Μεθοδολογία ανάπτυξης ερμηνευτικού σχολίου σε λογοτεχνικά κείμενα

Εκπαιδευτήρια «Νέα Παιδεία» - Τομέας Γλώσσας και Λογοτεχνίας

Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία: Ενδεικτική εφαρμογή της μεθοδολογίας ανάπτυξης του ερμηνευτικού σχολίου στα κείμενα 1. Μίλτου Σαχτούρη «Τα χελιδόνια μου» και 2. Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Πολωνός ελαιοχρωματιστής».

Κείμενο 1.

Μίλτος Σαχτούρης, «Τα χελιδόνια μου»

Δε σας γνωρίζω εφέτος

καημένα χελιδόνια μου

πετάτε άραγε όπως άλλοτε

ή μήπως σε ρόδες πάνω να κυλάτε

όμως το μάτι σας γιατί έτσι μεγάλωσε

τεράστιο

τεράστιο και πορφυρό

μονάχα ο ουρανός σάς έχει απομείνει

μα να ’ναι για σας τώρα Ουρανός;

(Το σκεύος, 1971)

Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σας σχόλιο για το ποίημα. Πώς το τεκμηριώνετε; Ποια η δική σας στάση απέναντι σ’ αυτό; (100-150 λέξεις)

Ή

Αξιοποιώντας τους κειμενικούς δείκτες του ποιήματος (π.χ. εικόνες, συμβολισμούς, επανάληψη, κ.λ.π.) να σχολιάσετε το θέμα/ερώτημα που πιστεύετε ότι τίθεται στο ποίημα αυτό κατά την κρίση σας. (100-150 λέξεις)

Διαδικασία

1ο στάδιο: Προσεκτική ανάγνωση και ανίχνευση των προσδοκώμενων προθέσεων του ποιητή μέσα από σκόπιμες ενδείξεις.

Τι παρατηρούμε στο συγκεκριμένο ποίημα:

• Καταρχάς, η εναλλαγή α΄ ενικού και β΄ πληθυντικού προσώπου (“γνωρίζω”, “σας”, “πετάτε” , “κυλάτε”) παρέχει την αίσθηση διαλόγου ανάμεσα στο ποιητικό υποκείμενο και στα χελιδόνια.
• Ακολούθως, το διαλογικό κλίμα ενισχύεται από τις τρεις συνεχόμενες ερωτήσεις που διατυπώνει το ποιητικό υποκείμενο προς τα χελιδόνια (“Πετάτε άραγε...ή...κυλάτε”, “Μα ΄να ‘ναι...”, “...γιατί έτσι μεγάλωσε...”)
• Ο χαρακτηρισμός/επίθετο των χελιδονιών «καημένα».
• Η έμφαση στο μάτι των χελιδονιών και τα επίθετα «πορφυρό» και «τεράστιο» (σε επανάληψη) με τα οποία χαρακτηρίζεται αυτό το μάτι.
• Η μεταφορική εικόνα των χελιδονιών που πετούν πάνω σε ρόδες. («…ή μήπως…να κυλάτε…»)
• Η εικόνα του ουρανού στους τελευταίους δύο στίχους με το “ο” στη λέξη «Ουρανός» κεφαλαίο, όταν αυτή επαναλαμβάνεται.
• Η αντίθεση σε επίπεδο χρόνου ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν («όπως άλλοτε», «φέτος...σας έχει απομείνει»)
• Ο σύντομος τίτλος (έναρθρο ουσιαστικό) και η κτητική αντωνυμία «μου» σε αυτόν.
• Ο συμβολισμός των χελιδονιών και του «Ουρανού».

2ο στάδιο: Κατανόηση και ερμηνεία του ποιήματος μέσα από τις παραπάνω ενδείξεις.

Ο συμβολισμός των χελιδονιών παραπέμπει συνειρμικά στην έννοια της ανύψωσης προς τον ουρανό. Η ανύψωση αυτή των ανθρώπων και συγκεκριμένα των ποιητών - λαμβάνοντας υπόψη την κτητική αντωνυμία “μου”- μπορεί να θεωρηθεί ότι γίνεται σε επίπεδο ηθικών και πνευματικών αξιών. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο «Ουρανός» με το πρώτο γράμμα κεφαλαίο, συνειρμικά παραπέμπει τον αναγνώστη αφενός στο «μπλε» χρώμα της απεραντοσύνης και της γαλήνης και αφετέρου στην έννοια και πάλι της ανύψωσης, δηλαδή σε έναν χώρο όπου συμβολικά και απόλυτα εδράζονται οι ηθικές και οι πνευματικές αξίες. Επομένως, αυτό που ελέγχεται από τον ποιητή είναι η ύπαρξη χώρου και η δυνατότητα έκφρασης υψηλών αξιών και έμπνευσης.

