ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ
ΑΝΩ ΤΕΛΕΙΑ(•)
Η άνω τελεία δηλώνει αρκετά στενό νοηματικό σύνδεσμο με τα προηγούμενα και χρησιμεύει για να σημειώνουμε μικρότερη διακοπή παρά με την τελεία και μεγαλύτερη παρά με το κόμμα. Ειδικότερα η άνω τελεία:
Μέσα στην περίοδο χωρίζει ομάδες από προτάσεις. Οι προτάσεις αυτές χωρίζονται μεταξύ τους με κόμματα, π.χ.: Του Αισχύλου σώζονται τρεις τραγωδίες από τον τρωικό κύκλο, ο Αγαμέμνονας, οι Χοηφόρες, οι Ευμενίδες• του Σοφοκλή, ο Αίας, η Ηλέκτρα και ο Φιλοκτήτης.
Συμπλήρωση, διευκρίνιση
Απαρίθμηση
Αντίθεση. Στο εσωτερικό μιας φράσης χωρίζει δυο μέρη της που σχετίζονται μεταξύ τους, αλλά και που έχουν διαφορές, ιδίως όταν το δεύτερο επεξηγεί ή έρχεται σε αντίθεση με το πρώτο, π.χ.: Αυτός δεν ήταν άνθρωπος• ήτανε θεριό, δράκος, του βουνού στοιχειό. Του πατέρα σου, όταν έλθης,/ δε θα βρης παρά τον τάφο•/ είμαι ομπρός του και σου γράφω/ μέρα πρώτη του Μαγιού. (Σολωμός).
Σχέση αιτίου-αποτελέσματος
ΔΥΟ ΤΕΛΕΙΕΣ ( : ) ή ΔΙΠΛΗ ΤΕΛΕΙΑ ή ΑΝΩ ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΤΕΛΕΙΑ
Οι δύο τελείες δηλώνουν ότι θ' ακολουθήσει παράθεμα από ξένο κείμενο.
Πριν από απόφθεγμα, παροιμία ή ευθύ λόγο, δηλ. πριν από αυτούσια λόγια.
Πριν από απαρίθμηση.
Πριν από επεξήγηση ή παραδείγματα όταν αναλύομε ή ερμηνεύομε κάτι που έχομε καταγράψει, π.χ.: Σκεπτόμουν καθαρά τούτο: θα εκτελέσω όσο μπορώ καλύτερα το χρέος μου.
Όταν παρουσιάζονται τα αποτελέσματα μιας πράξης, ενός φαινομένου, ενός προβλήματος.
Η λέξη ύστερα από τις δύο τελείες γράφεται με αρχικό γράμμα κεφαλαίο όταν οι δύο τελείες έχουν τη θέση τελείας.
ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ [ ( ) ]
Η παρένθεση χρησιμεύει για να περικλείσει και ν' απομονώσει λέξη ή φράση ολόκληρη που διασαφηνίζει, επεξηγεί ή συμπληρώνει τα λεγόμενα, π.χ.: «Ο Όμηρος (Οδύσσεια 490) εξυμνεί τη ζωή.» «Το αυτοκίνητο (σαράβαλο) αγκομαχούσε στον ανήφορο...»
Εμβόλιμα σχόλια
Προσθήκη όρου σε ξένη γλώσσα
Παρένθεση χρησιμοποιούμε και μετά από μια περίοδο. Στις περιπτώσεις αυτές προηγείται άνω τελεία ή άλλο σημείο στίξης, π.χ.: «Θέλουν, μα δε βολεί να λησμονήσουν• (Μαβίλης).» «–Φοβάμαι κάτι χειρότερο! (φεύγουν από τη σκηνή).»
Η παρένθεση επίσης χρησιμεύει για να περικλείσει λέξεις ή φράσεις που μπορούν να παραλειφθούν. Αυτό συχνά το πετυχαίνομε και με τα κόμματα. Η παρένθεση πρέπει να χρησιμοποιείται στην περίπτωση αυτή, όταν τα παρένθετα λόγια αποχωρίζονται καθαρά στο νόημα και στη διατύπωση από το υπόλοιπο κείμενο και δεν υπάρχει σ' αυτό λέξη που αναφέρεται στα λόγια μέσα στην παρένθεση.
Μέσα σε παρένθεση αναγράφονται οι παραπομπές, πηγές: «Το γράμμα αποκτείνει, το δε πνεύμα ζωοποιεί», είπε ο Παύλος• (Προς Κορινθίους Β' 3.6).
ΔΙΠΛΗ ΠΑΥΛΑ ( – – )
Η διπλή παύλα χρησιμοποιείται για να απομονωθεί μέρος της φράσης, όπως γίνεται και στην παρένθεση. Με διπλή παύλα απομονώνεται μια λέξη ή φράση που διασαφηνίζει, επεξηγεί ή συμπληρώνει τα λεγόμενα, στοιχεία που δεν μπορούν να παραλειφθούν. Μετά την παύλα το νόημα και η σύνταξη συνεχίζονται σαν να μην είχε υπάρξει η παρεμβολή.
