Κείμενο 1
H οικονομική πλευρά της βίας των ανηλίκων
Σε γήπεδα, σε σχολεία, σε πανεπιστήμια, στις διαδηλώσεις, και γενικότερα στην καθημερινότητα, φαίνεται να εξαπλώνεται στη χώρα μας η βία των νέων και των ανηλίκων, ακόμη και με τη μορφή σχετικά οργανωμένων ομάδων-συμμοριών.
Οι συμπεριφορές ανομίας φανερώνουν, εκ πρώτης όψεως, κάποιου είδους κοινωνική αποσύνθεση ή και ενδημική παρακμή. Ωστόσο, ας μην είμαστε υπερβολικοί. Υπάρχει όπως φαίνεται έξαρση των ανωτέρω φαινομένων, αλλά επειδή ίσως η κοινή γνώμη δεν είναι εξοικειωμένη με όλα αυτά, η αγανάκτηση και η προσοχή της ίσως να είναι μεγαλύτερη από το πραγματικό διακύβευμα*, τουλάχιστον επί τους παρόντος.
Χοντρικά, οι δύο συμβατικές σοφίες-απόψεις που διαμορφώνονται σχετικά με την ερμηνεία του φαινομένου είναι από τη μία πλευρά, το ζοφερό οικονομικό περιβάλλον και τα μελλοντικά οικονομικά αδιέξοδα (ανεργία κ.τ.λ) ιδίως στις υποβαθμισμένες περιοχές, γεγονός που ωθεί τους νέους σε παραβατικές συμπεριφορές, αφού δεν έχουν να χάσουν τίποτα. Αντιθέτως, με την «εκπαίδευση στη βία και στην μικροπαρανομία» μπορεί αύριο να κερδίσουν το ψωμί τους στην αγορά του εγκλήματος.
Όμως, το φαινόμενο της βίας ή και των καταλήψεων που συνοδεύονται από καταστροφές σε υποδομές κ.τ.λ, δεν περιορίζεται στα σχολεία των φτωχών συνοικιών, αλλά επεκτείνεται και σε μεσοαστικές ή και σε συνοικίες και σχολεία των ευκατάστατων τάξεων.
Από την άλλη, η «αυταρχική» άποψη τονίζει την απουσία κατάλληλης και επαρκούς…τιμωρίας ή και αυστηρών μέτρων αποτροπής. Σχετικά ο καθηγητής οικονομικών του Σικάγο Στίβεν Λέβιτ έχει βρει ότι στις ΗΠΑ, στις αυστηρές με την παραβατικότητα των ανηλίκων πολιτείες, τα ποσοστά των εγκλημάτων αυξάνουν κατά 23% με την ενηλικίωση, ενώ αντιστρόφως, εκεί που ο νόμος είναι «χαλαρός» με τους ανηλίκους, η αύξηση της παραβατικής συμπεριφοράς με την ενηλικίωση δεν αυξάνει παρά μόνο κατά 4%. Επομένως, η τιμωρία που αντιμετωπίζει ένας έφηβος οπωσδήποτε παίζει ρόλο στη συμπεριφορά του.
Όμως, σε κανένα από τα δύο συστήματα νομικών κινήτρων η συνολική παραβατικότητα δεν μειώνεται ή, έστω, δεν μειώνεται δραστικά. Αυτό σημαίνει ότι οι λόγοι της παραβατικής συμπεριφοράς υπάρχουν και δημιουργούνται πέρα και δίπλα από το κίνητρο που αφορά την τιμωρία. Στην Αγγλία για παράδειγμα, η συνολική βία γύρω από το ποδόσφαιρο δεν έχει μειωθεί, παρά το ότι δεν συμβαίνουν επεισόδια μέσα στα γήπεδα.
Εκεί, ακριβώς, επειδή το ποδόσφαιρο είναι πια ένα εξαιρετικό εμπόρευμα στο οποίο εμπλέκονται πολυεθνικές και καταναλώνεται ευρύτερα (και) από τη μεσαία τάξη, η βία «σπρώχτηκε» έξω από τα γήπεδα. Σε τελική ανάλυση, βία υπάρχει και θα υπάρχει, εφόσον το σύστημα αναπτύσσεται και βαθαίνει και μαζί του βαθαίνουν και οι αντιθέσεις των ομάδων και των τάξεων.
Όσον αφορά ιδιαίτερα τη σχολική ζωή, σημασία έχει η κυρίαρχη ομάδα που σχηματίζεται μέσα στο σχολείο, όπως φυσικά και οι πρώτες προσωπικότητες που ξεχωρίζουν για να τραβήξουν την προσοχή και να συγκεντρώσουν κάποια «ισχύ», αμφισβητώντας το status quo. Στη συνέχεια, η ομάδα επιρροής με τα κίνητρα που διαμορφώνει, καθορίζει και επιβάλλει εύκολα με τη συλλογική δράση της τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές στον ευρύτερο κύκλο των ανηλίκων, πολλώ δε μάλλον αφού πρόκειται για ευεπηρέαστα παιδιά που φυσιολογικά πειραματίζονται για πρώτη φορά με τις εντάξεις σε κοινωνικές ομάδες.
