KEIMENO 1
Παιδεία δύναμις θεραπευτική ψυχής
Εισαγωγικό σημείωμα
Ο λόγος αυτός εκφωνήθηκε από τον I. Θ. Κακριδή στις 30 Ιανουαρίου 1949, ημέρα των Τριών Ιεραρχών, στην αίθουσα τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αναφέρεται στην παιδεία, την οποία αντικρίζει σαν μια δύναμη που καλλιεργεί την ψυχή, και εστιάζεται (ο λόγος) στην πνευματική σχέση δάσκαλου και μαθητή -μια παιδευτική, δηλαδή μορφωτική, σχέση, με αμφίδρομη κίνηση: η μία ψυχή κινεί την άλλη, και μέσα από τη συν-κίνηση (συγκίνησή) τους υψώνονται και οι δύο.
Ανάμεσα στο μαθητή και στο διδάσκαλο είναι βέβαιο πως σιγά σιγά μέσα στα χρόνια της κοινής προσπάθειας υφαίνεται μια σχέση, που μπορεί να θυμίζει άλλους δεσμούς ανθρώπινους, όπως να πούμε των παιδιών με τους γονείς, δεν παύει όμως να κρατεί και την ιδιοτυπία της· γιατί ενώ τη σχέση των παιδιών με τους γονείς τη ρυθμίζουν έξω από τους πνευματικούς και άλλοι παράγοντες, βιολογικοί, οικογενειακοί, οικονομικοί κλπ., η σχέση του μαθητή με το δάσκαλο κρατιέται αποκλειστικά στο πνευματικό επίπεδο […].
Στο πρώτο πρόχειρο κοίταγμα η σχέση ανάμεσα στο δάσκαλο και στο μαθητή φαίνεται πολύ απλή. Ο πρώτος δίνει γνώσεις και ο δεύτερος δέχεται γνώσεις. Και όμως το πράγμα δε σταματάει εδώ. Το κάτω κάτω, αν ήταν μόνο γνώσεις να μεταδίδουμε, ο καθηγητής θα μπορούσε πολύ ωραία ν’ αντικατασταθεί από τα βιβλία, που τα διαβάζει κανείς με πιο άνεση στο σπίτι του. Εκείνο που περιμένει ο μαθητής –ας είναι και ανεπίγνωστα– είναι κάτι πολύ πιο πλατύ και πολύ πιο βαθύ από το να πλουτίσει το μυαλό του με ορισμένα γνωστικά στοιχεία. Αν είναι ο δάσκαλος να επιδράσει σωστά πάνω του, θα επιδράσει πολύ καθολικότερα. Γι’ αυτό παίρνει τόση σημασία η προφορική διδασκαλία, γι’ αυτό πρέπει ο δάσκαλος να είναι αληθινά μια προσωπικότητα.
Ο νέος γυρεύει να βρει στο δάσκαλο του τον οδηγό της ζωής, κι’ έτσι που είναι ακόμα γεμάτος φλόγα και όνειρο και δίχως πείρα μεγάλη, έτσι που δεν ξέρει την πραγματικότητα και γι’ αυτό θαρρεί πως μπορεί εύκολα να την αλλάξει και να τη διορθώσει, να τη δαμάσει και να την κατευθύνει αυτός, έτσι που πιστεύει απόλυτα στην ηθική και στην πνευματική δύναμη του ανθρώπου, είναι το μόνο φυσικό να δοθεί με όλη του την ψυχή στο δάσκαλο του, που τον περιμένει άξιο να του δείξει το δρόμο για την κατάχτηση της ζωής. […]
Συχνά μιλούμε για την ηθική επίδραση που ασκεί ο παιδευτής πάνω στο νέο, και, γενικεύοντας ό,τι πιο πριν είπαμε για τις γνώσεις, πιστεύουμε κι’ εδώ πως ο δάσκαλος μόνο δίνει και ο μαθητής μόνο παίρνει. Δεν ξέρουμε ότι σε μια παιδεία, φτάνει ν’ αξίζει το όνομα αυτό πραγματικά, και οι δυο πλευρές ταυτόχρονα και παίρνουν και δίνουν⸱ ότι δεν είναι μόνο ο μαθητής, είναι και ο δάσκαλος που παιδεύεται, ίσως μάλιστα πιο γόνιμα από τον νέο, έτσι που ζει μια ζωή πιο συνειδητή απ’ ό,τι εκείνος. […]
