Εμμανουήλ Ροΐδης: συγγραφέας, δημοσιογράφος, λογοτέχνης και δοκιμιογράφος. Αποτέλεσε ένα από τα λαμπρότερα μυαλά της σύγχρονης Ελλάδας, έναν από τους μαχητικότερους δημοσιογράφους και έναν από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς. Η γραφή του, πάντα επίκαιρη, η ματιά του πάντα οξεία και ο λόγος του πάντα αφοπλιστικός. Το έργο του αποτελεί ένα καταφύγιο, αλλά και έναν θησαυρό γνώσεων που παρασύρει τον αναγνώστη σε ένα ατελείωτο παιχνίδι.
Από την γέννηση του Εμμανουήλ Ροΐδη έως την περίφημη «Πάπισσα Ιωάννα»
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1836. Η οικογένεια του υπήρξε ιδιαίτερα εύπορη και καταγόταν από την Χίο. Πέντε χρόνια μετά τη γέννηση του, ο περίφημος έμπορος Δημήτριος Ροΐδης, πατέρας του συγγραφέα, ανέλαβε τη θέση του γενικού πρόξενου της Ελλάδος στη Γένοβα. Η οικογένεια έζησε για 13 χρόνια στην Γένοβα, προσφέροντας στον μικρό Εμμανουήλ την ευκαιρία να παρακολουθήσει την γενοβέζικη επανάσταση του 1948, η οποία τον σημάδεψε ιδεολογικά.
Μετά την επιστροφή στην Ελλάδα και κατά την φοίτηση του στο λύκειο, ο Ροΐδης ξεκίνησε να ασχολείται με την συγγραφή. Κατά τα μαθητικά του χρόνια, μάλιστα, εξέδιδε με τον Δημήτριο Βικέλα το περιοδικό Μέλισσα. Το 1955 ξεκίνησε σπουδές Φιλολογίας και Φιλοσοφίας στο Βερολίνο, τις οποίες όμως διέκοψε σύντομα για να ασχοληθεί με το εμπόριο και τις περιπλανήσεις. Το 1860 δημοσίευσε το Οδοιπορικό του Σατωβριάνδου, ενώ δύο χρόνια αργότερα επέστρεψε στην Αθήνα, όπου και αφιερώθηκε στο έργο της συγγραφής. Το 1866 εκδίδεται το γνωστότερο έργο του, ένα μυθιστόρημα σταθμός για την νεοελληνική λογοτεχνία, το οποίο προκάλεσε, αφορίστηκε, συγκλόνισε, ενέπνευσε και εμπνέει μέχρι σήμερα. Πρόκειται για την Πάπισσα Ιωάννα.
Η Πάπισσα Ιωάννα
Το μυθιστόρημα Πάπισσα Ιωάννα δημοσιεύτηκε το 1866 από τον Εμμανουήλ Ροΐδη με τον σατιρικό χαρακτηρισμό «μεσαιωνική μελέτη». Πρόκειται για την ιστορία μίας έξυπνης και δαιμόνιας γυναίκας που κατάφερε να μεταμφιεστεί σε άντρα, να χριστεί μοναχός και εν τέλει να φθάσει στο αξίωμα του Πάπα. Το κείμενο, γραμμένο με εξαιρετικό χιούμορ, αποτελούσε μία οξεία σάτιρα, η οποία δεν απευθυνόταν μόνο στην Καθολική Εκκλησία, αλλά γενικότερα στα κακώς κείμενα Εκκλησίας και κοινωνίας. Ακόμη, παρωδούσε την σύγχρονή του νεοελληνική, λογοτεχνική παραγωγή, για την οποία ευθέως είχε συχνά εκφράσει την δυσανασχέτησή του.
Δυστυχώς, το σπουδαίο αυτό έργο θεωρήθηκε «αντιχριστιανικό και κακοήθες» και αφορίστηκε με εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου. Ο Ροΐδης απάντησε γραπτώς στις επιθέσεις που δέχτηκε με δύο εξαίρετα κείμενα. Παρά τον σάλο που προκλήθηκε με τον αφορισμό του έργου, αυτό θεωρήθηκε ένα από τα σπουδαιότερα και πιο πρωτοποριακά νεοελληνικά μυθιστορήματα. H άρση του αφορισμού πραγματοποιήθηκε λίγο πριν τον θάνατο του συγγραφέα.
Η πορεία του Εμμανουήλ Ροΐδη μετά την Πάπισσα
Μετά την Πάπισσα Ιωάννα ο Εμμανουήλ Ροΐδης έγραψε αρκετά πολιτικά, κριτικά και φιλολογικά κείμενα, καθώς και άρθρα. Συνεργάστηκε με ξενόγλωσσες και ελληνόφωνες εφημερίδες, ενώ το 1870 έγινε διευθυντής της Grece. To 1873, ωστόσο, έχασε όλη του την περιουσία με το σκάνδαλο των Λαυρεωτικών και έκτοτε αναγκάστηκε να ζήσει φτωχικά από τα κέρδη του. Η δεκαετία 1870 με 1880 αποδείχθηκε εξαιρετικά γόνιμη για τον Ροΐδη. Ο συγγραφέας άρχισε να εκδίδει με τον Θέμο Άννινο το σατιρικό περιοδικό «Ασμοδαίος». Ακόμη, ήταν η δεκαετία κατά την οποία ξέσπασε η περίφημη διαμάχη του με τον Άγγελο Βλάχο.
