Αρχαία Ελληνικά Γ' Λυκείου - 15η ενότητα: Ο ορισμός της αρετής - Κριτήριο αξιολόγησης

Αρχαία Ελληνικά Γ´ Λυκείου-Διδακτική ενότητα 15: Ο ορισμός της αρετής (Κριτήριο αξιολόγησης)

Οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ  ἀμφότερα οὐκ εὖ· τὸ δ’ ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστὶ τῆς ἀρετῆς. Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. Ἡ δ’  ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις, τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται· ταῦτα δ’ ἄμφω τῆς  ἀρετῆς. Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ  ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου. […]

Ἔστιν ἄρα ἡ  ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν. Μεσότης δὲ δύο κακιῶν, τῆς μὲν καθ’ ὑπερβολὴν τῆς δὲ κατ’ ἔλλειψιν· καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν ἐλλείπειν τὰς δ’ ὑπερβάλλειν τοῦ δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν ταῖς πράξεσι, τὴν δ’ ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ αἱρεῖσθαι.

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Σε κάθε μία από τις διατυπώσεις που ακολουθούν να δώσετε το χαρακτηρισμό «Σωστό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου σωστά ή όχι. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με συγκεκριμένη αναφορά στο κείμενο.

1. Ο τρόπος εκδήλωσης ενός συναισθήματος αποτελεί τη βασική παράμετρο, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας κατά την αξιολόγηση των συναισθημάτων.
2. Τα όρια του ηθικού μέτρου και του δέοντος αποτελούν προσωπική υπόθεση σύμφωνα με τον Αριστοτέλη.
3. Το υποκειμενικό μέσο δεν ισαπέχει από τα άκρα της υπερβολής και της έλλειψης, οπότε η εύρεσή του παραμένει ζητούμενο σε κάθε περίσταση.
4. Η αρετή είναι μια ἕξις που επιλέγεται ελεύθερα από το άτομο και βρίσκεται στο μέσον το πρὸς ἡμᾶς.
5. Κάθε άτομο μπορεί να ορίζει με ένα απολύτως προσωπικό τρόπο ένα απολύτως προσωπικό μέσο.

Μονάδες 10

 

Β1. Τι εννοεί στο Αριστοτελικό χωρίο η λέξη «δεῖ»; Με ποια κριτήρια ο αρχαίος Έλληνας εξασφάλιζε τη βεβαιότητα πως οι πράξεις του ήταν ορθές (200-250 λέξεις);

Μονάδες 10

 

Β2. Να προσδιορίσετε και να σχολιάσετε νοηματικά τα χαρακτηριστικά της αρετής, όπως προκύπτουν από το απόσπασμα του κειμένου «Ἔστιν  ἄρα … ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν» (300-350 λέξεις).

Μονάδες 10

 

Β3. Σε κάθε μία από τις διατυπώσεις που ακολουθούν να δώσετε το χαρακτηρισμό «Σωστό» ή «Λάθος».

1. Ο Αριστοτέλης διαπιστώνει από μικρή ηλικία ότι δε γίνεται κανείς γιατρός διαβάζοντας μόνο βιβλία.
2. Ο Αριστοτέλης επέστρεψε στην Αθήνα μαζί με τον Θεόφραστο.
3. Δώδεκα χρόνια έζησε τη δεύτερη φορά ο Αριστοτέλης στην Αθήνα.
4. Η συζήτηση με τον Αριστοτέλη είναι ευκολότερη στην ώριμη ηλικία του.
5. Οι ηθικές αρετές έχουν σχέση με το μέρος της ψυχής που ο Αριστοτέλης ονόμασε ἐπιθυμητικόν.
6. Μετά τον θάνατο του Αριστοτέλη τα βιβλία του πέρασαν στην δικαιοδοσία του Θουκυδίδη.
7. Ο Αριστοτέλης με στίχους από την Ιλιάδα έκανε έναν δριμύ υπαινιγμό στους συκοφάντες.
8. Ο Αριστοτέλης εγκατέλειψε την Αθήνα μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, γιατί κατηγορήθηκε ότι είχε σχέσεις με το βασιλικό οίκο της Μακεδονίας.
9. Ο Αριστοτέλης συνέθεσε το μεγαλύτερο μέρος των Πολιτικών του κατά την πρώτη του παρουσία στην Αθήνα.
10. Η εκπαίδευση του Αλέξανδρου από τον Αριστοτέλη γινόταν στην Πέλλα.