π.χ.: «Ο πατέρας μου –ελαφρύ το χώμα που τον σκέπασε– δεν ήθελε να με κάνει βοσκό.»
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ( « » )
Τα εισαγωγικά σημειώνονται στην αρχή και στο τέλος παραθεμάτων:
Μου είπε: «Δε σε ξέρω καθόλου».
Εισαγωγικά επίσης χρησιμοποιούμε όταν μεταφέρονται αυτούσια τα λόγια κάποιου ή στους διαλόγους, όταν δεν γίνεται χρήση της παύλας (για να διακρίνονται τα πρόσωπα):
«Τι είναι η ζωή;» μονολόγησε ο γερο-Θόδωρος.
«Ένα ποτήρι νερό» συμπλήρωσε ο Γιάννης.
Επίσης όταν αναφέρουμε λέξεις ή φράσεις που δεν ανήκουν στην κοινή γλώσσα (ξενικοί όροι) ή που παίρνουν ένα ιδιαίτερο νόημα ή απόχρωση νοήματος στο λόγο μας (νεολογισμοί): οι παλαιότεροι χρησιμοποιούσαν τη λέξη «σπουδαίος» με διαφορετικό νόημα• σήμαινε το μορφωμένο, το λόγιο.
Τίτλοι βιβλίων, θεατρικών έργων, ονόματα πλοίων, εφημερίδων, επιγραφές κτλ., τοποθετούνται μέσα σε εισαγωγικά.
Μεταφορική διατύπωση
Έμφαση
Ρητά, γνωμικά, αρχαίες ή λόγιες φράσεις
Ειδικοί όροι
Ειρωνεία
ΘΑΥΜΑΣΤΙΚΟ ( ! )
Χρησιμοποιείται ύστερα από ένα επιφώνημα ή μια έκφραση που δηλώνει θαυμασμό, προσταγή, χαρά, ελπίδα, φόβο, επιδοκιμασία, έκπληξη, λύπη, ένα ξαφνικό αίσθημα, πάθος ή άλλο συναίσθημα,
π.χ.: Ζήτω! Μακάρι! Πήγαινε! Ντροπή! Ίσια το τιμόνι! πρόσταξε ο πατέρας.
Το θαυμαστικό που δηλώνει ειρωνεία ή που σημειώνεται για να υπογραμμιστεί κάτι απίστευτο ή ανόητο, και που αναφέρεται σε λέξη μόνο της πρότασης, το βάζομε σε παρένθεση,
π.χ.: Λέει πως ανέβηκε σε μια ώρα(!) στον Όλυμπο.– Η Σούλα είναι σπουδαία(!) νοικοκυρά.
Προσφώνηση
Απορία, δυσπιστία
Σημειώνουμε θαυμαστικό και σε προτάσεις ερωτηματικού τύπου αλλά πραγματικά επιφωνηματικές, π.χ.: Πού καταντήσαμε! Και πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράματα!
ΚΑΘΕΤΟΣ ΓΡΑΜΜΗ ( / )
Σημειώνεται ανάμεσα σε συνώνυμες λέξεις ή λέξεις με παραπλήσια σημασία για έμφαση.
ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΟ ( ; )
Σχέδιο απάντησης:
1. Αναφέρουμε συνοπτικά το περιεχόμενο των ερωτήσεων.
2. Σημειώνουμε την επίδραση των ερωτήσεων ως προς το περιεχόμενο (προβληματισμός, απορία, έμφαση, διέγερση συναισθημάτων, αφύπνιση).
3. Αναφέρουμε την επίδραση των ερωτήσεων ως προς τη μορφή (ζωντάνια, παραστατικότητα, ποικιλία στην έκφραση)
Δηλώνει προβληματισμό
Προτροπή, παράκληση
Έμφαση
Πρόκληση συναισθημάτων
Προκαλεί το ενδιαφέρον
Παραστατικότητα
Το ερωτηματικό εντός παρενθέσεως δηλώνει έντονη ειρωνεία ή αμφιβολία.
ΑΠΟΣΙΩΠΗΤΙΚΑ ( ... )
Τα αποσιωπητικά σημειώνονται όταν δεν τελειώνουμε τη φράση.
Δηλώνουν προβληματισμό
Ειρωνεία, αμφισβήτηση
Συγκίνηση
Υπαινιγμό
Απρόσμενη μεταβολή
Υπερβολή
Κωμικό αποτέλεσμα
Απειλή
π.χ.: «Μην ξανάρθεις αδιάβαστος, γιατί...»
Δισταγμό
«Κι έπειτα... έπειτα όλα τέλειωσαν.»