    Είναι φανερό , λοιπόν, ότι το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται για την κατάσταση των παραπάνω («Δεν σας γνωρίζω φέτος»). Η αντίθεση ανάμεσα σε μια παρελθοντική κατάσταση («όπως άλλοτε») όπου η ύπαρξη αξιών και έμπνευσης ήταν εφικτή και στο παρόν («φέτος») αφήνει αναπάντητα ερωτήματα. Μέσα, όμως, από τις αναπάντητες ερωτήσεις, τα ίδια τα υπόλοιπα κειμενικά στοιχεία δίνουν τις απαντήσεις. Με το επίθετο «καημένα» αποτυπώνεται η αρνητική, αξιοθρήνητη κατάσταση την οποία βιώνει ο ποιητής. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση της εικόνας των χελιδονιών «να κυλούν πάνω σε ρόδες», στην οποία εκφράζεται με μια πεζή, σχεδόν αντιποιητική εικόνα, ο ευτελισμός των αξιών και των πνευματικών αγαθών. Η εφιαλτική διάσταση αυτής της εποχής αποδίδεται και από τους χαρακτηρισμούς του ματιού ως «πορφυρού», με το βαθυκόκκινο χρώμα να παραπέμπει στο κλίμα βίας και φόνου που μπορεί να επικρατεί εκείνη την εποχή, καθώς και με την επανάληψη του επιθέτου «τεράστιο» ως ένδειξη του τρόμου που προκαλεί η θέαση μιας εφιαλτικής πραγματικότητας.

[Ο Μ.Σαχτούρης για μια ακόμα φορά αντιστρέφει και παραποιεί την αισθητή πραγματικότητα που επικρατεί μετά τον εμφύλιο για να αποδώσει πιο εύστοχα ακόμα από την ίδια την πραγματικότητα ένα υπερρεαλιστικό, παραμορφωμένο κοσμοείδωλο της πνευματικής και ηθικής σήψης της εποχής του.]

3^ο στάδιο: Ενδεικτική διατύπωση του ερμηνευτικού σχολίου

Από τα παραπάνω διαφαίνεται ότι το ποίημα αναφέρεται στη ζοφερή και σκληρή πραγματικότητα που βιώνει το ποιητικό υποκείμενο. Μέσα από το συμβολισμό των χελιδονιών που επιστρέφουν και αντικρίζουν έναν οδυνηρό τόπο, αναδεικνύεται η θλίψη του ποιητικού υποκειμένου για τον εφιαλτικό κόσμο στον οποίο ζει. Μέσω των ερωτήσεων  που απευθύνει στα χελιδόνια (αν πετάνε με τον  ίδιο τρόπο ή κυλάνε σε ρόδες και γιατί το μάτι τους μεγάλωσε και είναι πορφυρό) χαρακτηρίζει την εποχή και αναδεικνύει την εφιαλτική της διάσταση. Με τη χρήση της επανάληψης του επιθέτου «τεράστιο» δίνεται έμφαση στην κατάπληξη των πουλιών εξαιτίας αυτού που βλέπουν και η περιγραφή του ματιού  τους ως κόκκινου παραπέμπει στο κλίμα βίας και φόνου που επικρατεί.  Οι δύο τελευταίοι στίχοι στους οποίους αναρωτιέται αν ο ουρανός, που είναι ο φυσικός τους χώρος, είναι ακόμα αμόλυντος (Ουρανός) και μπορεί να στεγάσει υψηλές αξίες, φωτίζει ακόμα περισσότερο την τελματώδη κατάσταση της εποχής και τη θλίψη του ποιητή. (147 λέξεις)

4^ο στάδιο: Τεκμηρίωση με κειμενικά στοιχεία

Ήδη έγινε σαφές από το 1ο στάδιο ότι τα στοιχεία του κειμένου που υποστηρίζουν αυτή τη διατύπωση είναι:

• Τα σύμβολα (χελιδόνια, ουρανός)
• Οι ερωτήσεις
• Η επανάληψη (“τεράστιο”)
• Το επίθετο (“πορφυρό”)

