Κείμενο 1
Η Δημοκρατία και η κολακεία
Ο Πλάτων επέκρινε τη δημοκρατία χαρακτηρίζοντάς την πολίτευμα το οποίο
ευνοεί την κολακεία, αποκαλώντας την «τέχνη του κολακεύειν». Κατά βάθος, βασική
αδυναμία της δημοκρατίας είναι ο πολιτικός εξισωτισμός όλων των πολιτών. Οι
συνέπειες είναι οδυνηρές. Οι μέτριοι βρίσκουν άριστες ευκαιρίες συμμαχιών με
τις οποίες θα ακυρώσουν τη δυναμική των αρίστων. Βέβαια, οι άριστοι, οι
έντιμοι, οι ειλικρινείς, δεν τρέπονται ποτέ προς την πολιτική. Ωστόσο, έχουν
κάποια θέση στο ιστορικό γίγνεσθαι. Τους είναι αδύνατο να πείσουν τους πολλούς
οι οποίοι είναι μέτριοι.
Ιδού το πεδίο δράσης των δημοκρατικών ηγετών. Για να προσεγγίσουν την
εξουσία, οφείλουν να υμνήσουν τις αρετές, τη δύναμη, τα θαυμάσια κατορθώματα
του λαού. Ο τελευταίος ζητάει πάντα τα εύκολα, τα προσιτά, χωρίς ιδιαίτερο
μόχθο και ανώτερες βλέψεις. Συνέπεια, η δημαγωγία. Είναι υπερβέβαιο πως η
δημαγωγία συνδέεται πολύ στενά με τη δημοκρατία. Όσο μάλιστα χαμηλότερο είναι
το ήθος του λαού τόσο περισσότερο η δημαγωγία θριαμβεύει. Βέβαια, συνιστά ευφυή
απάτη. Το δημαγωγείν εκφράζει την πιο χυδαία κολακεία και προδίδει το
εξαμβλωμένο ήθος των λαών οι οποίοι χειροκροτούν τους κόλακές τους. Και οι
τελευταίοι, ωστόσο, κολακεύονται απ’ τους κολακευόμενους, διαιωνίζοντας το
ιστορικό ψεύδος το οποίο είναι κωμικοτραγικό. Κωμικό στην επιφάνειά του και
τραγικό στο βάθος του…
Δεν θα αναφερθούμε σε γνωστούς και κορυφαίους ταυτόχρονα στοχαστές οι
οποίοι απέρριψαν τη δημοκρατία, ταυτίζοντάς την με εκφυλιστικό σύμπτωμα που
κατατρώγει όση ζωτικότητα απέμεινε. Μας είναι γνωστός ο βίος και η πολιτεία
καθεστώτων τα οποία, καταργώντας τη δημοκρατία, επέβαλαν τον ολοκληρωτισμό υπό
ποικίλους μανδύες. Είναι αναμφισβήτητο πως οι ολοκληρωτισμοί γεννιούνται με την
παρακμή της δημοκρατίας και πως αποβλέπουν στην ιδεολογική κατίσχυση της δυνάμεως,
της φυλής, μιας ισχυρής κάστας, μιας παρανοϊκής ιδεολογίας.
Αντίθετα, η δημοκρατία βεβαρυμμένη με τις τόσες και τόσες ιδιοτέλειες της
ανθρώπινης φύσης, είναι μετριοπαθέστερη, γιατί έχει ένα ισχυρό όπλο: τη
συμμαχία των πολλών, την εξισορρόπηση των συμφερόντων τους, την προαγωγή του
ευδαιμονισμού.
Στα σπλάχνα της όμως διατηρεί κάτι από απ’ τις παλιές αμαρτίες των προγόνων
της. Οι ισχυροί του χρήματος, της πληροφόρησης, του εμπορίου κ.ο.κ.
εξασφαλίζουν συχνά στους πολλούς ανεκτή ζωή για να τους κυβερνούν ανενόχλητοι.
Όσο κι αν οι θεσμοί της δημοκρατίας δρουν εξισορροπητικά, δεν είναι δυνατό να
υπάρξει αρμονία. Ο πολιτικός εξισωτισμός δεν ακολουθείται απ’ τον οικονομικό.
Τα ανθρώπινα πάθη, όμως, ελεύθερα να εκφράζονται υπό την επίφαση της
νομιμότητας, αποκαλύπτουν τις κρυφές πληγές της ανθρώπινης φύσης. Αυτών των
πληγών κάτοπτρο και μάλιστα διαφανές είναι η δημοκρατία.