Επίσης όταν σε παράθεμα από συγγραφέα παραλείπουμε ένα τμήμα φράσης ή και φράσεις ολόκληρες• στις περιπτώσεις αυτές τα αποσιωπητικά τοποθετούνται μέσα σε αγκύλες: π.χ. «Από τη σοβαρότητα [...] είναι επανάσταση των ιδεών.».
ΚΟΜΜΑ ( , )
Το κόμμα είναι το πιο συχνό και το πιο δύσκολο στη χρήση του σημείο στίξης. Βοηθά όμως σημαντικά στην κατανόηση ενός κειμένου. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να ξέρουμε πότε και γιατί το χρησιμοποιούμε.
Χωρίζουμε με κόμμα:
1. Όμοιους μεταξύ τους όρους, όταν τους παραθέτουμε ασύνδετους. Οι όροι αυτοί μπορεί να είναι υποκείμενα, κατηγορούμενα, επιθετικοί προσδιορισμοί κτλ.
π.χ. Φίλοι, συγγενείς, γείτονες, γνωστοί και άγνωστοι του συμπαραστάθηκαν.
2. Την παράθεση και την επεξήγηση.
π.χ. Ο Όλυμπος, το ψηλότερο βουνό της Ελλάδας, ήταν κατοικία των θεών.
3. Τη μετοχική πρόταση, όταν μπαίνει ως επεξήγηση ή όταν είναι μεγάλη.
π.χ. Έτσι, δουλεύοντας ακούραστα, πέτυχε το σκοπό του.
4. Τις επιρρηματικές φράσεις, όταν είναι μεγάλες ή όταν θέλουμε να τις απομονώσουμε, για να τονίσουμε την ιδιαίτερη σημασία τους.
π.χ. Μετά το τέλος και αυτής της δουλειάς, θα φύγω λίγες μέρες για διακοπές.
5. Την κλητική προσφώνηση.
π.χ. Άκου, φίλε μου, πράματα!
6. Ένα μόριο ή ένα βεβαιωτικό (ή αρνητικό) επίρρημα στην αρχή της περιόδου, που χρησιμεύει για να τη συνδέσει με τα προηγούμενα.
π.χ. Καλά, κάνε ό,τι θέλεις.
Μέσα στην περίοδο χωρίζουμε με κόμμα:
1. Τις ισοδύναμες προτάσεις, κύριες ή δευτερεύουσες, όταν είναι ασύνδετες.
π.χ. Έφαγαν, ήπιαν, χόρεψαν, διασκέδασαν με την ψυχή τους!
2. Τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις: αιτιολογικές, τελικές (αν δεν εισάγονται με το να), υποθετικές, χρονικές, εναντιωματικές και όσες εισάγονται με το χωρίς να.
π.χ. Θα συμφωνήσω, αν με πείσεις.
3. Τις προσθετικές (ή παραθετικές) αναφορικές προτάσεις. Οι προτάσεις αυτές στον προφορικό λόγο διακρίνονται από το χαμήλωμα του τόνου της φωνής, τον επιτονισμό.
π.χ. Ο Πλάτωv, που ήταν φιλόσοφος, έγραψε και ποιήματα.
4. Τις δευτερεύουσες ονοματικές (ειδικές, βουλητικές, ενδοιαστικές, πλάγιες ερωτηματικές), όταν είναι επεξήγηση.
π.χ. Οι λαοί αυτό θέλουν, να ζουν ειρηνικά.
5. Τις παρένθετες προτάσεις.
π.χ. Εκλογές θα έχουμε, όπως φαίνεται, τον επόμενο χρόνο.
6. Τις προτάσεις που συνδέονται αντιθετικά.
π.χ. Ήθελε πολύ να γίνει γιατρός, αλλά δεν τα κατάφερε.
7. Κόμμα πριν από το σύνδεσμο και (καθώς και πριν από τους άλλους συμπλεκτικούς και διαχωριστικούς συνδέσμους ούτε, μήτε, ή, είτε) σημειώνουμε, όταν αυτός δε συνδέει όμοιους συντακτικά όρους και προτάσεις.
π.χ. Το έμαθα, όταν άκουσα τις ειδήσεις, και δεν το πίστευα. (Η πρόταση δεν είναι χρονική, αλλά κύρια.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
ΑΝΩ ΤΕΛΕΙΑ(•)
Η άνω τελεία δηλώνει αρκετά στενό νοηματικό σύνδεσμο με τα προηγούμενα και χρησιμεύει για να σημειώνουμε μικρότερη διακοπή παρά με την τελεία και μεγαλύτερη παρά με το κόμμα. Ειδικότερα η άνω τελεία:
Μέσα στην περίοδο χωρίζει ομάδες από προτάσεις. Οι προτάσεις αυτές χωρίζονται μεταξύ τους με κόμματα, π.χ.: Του Αισχύλου σώζονται τρεις τραγωδίες από τον τρωικό κύκλο, ο Αγαμέμνονας, οι Χοηφόρες, οι Ευμενίδες• του Σοφοκλή, ο Αίας, η Ηλέκτρα και ο Φιλοκτήτης.
