Αρχαία Ελληνικά Γ´ Λυκείου - Διδακτική ενότητα 15: Ο ορισμός της αρετής (Κριτήριο αξιολόγησης)
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Ἠθικά Νικομάχεια, Β 6.10-13·16, 1106b18-28·1106b36-1107a6
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ
Οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα οὐκ εὖ· τὸ δ’ ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστὶ τῆς ἀρετῆς. Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. Ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις, τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται· ταῦτα δ’ ἄμφω τῆς ἀρετῆς. Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου. […] Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν. Μεσότης δὲ δύο κακιῶν, τῆς μὲν καθ’ ὑπερβολὴν τῆς δὲ κατ’ ἔλλειψιν· καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν ἐλλείπειν τὰς δ’ ὑπερβάλλειν τοῦ δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν ταῖς πράξεσι, τὴν δ’ ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ αἱρεῖσθαι.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α1. Α. Με βάση το αρχαίο κείμενο (αναφοράς) να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω διατυπώσεις ως Σωστές ή Λανθασμένες με ένα Σ ή Λ αντίστοιχα. Να τεκμηριώσετε την επιλογή σας γράφοντας τη χαρακτηριστική φράση του αρχαίου κειμένου που την επιβεβαιώνει.
α) Η συναισθηματική συμπεριφορά του ανθρώπου χαρακτηρίζεται από ποσοτικές διαβαθμίσεις.
β)Η χρονική στιγμή εκδήλωσης ενός συναισθήματος είναι μία από τις παραμέτρους κατά τον Αριστοτέλη που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη κατά την αξιολόγηση των συναισθημάτων.
γ) Η αρετή επιλέγεται ελεύθερα από το άτομο και εξαρτάται από την επίτευξη της αντικειμενικής μεσότητας.
(Μονάδες 6)
Β. Να εντοπίσετε τους όρους του κειμένου στους οποίους αναφέρονται οι λέξεις: ἀμφότερα, ὅπερ , ἐν οἷς , ᾧ
Μονάδες 4
Α2. Να εντοπίσετε τον ορισμό της αρετής, να αναφέρετε και να αναλύσετε το προσεχές γένος και την ειδοποιό διαφορά.
Μονάδες 10
Α3. Ο Αριστοτέλης, θέλοντας να προβάλει τη στάση που τηρείται απέναντι στην υπερβολή και την έλλειψη και το μέσο, χρησιμοποιεί τέσσερα τριτοπρόσωπα ρήματα (αμαρτάνεται, ψέγεται, επαινειται, κατορθουται). Να σχολιάσετε την επιλογή της χρήσης των ρημάτων αυτών ως προς το ύφος και το νόημα.
Μονάδες 10
Α4. A. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: βεληνεκές, αηδία, οντολογικός, άρμα, συμβασιούχος, συνηρημένος, φιλοφρόνηση
- B. α) Να επισημάνετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με την πρόθεση ἀμφί. β) Να δώσετε δυο σύνθετα επίθετα ή ουσιαστικά, στη νέα ελληνική, με πρώτο συνθετικό την πρόθεση ἀμφί και να σχηματίσετε μια πρόταση με το καθένα από αυτά.
Μονάδες 10
Α5. Να κατατάξετε τα γεγονότα κατά χρονολογική σειρά:
Ο Αριστοτέλης…
- Φτάνει στην Αθήνα το 367 π. Χ για να σπουδάσει στην Ακαδημία.
- Αναλαμβάνει την αγωγή του Αλέξανδρου.
- Γνωρίζει τον Πλάτωνα.
- Διδάσκει στο Λύκειο.
- Πηγαίνει στην Χαλκίδα.
Μονάδες 10
Α6. Να συγκρίνετε τις απόψεις του Αριστοτέλη για την «μεσότητα» με τις απόψεις του Πλουτάρχου για την ίδια έννοια.
Το ήθος, τώρα, δημιουργεί την ορμή του πάθους. Χρειάζεται όμως τον λόγο για να την κρατήσει στα όρια του μέτρου και να την εμποδίσει να υπερβεί ή να υπολειφθεί της κατάλληλης στιγμής…Τούτο λοιπόν είναι το κατά φύση έργο του πρακτικού λόγου, να καταλύει και τις υπερβολές και τις ελλείψεις των παθών. Στις περιπτώσεις, δηλαδή, όπου από ασθένεια και αδυναμία ή από φόβο και δισταγμό η ορµή ενδίδει πολύ γρήγορα και απαρνιέται πρόωρα το καλό, εκεί εμφανίζεται ο πρακτικός λόγος για να υποκινήσει και να συδαυλίσει την ορµή· όπου, πάλι, η ορµή προχωρεί πέρα από τα κανονικά όρια, ρέοντας υπερβολική και άτακτη, εκεί ο πρακτικός λόγος αφαιρεί τη βιαιότητά της και την ελέγχει. Έτσι, περιορίζοντας την κίνηση των παθών, η λογική εμφυτεύει στο άλογο τις ηθικές αρετές, οι οποίες είναι το μεσαίο σημείο ανάμεσα έλλειψης και υπερβολής.
Πλούταρχος, Περί ηθικής αρετής, 444 b
Μονάδες 10
Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ξενοφῶντος Ἱέρων 4. 6 – 8
Ο Ιέρων του Ξενοφώντα είναι ένας διάλογος περί τυραννίας ανάμεσα στον ποιητή Σιμωνίδη και τον Σικελό δεσπότη Ιέρωνα για τη φύση και τις δυνατότητες του μονάρχη. Το κύριο αντικείμενο της συνομιλίας, δεν είναι η βελτίωση της τυραννικής κυβέρνησης αλλά η διαφορά ανάμεσα σε τυραννικό και ιδιωτικό βίο σε σχέση με τις ανθρώπινες χαρές και λύπες.
