Αρχαία Ελληνικά Γ´ Λυκείου-Διδακτική ενότητα 13: Η ηθική αρετή και η ηθική πράξη(Κριτήριο αξιολόγησης)
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Ἀριστοτέλους, Ἠθικά Νικομάχεια, Β 1.5-8, 1103b2-25
Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν· οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ποιοῦσιν ἀγαθοὺς, ἐθίζοντες καὶ τὸ μὲν βούλημα παντὸς νομοθέτου τοῦτ’ ἐστίν, ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν, καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης. Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται, ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη· ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. Ἀνάλογον δὲ καὶ οἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες· ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί. Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἄν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί.
Οὕτω δὴ ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν· πράττοντες γὰρ τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους γινόμεθα οἵ μὲν δίκαιοι οἵ δὲ ἄδικοι, πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. Ὁμοίως δὲ ἔχει καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας καὶ τὰ περὶ τὰς ὀργὰς· οἳ μὲν γὰρ σώφρονες καὶ γίνονται πρᾶοι, οἳ δ’ ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, οἳ μὲν ἀναστρέφεσθαι ἐκ τοῦ οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς, οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσί. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ αἱ ἕξεις γίνονται ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν. Διὸ δεῖ ἀποδιδόναι ποιὰς τὰς ἐνεργείας, ἀκολουθοῦσιν γὰρ αἱ ἕξεις κατὰ τὰς διαφορὰς τούτων. Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως ἐθίζεσθαι εὐθὺς ἐκ νέων, ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.
Α1. Να γράψετε τον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε μία από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη, με βάση το αρχαίο κείμενο. Για κάθε μία από τις απαντήσεις σας να γράψετε το χωρίο του αρχαίου κειμένου που την επιβεβαιώνει.
- Ο κάθε νομοθέτης πετυχαίνει στο έργο του, να βοηθήσει τον πολίτη να κατακτήσει την ηθική αρετή.
- Η αριστοτελική ηθική δεν είναι πολιτική ηθική.
- Ο δάσκαλος είναι απαραίτητος γιατί ο άνθρωπος δεν είναι καλός ή κακός εκ γενετής.
- Η δικαιοσύνη και η ανδρεία είναι αρετές που εκδηλώνονται στις καθημερινές μας συναλλαγές με τους άλλους ανθρώπους.
- Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η εκπαίδευση του ανθρώπου δεν έχει μεγάλη σημασία στη διαμόρφωση ηθικού χαρακτήρα.
Μονάδες 10
Β1. «ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται»: Ποιο θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος φιλοσοφικών εννοιών υπόκειται στο χωρίο αυτό; Να δείξετε τη σχέση που έχουν τα αντιθετικά μέλη του ζεύγους με τον εθισμό και την ηθική πράξη, όπως φαίνεται στην ενότητα.
Μονάδες 10
Β2. «Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται»: ποια η θέση της πρότασης στον συλλογισμό του Αριστοτέλη στη δεύτερη παράγραφο («Οὕτω δὴ ἔχει… μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν. ») και πώς καταλήγει σ’ αυτή (250-300 λέξεις);
Μονάδες 10
Β3. Να γράψετε το γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε μία από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτό τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος» εάν είναι λανθασμένη:
α. Οι ιδέες που μετέδιδε στους μαθητές του έφεραν συχνά τον Αριστοτέλη αντιμέτωπο με τους συναδέλφους του στην Ακαδημία, τον Ηρακλείδη, τον Σπεύσιππο και τον Εύδοξο.
β. Όταν επέστρεψε για δεύτερη φορά στην Αθήνα ο Αριστοτέλης την Ακαδημία διηύθυνε ο Ξενοκράτης.
γ. Ο Ηράκλειτος και ο Δημόκριτος υποστηρίζουν πως ό,τι ο άνθρωπος περιμένει από τον δαίμονα, από το θείον, το έχει, στην πραγματικότητα, μέσα στον ίδιο τον εαυτό του.
δ. Το δεύτερο μέρος της ψυχής(επιθυμητικόν), αφορά απόλυτα και καθαρά το λογικό μας, έχει σχέση με τις διανοητικές μας αρετές.
ε. Τα μαθήματα του Αριστοτέλη στον Αλέξανδρο γίνονταν στην Μίεζα.