Μονάδες 10

Β4. α) Να σχηματίσετε ένα παράγωγο επίθετο για κάθε ρηματικό τύπο, χρησιμοποιώντας την παραγωγική κατάληξη που σας δίνεται:

προβλέπω -ιμος:

ἀφελεῖν -τικος:

φθειρούσης -τός:

σῳζούσης -τήριος:

νοῦς + ἔχω -ὴς:

β) φοβηθῆναι, λυπηθῆναι, μᾶλλον, ὑπερβολή, κατορθοῦται, ψέγεται: Να δώσετε τα αντώνυμα των λέξεων από το κείμενο.

Μονάδες 10

 

Β5.Παράλληλο κείμενο: Πλούταρχος, Περὶ ἠθικῆς ἀρετῆς, 443 c-d

Για τούτο σωστά και το ήθος ονομάστηκε έτσι· το ήθος, δηλαδή, για να το πούμε σχηματικά, είναι ποιότητα του αλόγου, και ονομάζεται έτσι γιατί το άλογο, πλαθόμενο από τον λόγο, αποκτά την ποιότητα τούτη και τη διαφορά από τη συνήθεια (έθος), αφού ο λόγος δεν επιθυμεί να εξαλείψει εντελώς το πάθος (ούτε δυνατόν είναι, άλλωστε, ούτε το καλύτερο), αλλά του επιβάλλει κάποιο όριο και τάξη και του εμφυτεύει τις ηθικές αρετές, οι οποίες δεν είναι έλλειψη πάθους αλλά συμμετρία παθών και μεσότητα· ο λόγος, μάλιστα, εμφυτεύει τις ηθικές αρετές διά της φρονήσεως, κάνοντας τη δύναμη του παθητικού ευπρεπή έξη. Λέγεται, εξ άλλου, πως η ψυχή κατέχει τα εξής τρία· δύναμη, πάθος, έξη. Η δύναμη είναι αφετηρία ή υλικό του πάθους, όπως, για παράδειγμα η οργιλότητα, η ντροπαλότητα, η τολμηρότητα. Το πάθος είναι ένα είδος κίνησης της δύναμης, όπως η οργή, το θάρρος, η ντροπή [η τόλμη]. Η έξη, τέλος, είναι ισχύς και κατάσταση της δύναμης του αλόγου, που προέρχεται από τη συνήθεια και γίνεται, αφενός, κακία, αν το πάθος παιδαγωγήθηκε άσχημα από το λόγο, και, αφετέρου, αρετή, αν (το πάθος) παιδαγωγήθηκε σωστά.

Πλούταρχος, Περὶ ἠθικῆς ἀρετῆς, 443 c-d. (Μετάφραση: Φιλολογική ομάδα, εκδ. Κάκτος)

 

Να συγκρίνετε τις απόψεις του Αριστοτέλη για τη «μεσότητα» με τις θέσεις του Πλουτάρχου για την ίδια έννοια (300-350 λέξεις).

Μονάδες 10

 

Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ξενοφῶντος Κύρου Παιδεία, 7.5.72-76

Μετά τις στρατιωτικές του επιτυχίες, ο Κύρος έγινε ο ισχυρός άνδρας μιας τεράστιας αυτοκρατορίας. Παρακάτω παρατίθεται ένα απόσπασμα από τον προγραμματικό λόγο του για τις βασικές παραμέτρους της διακυβέρνησης που θα ακολουθούσε.

 