Εἰ δὲ σὺ οἴει, ὡς πλείω ἔχων τῶν ἰδιωτῶν κτήματα ὁ τύραννος διὰ τοῦτο καὶ πλείω ἀπ’ αὐτῶν εὐφραίνεται, οὐδὲ τοῦτο οὕτως ἔχει, ὦ Σιμωνίδη, ἀλλ’ ὥσπερ οἱ ἀθληταί, οὐχ ὅταν ἰδιωτῶν γένωνται κρείττονες, τοῦτο αὐτοὺς εὐφραίνει, ἀλλ’ ὅταν τῶν ἀνταγωνιστῶν ἥττους, τοῦτ᾽ αὐτοὺς ἀνιᾷ, οὕτω καὶ ὁ τύραννος οὐχ ὅταν τῶν ἰδιωτῶν πλείω φαίνηται ἔχων τότ’ εὐφραίνεται, ἀλλ’ ὅταν ἑτέρων τυράννων ἐλάττω ἔχῃ, τούτῳ λυπεῖται. Τούτους γὰρ ἀνταγωνιστὰς ἡγεῖται αὑτῷ τοῦ πλούτου εἶναι. Οὐδέ γε θᾶττόν τι γίγνεται τῷ τυράννῳ ἢ τῷ ἰδιώτῃ ὧν ἐπιθυμεῖ. Ὁ μὲν γὰρ ἰδιώτης οἰκίας ἢ ἀγροῦ ἢ οἰκέτου ἐπιθυμεῖ, ὁ δὲ τύραννος ἢ πόλεων ἢ χώρας πολλῆς ἢ λιμένων ἢ ἀκροπόλεων ἰσχυρῶν, ἅ ἐστι πολὺ χαλεπώτερα καὶ ἐπικινδυνότερα κατεργάσασθαι τῶν ἰδιωτικῶν ἐπιθυμημάτων. Ἀλλὰ μέντοι καὶ πένητας ὄψει [οὐχ] οὕτως ὀλίγους τῶν ἰδιωτῶν ὡς πολλοὺς τῶν τυράννων. Οὐ γὰρ τῷ ἀριθμῷ οὔτε τὰ πολλὰ κρίνεται οὔτε τὰ ὀλίγα, ἀλλὰ πρὸς τὰς χρήσεις· ὥστε τὰ μὲν ὑπερβάλλοντα τὰ ἱκανὰ πολλά ἐστι, τὰ δὲ τῶν ἱκανῶν ἐλλείποντα ὀλίγα. Τῷ οὖν τυράννῳ τὰ πολλαπλάσια ἧττον ἱκανά ἐστιν εἰς τὰ ἀναγκαῖα δαπανήματα ἢ τῷ ἰδιώτῃ. τοῖς μὲν γὰρ ἰδιώταις ἔξεστι τὰς δαπάνας συντέμνειν εἰς τὰ καθ’ ἡμέραν ὅπῃ βούλονται, τοῖς δὲ τυράννοις οὐκ ἐνδέχεται.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
- κρείττονες : ισχυρότεροι.
- οἰκέτης : ο οικιακός δούλος.
- οἱ οἰκέται : η όλη οικογένεια, τα γυναικόπαιδα.
- κατεργάζομαι : αποκτώ.
- ἐπιθύμημα : επιθυμία.
Β1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παρακάτω αποσπάσματος: Εἰ δὲ σὺ οἴει… τούτῳ λυπεῖται.
Μονάδες 10
Β2. Με βάση το αδίδακτο κείμενο, ποιες είναι οι επιθυμίες των τυράννων και ποιες των απλών πολιτών;
Μονάδες 10
Β3.α) Εἰ δὲ σὺ οἴει, ὡς πλείω ἔχων […] οὐδὲ τοῦτο οὕτως ἔχει, ὦ Σιμωνίδη, ἀλλ’ ὥσπερ οἱ ἀθληταί, οὐχ ὅταν ἰδιωτῶν γένωνται κρείττονες, τοῦτο αὐτοὺς εὐφραίνει, ἀλλ’ ὅταν τῶν ἀνταγωνιστῶν ἥττους… Να γράψετε τους άλλους βαθμούς των επιθέτων συγκριτικού βαθμού του παραπάνω αποσπάσματος.
Β3.β) ὄψει, γίγνεται, ὑπερβάλλοντα, ἐλλείποντα. Να γράψετε το β´ ενικό προστακτικής του αορίστου β.
Μονάδες 10
Β4.α) τῶν ἰδιωτῶν, ἑτέρων, οἰκέτου. Να αναγνωρίσετε τις παρακάτω γενικές του αδίδακτου κειμένου.
Μονάδες 3
Β4.β) Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε συντακτικά τα απαρέμφατα του αδίδακτου κειμένου.
Μονάδες 3
Β4.γ) ὥστε τὰ μὲν ὑπερβάλλοντα τὰ ἱκανὰ πολλά ἐστι, τὰ δὲ τῶν ἱκανῶν ἐλλείποντα ὀλίγα. Να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης (μονάδα 1) και να κάνετε συντακτική αναγνώριση των υπογραμμισμένων όρων (μονάδες 3).
Μονάδες 4
(Μονάδες 10)