Συμπλήρωση, διευκρίνιση
Απαρίθμηση
Αντίθεση. Στο εσωτερικό μιας φράσης χωρίζει δυο μέρη της που σχετίζονται μεταξύ τους, αλλά και που έχουν διαφορές, ιδίως όταν το δεύτερο επεξηγεί ή έρχεται σε αντίθεση με το πρώτο, π.χ.: Αυτός δεν ήταν άνθρωπος• ήτανε θεριό, δράκος, του βουνού στοιχειό. Του πατέρα σου, όταν έλθης,/ δε θα βρης παρά τον τάφο•/ είμαι ομπρός του και σου γράφω/ μέρα πρώτη του Μαγιού. (Σολωμός).
Σχέση αιτίου-αποτελέσματος
ΔΥΟ ΤΕΛΕΙΕΣ ( : ) ή ΔΙΠΛΗ ΤΕΛΕΙΑ ή ΑΝΩ ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΤΕΛΕΙΑ
Οι δύο τελείες δηλώνουν ότι θ' ακολουθήσει παράθεμα από ξένο κείμενο.
Πριν από απόφθεγμα, παροιμία ή ευθύ λόγο, δηλ. πριν από αυτούσια λόγια.
Πριν από απαρίθμηση.
Πριν από επεξήγηση ή παραδείγματα όταν αναλύομε ή ερμηνεύομε κάτι που έχομε καταγράψει, π.χ.: Σκεπτόμουν καθαρά τούτο: θα εκτελέσω όσο μπορώ καλύτερα το χρέος μου.
Όταν παρουσιάζονται τα αποτελέσματα μιας πράξης, ενός φαινομένου, ενός προβλήματος.
Η λέξη ύστερα από τις δύο τελείες γράφεται με αρχικό γράμμα κεφαλαίο όταν οι δύο τελείες έχουν τη θέση τελείας.
ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ [ ( ) ]
Η παρένθεση χρησιμεύει για να περικλείσει και ν' απομονώσει λέξη ή φράση ολόκληρη που διασαφηνίζει, επεξηγεί ή συμπληρώνει τα λεγόμενα, π.χ.: «Ο Όμηρος (Οδύσσεια 490) εξυμνεί τη ζωή.» «Το αυτοκίνητο (σαράβαλο) αγκομαχούσε στον ανήφορο...»
Εμβόλιμα σχόλια
Προσθήκη όρου σε ξένη γλώσσα
Παρένθεση χρησιμοποιούμε και μετά από μια περίοδο. Στις περιπτώσεις αυτές προηγείται άνω τελεία ή άλλο σημείο στίξης, π.χ.: «Θέλουν, μα δε βολεί να λησμονήσουν• (Μαβίλης).» «–Φοβάμαι κάτι χειρότερο! (φεύγουν από τη σκηνή).»
Η παρένθεση επίσης χρησιμεύει για να περικλείσει λέξεις ή φράσεις που μπορούν να παραλειφθούν. Αυτό συχνά το πετυχαίνομε και με τα κόμματα. Η παρένθεση πρέπει να χρησιμοποιείται στην περίπτωση αυτή, όταν τα παρένθετα λόγια αποχωρίζονται καθαρά στο νόημα και στη διατύπωση από το υπόλοιπο κείμενο και δεν υπάρχει σ' αυτό λέξη που αναφέρεται στα λόγια μέσα στην παρένθεση.
Μέσα σε παρένθεση αναγράφονται οι παραπομπές, πηγές: «Το γράμμα αποκτείνει, το δε πνεύμα ζωοποιεί», είπε ο Παύλος• (Προς Κορινθίους Β' 3.6).
ΔΙΠΛΗ ΠΑΥΛΑ ( – – )
Η διπλή παύλα χρησιμοποιείται για να απομονωθεί μέρος της φράσης, όπως γίνεται και στην παρένθεση. Με διπλή παύλα απομονώνεται μια λέξη ή φράση που διασαφηνίζει, επεξηγεί ή συμπληρώνει τα λεγόμενα, στοιχεία που δεν μπορούν να παραλειφθούν. Μετά την παύλα το νόημα και η σύνταξη συνεχίζονται σαν να μην είχε υπάρξει η παρεμβολή.
π.χ.: «Ο πατέρας μου –ελαφρύ το χώμα που τον σκέπασε– δεν ήθελε να με κάνει βοσκό.»
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ( « » )
Τα εισαγωγικά σημειώνονται στην αρχή και στο τέλος παραθεμάτων:
Μου είπε: «Δε σε ξέρω καθόλου».
Εισαγωγικά επίσης χρησιμοποιούμε όταν μεταφέρονται αυτούσια τα λόγια κάποιου ή στους διαλόγους, όταν δεν γίνεται χρήση της παύλας (για να διακρίνονται τα πρόσωπα):
«Τι είναι η ζωή;» μονολόγησε ο γερο-Θόδωρος.