Αν δεν συμμετάσχεις στην κατάληψη του σχολείου, μπορεί να αποκλειστείς από την κοινωνική ζωή του και τις προσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται εκεί και αυτή είναι η χειρότερη τιμωρία για έναν έφηβο. Ο παράγοντας αυτός δεν πρέπει να υποτιμάται. Το παράδειγμα της Βέροιας δείχνει ότι η διαφορετικότητα, είτε ως διάκριση ή και ευφυΐα, σε ένα «ακατάλληλο» περιβάλλον είναι ρετσινιά, που οδηγεί σε κυρώσεις και περιθωριοποίηση, όπως τονίζει ο Λέβιτ.
διακύβευμα: αυτό που μπορεί να χάσει ή να κερδίσει κανείς σε ένα εγχείρημα ή επιχείρηση. Αυτό που επιδιώκει να πετύχει, να κερδίσει κ.λπ. κανείς σε ανταγωνισμό: «το βασικό ^ της επόμενης εκλογικής μάχης θα είναι…» -ΣΥΝ (μτφ.) στοίχημα.
Κείμενο 2Πρωτόλεια ερωτήματα για τη βία, του Νίκου Τσούλια
Ο Παναγιώτης ξεχώριζε μέσα στη σχολική αίθουσα αμέσως και από τη φυσιογνωμία και από τη συμπεριφορά· ψηλός, σωματώδης, κουρεμένο το κεφάλι – σχεδόν ξυρισμένο, ανήσυχος, πάντα έτοιμος να μιλήσει, αν δε ζωγράφιζε, θα πείραζε κάποιον άλλο δίπλα του. Τον «πήρα με το καλό» ως όφειλα, με το … πολύ καλό. Πιστεύω ότι τους μαθητές που είναι πάντα ζωηροί και ανήσυχοι πρέπει να τους αντιμετωπίζεις με διάθεση φιλίας, με διαρκή και επίμονη διάθεση φιλίας. Έτσι κι αλλιώς δεν βγάζω μαθητές έξω από την αίθουσα, οπότε τα δύο στοιχεία δένονται μεταξύ τους. Μακρηγορώ.
Ο Παναγιώτης ήταν σε ομάδα συγκρούσεων! Είδα τον αγκυλωτό σταυρό σε ένα απόμερο σημείο του θρανίου του. Ο Παναγιώτης με την ομάδα του οργάνωναν επιθέσεις με αλυσίδες σε αντίπαλες πολιτικές ομάδες. «Ξύλο κανονικό», κύριε, «εκεί δεν έχει παίξε – γέλασε». Με φόβισε η ευκολία με την οποία μου παρουσίασε τη δραστηριότητά του. Δεν έδειχνε καμιά αναστολή. Του είχαν δώσει και έναν επιμέρους ηγετικό ρόλο, στρατολογούσε και άλλους. «Έτσι ανεβαίνεις στην εκτίμηση της ομάδας, έτσι κερδίζεις πόντους στη μάχη της ιεραρχίας». Αντί να πάρω εγώ την πρωτοβουλία για την όλη συζήτηση, την είχε πάρει ο Παναγιώτης. «Είναι μόνο θέμα ορμής», σκέφθηκα, «με τόση εμπειρία στα κοινωνικά θέματα – είχα ήδη διατελέσει επί μακρόν πρόεδρος της ΟΛΜΕ – και δε θα φέρω βόλτα τον Παναγιώτη;». Είχα δεχτεί και εγώ τους καρπούς της βίας, γιατί στις συνεντεύξεις μου και στα άρθρα μου ήμουνα αντίθετος στις καταλήψεις των σχολείων αλλά και στην έκφραση κάθε μορφής βίας. Είχα διαβάσει αρκετά για το πώς γεννιέται η βία και ο φασισμός, πώς επωάζεται το «αυγό του φιδιού», σε τι ζωώδη κατάσταση είχε φέρει ο ναζισμός τον άνθρωπο. Αλλά είχα αιφνιδιαστεί από το πώς μπορεί να ξεπηδήσει η σκιά της βίας από έναν έφηβο. Δεν ήταν μόνο μια αντιπαράθεση ιδεών, δεν ήταν μια παιδαγωγική ευθύνη, ήταν κάτι πολύ περισσότερο. Ξεδίπλωνα με αργό και μεθοδικό τρόπο τη δράση μου. Ένιωθα ότι η δύναμη της λογικής είναι φοβερή δύναμη. Είναι το συστατικό στοιχείο που συγκροτεί την ίδια την κοινωνία.Δε βιάστηκα. Τον έκανα να νιώθει ότι δεν απορρίπτω μετωπικά την επιλογή του. Άφησα περιθώρια συζήτησης, διαμόρφωνα προγεφυρώματα, ολόκληρη στρατηγική ξεδίπλωνα. Στα διαλείμματα και στους σχολικούς περιπάτους άρχισε να με πλησιάζει όλο και περισσότερο. Σε έναν περίπατο μάλιστα που με είδε να διαβάζω εφημερίδα συναδέλφου αντίθετης πολιτικής θέσης από τη δική του, μου έκανε νεύματα να την αφήσω. Είχε πάρει θάρρος, πολύ θάρρος. Σίγουρα θα είχε κατά νου να με επηρεάσει στη δική του κοσμοθεωρία. Του έθετα ερωτήματα μέσα από το πεδίο των δικών του επιλογών. Απαντούσε με διαρκώς μικρότερη σταθερότητα. Τον εκνεύριζα – με καλοπροαίρετο τρόπο – μερικές φορές στο δικό μου προνομιακό πεδίο, στη διαδικασία του μαθήματος.