Παράλληλα πασκίζει και ο νέος να υψωθεί απέναντι στη μορφή του δασκάλου του, καθώς και τον αγαπά και τον πιστεύει. Σ’ αυτή την αμοιβαία υποχρέωση, που δένει μαθητή και δάσκαλο, θα ήθελα να δώσουμε το όνομα χάρις, με τη σημασία που είχε η λέξη στην αρχαία Ελλάδα. Χάρις είναι η ελεύθερη πνευματική σύνδεση δύο ανθρώπων, που καθένας τους και δίνει και παίρνει. Η υποχρέωση που νιώθει ο ένας αντίκρυ στον άλλο δεν ορίζεται από κανένα θετό νόμο· ούτε υπάρχει κανένα υλικό συμφέρον, που να προκαλεί ή να δυναμώνει την κοινή τους προσπάθεια. Στη σχέση αυτή τα άτομα ό,τι κάνουν το κάνουν νιώθοντας τον εαυτό τους απόλυτα ελεύθερο, παράλληλα όμως και υποχρεωμένο κατά κάποιον τρόπο, αυτεξούσιο και μαζί δεμένο, μ’ έναν δεσμό όμως εκούσιο και θελημένο. […]
Η ατμόσφαιρα αυτής της αμοιβαίας πίστης και αγάπης δίνει στον νέο τον πιο βαρύ οπλισμό για ν’ αντιμετωπίσει και αργότερα της ζωής τη δοκιμασία με απόλυτη δύναμη κι’ αισιοδοξία· γιατί του στερεώνει την πίστη στην αξία του ανθρώπου, κι’ έτσι αργότερα θα έχει τη δύναμη να κοιτάζει όχι το κακό, κι’ ας περισσεύει πάνω στη γη τούτη, όσο το καλό, και λιγότερο που είναι. Πιστεύοντας πως κάθε άνθρωπος έχει μέσα του το σπέρμα της καλοσύνης θα προτιμήσει αντί να κατατρίβεται με την ανθρώπινη κακία και ν’ αγαναχτεί μαζί της, να παρακολουθήσει με πραγματική συμπάθεια τον αγώνα εκείνων που παλεύουν –με τις εξωτερικές συνθήκες, με την τύχη, με τον εαυτό τους τον ίδιο– να ξεφύγουν από το κακό και να υψωθούν, όσο βαστούν. Θα έχει ακόμη τη δύναμη ο νέος, όταν τον δοκιμάζει η ζωή, και το φαρμάκι, που θα γυρεύει εκείνη να σταλάξει μέσα του, να το μετατρέπει σε χυμό ζωογόνο· θα έχει τη δύναμη το όχι των άλλων να το κάνει ναι, στην κακία που τυχόν θα δοκιμάζει ν’ απαντάει με την αρετή του.
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Ηθική Αγωγή
Πριν απ’ όλα την ορθοφροσύνη – έγραφα στο προηγούμενο άρθρο μου – πρέπει το σχολείο να καλλιεργήσει στα παιδιά μας, από την τρυφερή τους ηλικία. Και ορθοφροσύνη ως διανοητική αρετή είναι η ικανότητα του ανθρώπου να σκέπτεται σωστά και να εκφράζεται σωστά. Έχει όμως και την ηθική πλευρά του το θέμα. Αυτήν θα εξετάσω τώρα. Γιατί και την ηθική ορθοφροσύνη πρέπει να διδάξει το σχολείο. Πάλι από τα πρώτα χρόνια της ζωής. Και με προσοχή, με επιμονή, με σύστημα.
Τι θα πει ορθοφροσύνη στον ηθικό βίο; Θα πει να είσαι ένας μετρημένος άνθρωπος, ικανός και πρόθυμος να ζυγίζεις σωστά πρόσωπα και πράγματα, τις διαθέσεις, τα λόγια, τα σχέδια τα δικά σου και των συνανθρώπων σου, και ανάλογα να πράττεις σταθερά και με συνέπεια το καθήκον σου. Όπως το έχεις ξεκαθαρίσει μέσα σου: στο νου και στην καρδιά σου. Ας ανοίξω εδώ μια παρένθεση. Μη ρωτήσετε (άκαιρα, όπως άλλοτε ο Πιλάτος) «και τι εστί καθήκον;». Αφήσετε τους φιλοσόφους να σκοτώνονται με την ανατομία αυτής της έννοιας. Ο άνθρωπος, ο σωματικά και ψυχικά ίσιος, αν δεν έχει μείνει απελέκητος, ξέρει, μέσα στην κοινωνία που ζει, τι πρέπει και τι δεν πρέπει να πράττει. Και οι φιλόσοφοι το γνωρίζουν, με όλο που (συνήθως) ο ένας αναιρεί ή διορθώνει τον άλλο. Ο Schopenhauer έκανε πρώτος αυτή τη σωστή παρατήρηση: στο περιεχόμενο της αρετής, γράφει, όλοι οι φιλόσοφοι συμφωνούν • διαφωνούν μόνο στη θεμελίωσή της – αλλά αυτό είναι θεωρητικό, όχι πρακτικό πρόβλημα.
