Εθνικισμός - Κριτήριο αξιολόγησης συνεξέτασης Γλώσσας και Λογοτεχνίας Γ' Λυκείου με απαντήσεις

Κείμενο 1

Πατριωτισμός εναντίον εθνικισμού - Μαουρίτσιο Βιρόλι

Γιατί ο εθνικισμός είναι επικίνδυνος και πρέπει να τον καταπολεμάμε με απόλυτη αδιαλλαξία; Επειδή δεν γεννιέται ως ένας λόγος που εγκωμιάζει την ελευθερία, αλλά ως ένας λόγος που εξαίρει την εθνική ή πολιτισμική ομοιογένεια. Δεν διδάσκει τον σεβασμό για το ανθρώπινο πρόσωπο, αλλά δικαιολογεί την περιφρόνηση για όποιον δεν ανήκει στο δικό μας έθνος.

Τα εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν στο όνομα του εθνικισμού δεν ήταν λάθη, αλλά λογικές συνέπειες των αρχών αυτής της διδασκαλίας. Όποιος έζησε τις απαρχές της εθνικιστικής επίθεσης στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα δεν φανταζόταν βέβαια τη φρίκη των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Ποτέ δεν μπορούν να τεθούν όρια στη μοχθηρία και τη σκληρότητα των ανθρώπινων υπάρξεων που έχουν δηλητηριαστεί από τις ιδεολογίες του μίσους και του φόβου. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι, αν συνεχίσει να νικάει, ο εθνικισμός θα μας οδηγήσει σε μια μισαλλόδοξη και βάρβαρη δημοκρατία. 

Η Ιστορία διδάσκει ότι, εναντίον του εθνικισμού, δεν χρησιμεύει και πολύ να υψώνουμε τη σημαία του κοσμοπολιτισμού, ενός ευγενούς ιδεώδους που πείθει τον λόγο αλλά δεν αγγίζει τα πάθη και υπήρξε πάντα και θα είναι πάντα η αρχή περιορισμένων διανοητικών ελίτ. Δεν χρησιμεύει πολύ, αντίθετα μάλιστα βλάπτει, το να εγκωμιάζουμε το όραμα της ευρωπαϊκής πατρίδας, διαχωρισμένης από την ιταλική πατρίδα. Γεννημένη την επαύριον του πολέμου εναντίον των ολοκληρωτισμών, που ήταν τέκνα του εθνικισμού, η Ευρώπη είναι ένα ιδεώδες το οποίο ανήκει σε έναν μακρινό και λησμονημένο καιρό. Πολλοί πολίτες των ευρωπαϊκών κρατών βλέπουν ήδη την Ευρωπαϊκή Ένωση ως έκφραση μιας μακρινής και καταπιεστικής εξουσίας. Σύμφωνα με τα εθνικιστικά κόμματα, η λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση» ωφελεί μόνο μια τεχνοκρατική ελίτ, που κηρύσσει έναν κοσμοπολιτισμό των προνομιούχων.

Αν θέλουμε να αντιταχθούμε στον εθνικισμό, που στηρίζεται στα τοπικά συμφέροντα, στη γλώσσα, στην κουλτούρα, στις μνήμες και στην εθνότητα, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τον λόγο του δημοκρατικού πατριωτισμού, που σέβεται την εθνική κουλτούρα και τα θεμιτά εθνικά συμφέροντα, αλλά θέλει να εξυψώσει και την μεν και τα δε στα ιδεώδη της ελεύθερης και πολιτισμένης ζωής.

Κείμενο 2

Πατριωτισμός και εθνικισμός δεν είναι το ίδιο - Δημήτρης Τσιριγώτης

Ο πατριωτισμός έχει ως βασική αρχή  ότι πατρίδα σημαίνει  ελευθερία ενός λαού, ο οποίος θέλει να ζει ελεύθερος ανάμεσα σε άλλους ελεύθερους λαούς. Πατριωτισμός σημαίνει οχι μόνο να αγαπάς και να σέβεσαι τη  δική σου πατρίδα αλλά και τις πατρίδες των άλλων, των διαφορετικών. Ένας πατριώτης δεν γίνεται, εξ ορισμού, να είναι επιθετικός και επεκτατικός εναντίον ενός διαφορετικού λαού αφού σέβεται τις ιδιαιτερότητες του και αισθάνεται  ισότητά  με αυτόν. Με αυτή την έννοια ο πατριωτισμός αποκτά οικουμενικότητα και  προάγει την ειρηνική  συνύρπαξη μεταξύ των λαών. Και φυσικά είναι εναντίον σε οπoιαδήποτε προσπάθεια  ομογενοποίησης  των λαών αφού σέβεται  το δικαίωμα στη διαφορετικότητα .