Έφερνα στην επιφάνεια τη μεγάλη δύναμη του παραδείγματος. Τους ανέφερα μια φορά το περιστατικό – με είχε απασχολήσει ως πρόεδρος της ΟΛΜΕ – κατά το οποίο οπαδοί του ΠΑΟΚ είχαν χτυπήσει μέχρι θανάτου με αλυσίδες έναν οπαδό του Άρη, ένα παιδί 15 χρονών, μαθητή της Α΄ Λυκείου! Τους είχα πάει και το σχετικό δημοσίευμα για να μην ερμηνευτεί ότι θεωρητικολογούσα. Έχασα μια ώρα μάθημα. Άφησα να αναπτυχθεί ένας διάλογος θέτοντας μερικά ερωτήματα. Υπάρχει ποτέ κανένας λόγος για να στερήσω τη ζωή από τον άλλον; Ποια θα είναι η ζωή της μάνας του παιδιού που σκοτώθηκε; Τι σημαίνει αν κάθε φορά η όποια διαφορά (ποδοσφαιρική, πολιτική, ιδεολογική, εθνική κλπ κλπ) γίνεται αφορμή για εχθροπραξία, για μάχη μέχρις εξαφάνισης του άλλου, του διαφορετικού;Ο Παναγιώτης συμμετείχε χαλαρά. Ήξερα ότι θα επιζητούσε αφορμή για να με αντικρούσει. Πέρασα και εγώ στην επίθεση. «Παναγιώτη, να σου κάνω μια ερώτηση; Μέχρι τώρα βγαίνεις νικητής από τις συγκρούσεις και αισθάνεσαι περήφανος. Έχεις σκεφτεί ότι κάποια στιγμή οι “άλλοι” μπορεί να είναι πιο δυνατοί ή πιο πολλοί και να χάσετε;». «Έχουμε και σιδερένιες γροθιές και όχι μόνο, κύριε, τι νομίζετε;». «Ωραία, φαντάζομαι ότι και αυτοί πρέπει να σκέφτονται ανάλογα, αλλιώς θα απέφευγαν τις συγκρούσεις». «Κύριε, δεν υπάρχει περίπτωση να χάσουμε, κάνουμε ολόκληρο σχέδιο, υπάρχουν και εφεδρικές δυνάμεις». «Το δέχομαι ότι είναι έτσι. Θέλω να σε ρωτήσω. Αν τραυματίσεις ή αν σκοτώσετε και κάποιον γιατί η βία δεν έχει όρια, αυτό για σένα θα είναι μια θετική εξέλιξη; Θα τον έχεις πείσει για την ορθότητα της ιδεολογίας σου». «Μα δεν μας ενδιαφέρει να αλλάξουν πολιτικές απόψεις, σιγά μην τους κάνουμε και δικούς μας». «Επομένως θέλετε να τους εξαφανίσετε;». «Και βέβαια». «Τότε και οι άλλοι δε νομίζω ότι είναι χαζοί, θα επιδιώκουν το ίδιο. Εγώ θέλω να σκεφτείς το εξής: αν αύριο σε μια τέτοια σύγκρουση τραυματιστείς, πώς θα είναι η ζωή σου μετά; Αν, για παράδειγμα, μείνεις ανάπηρος, έχεις προετοιμαστεί για το πώς θα αντιμετωπίσεις ολόκληρη τη ζωή σου; και επειδή θεωρώ ότι είσαι στοιχειωδώς έξυπνος, δε νομίζω ότι δεν το έχεις σκεφτεί μέχρι τώρα και θα ήθελα την απάντησή σου τώρα».Είχα επιλέξει τη μετωπική αντιπαράθεση. Αρκετά δεχόμουνα τη δική του παρακμιακή επιχειρηματολογία. «Ορίστε σε ακούω Παναγιώτη. Και μη μου πεις ότι δεν το έχεις σκεφτεί, γιατί θα σε θεωρήσω πολύ χαζό και δεν έχει νόημα να συζητήσω άλλο μαζί σου». Είχε ξαφνιαστεί. «Φίλε μου, η βία δεν είναι παιχνίδι, η βία δεν είναι όπλο στα χέρια σου, είναι και όπλο στα χέρια του άλλου, η βία είναι ευθεία προσβολή της ζωής, της αξίας του ανθρώπου, η βία είναι πάνω από σένα, την ώρα που νομίζεις ότι είσαι από την πλευρά του θύτη βρίσκεσαι στη θέση του θύματος, δεν υπάρχει σύνορο! Και επειδή δεν ξέρω αν είσαι χαζός ή όχι, θα ‘θελα να σε ρωτήσω – επειδή δεν υπάρχει άνθρωπος στη γη που δεν αγαπά τη μητέρα του – σκέφτεσαι τον πόνο της μάνας σου; Το έχεις κουβεντιάσει καθόλου με τη μαμά σου;».