«Ένα ποτήρι νερό» συμπλήρωσε ο Γιάννης.
Επίσης όταν αναφέρουμε λέξεις ή φράσεις που δεν ανήκουν στην κοινή γλώσσα (ξενικοί όροι) ή που παίρνουν ένα ιδιαίτερο νόημα ή απόχρωση νοήματος στο λόγο μας (νεολογισμοί): οι παλαιότεροι χρησιμοποιούσαν τη λέξη «σπουδαίος» με διαφορετικό νόημα• σήμαινε το μορφωμένο, το λόγιο.
Τίτλοι βιβλίων, θεατρικών έργων, ονόματα πλοίων, εφημερίδων, επιγραφές κτλ., τοποθετούνται μέσα σε εισαγωγικά.
Μεταφορική διατύπωση
Έμφαση
Ρητά, γνωμικά, αρχαίες ή λόγιες φράσεις
Ειδικοί όροι
Ειρωνεία
ΘΑΥΜΑΣΤΙΚΟ ( ! )
Χρησιμοποιείται ύστερα από ένα επιφώνημα ή μια έκφραση που δηλώνει θαυμασμό, προσταγή, χαρά, ελπίδα, φόβο, επιδοκιμασία, έκπληξη, λύπη, ένα ξαφνικό αίσθημα, πάθος ή άλλο συναίσθημα,
π.χ.: Ζήτω! Μακάρι! Πήγαινε! Ντροπή! Ίσια το τιμόνι! πρόσταξε ο πατέρας.
Το θαυμαστικό που δηλώνει ειρωνεία ή που σημειώνεται για να υπογραμμιστεί κάτι απίστευτο ή ανόητο, και που αναφέρεται σε λέξη μόνο της πρότασης, το βάζομε σε παρένθεση,
π.χ.: Λέει πως ανέβηκε σε μια ώρα(!) στον Όλυμπο.– Η Σούλα είναι σπουδαία(!) νοικοκυρά.
Προσφώνηση
Απορία, δυσπιστία
Σημειώνουμε θαυμαστικό και σε προτάσεις ερωτηματικού τύπου αλλά πραγματικά επιφωνηματικές, π.χ.: Πού καταντήσαμε! Και πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράματα!
ΚΑΘΕΤΟΣ ΓΡΑΜΜΗ ( / )
Σημειώνεται ανάμεσα σε συνώνυμες λέξεις ή λέξεις με παραπλήσια σημασία για έμφαση.
ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΟ ( ; )
Σχέδιο απάντησης:
1. Αναφέρουμε συνοπτικά το περιεχόμενο των ερωτήσεων.
2. Σημειώνουμε την επίδραση των ερωτήσεων ως προς το περιεχόμενο (προβληματισμός, απορία, έμφαση, διέγερση συναισθημάτων, αφύπνιση).
3. Αναφέρουμε την επίδραση των ερωτήσεων ως προς τη μορφή (ζωντάνια, παραστατικότητα, ποικιλία στην έκφραση)
Δηλώνει προβληματισμό
Προτροπή, παράκληση
Έμφαση
Πρόκληση συναισθημάτων
Προκαλεί το ενδιαφέρον
Παραστατικότητα
Το ερωτηματικό εντός παρενθέσεως δηλώνει έντονη ειρωνεία ή αμφιβολία.
ΑΠΟΣΙΩΠΗΤΙΚΑ ( ... )
Τα αποσιωπητικά σημειώνονται όταν δεν τελειώνουμε τη φράση.
Δηλώνουν προβληματισμό
Ειρωνεία, αμφισβήτηση
Συγκίνηση
Υπαινιγμό
Απρόσμενη μεταβολή
Υπερβολή
Κωμικό αποτέλεσμα
Απειλή
π.χ.: «Μην ξανάρθεις αδιάβαστος, γιατί...»
Δισταγμό
«Κι έπειτα... έπειτα όλα τέλειωσαν.»
Επίσης όταν σε παράθεμα από συγγραφέα παραλείπουμε ένα τμήμα φράσης ή και φράσεις ολόκληρες• στις περιπτώσεις αυτές τα αποσιωπητικά τοποθετούνται μέσα σε αγκύλες: π.χ. «Από τη σοβαρότητα [...] είναι επανάσταση των ιδεών.».
ΚΟΜΜΑ ( , )
Το κόμμα είναι το πιο συχνό και το πιο δύσκολο στη χρήση του σημείο στίξης. Βοηθά όμως σημαντικά στην κατανόηση ενός κειμένου. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να ξέρουμε πότε και γιατί το χρησιμοποιούμε.
Χωρίζουμε με κόμμα:
1. Όμοιους μεταξύ τους όρους, όταν τους παραθέτουμε ασύνδετους. Οι όροι αυτοί μπορεί να είναι υποκείμενα, κατηγορούμενα, επιθετικοί προσδιορισμοί κτλ.