Από την άλλη μεριά ο εθνικισμός, ο οποίος αναγορεύει σε πρωταρχική αξία όχι την ελευθερία αλλά την εθνική, θρησκευτική ή πολιτισμική ομοιογένεια ενός λαού ή το μεγαλείο, την υπεροχή και την επικράτηση του δικού μας έθνους στην αναμέτρηση με τα άλλα έθνη. Για τους  εθνικιστές  η αγάπη για την πατρίδα σημαίνει  το θαυμασμό για την εθνική υπεροχή και «καθαρότητα». Δεν δέχονται την ισότητα μεταξύ των λαών. Δεν δέχονται τη διαφορετικότητα και γι' αυτό και εχθρεύονται  οποιονδήποτε  μπορεί να "μολύνει τη ράτσα τους με επιμειξία". Φυσικά με αυτόν τον τρόπο νιώθωντας ανώτεροι ως φυλή προκαλούν διαφυλετικές αντιπαλότητες και διαμάχες. Μην ξεχνάμε τη μας έχει διδάξει η ιστορία. Πόσοι πόλεμοι έγιναν στο όνομα της καθαρότητας και του μεγαλείου της φυλής; Αναποφευκτα ο εθνικισμός οδηγεί σε κάποιου είδους πόλεμο. Ας το καταλάβουμε καλά αυτό και κυρίως τα νέα παιδιά που έχουν ταυτίσει τις δυο έννοιες  πατριωτισμός και  εθνικισμός. Όχι δεν είναι καθόλου ίδιες οι δυο έννοιες . 

Αν ο  πατριωτισμός έχει ως κίνητρο τη συνέχεια ημών και αλλήλων, ο εθνικισμός έχει ως κίνητρο την επιβολή ημών εναντίον αλλήλων.

Κείμενο 3

«Το συρματόπλεγμα του αίσχους»

Εισαγωγικό σημείωμα

Το μικρό αυτό διήγημα του Μηλιώνη ανήκει στη συλλογή του Το μικρό είναι όμορφο (1997). O συγγραφέας είχε εργαστεί ως φιλόλογος καθηγητής στο Γυμνάσιο Αρρένων της Αμμοχώστου το διάστημα 1960-1964 και επισκέφθηκε ξανά τη διχοτομημένη Κύπρο το 1995, είκοσι ένα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή (1974), με την οποία η Τουρκία κατέλαβε και έκτοτε κατέχει το βόρειο τμήμα του νησιού. Καταγράφοντας τις εντυπώσεις από την τελευταία του επίσκεψη στην Κύπρο, ο συγγραφέας νιώθει ανάμεικτα συναισθήματα, οικειότητας αλλά και δυσφορίας προς το περιβάλλον, καθώς συγκρίνει τη σύγχρονη τουριστική ανάπτυξη του νησιού με τις ζωηρές αναμνήσεις του από το παρελθόν. Η αμήχανη στάση και η πικρή ειρωνεία του εντείνονται όταν σκέφτεται τον καημό των παλιών μαθητών του, οι οποίοι ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα με την (ακόμα αδικαίωτη) ελπίδα μιας ειρηνικής επίλυσης στο εθνικό και κοινωνικό πρόβλημα της Κύπρου.

