ουσιαστική μεταξύ τους επικοινωνία (300 – 400 λέξεις). (Μονάδες 30)
Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία: Κανείς δε στέλνει σήμερα γράμματα (κριτήριο αξιολόγησης)
Επιμέλεια κριτηρίου: Σοφία Φωτόπουλου, Φιλόλογος