Το 1878 διορίστηκε έφορος στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Η θέση του, όμως, δεν ήταν σταθερή σε μία περίοδο πολιτικής αστάθειας κατά την οποία δεν ήταν εξασφαλισμένη η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων. Την ίδια περίοδο, αν και ο ίδιος έγραφε στην καθαρεύουσα, παρουσιάστηκε ως υποστηριχτής της δημοτικής γλώσσας, συντάσσοντας ένα κείμενο που απεδείκνυε για άλλη μία φορά την επιστημονική του κατάρτιση και τις γνώσεις του. Στα κείμενα του ο Ροΐδης έμοιαζε να έχει επαφή με την ευρωπαϊκή διανόηση και να συμμετέχει ενεργά στους νεωτερικούς προβληματισμούς. Ο ίδιος, αναφερόταν στην κατάσταση που επικρατούσε στην Ευρώπη μετά την Βιομηχανική Επανάσταση με τον όρο «πνευματικός σάλος» και επέκρινε τους Έλληνες λογίους που δεν τολμούσαν να αναμετρηθούν με το παρόν.
Εμμανουήλ Ροΐδης: το τέλος και μία σύντομη αποτίμηση του έργου του
Δυστυχώς, το 1885 ο Ροΐδης έπαθε ένα πολύ σοβαρό ατύχημα, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα να σπάσει την σιαγόνα του και να χάσει για πάντα την ακοή του. Ωστόσο, συνέχισε να γράφει σχεδόν μέχρι το τέλος του, το 1904, από καρδιακή προσβολή. Επρόκειτο για έναν από τους πολυμαθέστερους, ευφυέστερους και πιο ταλαντούχους Έλληνες λογίους. Τα έργα του αναδεικνύουν έναν άνθρωπο αφοσιωμένο στην συγγραφή και την δημοσιογραφία. Συνδυάζει σπάνιες γνώσεις και ευρύτητα πνεύματος, ευφυΐα, οξεία κριτική σκέψη, λογοτεχνικό ταλέντο, ακεραιότητα και τόλμη.
Ενδεικτικό της σατιρικής και χιουμοριστικής προσέγγισης του, αλλά και του επίκαιρου και διαχρονικού χαρακτήρα του έργου του είναι και το παρακάτω χωρίο:
Εμμανουήλ Ροΐδης
Αντί επιλόγου
Χρησιμότερο στον φωτισμό της προσωπικότητας του σπουδαίου Έλληνα διανοητή Εμμανουήλ Ροΐδη θα ήταν να παρουσιαστούν, αντί επιλόγου, ορισμένα αποσπάσματα από τα γραπτά του. Το πρώτο αφορά στην τέχνη και προέρχεται από ανέκδοτη σημείωση του. Το δεύτερο αφορά στην σύγχρονη κοινωνία και προέρχεται από το κείμενο «Άγιος Σώστης»:
Ο αληθής ποιητής πρέπει να ομοιάζει την δρυν, ήτις όσον περισσότερον αίρει την κεφαλήν εις τον ουρανόν, τόσον βαθύτερον βυθίζει την ρίζαν εις την γην.
και
Ειλικρινώς δε σοι λέγω ότι προτιμώ να σκιάζομαι τους ληστάς επί της λεωφόρου παρά να μην είμαι βέβαιος ότι δεν είναι καταχραστής, δωρολήπτης, προδότης, συκοφάντης ή σιμωνιακός, ο τμηματάρχης, ο ταμίας, ο λοχαγός, ο έμπορος, ο δημοσιογράφος ή ο ιερεύς των οποίων σφίγγω την χείρα εν αιθούση η΄ασπάζομαι αυτήν εν εκκλησία.
Στον παρακάτω σύνδεσμο ακολουθεί ένα ντοκιμαντέρ για την ζωή και το έργο του σημαντικότατου για τα ελληνικά γράμματα, Εμμανουήλ Ροΐδη. Στο σύντομο αφιέρωμα σκιαγραφείται η προσωπικότητα του συγγραφέως, της οποίας η δράση παρουσιάζεται δίπλα στα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την εποχή του. Αξίζει να το δείτε!
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Εμμανουήλ Ροΐδης, Άπαντα, επιμ. Άλκης Αγγέλου, Ερμής, Αθήνα 1978.
«Εμμανουήλ Ροΐδης», Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, ανακτήθηκε από http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/literature_history/search.html?details=71 (τελευταία επίσκεψη: 05/01/2020).
«Εμμανουήλ Ροΐδης: Ο φιλοπαίγμων και αιρετικός Έλληνας λογοτέχνης», ανακτήθηκε από shorturl.at/coKUX (τελευταία επίσκεψη: 05/01/2020).
«Αποφθέγματα – Εμμανουήλ Ροΐδης», ανακτήθηκε από https://www.sansimera.gr/quotes/authors/150 (τελευταία επίσκεψη: 05/01/2020).
Μαυρέλος Νικόλαος , Το ψηλαφητό παλίμψηστο της ροϊδικής γραφής. Ζητήματα
λογοτεχνικής και πολιτισμικής θεωρίας, Σοκόλη, Αθήνα 2008.
λογοτεχνικής και πολιτισμικής θεωρίας, Σοκόλη, Αθήνα 2008.
«Αποσπάσματα – Εμμανουήλ Ροΐδης», ανακτήθηκε από http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/emmanuel_roides/apospasmata.htm (τελευταία επίσκεψη: 05/01/2020).
Ελένη Λαυράνου, https://www.maxmag.gr