5^ο στάδιο: Προσωπική στάση

Η προσωπική στάση απέναντι στο θέμα της εφιαλτικής εποχής μπορεί να απαντηθεί με τη διατύπωση δύο βασικών τοποθετήσεων και των επιφυλάξεων απέναντι σε αυτές αντίστοιχα:

Συμφωνία με την αδυναμία να εκφραστούν υψηλές αξίες μέσα σε ένα εφιαλτικό πλαίσιο και μια παρηκμασμένη εποχή διότι:

• Η εξωτερική, εφιαλτική πραγματικότητα δεν αφήνει περιθώριο για έμπνευση και δημιουργία.
• Οι άνθρωποι τραυματίζονται ψυχικά από τη φρίκη που αντικρίζουν
• Ωστόσο, ποιητής και κοινωνία οφείλουν σε κάποιο βαθμό να μοχθούν για την υπεράσπιση και την αναγέννηση υψηλών αξιών (απόδειξη αυτού αποτελεί άλλωστε και το ίδιο το ποίημα).

Διαφωνία με την αδυναμία να εκφραστούν υψηλές αξίες μέσα σε ένα εφιαλτικό πλαίσιο και μια παρηκμασμένη εποχή διότι:

• Είναι χρέος των ποιητών και όλων των ανθρώπων να μοχθούν για μια καλύτερη προοπτική έστω κι αν οι συνθήκες είναι αντίξοες.
• Μια μοιρολατρική αντιμετώπιση δεν πρόκειται να φέρει καμιά αλλαγή προς το καλύτερο.
• Είναι ευθύνη των πνευματικών ανθρώπων να αναλαμβάνουν το χρέος της ανάδειξης των αξιών ακόμα κι αν η εποχή τους δεν προσφέρεται.
• Ωστόσο, είναι λογικό η έμπνευση να στερεύει σε τέτοιες συνθήκες και οι υψηλές αξίες να μην είναι πάντα εύκολο να υπηρετηθούν όταν η ανθρώπινη ψυχή δοκιμάζεται.

Κείμενο 2

Ηλίας Λ. Παπαμόσχος, «Πολωνός ελαιοχρωματιστής»

Ο Φούτης ήρθε στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του ’70. Έμαθε το ποτό από έφηβος στην Πολωνία, όταν εργάστηκε, ως μαθητευόμενος, σε μεγάλο  συνεργείο, που δούλευε σ’ένα πανύψηλο κτίριο στο κέντρο της Βαρσοβίας. Στα διαλείμματα ο πρωτομάστορας τον έστελνε να αγοράσει βότκα・ κάθονταν έπειτα όλοι πάνω στη στέγη και την πίνανε αγναντεύοντας τα υπερώα της πολωνικής πρωτεύουσας. Χρόνια μετά, κάποια βραδιά, έκλεψε με τους φίλους του ένα βαρέλι καθαρό οινόπνευμα. Το ξημέρωμα τον βρήκε στο σαλόνι του σπιτιού του να παριστάνει τον πιανίστα μπρος στο καλοριφέρ. Ο Φούτης γνώρισε του καλλιτέχνη τα βάσανα, τους κόπους και τις στερήσεις του αθλητή, αφού δούλεψε ένα φεγγάρι χορευτής στην Όπερα της Βαρσοβίας κι έπαιξε επαγγελματικό μποξ-κατηγορία πτερού. Του άρεσε συχνά να αναπολεί το μποέμικο κλίμα της Βαρσοβίας. Εκεί οι γυναίκες δίνονται με τα μάτια≫, έλεγε. Είχε κάτι το ασκητικό η όψη του Φούτη, το λιπόσαρκο κι άτριχο κεφάλι του φώλιαζε σαν αυγό μες στα πυκνά του γένια. Κάπνιζε Γιόζεφ Κουντέλκα, Καρέλια κασετίνα και χάριζε τη γελοιογραφία που έχει μέσα το πακέτο στα παιδιά, κι έβηχε έναν βήχα κούφιο, σαν ψεύτικο, σκεπάζοντας πάντα το στόμα με τη μεγάλη χούφτα του. Τα νύχια του τότε, σαν περασμένα με βερνίκι, έλαμπαν. Έτρωγε πάντα σαν πουλάκι (λίγο ψωμί, λίγο τυρί, δυο φέτες ζαμπόν) κι έπινε σαν άλογο. Δεν έμενε στην πόλη. Από το χωριό ερχόταν κάθε πρωί με