Μονάδες 10
Β4. α. Να αντιστοιχίσετε κάθε μία αρχαία ελληνική λέξη της στήλης Α με την ετυμολογική συγγενή της νεοελληνική λέξη της στήλης Β. (Στη στήλη Β περισσεύουν τρεις λέξεις.)
Στήλη Α΄ | Στήλη Β΄ |
1. νομοθέται 2. ἔσονται 3. λοιποὶ 4. διαφέρει 5. ἀνδρεῖοι 6. ἀποδιδόναι | α. φόρεμα β. άνανδρος γ. ανάθεση δ. φωριαμός ε. διάλειμμα στ. συλλογή ζ. δώρο η. σχέση θ. εξουσία |
β. Για καθεμία από τις δύο παρακάτω λέξεις να γράψετε μία περίοδο λόγου στα νέα ελληνικά, όπου η ίδια λέξη, σε οποιαδήποτε μορφή της (πτώση, αριθμό, γένος, βαθμό, μέρος του λόγου), θα χρησιμοποιείται με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχει στο αρχαίο κείμενο: «φαύλης», «ἀγαθούς».
Μονάδες 10
Β5. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Η πολιτική είναι μέρος της ηθικής ενέργειας του ανθρώπου. Αυτό βέβαια ακούγεται πολύ δυσάρεστα σε μιαν εποχή σαν τη σημερινή όπου η πολιτική ασκείται με τον τρόπο που ξέρομε όλοι, μέσα σ’ έναν ίλιγγο πλεονεξίας και σ’ ένα πυρετό ματαιοδοξίας. Στους χρόνους μας η πολιτική, σε όλες δυστυχώς τις χώρες, από το ένα μέρος καπηλεύεται τις ιδέες και από το άλλο πρακτορεύει τα συμφέροντα. “Όταν λοιπόν ακούγεται ή φράση: «η πολιτική είναι μέρος της ηθικής», και μάλιστα της ηθικής που ακτινοβολεί σ’ ολόκληρο το κοινωνικό σώμα, επομένως της παιδείας (κάθε πνευματική ενέργεια με την κοινωνική της διέκταση γίνεται παιδεία, στο πιο πλατύ νόημα του όρου) παραξενευόμαστε. Γιατί γνωρίσαμε και γνωρίζομε τις παραποιήσεις της πολιτικής, τα προσωπεία της, όχι την αυθεντική πολιτική, το αληθινό πρόσωπό της. Κατά βάθος όμως η πολιτική είναι πρόθεση και πράξη παιδευτική. Ο πολιτικός «παιδεύει» τους ανθρώπους, την κοινότητα, το λαό του- τους καθοδηγεί στο σωστό δρόμο τής συλλογικής ζωής, για να επιτύχουν την ευτυχία και την αρετή, σαν άτομα και σα σύνολο.
Ε. Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, σ. 160-161
Αφού μελετήσετε το παραπάνω απόσπασμα από την Πρακτική Φιλοσοφία του Ε.Π.Παπανούτσου να παρουσιάσετε τη σχέση ανάμεσα στην πολιτική και την ηθική όπως αναδεικνύεται σε κάθε ένα από τα δύο κείμενα, στα Ηθικά Νικομάχειακαι στην Πρακτική Φιλοσοφία (400-450 λέξεις).
Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Κύρου Ἀνάβασις, 1.4.14-17
Ο Ξενοφώντας ήταν ανάμεσα στους μισθοφόρους που ακολούθησαν το 401 π.Χ. τον Κύρο στην εκστρατεία του από τη Μ. Ασία προς την πρωτεύουσα της περσικής αυτοκρατορίας Σούσα με στόχο την ανατροπή του Πέρση βασιλιά Αρταξέρξη, αδελφού του Κύρου. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Ξενοφώντας αναφέρεται στο τι απολαμβάνει αυτός που ανταποδίδει το καλό.
