Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία:H σημασία της συλλογικής και της ατομικής μνήμης στη ζωή μας (Κριτήριο αξιολόγησης)
ΚΕΙΜΕΝΟ Ι
Εισαγωγικό σημείωμα
Το Τι πιστεύω της Jacqueline de Romilly (1913 – 2010) αποτελεί ένα είδος πνευματικής διαθήκης της μεγάλης ελληνίστριας και «τροφή» για στοχασμό.
Είναι αλήθεια πώς ο άνθρωπος άλλαξε και χαίρεται για αυτό. Όμως δεν άλλαξε όσο νομίζει και δεν έχει πάντα δίκιο να χαίρεται. Είμαι άραγε μία τερατώδης εξαίρεση επειδή αισθάνομαι τις ίδιες συγκινήσεις που περιέγραφαν οι άνθρωποι πριν από 25 αιώνες; Υπάρχουν πράγματα που αλλάζουν και πράγματα που μένουν αναλλοίωτα.
Πρώτα από όλα αλλάζουν οι αξίες που εξελίσσονται μαζί με τις κοινωνίες. Υπάρχουν κοινωνίες, αριστοκρατικές, αστικές, λαϊκές. Εγκωμιάζουν άλλοτε την τιμή άλλοτε την εγκράτεια άλλοτε την ισότητα. Τα πάθη αποκτούν καινούργιες μορφές, προσαρμόζονται στις συνθήκες και ανοίγουν το δρόμο για νέα ήθη. Οι επιθυμίες της νεότητας μετριάζονται με την ηλικία. Η επιθετικότητα αναπτύσσεται με τις δυσκολίες και μετατρέπεται σε ηθική της απελευθέρωσης. Οι μορφές του έρωτα τροποποιούνται ανάλογα με το κοινωνικό κλίμα. [ … ]
Υπάρχουν όμως και αξίες που μένουν αναλλοίωτες. Πιστεύω ότι μία από αυτές είναι να εξαγάγουμε μαθήματα από το παρελθόν, είτε για να μας εμπνεύσουν είτε για να αποφύγουμε τα λάθη. Για να συμβεί αυτό, για να έχουν νόημα τα μαθήματα του παρελθόντος πρέπει να υπάρχουν αρκετές ομοιότητες ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, ανάμεσα στον άνθρωπο πριν από είκοσι πέντε αιώνες και το σημερινό ή μελλοντικό άνθρωπο. Η ιδέα ότι ο άνθρωπος αλλάζει, ότι δεν υπάρχει καμία μονιμότητα αντιτίθεται στην ιδέα του ανθρωπισμού. Αν ισχυριστούμε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος έχει τις δικές του προτιμήσεις, ανάγκες, αξίες, προβλήματα, που δεν μοιάζουν με εκείνα του παρελθόντος, βρισκόμαστε και πάλι μπροστά σε κίνδυνο. Σίγουρα ο άνθρωπος αλλάζει, κυρίως τεχνολογικά, κανείς δεν μπορεί να πει το αντίθετο. Το ζήτημα είναι να δούμε μέχρι πού φτάνει αυτή η αλλαγή και γιατί στην πορεία της εξέλιξης το ρήμα «αλλάζω» ξεθωριάζει μπροστά στο ουσιαστικό «άνθρωπος».
Jacqueline de Romilly, Τι πιστεύω, Πατάκης, 2013, σελ. 165 & 161, διασκευή.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ
Εισαγωγικό σημείωμα
Στο κείμενο που ακολουθεί (απόσπασμα από επιστολή προς τον εγγονό του) ο Ουμπέρτο Έκο εκδηλώνει τον προβληματισμό του για τις Νέες Τεχνολογίες και τη σημασία της ατομικής μνήμης.
«Αγαπητό μου εγγονάκι,
[ … ] Θα ήθελα να σου πω για μια ασθένεια που έχει προσβάλει τη γενιά σου, καθώς και παιδιά μεγαλύτερα από εσένα, που τώρα φοιτούν στο πανεπιστήμιο: την απώλεια της μνήμης.