τα πόδια, τρέχοντας・ το βράδυ, αν ήταν νηφάλιος, έτρεχε πάλι, ειδάλλως έπαιρνε ταξί. Κι έπειτα ρίχνοντας τσίπουρο σε πηγάδι χωρίς πάτο, βούλιαζε στις βραζιλιάνικες σειρές. Κάποτε ήταν να βάψει την ταμπέλα ενός μαγαζιού και χρειάστηκε μια σκάλα ψηλή για ν’ ανεβεί, σε ρινγκ άλλο είδους όπως φάνηκε ύστερα. Πλαγιάσανε τη σκάλα. Η βάση της έβγαινε αρκετά μες στον δρόμο, που ήταν πολύ στενός. Όποτε ερχόταν αμάξι, δεν έκοβε πολύ και περνούσε σύρριζα από τη σκάλα. «Κανείς δεν μου κρατάει!...» έλεγε κάθε λίγο κλαψουρίζοντας ο Φούτης, κι ενώ τα χάχανα έδεναν με τον βόμβο των μηχανών, εκείνος συνέχιζε, με βλέμμα θολό και πυρετικό συνάμα, να απλώνει τη γαλάζια μπογιά στην ταμπέλα, θυμίζοντας μοναχό που ιστορεί ουρανό για να δραπετεύσει.

Διαδικασία

1. Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σας σχόλιο για το αφήγημα. Ποια είναι η δική σας άποψη σχετικά; (150-200 λέξεις)

ή

2. Αξιοποιώντας στοιχεία του κειμένου (λ.χ. περιγραφές, αφηγηματικούς τρόπους κ.α.) να σχολιάσετε το θέμα / ερώτημα που πιστεύετε ότι θέτει το διήγημα αυτό κατά την κρίση σας. (150-200 λέξεις)

ή

3. Ποιο είναι το ερώτημα που, κατά τη γνώμη σας, θέτει το κείμενο; Ποια είναι η απάντηση του κειμένου/ του ήρωα κ.λπ.; Ποια είναι η δική σας απάντηση; (150-200 λέξεις)

    Ή

4. Ποιο θεωρείτε ότι είναι το κρίσιμο θέμα που προκύπτει από τη στάση του ήρωα στο μικροδιήγημα και ποια είναι η δική σας τοποθέτηση έναντι μιας τέτοιας στάσης;

1ο στάδιο: Προσεκτική ανάγνωση και ανίχνευση των προσδοκώμενων προθέσεων του συγγραφέα μέσα από σκόπιμες ενδείξεις.

Τι παρατηρούμε στο συγκεκριμένο κείμενο:

• Την αναδρομή στο παρελθόν στην οποία αισθητοποιείται :

α) Η ζωή του ήρωα στην Πολωνία και τα νεανικά του χρόνια («Έμαθε το ποτό…πρωτεύουσας»­­­­­­)

β) Ο εθισμός του στην κατανάλωση αλκοόλ («Έμαθε το ποτό…», «ν’ αγοράσει βότκα», «βαρέλι καθαρό οινόπνευμα»

γ) Η πολυκύμαντη ζωή του (καλλιτέχνης, χορευτής, αθλητής)

• Αξιοπρόσεχτη είναι και η περιγραφή της ασκητικής όψης και του σώματος του ήρωα με σχήματα λόγου και εικόνες («Είχε κάτι το ασκητικό…»)
• Αντιληπτή γίνεται η θαμιστική αφήγηση των συνηθειών του στην ζωή του στην Ελλάδα σε χρόνο παρατατικό ώστε να αποδοθεί το κλίμα μέσα στο οποίο γενικότερα διαβίωνε («Κάπνιζε…βραζιλιάνικες σειρές»)
•  Αισθητή μπορεί να γίνει και η αντίθεση ανάμεσα στο νοσταλγικό παρελθόν της μποέμικης ζωής του στη Βαρσοβία («…να αναπολεί το μποέμικο κλίμα της Βαρσοβίας…») και στη  ζωή του ελαιοχρωματιστή που βιώνει στο παρόν του.
• Σημαντικό ακόμα φαίνεται και το περιστατικό με τη σκάλα («Κάποτε….να δραπετεύσει») καθώς και η συμβολική του διάσταση.
•  Η απόδοση των λόγων του ήρωα σε ευθύ λόγο σε δύο περιπτώσεις εκ των οποίων η μία έχει συμβολικό περιεχόμενο  («Κανείς δε μου κρατάει!...»)
•  Η κυριαρχία του γ΄ ενικού προσώπου και η έλλειψη διαλογικών μερών που χαρακτηρίζει το κείμενο.
• Άξια παρατήρησης είναι η παρομοίωση του ήρωα με μοναχό που ιστορεί ουρανό για να δραπετεύσει. («….θυμίζοντας…για να δραπετεύσει.»)