Έφυγα λέγοντάς του ότι είχα δουλειά. Δεν τον ξαναπλησίασα. Με απέφευγε και αυτός. Το ρίσκαρα, «δεν θα τον ξανακουβεντιάσω», είπα στον εαυτό μου, «μόνο αν δω σημάδια όχι υποχώρησής του αλλά συντριβής του». Πέρασε περίπου ένας μήνας. Του μιλούσα μόνο τυπικά έξω από την αίθουσα. Στην τάξη διατηρούσα την οικειότητα για να μην καταλάβουν τίποτα οι άλλοι μαθητές και οι μαθήτριες – γιατί όλοι και όλες ήξεραν τη διαμάχη μας.Άρχισε να «σιγο – τρίβεται» πάνω μου. Του μιλούσα φιλικά αλλά τίποτε για το επίμαχο. Αυτός …εκεί, εγώ αλλού… Ανησυχούσα γιατί τέλειωνε η χρονιά και δεν ήξερα τι έκβαση θα έχει η διαμάχη. Ο Παναγιώτης δεν είχε κατά νου να σπουδάσει. Τον παρότρυνα να διαλέξει έναν τομέα από τον χώρο της κατάρτισης. «Μπορώ να σε βοηθήσω και πιο συγκεκριμένα – άμα θέλεις, να σου δώσω στοιχεία και να σε στείλω σε κάποιον που έχει γνώσεις και εμπειρία επαγγελματικού προσανατολισμού και συμβουλευτικής». Έδειξα ότι δεν με επηρεάζει το άλλο θέμα, παρά το γεγονός ότι με έκαιγε. Δεν μου απάντησε. Αλλά ένιωσα ότι προβληματιζόταν. Κάποια μέρα ένας φίλος του ήλθε και με βρήκε κατά μόνας. «Κύριε, σας θέλει ο Παναγιώτης».Συναντηθήκαμε στο καφέ που σύχναζα έξω από το σχολείο. «Ξέρετε, μου έκανε εντύπωση η επιμονή σας. Στην αρχή νόμιζα ότι ήταν η πολιτική διαφορά μας που ήσασταν αντίθετος μαζί μου. Μετά συνειδητοποίησα το ενδιαφέρον σας. Πήγα στην ομάδα μου και τους είπα ότι φεύγω γιατί υπάρχει οικογενειακό πρόβλημα και πρέπει να βοηθήσω τη μητέρα μου. Υπάρχει πράγματι. Αλλά και να μην υπήρχε, δεν ήθελα να τους πως ότι μετάνιωσα ή ότι εγκαταλείπω για άλλο λόγο εκτός από τα οικογενειακά αυτό που έκανα μέχρι τώρα. Φοβόμουνα. Αυτός ο φόβος με βοήθησε τελικά. Τον είχα γνωρίσει και όταν πρωτοξεκίνησα τις συγκρούσεις, αλλά τότε τον είχα κατανικήσει ή έτσι πίστευα… Τώρα ο φόβος με βοήθησε. Θα ξανασκεφτώ ό,τι μου λέγατε τόσο καιρό…».
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Στην τάξη, διερευνάτε το φαινόμενο της βίας των ανηλίκων. Στο πλαίσιο της συζήτησης, παρουσιάζετε περιληπτικά το κείμενο του Θοδωρή Πελαγίδη (σε 50-60 λέξεις) σχετικά με τις δύο συμβατικές απόψεις που αιτιολογούν τη νεανική βία, όπως αναπτύσσονται στο κείμενο 1.Μονάδες 15
Οι συμπεριφορές ανομίας φανερώνουν, εκ πρώτης όψεως, κάποιου είδους κοινωνική αποσύνθεση ή και ενδημική παρακμή. Ωστόσο, ας μην είμαστε υπερβολικοί. Υπάρχει όπως φαίνεται έξαρση των ανωτέρω φαινομένων, αλλά επειδή ίσως η κοινή γνώμη δεν είναι εξοικειωμένη με όλα αυτά, η αγανάκτηση και η προσοχή της ίσως να είναι μεγαλύτερη από το πραγματικό διακύβευμα*, τουλάχιστον επί τους παρόντος.
Χοντρικά, οι δύο συμβατικές σοφίες-απόψεις που διαμορφώνονται σχετικά με την ερμηνεία του φαινομένου είναι από τη μία πλευρά, το ζοφερό οικονομικό περιβάλλον και τα μελλοντικά οικονομικά αδιέξοδα (ανεργία κ.τ.λ) ιδίως στις υποβαθμισμένες περιοχές, γεγονός που ωθεί τους νέους σε παραβατικές συμπεριφορές, αφού δεν έχουν να χάσουν τίποτα. Αντιθέτως, με την «εκπαίδευση στη βία και στην μικροπαρανομία» μπορεί αύριο να κερδίσουν το ψωμί τους στην αγορά του εγκλήματος.