π.χ. Φίλοι, συγγενείς, γείτονες, γνωστοί και άγνωστοι του συμπαραστάθηκαν.
2. Την παράθεση και την επεξήγηση.
π.χ. Ο Όλυμπος, το ψηλότερο βουνό της Ελλάδας, ήταν κατοικία των θεών.
3. Τη μετοχική πρόταση, όταν μπαίνει ως επεξήγηση ή όταν είναι μεγάλη.
π.χ. Έτσι, δουλεύοντας ακούραστα, πέτυχε το σκοπό του.
4. Τις επιρρηματικές φράσεις, όταν είναι μεγάλες ή όταν θέλουμε να τις απομονώσουμε, για να τονίσουμε την ιδιαίτερη σημασία τους.
π.χ. Μετά το τέλος και αυτής της δουλειάς, θα φύγω λίγες μέρες για διακοπές.
5. Την κλητική προσφώνηση.
π.χ. Άκου, φίλε μου, πράματα!
6. Ένα μόριο ή ένα βεβαιωτικό (ή αρνητικό) επίρρημα στην αρχή της περιόδου, που χρησιμεύει για να τη συνδέσει με τα προηγούμενα.
π.χ. Καλά, κάνε ό,τι θέλεις.
Μέσα στην περίοδο χωρίζουμε με κόμμα:
1. Τις ισοδύναμες προτάσεις, κύριες ή δευτερεύουσες, όταν είναι ασύνδετες.
π.χ. Έφαγαν, ήπιαν, χόρεψαν, διασκέδασαν με την ψυχή τους!
2. Τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις: αιτιολογικές, τελικές (αν δεν εισάγονται με το να), υποθετικές, χρονικές, εναντιωματικές και όσες εισάγονται με το χωρίς να.
π.χ. Θα συμφωνήσω, αν με πείσεις.
3. Τις προσθετικές (ή παραθετικές) αναφορικές προτάσεις. Οι προτάσεις αυτές στον προφορικό λόγο διακρίνονται από το χαμήλωμα του τόνου της φωνής, τον επιτονισμό.
π.χ. Ο Πλάτωv, που ήταν φιλόσοφος, έγραψε και ποιήματα.
4. Τις δευτερεύουσες ονοματικές (ειδικές, βουλητικές, ενδοιαστικές, πλάγιες ερωτηματικές), όταν είναι επεξήγηση.
π.χ. Οι λαοί αυτό θέλουν, να ζουν ειρηνικά.
5. Τις παρένθετες προτάσεις.
π.χ. Εκλογές θα έχουμε, όπως φαίνεται, τον επόμενο χρόνο.
6. Τις προτάσεις που συνδέονται αντιθετικά.
π.χ. Ήθελε πολύ να γίνει γιατρός, αλλά δεν τα κατάφερε.
7. Κόμμα πριν από το σύνδεσμο και (καθώς και πριν από τους άλλους συμπλεκτικούς και διαχωριστικούς συνδέσμους ούτε, μήτε, ή, είτε) σημειώνουμε, όταν αυτός δε συνδέει όμοιους συντακτικά όρους και προτάσεις.
π.χ. Το έμαθα, όταν άκουσα τις ειδήσεις, και δεν το πίστευα. (Η πρόταση δεν είναι χρονική, αλλά κύρια.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2010:
Οι εκπομπές
άνθρακα έχουν ανθρώπινες και περιβαλλοντικές συνέπειες. Στο βαθμό που οι
μεγάλες βιομηχανικές χώρες συνεχίζουν να
εκπέμπουν ρυπογόνα αέρια που συντελούν στο «φαινόμενο του
θερμοκηπίου», τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα της ζωής, της ασφάλειας, του
φαγητού, της Υγείας εκατομμυρίων φτωχών ανθρώπων του κόσμου θα συνεχίζουν να
παραβιάζονται.
Τα θεσμοθετημένα
ανθρώπινα δικαιώματα παρέχουν μια ισχυρή βάση, επάνω στην οποία μπορούν να
«οικοδομηθούν» αρχές, με στόχο να
ανακοπεί η παγκόσμια κλιματική αλλαγή.
Ø «φαινόμενο του θερμοκηπίου», «οικοδομηθούν»:
Να δικαιολογηθεί η χρήση των εισαγωγικών
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ
2011:
Σ’ αυτόν τον υπαρκτό εκδημοκρατισμό της γνώσης ορθώνονται τρεις
γκρίνιες. Η μία είναι η άρνηση της τεχνολογίας, εξαιτίας των πιθανών κινδύνων
που έχει η ανάπτυξή της. Ο Πολ Βιρίλιο, για παράδειγμα, έγραψε την «Πληροφοριακή
Βόμβα». Είναι σίγουρος ότι η κοινωνία της γνώσης ενέχει κινδύνους, αλλά
άγνωστους. ∆εν τους ξέρει, αλλά...υπάρχουν. Η δεύτερη γκρίνια έχει να κάνει με
τα «παιδάκια της Αφρικής». Το ακούμε για κάθε νέα τεχνολογία: «Τι να το κάνω
εγώ το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ*, όταν τα παιδιά της Αφρικής δεν έχουν ούτε
ασπιρίνη για τον πυρετό;». Το επιχείρημα έχει εν μέρει λογική.