Τι θα μπορούσαμε να συναγάγουμε ως συμπέρασμα; Είναι δυνατός ο εκδημοκρατισμός της δημοκρατίας; Δεν υπάρχει αμφιβολία πως στα πλαίσια των θεσμών του δημοκρατικού πολιτεύματος επιτελούνται πάντα μεταρρυθμιστικές πρόοδοι οι οποίες είναι απαραίτητες. Αυτό όμως δε σημαίνει πως η δημοκρατική πρόοδος είναι πνευματικό προχώρημα. Κάποτε συμβάλλει στην οπισθοδρόμηση, καθώς επαυξάνει τον άρτο και τα θεάματα. Πάντα η δημοκρατία θα προβληματίζει, όσο κι αν αποτελεί μονόδρομο για τον άνθρωπο. Πάντα θα είναι ατελής και ανιδιοτελής, πάντα θα ερμηνεύει την ανθρώπινη φύση. Όσο η τελευταία βελτιώνεται τόσο η πολιτικοκοινωνική της έκφραση, η δημοκρατία, θα αναβαθμίζεται και θα προσφέρει στον άνθρωπο όλο και πιο ελπιδοφόρες προοπτικές.
Νίκος Μακρής, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τεύχος
268, σσ. 174-175 (διασκευασμένο)
Κείμενο 2
Μεσσιανισμός: Διαχρονικά επικίνδυνος
Φαινόμενο ακραίο, σοβαρό
και πολυσύνθετο, ο μεσσιανισμός, μαστίζει στις μέρες μας αρκετές,
υπανάπτυκτες κυρίως, κοινωνίες. Πρόκειται για την προσδοκία ελεύσεως ενός
σωτήρα, ο οποίος έχοντας έμφυτα ξεχωριστά χαρίσματα θα λυτρώσει το λαό ή το
έθνος από τα προβλήματά του. Η προσδοκία αυτή δεσμεύει τους ανθρώπους στην
παθητική παρακολούθηση των τεκταινομένων και υποθάλπει την κοινωνική αδιαφορία.
Συνακόλουθα, συμβάλλει στη διάσπαση της κοινωνικής συνοχής και καθίσταται επιζήμια
για την πολιτική και πολιτειακή λειτουργία.
Επιτακτική είναι η
ανάγκη, λοιπόν, του επακριβούς προσδιορισμού των παραγόντων που ευνοούν την
επικράτηση του μεσσιανισμού σε μια κοινωνία. Αρχικά, το χαμηλό μορφωτικό
επίπεδο που άμεσα συνεπάγεται και την πνευματική ισχνότητα ενός λαού τον ωθεί
στην υιοθέτηση μεσσιανικών πεποιθήσεων. Οι πολίτες δεν έχουν ανεπτυγμένη
κριτική ικανότητα, στερούνται γνώσεων και ορθού τρόπου σκέψης και ως απόρροια
αυτών, εύκολα χειραγωγούνται και ετεροκατευθύνονται. Η ελλιπής μόρφωση
τους καθιστά ευάλωτους σε κάθε μορφή υπολανθάνουσας εξωτερικής
επίδρασης και ανίσχυρους να αντιδράσουν.
Επιπλέον, η διαμορφωμένη πραγματικότητα σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο είναι καθοριστικός παράγοντας για την εξάπλωση του μεσσιανισμού. Αυτό διαφαίνεται από το γεγονός ότι σε χώρες που βασιλεύει η φτώχεια, η εξαθλίωση, ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι ανισότητες, ο ερχομός του σωτήρα-ηγέτη φαντάζει ως η μοναδική διέξοδος, η τελευταία ελπίδα για αλλαγή της κατάστασης, για την εξασφάλιση ενός καλύτερου μέλλοντος. Άλλωστε, η διαιώνιση των προβλημάτων μαρτυρά την ανικανότητα των κυβερνήσεων να δώσουν ένα τέλος στον πόνο, τη θλίψη και τη δυστυχία. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που το φαινόμενο του μεσσιανισμού κυριαρχεί στις χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου. Επιπρόσθετα, η αβουλία, η νωθρότητα, η ραθυμία στην οποία έχουν περιέλθει οι πολίτες προωθεί τη μεσσιανική αντίληψη. Οι άνθρωποι δεν μετέχουν πλέον στα κοινά με ζήλο, δυναμικότητα, αποφασιστικότητα, αλλά επιδεικνύουν μια μορφή έσχατης περιφρόνησης και αδιαφορίας για αυτά, στοιχείο που εκπηγάζει από την έλλειψη εμπιστοσύνης στις δικές τους δυνάμεις, στις δικές τους ικανότητες. Ο συμβιβασμός και η ενδοτικότητα είναι τα λογικά επακόλουθα, καθώς και η ελπίδα για την έλευση ενός Μεσσία που θα μεταβάλλει τα δεδομένα.