Όμως, το φαινόμενο της βίας ή και των καταλήψεων που συνοδεύονται από καταστροφές σε υποδομές κ.τ.λ, δεν περιορίζεται στα σχολεία των φτωχών συνοικιών, αλλά επεκτείνεται και σε μεσοαστικές ή και σε συνοικίες και σχολεία των ευκατάστατων τάξεων.
Από την άλλη, η «αυταρχική» άποψη τονίζει την απουσία κατάλληλης και επαρκούς…τιμωρίας ή και αυστηρών μέτρων αποτροπής. Σχετικά ο καθηγητής οικονομικών του Σικάγο Στίβεν Λέβιτ έχει βρει ότι στις ΗΠΑ, στις αυστηρές με την παραβατικότητα των ανηλίκων πολιτείες, τα ποσοστά των εγκλημάτων αυξάνουν κατά 23% με την ενηλικίωση, ενώ αντιστρόφως, εκεί που ο νόμος είναι «χαλαρός» με τους ανηλίκους, η αύξηση της παραβατικής συμπεριφοράς με την ενηλικίωση δεν αυξάνει παρά μόνο κατά 4%. Επομένως, η τιμωρία που αντιμετωπίζει ένας έφηβος οπωσδήποτε παίζει ρόλο στη συμπεριφορά του.
Όμως, σε κανένα από τα δύο συστήματα νομικών κινήτρων η συνολική παραβατικότητα δεν μειώνεται ή, έστω, δεν μειώνεται δραστικά. Αυτό σημαίνει ότι οι λόγοι της παραβατικής συμπεριφοράς υπάρχουν και δημιουργούνται πέρα και δίπλα από το κίνητρο που αφορά την τιμωρία. Στην Αγγλία για παράδειγμα, η συνολική βία γύρω από το ποδόσφαιρο δεν έχει μειωθεί, παρά το ότι δεν συμβαίνουν επεισόδια μέσα στα γήπεδα.
Εκεί, ακριβώς, επειδή το ποδόσφαιρο είναι πια ένα εξαιρετικό εμπόρευμα στο οποίο εμπλέκονται πολυεθνικές και καταναλώνεται ευρύτερα (και) από τη μεσαία τάξη, η βία «σπρώχτηκε» έξω από τα γήπεδα. Σε τελική ανάλυση, βία υπάρχει και θα υπάρχει, εφόσον το σύστημα αναπτύσσεται και βαθαίνει και μαζί του βαθαίνουν και οι αντιθέσεις των ομάδων και των τάξεων.
Όσον αφορά ιδιαίτερα τη σχολική ζωή, σημασία έχει η κυρίαρχη ομάδα που σχηματίζεται μέσα στο σχολείο, όπως φυσικά και οι πρώτες προσωπικότητες που ξεχωρίζουν για να τραβήξουν την προσοχή και να συγκεντρώσουν κάποια «ισχύ», αμφισβητώντας το status quo. Στη συνέχεια, η ομάδα επιρροής με τα κίνητρα που διαμορφώνει, καθορίζει και επιβάλλει εύκολα με τη συλλογική δράση της τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές στον ευρύτερο κύκλο των ανηλίκων, πολλώ δε μάλλον αφού πρόκειται για ευεπηρέαστα παιδιά που φυσιολογικά πειραματίζονται για πρώτη φορά με τις εντάξεις σε κοινωνικές ομάδες.
Αν δεν συμμετάσχεις στην κατάληψη του σχολείου, μπορεί να αποκλειστείς από την κοινωνική ζωή του και τις προσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται εκεί και αυτή είναι η χειρότερη τιμωρία για έναν έφηβο. Ο παράγοντας αυτός δεν πρέπει να υποτιμάται. Το παράδειγμα της Βέροιας δείχνει ότι η διαφορετικότητα, είτε ως διάκριση ή και ευφυΐα, σε ένα «ακατάλληλο» περιβάλλον είναι ρετσινιά, που οδηγεί σε κυρώσεις και περιθωριοποίηση, όπως τονίζει ο Λέβιτ.
Ο Παναγιώτης ξεχώριζε μέσα στη σχολική αίθουσα αμέσως και από τη φυσιογνωμία και από τη συμπεριφορά· ψηλός, σωματώδης, κουρεμένο το κεφάλι – σχεδόν ξυρισμένο, ανήσυχος, πάντα έτοιμος να μιλήσει, αν δε ζωγράφιζε, θα πείραζε κάποιον άλλο δίπλα του. Τον «πήρα με το καλό» ως όφειλα, με το … πολύ καλό. Πιστεύω ότι τους μαθητές που είναι πάντα ζωηροί και ανήσυχοι πρέπει να τους αντιμετωπίζεις με διάθεση φιλίας, με διαρκή και επίμονη διάθεση φιλίας. Έτσι κι αλλιώς δεν βγάζω μαθητές έξω από την αίθουσα, οπότε τα δύο στοιχεία δένονται μεταξύ τους. Μακρηγορώ.