Ἄνδρες φίλοι καὶ σύμμαχοι, τοῖς μὲν θεοῖς μεγίστη χάρις ὅτι ἔδοσαν ἡμῖν τυχεῖν ὧν ἐνομίζομεν ἄξιοι εἶναι. Νῦν γὰρ δὴ ἔχομεν καὶ γῆν πολλὴν καὶ ἀγαθὴν καὶ οἵτινες ταύτην ἐργαζόμενοι θρέψουσιν ἡμᾶς· ἔχομεν δὲ καὶ οἰκίας καὶ ἐν ταύταις κατασκευάς. καὶ μηδείς γε ὑμῶν ἔχων ταῦτα νομισάτω ἀλλότρια ἔχειν· νόμος γὰρ ἐν πᾶσιν ἀνθρώποις ἀίδιός ἐστιν, ὅταν πολεμούντων πόλις ἁλῷ, τῶν ἑλόντων εἶναι καὶ τὰ σώματα τῶν ἐν τῇ πόλει καὶ τὰ χρήματα. οὔκουν ἀδικίᾳ γε ἕξετε ὅ τι ἂν ἔχητε, ἀλλὰ φιλανθρωπίᾳ οὐκ ἀφαιρήσεσθε, ἤν τι ἐᾶτε ἔχειν αὐτούς. Τὸ μέντοι ἐκ τοῦδε οὕτως ἐγὼ γιγνώσκω ὅτι εἰ μὲν τρεψόμεθα ἐπὶ ῥᾳδιουργίαν καὶ τὴν τῶν κακῶν ἀνθρώπων ἡδυπάθειαν, οἳ νομίζουσι τὸ μὲν πονεῖν ἀθλιότητα, τὸ δὲ ἀπόνως βιοτεύειν εὐδαιμονίαν, ταχὺ ἡμᾶς φημι ὀλίγου ἀξίους ἡμῖν αὐτοῖς ἔσεσθαι καὶ ταχὺ  πάντων τῶν ἀγαθῶν στερήσεσθαι. Οὐ γάρ τοι τὸ ἀγαθοὺς ἄνδρας γενέσθαι τοῦτο ἀρκεῖ ὥστε καὶ διατελεῖν [ὄντας ἀγαθούς], ἢν μή τις αὐτοῦ διὰ τέλους ἐπιμελῆται· ἀλλ’ ὥσπερ καὶ αἱ ἄλλαι τέχναι ἀμεληθεῖσαι μείονος ἄξιαι γίγνονται καὶ τὰ σώματά γε τὰ εὖ ἔχοντα, ὁπόταν τις αὐτὰ ἀνῇ ἐπὶ ῥᾳδιουργίαν, πονήρως πάλιν ἔχει, οὕτω καὶ ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ ἐγκράτεια καὶ ἡ ἀλκή, ὁπόταν τις αὐτῶν ἀνῇ τὴν ἄσκησιν, ἐκ τούτου εἰς τὴν πονηρίαν πάλιν τρέπεται. οὔκουν δεῖ ἀμελεῖν οὐδ’ ἐπὶ τὸ αὐτίκα ἡδὺ προϊέναι αὑτούς. Μέγα μὲν γὰρ οἶμαι ἔργον καὶ τὸ ἀρχὴν καταπρᾶξαι, πολὺ δ’ ἔτι μεῖζον τὸ λαβόντα διασώσασθαι.

 

• ἀίδιός=αιώνιος
• ῥαδιουργία=οκνηρία
• ἡδυπάθεια=χλιδή

 

Γ1. νόμος γὰρ ἐν πᾶσιν… ἀγαθῶν στερήσεσθαι. Να μεταφράσετε το παραπάνω απόσπασμα.

Μονάδες 10

Γ2. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με τον Κύρο, οφείλουν μεγάλη ευγνωμοσύνη στους θεούς;

Μονάδες 10

 

Γ3. α) ἁλῷ, ἐᾶτε. Να τοποθετήσετε τους ρηματικούς τύπους στη σωστή θέση του παρακάτω πίνακα και να συμπληρώσετε τα κενά:

οριστική	υποτακτική	ευκτική	προστακτική

 

 

β) Να εντοπίσετε ένα επίθετο συγκριτικού βαθμού και να γράψετε τα παραθετικά του επιρρήματος.

Μονάδες 10

Γ4. α) Στο παρακάτω απόσπασμα να εντοπίσετε τις γενικές και να τις αναγνωρίσετε συντακτικά.

Ἄνδρες φίλοι καὶ σύμμαχοι, τοῖς μὲν θεοῖς μεγίστη χάρις ὅτι ἔδοσαν ἡμῖν τυχεῖν ὧν ἐνομίζομεν ἄξιοι εἶναι. Νῦν γὰρ δὴ ἔχομεν καὶ γῆν πολλὴν καὶ ἀγαθὴν καὶ οἵτινες ταύτην ἐργαζόμενοι θρέψουσιν ἡμᾶς· ἔχομεν δὲ καὶ οἰκίας καὶ ἐν ταύταις κατασκευάς. καὶ μηδείς γε ὑμῶν ἔχων ταῦτα νομισάτω ἀλλότρια ἔχειν· νόμος γὰρ ἐν πᾶσιν ἀνθρώποις ἀίδιός ἐστιν, ὅταν πολεμούντων πόλις ἁλῷ, τῶν ἑλόντων εἶναι.

 

β) οὔκουν ἀδικίᾳ γε ἕξετε ὅ τι ἂν ἔχητε, ἀλλὰ φιλανθρωπίᾳ οὐκ ἀφαιρήσεσθε, ἤν τι ἐᾶτε ἔχειν αὐτούς. Να αναγνωρίσετε τον υποθετικό λόγο και να τον μετατρέψετε ώστε να δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού.

 

γ) «καὶ μηδείς γε ὑμῶν ἔχων ταῦτα νομισάτω ἀλλότρια ἔχειν». Να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης.

Μονάδες 10

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.