… Από την άλλη, όλη αυτή η πληθώρα διαθέσιμων
πληροφοριών μετατρέπεται σε άγχος. «Πληροφοριακό άγχος» το ονομάζουν
κάποιοι ψυχολόγοι.
Ø Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις
παρακάτω περιπτώσεις: «Πληροφοριακή
Βόμβα» , «Τι να το κάνω εγώ το εμβόλιο
για το Αλτσχάιμερ, όταν τα παιδιά της Αφρικής δεν έχουν ούτε ασπιρίνη για τον
πυρετό;» , «Πληροφοριακό άγχος»
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ
2012:
Αυτήν την αξιοπρέπεια πρόβαλαν ιδιαίτερα οι
τραγικοί ποιητές, και μάλιστα σε όλες τις εκφράσεις της, γιατί είχαν συλλάβει
ότι το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν κινείται στο μέτρο, αποφέρει θετικά
αποτελέσματα· αντίθετα, όταν παρουσιάζεται ως παρέκκλιση ―και παρέκκλιση είναι
ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση―
οδηγεί κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με όλες τις αναπόφευκτες συνέπειες. (1η)
Ο πρωταγωνιστής στην τραγωδία, με τον
αγώνα, που του υποβάλλει η αξιοπρέπεια, δείχνει το βαθμό της ελευθερίας του και
ταυτόχρονα στέλνει το μήνυμα
στον άνθρωπο, έξω από χρόνο και τόπο, ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο
δυνατότητα έχει ο ήρωας... Να γίνει παρανάλωμα της φλόγας του. Τι δικαίωση
μπορεί να υπάρχει σε αυτό; H αξιοπρέπεια.
(3η)
Ø Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στις
φράσεις που ακολουθούν:
την άνω τελεία στη φράση «αποφέρει θετικά
αποτελέσματα·» (1η παρ.), τις δύο παύλες «―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η
οίηση―» (1η παρ.), τα αποσιωπητικά «ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο
δυνατότητα έχει ο ήρωας...» (3η
παρ.), το ερωτηματικό «Τι δικαίωση μπορεί να υπάρχει σε αυτό;» (3η παρ.)
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ
2013:
Τη ζωή στη Γη ο άνθρωπος ελάχιστα την
σέβεται, η ζωή όμως σε άλλους κόσμους διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία
του. Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό
παιχνίδι; Ίσως όλα μαζί, ταυτόχρονα όμως κι ένα βαθύ αίσθημα μοναξιάς. Άλλωστε
τη ζωή του εδώ ο άνθρωπος την έχει καταστήσει πιεστική και ανούσια. Περιμένει
λοιπόν ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς από τους πλανήτες και τα μακρινά άστρα.
Ακόμη όμως και αν δεχθούμε με αισιοδοξία ότι η ζωή δεν ανθίζει μόνον στη Γη,
αλλά ότι αφθονεί στο Σύμπαν, ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας ορθώνεται.
Είναι ανάγκη να συνειδητοποιηθεί –όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες
επιθυμίες μας– ότι με τη ζωή αυτή η επικοινωνία εμφανίζεται, για το ορατό
τουλάχιστον μέλλον, ανέφικτη.
Ø Να αιτιολογήσετε τη χρήση του ερωτηματικού («Είναι
άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι;»)
(μονάδες 3), καθώς και της διπλής παύλας («−όσο και αν αντιτίθεται στις
ενδόμυχες επιθυμίες μας−») που υπάρχουν στην πρώτη παράγραφο του κειμένου
(μονάδες 2).
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2014:
Η
«ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που κυκλοφορεί σ’ όλα τα
χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι πολύ μεγάλη. Και με την
«ανθρωπιά» εννοούμε, φυσικά, τη συμπόνια, τη συμμετοχή, με τον
ένα ή τον άλλο τρόπο, στο πάθος του γείτονα. Και όχι μόνο του γείτονα. Του κάθε
ανθρώπου. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον όρο «ανθρωπισμός». Έλεγαν: «αυτός είναι
μεγάλος ανθρωπιστής» και με τούτο εσήμαιναν μια προσωπικότητα που ξοδευόταν
ολόκληρη για να κάμει το καλό. Ο Ντυνάν, για παράδειγμα, ο ιδρυτής του «Ερυθρού
Σταυρού», υπήρξε ένας τέτοιος ανθρωπιστής. Πέρα απ’ ό,τι θα μπορούσε να
ενδιαφέρει αποκλειστικά το άτομό του, εσυλλογίσθηκε τους ανθρώπους που έπασχαν,
έξω από διάκριση φυλής και θρησκείας, «εν πολέμω και εν ειρήνη».
