ΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ
Τι είναι το απαρέμφατο ;
- Το απαρέμφατο είναι άκλιτος τύπος του ρήματος (δηλαδή δεν κλίνεται) που, όταν συνοδεύεται από άρθρο, ισοδυναμεί με αφηρημένο ουσιαστικό.
- Έχει διάθεση, φωνή, χρόνους αλλά δεν έχει πτώσεις ούτε αριθμό.
- Ονομάζεται έτσι γιατί δεν φανερώνει (ἀ στερητικό + παρεμφαίνω) συγκεκριμένο πρόσωπο και αριθμό, γιατί δεν έχει καταλήξεις.
Ποιες είναι οι καταλήξεις των απαρεμφάτων ;
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ | ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ | ΑΟΡΙΣΤΟΣ | ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ | |
Φωνηεντόληκτα | -ειν τοξεύειν | -σειν τοξεύσειν | -σαι τοξεῦσαι | -κέναι τετοξευκέναι |
Ουρανικόληκτα | -ειν πράττειν | -ξειν πράξειν | -ξαι πρᾶξαι | -χέναι πεπραχέναι |
Χειλικόληκτα | -ειν γράφειν | -ψειν γράψειν | -ψαι γράψαι | -φέναι γεγραφέναι |
Οδοντικόληκτα | -ειν πείθειν | -σειν πείσειν | -σαι πεῖσαι | -κέναι πεπεικέναι |
Προσοχή!
· Μόνο οι παραπάνω χρόνοι σχηματίζουν απαρέμφατο, δηλαδή ο ενεστώτας, ο μέλλοντας, ο αόριστος και ο παρακείμενος.
· Το απαρέμφατο του αορίστου δεν παίρνει αύξηση.
· Το απαρέμφατο του παρακειμένου διατηρεί τον αναδιπλασιασμό.
π.χ. γε-γραφέναι
· Το απαρέμφατο του ρήματος εἰμί είναι : εἶναι
Το απαρέμφατο διακρίνεται σε έναρθρο ( με άρθρο ) π.χ. τό λακωνίζειν
· Το απαρέμφατο του ρήματος εἰμί είναι : εἶναι
Το απαρέμφατο διακρίνεται σε έναρθρο ( με άρθρο ) π.χ. τό λακωνίζειν
και σε άναρθρο ( χωρίς άρθρο ) π.χ. φιλοσοφεῖν
Τι γνωρίζουμε για το έναρθρο απαρέμφατο ;
Τι γνωρίζουμε για το άναρθρο απαρέμφατο ;
Τι γνωρίζουμε για το έναρθρο απαρέμφατο ;
- Όπως λέει και το όνομά του, συνοδεύεται πάντα από το άρθρο του ουδέτερου γένους ( τό ).
- Το άρθρο κλίνεται κανονικά μόνο στον ενικό αριθμό ενώ το απαρέμφατο δεν αλλάζει. Π.χ. τό πράττειν, τοῦ πράττειν, τῷ πράττειν, τό πράττειν
- Λειτουργεί ως αφηρημένο ουσιαστικό.
- Λειτουργεί συντακτικά ως υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση, εμπρόθετος προσδιορισμός κ.α. Π.χ. Τό λακωνίζειν ἐστί φιλοσοφεῖν. ( εδώ το έναρθρο απαρέμφατο τό λακωνίζειν λειτουργεί ως υποκείμενο του ρήματος ἐστί )
- Δέχεται άρνηση μή.
Τι γνωρίζουμε για το άναρθρο απαρέμφατο ;
- Όπως λέει και το όνομά του, δεν συνοδεύεται από άρθρο.
- Έχει πολλές συντακτικές χρήσεις αλλά κυρίως λειτουργεί ως αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα και υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.
- Διακρίνεται σε ειδικό και τελικό.
Ειδικό απαρέμφατο | Τελικό απαρέμφατο |
Μεταφράζεται με τις λέξεις «ότι», «πως» | Μεταφράζεται με τη λέξη «να» |
Εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν «γνωρίζω», «λέω», «νομίζω», «αντιλαμβάνομαι» κ.α. | Εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν «θέλω», «μπορώ», «προτρέπω», «απαγορεύω» κ.α. |
Δέχεται άρνηση οὐ | Δέχεται άρνηση μή |
π.χ. Λέγουσι με σοφόν εἶναι. Λένε ότι είμαι σοφός. | π.χ. Βούλομαι ταῦτα πρᾶξαι. Θέλω να πράξω αυτά. |
Πότε το άναρθρο απαρέμφατο λειτουργεί ως αντικείμενο και πότε ως υποκείμενο ;
Το άναρθρο απαρέμφατο λειτουργεί ως αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα και ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.
