Το ρήμα είναι ένα μέρος του λόγου που δείχνει ότι ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή απλώς βρίσκεται σε μια δεδομένη κατάσταση. Το πρόσωπο, το ζώο, το πράγμα ή η έννοια ονομάζεται υποκείμενο και μαζί με το ρήμα δημιουργούν λεκτικές ενότητες που έχουν ένα πλήρες νόημα και ονομάζονται προτάσεις.
Το υποκείμενο (ή τα υποκείμενα) μπορεί να είναι παρόν στον λόγο, π.χ. Ο Νίκος διαβάζει, μπορεί όμως και να απουσιάζει, όταν εννοείται από τα συμφραζόμενα, π.χ. Η ελευθερία αποτελεί ιδεώδες του ανθρώπου· είναι μια αξία πανανθρώπινη. Είναι ευνόητο ότι το ρήμα είναι πολύ συχνό στον λόγο, αφού αποτελεί απαραίτητο συστατικό της πρότασης, γύρω από το οποίο οργανώνεται το μήνυμα που μεταδίδεται στην επικοινωνία.
Oι διαθέσεις
Διάθεση είναι μια ιδιότητα του ρήματος με την οποία φαίνεται αν το υποκείμενο ενεργεί ή παθαίνει ή απλώς βρίσκεται σε μια δεδομένη κατάσταση. Οι διαθέσεις είναι τέσσερις: η ενεργητική, η παθητική, η μέση και η ουδέτερη.
Οι φωνές
Φωνές ονομάζονται οι ομάδες μορφολογικών τύπων των ρημάτων. Η νέα ελληνική έχει δύο φωνές: την ενεργητική και την παθητική. Η ενεργητική φωνή περιλαμβάνει το σύνολο των ρηματικών τύπων που στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα έχουν κατάληξη -ω, π.χ. θέλω, ζω.
Η παθητική φωνή περιλαμβάνει το σύνολο των ρηματικών τύπων που στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα έχουν κατάληξη -μαι, π.χ. γελιέμαι, μιμούμαι, μοιράζομαι, χαίρομαι.
Πολλά ρήματα έχουν ρηματικούς τύπους και στις δύο φωνές, π.χ. κλείνω – κλείνομαι. Υπάρχουν και ρήματα που έχουν τύπους μόνο σε μία φωνή.
Τα ρήματα που δεν παρουσιάζουν τύπους σε όλους τους χρόνους ή τις εγκλίσεις, σε όλα τα πρόσωπα ή και στις δύο φωνές (ενεργητική και παθητική) ονομάζονται ελλειπτικά.
Μία μάλιστα από τις κατηγορίες των ελλειπτικών αυτών ρημάτων είναι τα λεγόμενα αποθετικά, τα ρήματα που σχηματίζουν ήτοι τύπους μόνο στην παθητική φωνή (κατάληξη -μαι στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα): αισθάνομαι, γίνομαι, δέχομαι, εργάζομαι, έρχομαι, μεταχειρίζομαι, συλλογίζομαι, φοβάμαι (φοβούμαι) κ.ά.
Τα αποθετικά (η λέξη είναι παράγωγο του αρχαιοελληνικού ρήματος αποτίθημι, που σήμαινε βάζω κατά μέρος, παραμερίζω) ρήματα οφείλουν την ονομασία τους στην παλαιότερη λανθασμένη αντίληψη ότι είχαν αποθέσει (δηλαδή, αποβάλει ή βάλει κατά μέρος) τους τύπους της ενεργητικής φωνής (κατάληξη -ω στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα). Στην πραγματικότητα, τα ρήματα αυτά ουδέποτε εμφάνισαν τύπους της ενεργητικής φωνής, αλλά παρουσιάζονται ευθύς εξαρχής με καταλήξεις παθητικής φωνής.
Το γεγονός βεβαίως πως τα αποθετικά ρήματα παρουσιάζουν μόνον παθητική διάθεση δεν είναι δηλωτικό πως έχουν επίσης μόνον παθητική διάθεση (υπενθυμίζουμε ότι οι τέσσερις διαθέσεις του ρήματος, ενεργητική, παθητική, μέση και ουδέτερη, φανερώνουν τι κάνει, τι παθαίνει ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται το υποκείμενο).
Τουναντίον, πολλά αποθετικά ρήματα είναι ενεργητικής διάθεσης μεταβατικά, δηλαδή ρήματα που σημαίνουν πως το υποκείμενο ενεργεί και η ενέργειά του μεταβαίνει σε κάποιο πρόσωπο ή πράγμα (αντικείμενο), που αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα της έννοιάς τους (διαπραγματεύομαι, διαχειρίζομαι, εκμεταλλεύομαι, επεξεργάζομαι, κατεργάζομαι, πραγματεύομαι κ.ά.).
Δυστυχώς, οι περισσότεροι χρήστες της νέας ελληνικής γλώσσας δεν έχουν καταφέρει να κάνουν κτήμα τους τα προαναφερθέντα σχετικά με τις φωνές και τις διαθέσεις του ρήματος, που δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέονται (η φωνή αναφέρεται στους τύπους του ρήματος, η δε διάθεση στο τι σημαίνει το ρήμα).