2ο στάδιο: Κατανόηση και ερμηνεία του κειμένου μέσα από τις παραπάνω ενδείξεις.

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία της αφήγησης, κατανοούμε ότι πρόκειται για έναν (αντι)ήρωα εγκλωβισμένο στις επιλογές του και στο κοινωνικό του περιβάλλον. Συγκεκριμένα, η πολυάσχολη ζωή του στο παρελθόν με τις συχνές αλλαγές επαγγέλματος και η ροπή του στο αλκοόλ φανερώνουν έναν άνθρωπο που δεν έχει καταφέρει να ικανοποιηθεί ή να στεριώσει μέσα από τις επιλογές του και «παραδίνεται» στην ασημαντότητα που βιώνει, όπως δείχνουν τα παρακάτω:

• Η ροπή του προς το αλκοόλ με την παρομοίωση «έπινε σαν άλογο» και οι μεταφορές «έριχνε τσίπουρο σε πηγάδι», «βούλιαζε στις βραζιλιάνικες σειρές», οι οποίες  αισθητοποιούν τον εθισμό σε μια μορφή διασκέδασης που περισσότερο μοιάζει με διαφυγή από την ανούσια καθημερινότητα την οποία βιώνει και με την οποία συμβιβάζεται.
• Η περιγραφή του ως «ασκητή» («Είχε κάτι το ασκητικό επάνω του…») και ως μοναχού στο τέλος του κειμένου («μοναχό που ιστορεί…») τεκμηριώνουν την άποψη ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο που δεν κατάφερε να αισθανθεί κοινωνικά αποδεκτός και να αποκτήσει μια αρεστή και στον ίδιο κοινωνική ταυτότητα στη χώρα που μετανάστευσε.
• Το παράπονό του που αποδίδεται σε ευθύ λόγο στην άβολη και ανεπιθύμητη θέση που βρίσκεται πάνω στη σκάλα («Κανείς δε μου κρατάει!...») συμβολίζει την απουσία στηριγμάτων που θα επιθυμούσε να έχει από το κοινωνικό περιβάλλον της χώρα στην οποία ζει ως μετανάστης, τη στέρηση των ευκαιριών που θα ήθελε να είχε και την αδρανοποίησή του.

• Το άπλωμα της μπογιάς πάνω στη σκάλα και η παρομοίωσή του με μοναχό που «ιστορεί ουρανό για να δραπετεύσει» φανερώνουν την επιθυμία διαφυγής του από τη δυσάρεστη, τελματώδη καθημερινότητα.
• Η περιληπτική σχηματοποίηση (θαμιστική αφήγηση) των επαναλαμβανόμενων πράξεών του στην Ελλάδα («κάπνιζε», «έβηχε», «χάριζε», «έτρωγε», «έπινε») αναδεικνύουν την παγίωση ενός προτύπου ζωής στην οποία ο (αντι)ήρωας δείχνει να αναλώνεται σε ανούσιες και μη δημιουργικές συνήθειες.