Ο Παναγιώτης ήταν σε ομάδα συγκρούσεων! Είδα τον αγκυλωτό σταυρό σε ένα απόμερο σημείο του θρανίου του. Ο Παναγιώτης με την ομάδα του οργάνωναν επιθέσεις με αλυσίδες σε αντίπαλες πολιτικές ομάδες. «Ξύλο κανονικό», κύριε, «εκεί δεν έχει παίξε – γέλασε». Με φόβισε η ευκολία με την οποία μου παρουσίασε τη δραστηριότητά του. Δεν έδειχνε καμιά αναστολή. Του είχαν δώσει και έναν επιμέρους ηγετικό ρόλο, στρατολογούσε και άλλους. «Έτσι ανεβαίνεις στην εκτίμηση της ομάδας, έτσι κερδίζεις πόντους στη μάχη της ιεραρχίας». Αντί να πάρω εγώ την πρωτοβουλία για την όλη συζήτηση, την είχε πάρει ο Παναγιώτης. «Είναι μόνο θέμα ορμής», σκέφθηκα, «με τόση εμπειρία στα κοινωνικά θέματα – είχα ήδη διατελέσει επί μακρόν πρόεδρος της ΟΛΜΕ – και δε θα φέρω βόλτα τον Παναγιώτη;». Είχα δεχτεί και εγώ τους καρπούς της βίας, γιατί στις συνεντεύξεις μου και στα άρθρα μου ήμουνα αντίθετος στις καταλήψεις των σχολείων αλλά και στην έκφραση κάθε μορφής βίας. Είχα διαβάσει αρκετά για το πώς γεννιέται η βία και ο φασισμός, πώς επωάζεται το «αυγό του φιδιού», σε τι ζωώδη κατάσταση είχε φέρει ο ναζισμός τον άνθρωπο. Αλλά είχα αιφνιδιαστεί από το πώς μπορεί να ξεπηδήσει η σκιά της βίας από έναν έφηβο. Δεν ήταν μόνο μια αντιπαράθεση ιδεών, δεν ήταν μια παιδαγωγική ευθύνη, ήταν κάτι πολύ περισσότερο. Ξεδίπλωνα με αργό και μεθοδικό τρόπο τη δράση μου. Ένιωθα ότι η δύναμη της λογικής είναι φοβερή δύναμη. Είναι το συστατικό στοιχείο που συγκροτεί την ίδια την κοινωνία.
Δε βιάστηκα. Τον έκανα να νιώθει ότι δεν απορρίπτω μετωπικά την επιλογή του. Άφησα περιθώρια συζήτησης, διαμόρφωνα προγεφυρώματα, ολόκληρη στρατηγική ξεδίπλωνα. Στα διαλείμματα και στους σχολικούς περιπάτους άρχισε να με πλησιάζει όλο και περισσότερο. Σε έναν περίπατο μάλιστα που με είδε να διαβάζω εφημερίδα συναδέλφου αντίθετης πολιτικής θέσης από τη δική του, μου έκανε νεύματα να την αφήσω. Είχε πάρει θάρρος, πολύ θάρρος. Σίγουρα θα είχε κατά νου να με επηρεάσει στη δική του κοσμοθεωρία. Του έθετα ερωτήματα μέσα από το πεδίο των δικών του επιλογών. Απαντούσε με διαρκώς μικρότερη σταθερότητα. Τον εκνεύριζα – με καλοπροαίρετο τρόπο – μερικές φορές στο δικό μου προνομιακό πεδίο, στη διαδικασία του μαθήματος.