Είναι τόσα πράγματα που μου φαίνονται οικεία μόλις πατήσω το πόδι μου στην Κύπρο! Όχι βέβαια τα τουριστικά μεγαθήρια που έχουν κάνει κατοχή στις παραλίες της – αυτή η νέα αποικιοκρατία, τόσο θορυβώδης, τόσο αλαζονική, τόσο επικίνδυνη, που η άλλη στο Ακρωτήρι,* με τους κεραμιδένιους οικισμούς και τα κοντά εγγλέζικα παντελονάκια, μοιάζει με αφίσα ξεχασμένη, από προπολεμική ταινία. Αλλά τα άλλα, τα γηγενή, που αντιστέκονται: είναι η γλώσσα που τη μιλώ χωρίς προσπάθεια, μόλις βρεθώ με τους ανθρώπους της, πράγμα που κάνει εκείνους να συνοφρυώνονται* καχύποπτα και τον Γιώργο να με κοιτάζει ανήσυχος – κι εγώ χαμογελώ. Είναι οι «τερατσιές»* στο κίτρινο τοπίο, που αντανακλούν τον εκτυφλωτικό ήλιο στο χαλκοπράσινο φύλλωμά τους, οι φοινικιές, που λικνίζονται τ’ απογεύματα, τα γιασεμιά κι οι μπουκαμβίλιες. Και είναι ακόμα -ω του θαύματος!- οι πέρδικες στα χέρσα,* που φτεροκοπούν στο πέρασμά μου, τα «περτίτσια», που κακαρίζανε στις πλαγιές του Αγίου Ιλαρίωνα* κι οι μαθητές μου τα πιάνανε ζωντανά κυνηγώντας τα στην απέραντη Μεσαορία,* ώσπου να παραδοθούν με ανοιχτές φτερούγες. Ένας απ’ αυτούς κι ο Χαμπής από την τουρκοκρατούμενη Κοντέα,* που τώρα σκαλίζει στα χαρακτικά του τη μαγεία της Κύπρου, ολομόναχος στα Πλατανίσκια,* σ’ ένα ερημωμένο χωριό.

Τραβούμε κατά τη Δερύνεια, όχι από την Αγιανάπα την ξιπασμένη* (και ξιμαρισμένη),* αλλά από τον εσωτερικό δρόμο, το δρόμο της ψυχής, δίπλα στο δασάκι της Άχνας και στην «πράσινη γραμμή». Και ποιος να ήταν τάχα που έδωσε στο συρματόπλεγμα αυτό το οικολογικό όνομα που θυμίζει την «Green Peace»;* Υποθέτω πως ήταν κάποιος εκπρόσωπος του OΗΕ*, από κείνους που ρητόρευαν για το «τείχος του αίσχους».* Κρατώ ακόμη στο συρτάρι μου ένα από τα άλμπουμ που μας στέλνανε να τα μοιράσουμε στους μαθητές της Αμμοχώστου: παιδικές ζωγραφιές για το «μοιρασμένο Βερολίνο». Ένα παιδικό χέρι που τεντώνεται κάτω από το συρματόπλεγμα, για να πιάσει την μπάλα, στην άλλη μεριά. Τα μοιράζαμε και τους μιλούσαμε με θέρμη για τα δικαιώματα των παιδιών, για τα αισθήματα των ανθρώπων που δεν μπαίνουν σε συρματοπλέγματα, για την ειρήνη, που ήταν καιρός ν’ ανθίσει. Τι να πω τώρα στους μαθητές μου, που τα μάτια τους με συνοδεύουν; Τι να του πω του Γιωργή; Τι να πω και του Χαμπή; «Το τείχος του αίσχους έπεσε, δάσκαλε», μου λέει. «Τι θα γένει με το συρματόπλεγμα;» Και βάζει κόκκινα βέλη που στάζουν αίμα, ολόγυρα στη ζωγραφιά του, να δείχνουν κατά τηνΑμμόχωστο.
Κατά κει τραβούμε. Ανεβαίνω στην ταράτσα της Δερύνειας.* Τουρίστες που κοιτάζουν, με εισιτήριο, την «πόλη-φάντασμα». «Περάστε, κύριοι, να θαυμάσετε την ασώματον κεφαλήν!»* Αγναντεύω στο βάθος την έρημη πολιτεία. Βάζω τα κιάλια. Αναγνωρίζω γειτονιές. Έτσι ν’ απλώσω το χέρι μου, θ’ αγγίξω τα μπαλκόνια της. Έτσι και κάνω ένα βήμα, θα βρεθώ στους δρόμους της και στα αισθήματα που δεν μπαίνουν σε συρματόπλεγμα. Και στα χρόνια της νιότης μου, που μου τα κλείσανε στην άλλη πλευρά.