3^ο στάδιο: Διατύπωση του ερμηνευτικού σχολίου

Ενδεικτικό Θέμα: Από τα παραπάνω διαφαίνεται ότι θέμα του μικροδιηγήματος είναι η μοναχική ζωή ενός ταπεινού ανθρώπου που ζει μακριά από τη χώρα του, στην οποία ήταν δραστήριος, επικοινωνιακός, με ετερόκλιτα ταλέντα και προτιμήσεις, ενώ ξένος στην ξένη χώρα βιώνει μια μοναχική σχεδόν ασκητική ζωή μέσα στα εγκόσμια. Η απουσία επικοινωνίας με τους ανθρώπους, που αναδεικνύεται μέσα από την έλλειψη διαλόγου και με αποκλειστική χρήση τριτοπρόσωπης αφήγησης και περιγραφής, τον μετατρέπει σε ένα παθητικό θεατή της ζωής. Η προσφιλής συνήθεια της κατανάλωσης ποτού, που διδάχθηκε από τους οικείους του στη Βαρσοβία, στην Ελλάδα μετατρέπεται σε διέξοδο από τη μίζερη και αδιάφορη ζωή του, την οποία στωικά και παθητικά υπομένει. Η μονοτονία της καθημερινότητας του, αλλά και η ρουτίνα του, φαίνονται από τη χρήση του επιρρήματος «πάντα»,  της φράσης «κάθε πρωί» και των ρημάτων σε παρατατικό (ερχόταν, έτρεχε, έπαιρνε ταξί, βούλιαζε στις βραζιλιάνικες σειρές),  που χρησιμοποιούνται για να περιγραφούν οι νέες του συνήθειές του μακριά από την πόλη και τους ανθρώπους. Η περιγραφή του ήρωα θυμίζει μια ασκητική μορφή, όπως και οι διατροφικές του συνήθειες. Η εικόνα του ελαιοχρωματιστή να αναδύεται μέσα στο μπλε του «ουρανού» που ο ίδιος υπομονετικά ζωγραφίζει, αναδεικνύει την ενδόμυχη ανάγκη του -παρά την εν γένει παθητική του στάση- να βρει λύτρωση από τη μίζερη και μοναχική του ζωή. (210  λέξεις)

Ενδεικτικό κρίσιμο ερώτημα:

Το ερώτημα που τίθεται στο κείμενο είναι κατά πόσο ο κοινωνικός περίγυρος μπορεί να καθορίσει τον τρόπο ζωής ενός ανθρώπου και πώς μπορεί η κοινωνία, η σκληρότητα της πραγματικότητας και ο καθημερινός αγώνας για επιβίωση να επιδράσουν στη ψυχή ενός ανθρώπου και να καθορίσουν τις επιλογές του.

4^ο στάδιο: Τεκμηρίωση με κειμενικά στοιχεία

• Η απόδοση του λόγου-παραπόνου του σε ευθύ λόγο («Κανείς δε μου κρατάει!...»)
• Τα σχήματα λόγου που αποδίδουν συνήθειές του
• Το συμβολικό τέλος με την παρομοίωση αυτού καθώς αναζητά διέξοδο    εγκλωβισμένος σε μια δυσμενή κατάσταση
• Η θαμιστική αφήγηση

5^ο στάδιο: Προσωπική στάση

Δεδομένου του εγκλωβισμού του ήρωα σε μια ζωή την οποία είτε ο ίδιος επέλεξε είτε οι συνθήκες τη διαμόρφωσαν, η τοποθέτηση του μαθητή μπορεί να έχει δύο βασικές κατευθύνσεις απέναντι στις οποίες, καλό είναι να διατυπωθούν αντίστοιχα και επιφυλάξεις ώστε να είναι πιο συγκροτημένες:

Αποδοχή, κατανόηση και δικαιολόγηση της στάσης του ήρωα:

• Ο ήρωας πιθανόν να μην έχει την ευκαιρία να αναδείξει τις ικανότητές του σε μια ξένη χώρα (χορός, αθλητισμός)
• Δεν στηριζόταν από κανέναν ώστε να αλλάξει τη ζωή του, οπότε παρέμεινε στο επάγγελμα του ελαιοχρωματιστή
• Πρόκειται για έναν οικονομικό μετανάστη η «διαφορετικότητα» του οποίου ίσως επηρέαζε τους ντόπιους που τον κρατούσαν σε απόσταση ή γελούσαν μαζί του.
• Ωστόσο, η μοιρολατρική αντιμετώπιση, η αποδοχή της αποτυχίας και η μετάθεση των ευθυνών για την κατάληξή του (“Δε με κρατάει κανείς!...”) δεν είναι η λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ήρωας.

Απόρριψη της στάσης του ήρωα και της στάσης ζωής που εκπροσωπεί:

• Ο ίδιος δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει δραστικά την καθημερινότητά του, αν και ονειρεύεται μιαν άλλη ζωή.
• Αντιδρά πολύ «αναιμικά» στον τρόπο που τον μεταχειρίζονται οι άλλοι.
• Ωστόσο, μια μεταστροφή τρόπου ζωής δεν είναι πάντα εύκολο να συμβεί, καθώς η δύναμη της συνήθειας και το κοινωνικό πλαίσιο ασκούν τεράστιες πιέσεις στον άνθρωπο.

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.