Έφερνα στην επιφάνεια τη μεγάλη δύναμη του παραδείγματος. Τους ανέφερα μια φορά το περιστατικό – με είχε απασχολήσει ως πρόεδρος της ΟΛΜΕ – κατά το οποίο οπαδοί του ΠΑΟΚ είχαν χτυπήσει μέχρι θανάτου με αλυσίδες έναν οπαδό του Άρη, ένα παιδί 15 χρονών, μαθητή της Α΄ Λυκείου! Τους είχα πάει και το σχετικό δημοσίευμα για να μην ερμηνευτεί ότι θεωρητικολογούσα. Έχασα μια ώρα μάθημα. Άφησα να αναπτυχθεί ένας διάλογος θέτοντας μερικά ερωτήματα. Υπάρχει ποτέ κανένας λόγος για να στερήσω τη ζωή από τον άλλον; Ποια θα είναι η ζωή της μάνας του παιδιού που σκοτώθηκε; Τι σημαίνει αν κάθε φορά η όποια διαφορά (ποδοσφαιρική, πολιτική, ιδεολογική, εθνική κλπ κλπ) γίνεται αφορμή για εχθροπραξία, για μάχη μέχρις εξαφάνισης του άλλου, του διαφορετικού;
Ο Παναγιώτης συμμετείχε χαλαρά. Ήξερα ότι θα επιζητούσε αφορμή για να με αντικρούσει. Πέρασα και εγώ στην επίθεση. «Παναγιώτη, να σου κάνω μια ερώτηση; Μέχρι τώρα βγαίνεις νικητής από τις συγκρούσεις και αισθάνεσαι περήφανος. Έχεις σκεφτεί ότι κάποια στιγμή οι “άλλοι” μπορεί να είναι πιο δυνατοί ή πιο πολλοί και να χάσετε;». «Έχουμε και σιδερένιες γροθιές και όχι μόνο, κύριε, τι νομίζετε;». «Ωραία, φαντάζομαι ότι και αυτοί πρέπει να σκέφτονται ανάλογα, αλλιώς θα απέφευγαν τις συγκρούσεις». «Κύριε, δεν υπάρχει περίπτωση να χάσουμε, κάνουμε ολόκληρο σχέδιο, υπάρχουν και εφεδρικές δυνάμεις». «Το δέχομαι ότι είναι έτσι. Θέλω να σε ρωτήσω. Αν τραυματίσεις ή αν σκοτώσετε και κάποιον γιατί η βία δεν έχει όρια, αυτό για σένα θα είναι μια θετική εξέλιξη; Θα τον έχεις πείσει για την ορθότητα της ιδεολογίας σου». «Μα δεν μας ενδιαφέρει να αλλάξουν πολιτικές απόψεις, σιγά μην τους κάνουμε και δικούς μας». «Επομένως θέλετε να τους εξαφανίσετε;». «Και βέβαια». «Τότε και οι άλλοι δε νομίζω ότι είναι χαζοί, θα επιδιώκουν το ίδιο. Εγώ θέλω να σκεφτείς το εξής: αν αύριο σε μια τέτοια σύγκρουση τραυματιστείς, πώς θα είναι η ζωή σου μετά; Αν, για παράδειγμα, μείνεις ανάπηρος, έχεις προετοιμαστεί για το πώς θα αντιμετωπίσεις ολόκληρη τη ζωή σου; και επειδή θεωρώ ότι είσαι στοιχειωδώς έξυπνος, δε νομίζω ότι δεν το έχεις σκεφτεί μέχρι τώρα και θα ήθελα την απάντησή σου τώρα».
Είχα επιλέξει τη μετωπική αντιπαράθεση. Αρκετά δεχόμουνα τη δική του παρακμιακή επιχειρηματολογία. «Ορίστε σε ακούω Παναγιώτη. Και μη μου πεις ότι δεν το έχεις σκεφτεί, γιατί θα σε θεωρήσω πολύ χαζό και δεν έχει νόημα να συζητήσω άλλο μαζί σου». Είχε ξαφνιαστεί. «Φίλε μου, η βία δεν είναι παιχνίδι, η βία δεν είναι όπλο στα χέρια σου, είναι και όπλο στα χέρια του άλλου, η βία είναι ευθεία προσβολή της ζωής, της αξίας του ανθρώπου, η βία είναι πάνω από σένα, την ώρα που νομίζεις ότι είσαι από την πλευρά του θύτη βρίσκεσαι στη θέση του θύματος, δεν υπάρχει σύνορο! Και επειδή δεν ξέρω αν είσαι χαζός ή όχι, θα ‘θελα να σε ρωτήσω – επειδή δεν υπάρχει άνθρωπος στη γη που δεν αγαπά τη μητέρα του – σκέφτεσαι τον πόνο της μάνας σου; Το έχεις κουβεντιάσει καθόλου με τη μαμά σου;».
Έφυγα λέγοντάς του ότι είχα δουλειά. Δεν τον ξαναπλησίασα. Με απέφευγε και αυτός. Το ρίσκαρα, «δεν θα τον ξανακουβεντιάσω», είπα στον εαυτό μου, «μόνο αν δω σημάδια όχι υποχώρησής του αλλά συντριβής του». Πέρασε περίπου ένας μήνας. Του μιλούσα μόνο τυπικά έξω από την αίθουσα. Στην τάξη διατηρούσα την οικειότητα για να μην καταλάβουν τίποτα οι άλλοι μαθητές και οι μαθήτριες – γιατί όλοι και όλες ήξεραν τη διαμάχη μας.
Άρχισε να «σιγο – τρίβεται» πάνω μου. Του μιλούσα φιλικά αλλά τίποτε για το επίμαχο. Αυτός …εκεί, εγώ αλλού… Ανησυχούσα γιατί τέλειωνε η χρονιά και δεν ήξερα τι έκβαση θα έχει η διαμάχη. Ο Παναγιώτης δεν είχε κατά νου να σπουδάσει. Τον παρότρυνα να διαλέξει έναν τομέα από τον χώρο της κατάρτισης. «Μπορώ να σε βοηθήσω και πιο συγκεκριμένα – άμα θέλεις, να σου δώσω στοιχεία και να σε στείλω σε κάποιον που έχει γνώσεις και εμπειρία επαγγελματικού προσανατολισμού και συμβουλευτικής». Έδειξα ότι δεν με επηρεάζει το άλλο θέμα, παρά το γεγονός ότι με έκαιγε. Δεν μου απάντησε. Αλλά ένιωσα ότι προβληματιζόταν. Κάποια μέρα ένας φίλος του ήλθε και με βρήκε κατά μόνας. «Κύριε, σας θέλει ο Παναγιώτης».