Πρέπει λοιπόν και αυτή την ορθοφροσύνη, την ηθική, να αναπτύξει ο δάσκαλος (όλων των βαθμίδων της Παιδείας) στην ψυχή των μαθητών του. Από μικρούς να τους μάθει ότι πρώτη και κύρια φροντίδα κάθε έλλογου πλάσματος είναι να γίνει ένας ελεύθερος και έντιμος άνθρωπος. Ελεύθερος με το νόημα ότι δεν θα καταδέχεται να υποδουλωθεί στις προλήψεις, στα πάθη, στα συμφέροντά του, αλλά θα επιθυμεί να είναι πάντοτε κύριος των προθέσεων, των επιθυμιών, των επιδιώξεών του. Αυτός να κυβερνά και αυτός να έχει την ευθύνη των πράξεών του. Και έντιμος, όχι με τη σημασία ότι δεν θα αρπάζει τα αγαθά του πλησίον του ή δεν θα τον δολιεύεται, αλλά με μιαν άλλη πολύ βαθύτερη και απαιτητικότερη. Έντιμος εδώ θα πει ότι βάζεις ψηλά, ότι τιμάς εσύ ο ίδιος τον εαυτό σου και δεν επιτρέπεις σε κανένα (αλλά πρώτα σε σένα τον ίδιο) να τον εξευτελίζει. Όταν προς αυτούς τους στόχους σκοπεύει η ηθική αγωγή του νέου, τότε και εκείνος και ο δάσκαλός του ξέρουν πολύ καλά τι έχουν να κάνουν για να κατακτηθεί το πολύτιμο αγαθό που ονομάζεται ορθοφροσύνη στον ηθικό βίο. (…)
Ε.Π.Παπανούτσος, “Αγώνες και αγωνία για την παιδεία”(απόσπασμα)
ΚΕΙΜΕΝΟ 3
Εισαγωγικό σημείωμα
Η Αντιγόνη είναι ίσως είναι η τελειότερη μορφή σε όλη την ελληνική δραματουργία.Είναι μια γυναίκα που δεν φοβάται και δεν υποτάσσεται σε κανέναν. Οδηγός της είναι το συναίσθημα και όχι η λογική. Αντιδρά στην ατίμωση του νεκρού αδερφού της, γιατί έτσι υπαγορεύουν οι άγραφοι νόμοι και πάνω από το προσωπικό της συμφέρον βάζει το ηθικό της χρέος.
«Αντιγόνη», Αποστόλης Ζυμβραγάκης
Προτείνω να καταργηθεί
το όνομα Αντιγόνη.
Έτσι κι αλλιώς ποια θα βρεθεί
πάνω απ’ το συμφέρον της
το δίκαιο και το ήθος της να βάλει;
Προτείνω να καταργηθεί
το όνομα Αντιγόνη
όπως καμία δεν βαπτίζεται
Δικαιοσύνη ή Ηθική.
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε με συνοπτικό τρόπο (70-80 λέξεις) και χωρίς δικά σας σχόλια το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του Κειμένου I.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις του συγγραφέα του Κειμένου I; (Σωστό ή Λάθος). Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
α) Στην παιδευτική διαδικασία δεν είναι μόνο ο μαθητής που ωφελείται αλλά και ο δάσκαλος.
β) Συνειδητή προσδοκία του μαθητή είναι να αντλήσει περισσότερα στοιχεία από τον δάσκαλό του κι όχι απλώς μερικές επιπλέον γνώσεις.
γ) Ο νέος ορθά πιστεύει πως μπορεί να αλλάξει και διορθώσει την πραγματικότητα.
δ) Χάρις ορίζεται ως μια ελεύθερη πνευματική σύνδεση δύο ανθρώπων και μπορεί να ενέχει οικονομικά οφέλη για την μία πλευρά.
ε) Χάρη στο δάσκαλο, θα μπορεί να ανταποκριθεί στις δοκιμασίες της ζωής, παραβλέποντας το κακό.
Μονάδες 10
Β2. α) Αν ο σκοπός του συγγραφέα (Κείμενο I) στη 6η παράγραφο είναι να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη για την αξία της πίστης και της αγάπης που προσφέρει ο δάσκαλος στο μαθητή του. Με ποιους τρόπους (γλωσσικές επιλογές, εκφραστικά μέσα κ.ά.) φαίνεται ότι επιχειρεί να επιτύχει τον σκοπό του;
Μονάδες 10
β) Ο συγγραφέας στο κείμενο ΙΙ χρησιμοποιεί κυρίως γ’ ρηματικό πρόσωπο, αλλά καταφεύγει και στη χρήση του α’ και β’ ρηματικού προσώπου. Να ερμηνεύσετε την επιλογή αυτή σε σχέση με τον σκοπό που επιδιώκει να πετύχει ο συγγραφέας στα σημεία αυτά.
Μονάδες 10
Β3. Σε ένα κείμενο 100-120 λέξεων να προσδιορίσετε το νόημα που δίνει ο συγγραφέας του κειμένου ΙΙ στον όρο ορθοφροσύνη. Θεωρείτε ότι η αρετή αυτή είναι επιτακτική στις μέρες μας;
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο πιστεύετε ότι είναι το κύριο θέμα του κειμένου ΙΙΙ; Να γράψετε ένα ερμηνευτικό σχόλιο 150-200 λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες (π.χ. επιχειρήματα, ιδέες, εκφράσεις κ.ά.) από τα κείμενα αναφοράς, με την ιδιότητά σας ως μαθητές, να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τα αποτελέσματα της ηθικής στην προσωπικότητα και στις ενέργειες του ανθρώπου και με τις αρετές που θα πρέπει να διακρίνουν τον σύγχρονο εκπαιδευτικό ώστε να επωφελείται και ο ίδιος ο μαθητής. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