Είναι αλήθεια ότι αν θέλεις να μάθεις ποιος ήταν ο Καρλομάγνος ή πού βρίσκεται η Κουάλα Λουμπούρ, δεν έχεις παρά να πατήσεις μερικά πλήκτρα και το Διαδίκτυο σου το λέει αμέσως. Κάν’ το όταν χρειάζεται, αφού όμως το κάνεις, προσπάθησε να θυμηθείς τι σου είπε, για να μην αναγκαστείς να το αναζητήσεις για δεύτερη φορά σε περίπτωση που υπάρξει επείγουσα ανάγκη, όπως για μια έρευνα στο σχολείο. Επειδή νομίζεις ότι ο υπολογιστής μπορεί να σου απαντάει οποιαδήποτε στιγμή, ελλοχεύει ο κίνδυνος να χάσεις το ενδιαφέρον να βάζεις πράγματα στο μυαλό σου. Είναι σαν να λέμε ότι, επειδή έχεις μάθει πως για να πας από την τάδε οδό στη δείνα, υπάρχουν το λεωφορείο ή το Μετρό, που σου επιτρέπουν να μετακινηθείς χωρίς κόπο -το οποίο βεβαίως εξυπηρετεί και κάν΄το κάθε φορά που βιάζεσαι-, για τον λόγο αυτό δεν χρειάζεται πλέον να περπατάς. Αν όμως δεν περπατάς αρκετά, γίνεσαι «άτομο με ειδικές ανάγκες», όπως χαρακτηρίζουμε σήμερα τους ανθρώπους που βρίσκονται σε αναπηρικό καροτσάκι. Εντάξει, ξέρω ότι ασχολείσαι με σπορ, άρα ξέρεις να κινείς το σώμα σου, ας επιστρέψουμε όμως στο μυαλό σου.
Η μνήμη είναι ένας μυς, όπως εκείνοι των ποδιών, και αν δεν τον εκγυμνάζεις, ατονεί κι έτσι, από πλευράς εγκεφάλου, γίνεσαι άτομο με ειδικές ανάγκες, δηλαδή, για να μιλήσουμε ειλικρινά, ένας ηλίθιος. Κι επειδή για όλους ελλοχεύει ο κίνδυνος να πάθουν Αλτσχάιμερ όταν γεράσουν, ένας τρόπος για να αποφύγουν αυτό το δυσάρεστο ατύχημα είναι να εξασκούν πάντοτε τη μνήμη τους. Ιδού, λοιπόν, η δική μου συνταγή: Κάθε πρωί μάθαινε απ’ έξω μερικούς στίχους, ένα σύντομο ποίημα. Καλό επίσης θα ήταν να κάνεις παιχνίδια μνήμης με τους φίλους σου για να δείτε ποιος θυμάται καλύτερα. Αν δεν σας αρέσει η ποίηση, κάντε το με τους ποδοσφαιριστές. Πρόσεξε όμως! Δεν πρέπει να γνωρίζεις μόνο τους σημερινούς ποδοσφαιριστές της Ρόμα, αλλά και των άλλων ομάδων, ίσως και ομάδων του παρελθόντος. Φαντάσου ότι εγώ θυμάμαι εκείνους της Τορίνο, όταν το αεροπλάνο τους συνετρίβη με όλους τους παίκτες μέσα: Μπατσικαλούπο, Μπαλαρίν, Μαρόζο κ.λπ.
Θα αναρωτηθείς γιατί παλιά οι υπολογιστές ονομάζονταν ηλεκτρονικά μυαλά; Διότι σχεδιάστηκαν με βάση το μοντέλο του εγκεφάλου σου, αλλά ο εγκέφαλος έχει περισσότερες διασυνδέσεις από έναν υπολογιστή, είναι ένα είδος υπολογιστή που κουβαλάς πάντα μαζί σου, ο οποίος μεγαλώνει και δυναμώνει με την άσκηση, ενώ ο υπολογιστής που είναι πάνω στο γραφείο σου, όσο πιο πολύ τον χρησιμοποιείς, τόσο περισσότερη ταχύτητα χάνει και μετά από μερικά χρόνια θα πρέπει να τον αλλάξεις. Αντίθετα, στην εποχή σου, το μυαλό σου μπορεί να διαρκέσει έως και ενενήντα χρόνια – αν το έχεις εξασκήσει. Και στα ενενήντα του χρόνια θα θυμάται περισσότερα πράγματα από αυτά που θυμάσαι τώρα. Καλλιέργησε, λοιπόν, τη μνήμη σου και θα ζήσεις χίλιες ζωές!