Συναντηθήκαμε στο καφέ που σύχναζα έξω από το σχολείο. «Ξέρετε, μου έκανε εντύπωση η επιμονή σας. Στην αρχή νόμιζα ότι ήταν η πολιτική διαφορά μας που ήσασταν αντίθετος μαζί μου. Μετά συνειδητοποίησα το ενδιαφέρον σας. Πήγα στην ομάδα μου και τους είπα ότι φεύγω γιατί υπάρχει οικογενειακό πρόβλημα και πρέπει να βοηθήσω τη μητέρα μου. Υπάρχει πράγματι. Αλλά και να μην υπήρχε, δεν ήθελα να τους πως ότι μετάνιωσα ή ότι εγκαταλείπω για άλλο λόγο εκτός από τα οικογενειακά αυτό που έκανα μέχρι τώρα. Φοβόμουνα. Αυτός ο φόβος με βοήθησε τελικά. Τον είχα γνωρίσει και όταν πρωτοξεκίνησα τις συγκρούσεις, αλλά τότε τον είχα κατανικήσει ή έτσι πίστευα… Τώρα ο φόβος με βοήθησε. Θα ξανασκεφτώ ό,τι μου λέγατε τόσο καιρό…».
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Στην τάξη, διερευνάτε το φαινόμενο της βίας των ανηλίκων. Στο πλαίσιο της συζήτησης, παρουσιάζετε περιληπτικά το κείμενο του Θοδωρή Πελαγίδη (σε 50-60 λέξεις) σχετικά με τις δύο συμβατικές απόψεις που αιτιολογούν τη νεανική βία, όπως αναπτύσσονται στο κείμενο 1.
Μονάδες 15
Β1. Σε κάθε μία από τις διατυπώσεις που ακολουθούν να δώσετε τον χαρακτηρισμό “Σωστό” ή “Λάθος”, ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου 1σωστά ή όχι. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με συγκεκριμένη αναφορά στο κείμενο 1.
Μονάδες 10
1. Η βία των νέων στη χώρα μας έχει αμβλυνθεί. ( )
2. Ένα αίτιο που οδηγεί τους νέους σε παραβατικότητα είναι τα οικονομικά προβλήματα. ( )
3. Ένα δεύτερο αίτιο που οδηγεί τους νέους σε προβλήματα είναι τα αρνητικά πρότυπα της τηλεόρασης. ( )
4. Όπου υπάρχει αυστηρή τιμωρία των νέων παρατηρείται μείωση της εγκληματικότητας. ( )
5. Παράγοντας για τη σχολική βία είναι η προσπάθεια των παιδιών να ενταχθούν στην κυρίαρχη ομάδα. ( ).
Β2α. Πώς οργανώνεται ο λόγος της 6ης παραγράφου του κειμένου 1 ("Όμως...γήπεδα") ;Μονάδες 10
Μονάδες 15
Δ. Το σχολείο αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας και ως εκ τούτου θέτει κάποιους κανόνες για να εξασφαλίσει την εύρυθμη λειτουργία του. Ωστόσο, αρκετά συχνά αυτή η λειτουργία παρεμποδίζεται από παραβατικές συμπεριφορές, από εκρήξεις θυμού και επιθετικότητας των εφήβων, που αργότερα έρχονται, όπως είναι φυσικό, αντιμέτωποι με ανάλογες ποινές. Σε άρθρο που καλείστε να δημοσιεύσετε στην εφημερίδα του σχολείου αναφέρεστε στην προσωπική μας εμπειριά σχετικά με τις συνέπειες της εφηβικής επιθετικότητας και στην αξία της σχολικής ποινής ως μέσου υπευθυνοποίησης του νεαρού ατόμου. (300-350 λέξεις)
Μονάδες 30
Β1. Σε κάθε μία από τις διατυπώσεις που ακολουθούν να δώσετε τον χαρακτηρισμό “Σωστό” ή “Λάθος”, ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου 1σωστά ή όχι. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με συγκεκριμένη αναφορά στο κείμενο 1.
Μονάδες 10
1. Η βία των νέων στη χώρα μας έχει αμβλυνθεί. ( )
2. Ένα αίτιο που οδηγεί τους νέους σε παραβατικότητα είναι τα οικονομικά προβλήματα. ( )
3. Ένα δεύτερο αίτιο που οδηγεί τους νέους σε προβλήματα είναι τα αρνητικά πρότυπα της τηλεόρασης. ( )
4. Όπου υπάρχει αυστηρή τιμωρία των νέων παρατηρείται μείωση της εγκληματικότητας. ( )
5. Παράγοντας για τη σχολική βία είναι η προσπάθεια των παιδιών να ενταχθούν στην κυρίαρχη ομάδα. ( ).
Επιμέλεια: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος M.Ed. Ειδικός Παιδαγωγός, για το e-didaskalia.blogspot.gr
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης με συνεξέταση Γλώσσας - Λογοτεχνίας εδώ.
