Σχηματισμός του αόριστου ενεργητικής φωνής
| ἔ-λυ-σ-α ἔ-λυ-σ-ας ἔ-λυ-σ-ε ἐ-λύ-σ-αμεν ἐ-λύ-σ-ατε ἔ-λυ-σ-αν |
Για να σχηματίσουμε τον αόριστο χρησιμοποιούμε το θέμα έτσι όπως διαμορφώθηκε στον μέλλοντα, (δηλαδή με το χρονικό χαρακτήρα -σ- ή -ψ- ή -ξ-ανάμεσα στο θέμα και στην κατάληξη) και προσθέτουμε τις καταλήξεις του αόριστου. Οι καταλήξεις μοιάζουν με εκείνες της νέας ελληνικής.
Προσοχή όμως στην κατάληξη του β' ενικού!
Ανάμεσα στο θέμα και στην κατάληξη προσθέτουμε το χαρακτηριστικό γράμμα του μέλλοντα που είναι το -σ- και λέγεται χρονικός χαρακτήρας.
Τι γίνεται με τα ρήματα που είναι αφωνόληκτα;
όσα, δηλαδή, έχουν χαρακτήρα:
χειλικό: π, β, φ
ουρανικό: κ, γ, χ
οδοντικό: τ, δ, θ
Ο χαρακτήρας των ρημάτων αυτών με το -σ- του αορίστου δίνει διάφορες μεταβολές. Έτσι,
Στα χειλικόληκτα
Ο χαρακτήρας (π, β, φ, πτ) των χειλικόληκτων ενώνεται με τον χρονικό χαρακτήρα σ και μετατρέπεται σε ψ:
π, β, φ, πτ, + σ = ψ
Στα ουρανικόληκτα
Ο χαρακτήρας (κ, γ, χ ττ, σσ, ζ) των ουρανικόληκτων ενώνεται με τον χρονικό χαρακτήρα σ και μετατρέπεται σε ξ:
κ, γ, χ, ττ, σσ, ζ + σ = ξ
Στα οδοντικόληκτα
Ο χαρακτήρας (τ, δ, θ, ττ, ζ,) των οδοντικόληκτων αποβάλλεται μπροστά από τον χρονικό χαρακτήρα σ και έτσι μένει μόνο το σ:
τ, δ, θ μερικά με -ττ ή -σσ, -ζ και -ίζ + σ = σ
Ο αόριστος έχει αύξηση όπως ο παρατατικός. Όσες αλλαγές έγιναν στον παρατατικό οι ίδιες ισχύουν και για τον αόριστο. Θα έχουμε συνεπώς και συλλαβική και χρονική αύξηση.
Τι είναι η συλλαβική αύξηση;
Συλλαβική αύξηση είναι η προσθήκη στην αρχή του θέματος ενός -ἐ- (Προσοχή! παίρνει ψιλή).
Λέγεται συλλαβική επειδή προστίθεται μια νέα συλλαβή.
Πότε βάζουμε συλλαβική αύξηση;
Συλλαβική αύξηση βάζουμε, όταν το ρήμα αρχίζει από σύμφωνο,
π.χ. λύω » ἔλυσα.
Στην περίπτωση που το ρήμα αρχίζει από ῥ (π.χ. ῥίπτω), τότε εκτός από το ἐ της αύξησης διπλασιάζεται και το ῥ. Έτσι, ο αόριστος του ῥίπτω γίνεται ἔρριψα.
Τι είναι η χρονική αύξηση;
Χρονική αύξηση είναι η μετατροπή ενός βραχύχρονου φωνήεντος σε μακρόχρονο.
Πότε βάζουμε χρονική αύξηση;
Χρονική αύξηση βάζουμε όταν το ρήμα αρχίζει από φωνήεν.
Δηλαδή τι κάνουμε;
Κάνουμε κάποιες αλλαγές σε μερικά φωνήεντα.
Ποιες είναι οι αλλαγές;
Με λίγα λόγια κάποια φωνήεντα αλλάζουν, όπως φαίνεται στη συνέχεια.
| ᾰ | » | η | |||
| αι | » | ῃ | |||
| αυ | » | ηυ | |||
| ε | » | η | |||
| ει | » | ῃ | |||
| ευ | » | ηυ | |||
| ο | » | ω | |||
| οι | » | ῳ | |||
| ῠ | » | ῡ | |||
| ῐ | » | ῑ |
Θα πρέπει να θυμόμαστε κυρίως τις εξής αλλαγές:
α » η
ε » η
ο » ω
το ι » γίνεται υπογεγραμμένη
Η αύξηση στα σύνθετα με πρόθεση
διέ-λυ-σα |
Όσα ρήματα είναι σύνθετα με πρόθεση, δεν παίρνουν αύξηση στην αρχή του ρήματος αλλά ανάμεσα στην πρόθεση και το ρήμα.
Δηλαδή, το ρήμα δια-λύω, που είναι σύνθετο με την πρόθεση διά, στον αόριστο δε θα γίνει ἐ διά λυσα αλλά δι-έ-λυσα.
Αυτή η αύξηση λέγεται εσωτερική.
Παρόμοια είναι και τα νέα ελληνικά:
Ο αόριστος του ρήματος δια-γράφω κάνει διέ-γραψα και όχι ε-διά-γραψα!
Η αύξηση στα παρασύνθετα
Το ίδιο συμβαίνει και στα παρασύνθετα.
Η αύξηση στα παρασύνθετα με α' συνθετικό πρόθεση
Και ποια είναι τα παρασύνθετα;
Παρασύνθετα είναι τα ρήματα που παράγονται από μια σύνθετη λέξη, π.χ. το ρήμα ἐγκωμιάζω παράγεται από τη λέξη ἐγκώμιον η οποία είναι σύνθετη από την πρόθεση ἐν-κῶμος)
Συνεπώς, το ρήμα ἐγκωμιάζω δε θα γίνει ἐγκωμίασα αλλά ἐν-ε-κωμίασα
Προσοχή
Η πρόθεση ἐκ μπροστά από φωνήεν γίνεται ἐξ, π.χ.
πέμπω » ἔ-πεμψα, ἐκ-πέμπω » ἐξ-έ-πεμψα
Το ν της πρόθεσης συν (που τρέπεται σε διάφορα σύμφωνα), επανέρχεται μπροστά από το ἐ- της συλλαβικής αύξησης, π.χ.
γράφω » ἔγραψα, συγγράφω » συν-έ-γραψα
Σχηματισμός του αόριστου μέσης φωνής
| ἐ-λυ-σ-άμην ἐ-λύ-σ-ω ἐ-λύ-σ-ατο ἐ-λυ-σ-άμεθα ἐ-λύ-σ-ασθε ἐ-λύ-σ-αντο |
Για να σχηματίσουμε τον αόριστο προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ρήματος τις καταλήξεις του αόριστου.
Για την αύξηση, χρονική ή συλλαβική, ισχύουν όσα είπαμε για τον αόριστο της ενεργητικής φωνής.
Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Γυμνάσιο εδώ.
Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.