Ἄνδρες, ἐάν μοι πεισθῆτε, οὔτε κινδυνεύσαντες οὔτε πονήσαντες τῶν ἄλλων πλέον προτιμήσεσθε στρατιωτῶν ὑπὸ Κύρου. τί οὖν κελεύω ποιῆσαι; νῦν δεῖται Κῦρος ἕπεσθαι τοὺς Ἕλληνας ἐπὶ βασιλέα· ἐγὼ οὖν φημι ὑμᾶς χρῆναι διαβῆναιτὸν Εὐφράτην ποταμὸν πρὶν δῆλον εἶναι ὅ τι οἱ ἄλλοι Ἕλληνες ἀποκρινοῦνται Κύρῳ. ἢν μὲν γὰρ ψηφίσωνται ἕπεσθαι, ὑμεῖς δόξετε αἴτιοι εἶναι ἄρξαντες τοῦ διαβαίνειν, καὶ ὡς προθυμοτάτοις οὖσιν ὑμῖν χάριν εἴσεται Κῦρος καὶ ἀποδώσει· ἐπίσταται δ’ εἴ τις καὶ ἄλλος· ἢν δὲ ἀποψηφίσωνται οἱ ἄλλοι, ἄπιμεν μὲν ἅπαντες τοὔμπαλιν, ὑμῖν δὲ ὡς μόνοις πειθομένοις πιστοτάτοις χρήσεται καὶ εἰς φρούρια καὶ εἰς λοχαγίας, καὶ ἄλλου οὗτινος ἂν δέησθε οἶδα ὅτι ὡς φίλοι τεύξεσθε Κύρου. ἀκούσαντες ταῦτα ἐπείθοντο καὶ διέβησαν πρὶν τοὺς ἄλλους ἀποκρίνασθαι. Κῦρος δ’ ἐπεὶ ᾔσθετο διαβεβηκότας, ἥσθη τε καὶ τῷ στρατεύματι πέμψας Γλοῦν εἶπεν· Ἐγὼ μέν, ὦ ἄνδρες, ἤδη ὑμᾶς ἐπαινῶ· ὅπως δὲ καὶ ὑμεῖς ἐμὲ ἐπαινέσετε ἐμοὶ μελήσει, ἢ μηκέτι με Κῦρον νομίζετε. οἱ μὲν δὴ στρατιῶται ἐν ἐλπίσι μεγάλαις ὄντες ηὔχοντο αὐτὸν εὐτυχῆσαι, Μένωνι δὲ καὶ δῶρα ἐλέγετο πέμψαι μεγαλοπρεπῶς. ταῦτα δὲ ποιήσας διέβαινε· συνείπετο δὲ καὶ τὸ ἄλλο στράτευμα αὐτῷ ἅπαν. καὶ τῶν διαβαινόντων τὸν ποταμὸν οὐδεὶς ἐβρέχθη ἀνωτέρω τῶν μαστῶν ὑπὸ τοῦ ποταμοῦ.
Λεξιλόγιο
- ἥδομαι=ευχαριστιέμαι
- ἀποψηφίζομαι=απορρίπτω
Παρατηρήσεις
1.Να γράψετε τη μετάφραση του παρακάτω αποσπάσματος: ἀκούσαντες ταῦτα… πέμψαι μεγαλοπρεπῶς.
Μονάδες 10
2.Τι ζητά ο Κύρος από τους Έλληνες και τι τους συμβουλεύει ο Ξενοφώντας;
Μονάδες 10
3. α) Να μεταφέρετε δύο από τους ρηματικούς τύπους του αποσπάσματος που βρίσκονται σε μέλλοντα στον Αόριστο και να εξηγήσετε τη διαφορά που προκαλείται στο νόημα με την αλλαγή του χρόνου των ρημάτων.
β) Να βρεθούν τρεις αντωνυμίες διαφορετικού είδους και να αναγνωριστούν γραμματικά.
Μονάδες 10
4.α) ποιῆσαι, ἕπεσθαι, διαβῆναι, τοῦ διαβαίνειν, ἀποκρίνασθαι. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τα απαρέμφατα του αποσπάσματος.
β) Ἄνδρες, ἐάν μοι πεισθῆτε, οὔτε κινδυνεύσαντες οὔτε πονήσαντες τῶν ἄλλων πλέον προτιμήσεσθε στρατιωτῶν ὑπὸ Κύρου. Να αναγνωρίσετε τον υποθετικό λόγο της περιόδου και να τον μετατρέψετε ώστε να δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος.
Μονάδες 10
Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.
Προετοιμαστείτε κατάλληλα για το μάθημα των Νέων Ελληνικών Γ' Λυκείου με το βοήθημα: "Όλη η ύλη των Νέων Ελληνικών Γ' Λυκείου μέσα από 100+ ερωτήσεις και απαντήσεις", Αποστόλης Ζυμβραγάκης, εκδόσεις 24 γράμματα, ISBN: 978-618-201-134-8.