Χ. Μηλιώνης, Το μικρό είναι όμορφο, Κέδρος

---

* Ακρωτήρι: περιοχή δυτικά της Λεμεσού, όπου υπάρχει αγγλική στρατιωτική βάση * να συνοφρυώνονται: να κατσουφιάζουν * τερατσιές: χαρουπιές * χέρσα: άδεντρες εκτάσεις γης * Άγιος Ιλαρίων, Μεσαορία, Κοντέα: περιοχές στην κατεχόμενη Κύπρο * Πλατανίσκια: οι υπόλοιπες περιοχές που αναφέρονται ανήκουν στην ελεύθερη Κύπρο * ξιπασμένη: περήφανη, ψηλομύτα (εξαιτίας της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξης) * ξιμαρισμένη: βρομισμένη (κυπριακό ιδίωμα) * Green Peace: διεθνής οικολογική οργάνωση * ΟΗΕ: Oργανισμός Ηνωμένων Εθνών * «τείχος του αίσχους»: το τείχος που χώριζε το Ανατολικό και το Δυτικό Βερολίνο· η πτώση του (1989) σήμανε το τέλος της μακρόχρονης πολιτικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στον ανατολικό και στο δυτικό κόσμο * ταράτσα της Δερύνειας: ταράτσα ψηλού κτιρίου στη Λευκωσία, από όπου μπορεί να δει κανείς τις δύο όψεις της πόλης, την κατεχόμενη και την ελεύθερη * ασώματος κεφαλή: λαϊκό θέαμα στα πανηγύρια

Θέματα

Α. Να αποδώσετε συνοπτικά τις διαφορές του εθνικισμού από τον πατριωτισμό, που αναφέρονται στο κείμενο 2. (50-60 λέξεις).

Μονάδες 15

Β1. Να χαρακτηρίσετε ως σωστούς ή λανθασμένους τους παρακάτω ισχυρισμούς, δικαιολογώντας την επιλογή σας με αναφορές στα κείμενα 1 και 2.

α. Πρέπει να είμαστε διαλλακτικοί απέναντι στον εθνικισμό (Κείμενο 1).

β. Τα εγκλήματα του εθνικισμού είναι απότοκα της ιδεολογίας που πρεσβεύει.(Κείμενο 1).

γ. Ο δημοκρατικός πατριωτισμός οξύνει τον εθνικισμό (Κείμενο 1).

δ. Πατριωτισμός σημαίνει να βάζεις την πατρίδα σου πάνω από τις υπόλοιπες (Κείμενο 2).

ε. Ο εθνικισμός πολλές φορές οδηγεί σε πόλεμο (Κείμενο 2).

Μονάδες 10

Β2α. Ποιος είναι ο ισχυρισμός του συγγραφέα του κειμένου 1 στην πρώτη παράγραφο και πώς τον ενισχύει στη δεύτερη παράγραφο;

Μονάδες 10

Β2β. Το κείμενο 1 ξεκινάει με ένα ερώτημα. Να σχολιάσετε την επικοινωνιακή του λειτουργία.

Μονάδες 10

Β3. Το κείμενο 1 και το κείμενο 2 συμμετέχουν σε έναν "διάλογο" μεταξύ τους. Να δικαιολογήσετε αυτόν τον ισχυρισμό, συγκρίνοντας το περιεχόμενο των δύο κειμένων.

Μονάδες 10

Γ. Πώς εκφράζεται ο εθνικισμός στο κείμενο 3; Ποιο κατά τη γνώμη σας είναι το θέμα του; Ποιοι κειμενικοί δείκτες καταδεικνύουν τον βιωματικό του χαρακτήρα; Γράψτε τις απόψεις σας σε ένα κείμενο 100-200 λέξεων.

\

Μονάδες 15

Δ. Με αφόρμηση τα κείμενα 1 και 2, καλείστε να γράψετε ένα άρθρο στη σχολική εφημερίδα, στο οποίο να αναφέρετε την προσωπική σας άποψη για τις συνέπειες του εθνικισμού και ποια στάση είναι προτιμότερο να υιοθετηθεί από τους νέους απέναντί του.

Μονάδες 30.

Επιμέλεια: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος M.Ed. Ειδικός Παιδαγωγός, για το e-didaskalia.blogspot.gr

Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης με συνεξέταση Γλώσσας - Λογοτεχνίας εδώ.