Προσωπικά ρήματα είναι αυτά που κλίνονται σε όλα τα πρόσωπα και έχουν ως υποκείμενό τους κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.
π.χ. Ἐλεγον οὐκ εἶναι αὐτόνομοι.
Απρόσωπα ρήματα είναι αυτά που απαντούν μόνο στο γ’ ενικό πρόσωπο και δεν έχουν ως υποκείμενό τους κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. Τα συνηθέστερα είναι τα εξής :
δεῖ ( =πρέπει ), χρή ( =πρέπει, είναι ανάγκη ), προσήκει ( =ταιριάζει ) κ.α.
Οι απρόσωπες εκφράσεις είναι φράσεις που αποτελούνται από ένα επίθετο ή επίρρημα και το γ’ενικό πρόσωπο των ρημάτων εἰμί και ἔχω.
π.χ. καλόν ἐστι ( = είναι καλό ), δίκαιον ἐστι ( είναι δίκαιο ), καλῶς ἔχει ( =είναι καλό ) κ.α.
π.χ. Προσήκει ὑμῖν ἀγωνίζεσθαι.
π.χ. Καλόν ἐστι τοῦτο μαθεῖν.
Το υποκείμενο του απαρεμφάτου:
Το υποκείμενο του απαρεμφάτου μπορεί να είναι:
α. Το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε το φαινόμενο της ταυτοπροσωπίας.
Οὗτοι ἐθέλουσιν ὑπὲρ πατρίδος θνῄσκειν (αυτοί θέλουν αυτοί να πεθάνουν).
β. Διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο και πάντοτε σε αιτιατική. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε το φαινόμενο της ετεροπροσωπίας.
Οἴομαι πάντας ὑμᾶς γιγνώσκειν τὰ ῥηθέντα (εγώ νομίζω ότι εσείς γνωρίζετε).
Ασκήσεις
1) Να αναγνωρίσετε τα απαρέμφατα (ειδικό - τελικό) και να εντοπίσετε σε ποιες από τις παρακάτω υπάρχει ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία.
Σωκράτης ἔλεγεν διδάσκειν τὴν ἀρετήν.
Οἱ Ἀθηναῖοι ἐνόμιζον πείσειν τοὺς Λακεδαιμονίους.
Οἱ στρατηγοὶ ἐκέλευσαν τοὺς στρατιώτας μένειν ἐν τῆ μάχῃ.
Οἱ νεανίαι μανθάνουσιν ὑπὸ τοῦ διδασκάλου γράφειν.
Οἱ ἀδύνατοι (=ανάπηροι) οὐ δύνανται ἱππεύειν.
Σωκράτης βούλεται ἀπελθεῖν.
Οὗτος ἔλεγε ταῦτα ψευδῆ εἶναι.
Τὸ σιγᾶν κόσμος τῇ γυναικί ἐστι.
Βούλομαι ὀλίγῳ μακρότερα περὶ τῶν πόλεων εἰπεῖν.
Λύσανδρος ἐκέλευσεν αὐτοὺς εἰς Λακεδαίμονα ἰέναι.
Κῦρος ὑπέσχετο δώσειν πέντε μνᾶς.
Σωκράτης πάντα ἡγεῖτο θεοὺς εἰδέναι.
Οἱ Αἰγινῆται λέγουσιν οὖκ εἶναι αὐτόνομοι.
Ἀναξαγόρας ἔφη τὸν ἥλιον λίθον εἶναι.
Σωκράτης ἔλεγεν οὐκ εἶναι διδάσκαλος.
Ὤμοσαν (= ορκίστηκαν) μὴ προδώσειν ἀλλήλους.
Πρωταγόρας ἔλεγεν ἄνθρωπον πάντων χρημάτων (=πραγμάτων) μέτρον εἶναι.
2) . Να σχηματίσετε τα απαρέμφατα τα οποία λείπουν από τον παρακάτω πίνακα.
Ενεστώτας | Μέλλοντας | Αόριστος | Παρακείμενος |
ἐκστρατεύσειν | |||
ἐλπίζειν | |||
γεγραφέναι | |||
διαπράξειν | |||
διώκειν | |||
τρίψειν | |||
ἐλέγξειν |