Ακόμη, την έξαρση του μεσσιανισμού πολλές φορές υποδαυλίζουν διάφορες εξωτερικές πηγές δύναμης και επιρροής, όπως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι θρησκευτικές οργανώσεις. Αντικειμενικός σκοπός τους είναι η πόλωση και ο φανατισμός, η εμφύσηση ακραιφνών ιδεολογιών και πεποιθήσεων, στις οποίες εντάσσεται και ο μεσσιανισμός. Έτσι, ικανοποιούνται πληρέστερα και ασφαλέστερα τα συμφέροντα των δημαγωγών, οι βλέψεις, οι επιδιώξεις και οι προσδοκίες τους.
Θα ήταν παράλειψη εάν δεν
επισημαίναμε πως πιθανό αίτιο για την εδραίωση του μεσσιανισμού σε μια κοινωνία
αποτελεί η απουσία εθνικής ταυτότητας. Οι λαοί που δεν μεριμνούν για τη
διαφύλαξη της εθνικής τους ακεραιότητας και τη συνέχιση της πολιτιστικής τους
παράδοσης στηρίζονται σε σαθρά θεμέλια και ως συνέπεια ταλαντεύονται
επικίνδυνα, έτσι ώστε να επιτάσσεται, τελικά, η καλλιέργεια της μεσσιανικής
νοοτροπίας. Κατακριτέο, βέβαια, αλλά και αναπόφευκτη γι’ αυτούς τους
λαούς.
Τέλος, πρέπει να τονίσουμε ότι η
αρχηγική αυταρέσκεια, η πολιτική φιλοδοξία και η ιδιοτέλεια των αρχόντων της
κάθε χώρας μπορεί να οδηγήσει στην εγκόλπωση της μεσσιανικής νοοτροπίας.
Εξάλλου, η απογοήτευση από τις κυβερνητικές πολιτικές είναι συχνά τόσο μεγάλη
που δεν αφήνει περιθώρια επιλογής.
Αλέξανδρος Ντάκας, geocities.com
Κείμενο 3
Φαυλότητα – Αποστόλης Ζυμβραγάκης
Αυτοί που σ’ αδιέξοδο μας έφεραν
τώρα ζητούν τη στήριξη
έξοδο να μας βρούνε.
Κι εμείς με προθυμία
στηρίζουμε και στηριζόμαστε
στο νέο μας Μεσσία.
Χειρότερος από λαβύρινθο
είναι ο φαύλος κύκλος.
Παρατηρήσεις
Α. Να αποδώσετε συνοπτικά
τις συνέπειες της κολακείας για τη Δημοκρατία, σύμφωνα με το κείμενο 1 (80-90
λέξεις).
Μονάδες 15
Β1. Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της φράσης
του κειμένου 1: «Όσο μάλιστα χαμηλότερο είναι το ήθος του λαού τόσο περισσότερο
η δημαγωγία θριαμβεύει» σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων.
Μονάδες 10
Β2α. Η τελευταία παράγραφος του
κειμένου 1 ξεκινά με δύο ερωτήματα. Να σχολιάσετε τη λειτουργία τους τόσο ως προς
τη δομή του κειμένου όσο και ως προς το επικοινωνιακό τους αποτέλεσμα.
Μονάδες 10
Β2β. Ποια είναι η πρόθεση του συγγραφέα
του κειμένου 2 στην πρώτη παράγραφο; Πώς οι τρόποι με τους οποίους επιλέγει να αναπτύξει
τις παραγράφους προωθεί τον στόχο του;
Μονάδες 10
Β3. Ο συντάκτης του κειμένου 2 στην τρίτη
παράγραφο υποστηρίζει πως «το φαινόμενο του μεσσιανισμού κυριαρχεί στις χώρες
του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου». Λαμβάνοντας υπόψη σας τις κειμενικές αναφορές, ποιοι
νομίζετε ότι είναι αυτοί οι λόγοι; (80-100 λέξεις)
Μονάδες 10
Γ. Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το
βασικό θέμα του κειμένου 3; Να γράψετε ένα ερμηνευτικό σχόλιο 150-200 λέξεων.
Μονάδες 15
Δ. Με αφόρμηση τα κείμενα
1 και 2, καλείστε να γράψετε ένα άρθρο στο ιστολόγιο του σχολείου, με το οποίου
να αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους παρατηρείται το φαινόμενο του
μεσσιανισμού και πώς μπορεί αυτό να αντιμετωπιστεί; (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.
Επιμέλεια: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος - M.Ed. ειδικός παιδαγωγός, συγγραφέας.