Ανακτήθηκε από: https://www.tanea.gr/2019/09/07/lifearts/by-the-book/to-gramma-tou-oumperto-eko-ston-eggono-tou-kalliergise-ti-mnimi-sou-kai-tha-ziseis-xilies-zoes/ Διασκευή προσαρμοσμένη στις ανάγκες της εξέτασης.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ
Νάσος Βαγενάς, Ευτυχία
Εισαγωγικό σημείωμα
Το ποίημα που ακολουθεί ανήκει στην συλλογή Η Πτώση του Ιπτάμενου. Το ποιητικό υποκείμενο αναζητά το νόημα της ευτυχίας.
Ρώτησα καθηγητές που διδάσκουν το νόημα της ζωής να μου
πουν τι είναι ευτυχία.
Και πήγα σε διάσημα αφεντικά που έχουν στην εξουσία τους
χιλιάδες ανθρώπους.
Όλοι κούνησαν το κεφάλι και χαμογελάσαν σαν να τους κο-
ρόιδευα.
Και έπειτα μια Κυριακή απόγευμα περιδιαβαίνοντας κάτω στην
όχθη, στο ποτάμι
είδα ένα τσούρμο τσιγγάνους με τις γυναίκες και τα παι-
διά τους
κι ένα βαρέλι μπύρα κι ένα ακορντεόν.
Νάσος Βαγενάς, Βιογραφία, Ποιήματα 1974-2014, Κέδρος, σελ. 191
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά το περιεχόμενο του κειμένου Ι σε 60 – 70 λέξεις.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Ερώτημα 1ο
Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις του συγγραφέα του κειμένου ΙΙ; (Σωστό ή Λάθος). Να τεκμηριώσεις κάθε απάντησή σου παραθέτοντας ένα σχετικό απόσπασμα από το κείμενο.
Α. Ο συντάκτης της επιστολής είναι αντίθετος στη χρήση του Διαδικτύου.
Β. Η μνήμη του Ανθρώπου καλλιεργείται, αναπτύσσεται.
Γ. Ο συντάκτης της επιστολής προτρέπει τον εγγονό του να ασκεί τη μνήμη του μέσα από την απομνημόνευση.
Δ. Οι υπολογιστές θα έχουν στο άμεσο μέλλον, σύμφωνα με τον Έκο, περισσότερες δυνατότητες από τον ανθρώπινο νου.
Ε. Ο Έκο θεωρεί την απώλεια μνήμης σύγχρονη νεανική ασθένεια.
Μονάδες 15
Ερώτημα 2ο
α. Ποια είναι η πρόθεση του Έκο στην 2η παράγραφο (Είναι αλήθεια ότι αν θέλεις … ας επιστρέψουμε όμως στο μυαλό σου) του κειμένου ΙΙ; Να παρουσιάσετε δύο (2) τρόπους με τους οποίους την υπηρετεί.
β. Ο συντάκτης του κειμένου ΙΙ στην τελευταία παράγραφο εμφανίζεται βέβαιος για την άποψή του. Να εντοπίσετε και να παρουσιάσετε μία (1) γλωσσική επιλογή με την οποία προσπαθεί να πείσει για τη βεβαιότητά του.
Μονάδες 9+6=15
Ερώτημα 3ο
Με ποιον τρόπο οργανώνει η συγγραφέας τη σκέψη της στη 2η παρ. του κειμένου Ι (Πρώτα από όλα … ανάλογα με το κοινωνικό κλίμα);
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο είναι το θέμα του κειμένου ΙΙΙ; Ποια είναι η άποψή σας για τον τρόπο με τον οποίο το αντιμετωπίζει το ποιητικό υποκείμενο; Η απάντησή σας να οργανωθεί σε ένα ερμηνευτικό σχόλιο 100-150 λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες (π.χ. επιχειρήματα, ιδέες, εκφράσεις κ.ά.) από τα κείμενα Ι & ΙΙ με την ιδιότητά σας ως τελειόφοιτοι της Γ΄ Λυκείου να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τη σημασία της συλλογικής και της ατομικής μνήμης στη ζωή μας. Να υποθέσετε ότι παρουσιάζετε τις θέσεις σας σε μία ομιλία (350 περίπου λέξεις), την οποία θα εκφωνήσετε σε ημερίδα του σχολείου σας με θέμα: «Σύγχρονοι Προσανατολισμοί της σχολικής Ιστορίας»
Μονάδες 30
ΚΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ & ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ!
Επιμέλεια: Παναγιώτης Μητρούλιας
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης συνεξέτασης Γλώσσας - Λογοτεχνίας εδώ.