Ø
Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:
«αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» (στην πρώτη παράγραφο)
«Ερυθρού Σταυρού» (στην πρώτη παράγραφο).
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ
2015:
Η καταγραφή όλων των μνημείων αυτών –των
πολύ ή λιγότερο γνωστών, των εντοπισμένων αλλά μη ερευνημένων, αλλά και εκείνων
των οποίων γνωρίζουμε ακόμη την ύπαρξη μόνο από αρχαίες μαρτυρίες– με όλα τα
δεδομένα τους, δηλαδή την ιστορία τους, τα χαρακτηριστικά τους, την κατάστασή
τους και τις δυνατότητες χρήσης ή απλής ανάδειξής τους, θα προσφέρει ένα πολύ
σημαντικό εργαλείο στη συστηματικότερη διαχείριση αυτού του πλούτου.
Ø
Να αιτιολογήσετε
τη χρήση της διπλής παύλας στην παρακάτω περίπτωση:
–των πολύ … αρχαίες μαρτυρίες– (στην έβδομη παράγραφο).
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2016:
Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη:
«διά το χρήσιμον», «δι’ ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση,
συνδεόμαστε μ’ έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για
τις υποθέσεις, τις ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας
κ.τ.λ.). Στη δεύτερη, διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί
ευχαρίστηση (είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο περιπτώσεις, «αγαπούμε»
τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την ανθρώπινη ποιότητά μας, επειδή,
δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι εκείνος αυτός που είναι (κατά το
σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή κάτι άλλο περιμένουμε απ’
αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν απόλαυση (την τέρψη
της ευχάριστης συναναστροφής).
Ø Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της
παρένθεσης στις παρακάτω περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου: «διά το χρήσιμον» «αγαπά»
(υλικό ή ηθικό).
ΛΥΣΕΙΣ:
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2010: Ta eisagwgikά στη φράση: «φαινόμενο του θερμοκηπίου» crhsimopoioύntai,
gia na parousiasteί h
metaforikή crήsh twn lέxewn. Στο «οικοδομηθούν» τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται
λόγω μεταφορικής-ποιητικής χρήσης της γλώσσας.
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ
2011: «Πληροφοριακή
βόμβα» : περιλαμβάνει τον τίτλο διαδικτυακού βιβλίου
«Τι να το
κάνω…πυρετό;» : παρατίθενται επακριβώς τα λόγια όσων αντιδρούν στην τεχνολογία.
«Πληροφοριακό
άγχος» : παρουσιάζεται ο επιστημονικός ορισμός για το συγκεκριμένο είδος άγχους
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2012:
·
Έμφαση
στην αντίθεση θετικών-αρνητικών αποτελεσμάτων συναισθήματος τιμής
·
Επεξήγηση
στην έννοια «παρέκκλιση»
·
Επεξήγηση,
έμφαση
·
Διαλογικός-επικοινωνιακός
τόνος-παραστατικότητα
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ
2013:
Η χρήση του ερωτηματικού αποδίδει τη διάθεση προβληματισμού του συγγραφέα ενώ
ταυτόχρονα προκαλεί την αίσθηση της δημιουργίας ενός άτυπου διαλόγου συγγραφέα
– αναγνώστη με κλίμα αμεσότητας, οικειότητας και ζωντάνιας.
Η
διπλή παύλα λειτουργεί συμπληρωματικά. Λειτουργεί και ως διευκρίνιση στην οποία
ο συγγραφέας δίνει έμφαση στο περιεχόμενο της φράσης.
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2014: Στην πρώτη παράγραφο με τη φράση «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής»
μεταφέρεται αυτούσια-αυτολεξεί η κοινή γνώμη της εποχής. Με τη φράση «Ερυθρού
Σταυρού» δηλώνεται το όνομα ενός συγκεκριμένου φορέα, μίας οργάνωσης.
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2015: - Των πολύ … αρχαίες μαρτυρίες – (έβδομη παράγραφος)
Η χρήση της διπλής παύλας επεξηγεί,
διευκρινίζει τα μνημεία στα οποία αναφέρεται συμπεριλαμβανομένων των πολύ και
λιγότερο γνωστών αλλά και αυτών που δε γνωρίζουμε βιωματικά.
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2016: «διά το
χρήσιμον»: παράθεση ορολογίας (από τον Αριστοτέλη)
«αγαπά»: δηλώνεται η τυπική χρήση ενός
όρου χωρίς ωστόσο να ανταποκρίνεται στο αρχικό του νόημα – αμφισβήτηση.
(υλικό
ή ηθικό): επεξήγηση, διευκρίνιση