Ως εκ τούτου, τα λάθη που γίνονται στη χρήση των αποθετικών ρημάτων είναι αμέτρητα, τόσο στον γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο. Πολλοί μάλιστα είναι εκείνοι που παρασύρονται από την κατάληξη -μαι των εν λόγω ρημάτων, τα εκλαμβάνουν ως παθητικά και πέφτουν στην παγίδα της λανθασμένης σύνταξής τους με ποιητικό αίτιο (από + αιτιατική προσώπου ή πράγματος).
Για να γίνουν πιο εύκολα κατανοητά όλα αυτά, δίνονται αμέσως παρακάτω δειγματικοί τρόποι με τους οποίους αποδίδεται η παθητική σημασία σε κάποια από αυτά τα ρήματα και παραλλήλως λάθη που διαπράττονται στην προσπάθεια για απόδοση της παθητικής σημασίας μερικών αποθετικών ρημάτων:
-Δυστυχώς μερικά παιδιά κακομεταχειρίζονται από τους γονείς τους. (Λάθος)
-Μερικοί γονείς κακομεταχειρίζονται τα παιδιά τους. (Ορθό)
-Μερικά παιδιά γίνονται αντικείμενο κακομεταχείρισης από τους γονείς τους. (Ορθό)
-Ο υπουργός δέχτηκε το προεδρείο της ομοσπονδίας. (Ορθό)
-Το προεδρείο της ομοσπονδίας έγινε δεκτό από τον υπουργό.(Ορθό)
-Πιστεύω ότι τα εθνικά ζητήματα διαχειρίστηκαν με υποδειγματικό τρόπο από την προηγούμενη κυβέρνηση. (Λάθος)
-Πιστεύω ότι η προηγούμενη κυβέρνηση διαχειρίστηκε με υποδειγματικό τρόπο τα εθνικά ζητήματα. (Ορθό)
-Οι οικονομικοί μετανάστες εκμεταλλεύονται συχνά από μερικούς ασυνείδητους συμπατριώτες μας. (Λάθος)
-Μερικοί ασυνείδητοι συμπατριώτες μας εκμεταλλεύονται συχνά τους οικονομικούς μετανάστες. (Ορθό)
-Οι οικονομικοί μετανάστες γίνονται συχνά αντικείμενο εκμετάλλευσης (ή υφίσταται εκμετάλλευση) από μερικούς ασυνείδητους συμπατριώτες μας. (Ορθό)
-Το ανά χείρας σχέδιο επεξεργάστηκε από ειδική ομάδα τεχνοκρατών με βαθιά γνώση του ζητήματος. (Λάθος)
-Ειδική ομάδα τεχνοκρατών με βαθιά γνώση του ζητήματος επεξεργάστηκε το ανά χείρας σχέδιο. (Ορθό)
-Το ανά χείρας σχέδιο υπέστη επεξεργασία από ειδική ομάδα τεχνοκρατών, με βαθιά γνώση του ζητήματος. (Ορθό)
-Το ανά χείρας σχέδιο έτυχε επεξεργασίας από ειδική ομάδα τεχνοκρατών, με βαθιά γνώση του ζητήματος. (Ορθό)
-Το θέμα του ανεκπλήρωτου έρωτα πραγματεύεται από το βιβλίο. (Λάθος)
-Το βιβλίο πραγματεύεται το θέμα του ανεκπλήρωτου έρωτα.(Ορθό)
-Το θέμα του ανεκπλήρωτου έρωτα έτυχε (αριστοτεχνικής) πραγμάτευσης από το βιβλίο. (Ορθό)
-Το ξύλο και η πέτρα κατεργάζονται με αξιοθαύμαστο τρόπο από τους φημισμένους ηπειρώτες μαστόρους. (Λάθος)
-Το ξύλο και την πέτρα κατεργάζονται με αξιοθαύμαστο τρόπο οι φημισμένοι ηπειρώτες μαστόροι. (Ορθό)
-Το ξύλο και η πέτρα τυγχάνουν κατεργασίας ( ή : υφίστανται κατεργασία) με αξιοθαύμαστο τρόπο από φημισμένους ηπειρώτες μαστόρους. (Ορθό)
-Σας διαβεβαιώνω ότι οι σημαντικές αυτές υποθέσεις χειρίστηκαν από συνεργάτες υπεύθυνους και άρτια εκπαιδευμένους. (Λάθος)
-Σας διαβεβαιώνω, συνεργάτες υπεύθυνοι και άρτια εκπαιδευμένοι χειρίστηκαν τις σημαντικές αυτές υποθέσεις.(Ορθό)
-Σας διαβεβαιώνω ότι οι σημαντικές αυτές υποθέσεις τυγχάνουν (εύστοχου) χειρισμού από συνεργάτες υπεύθυνους και άρτια εκπαιδευμένους. (Ορθό)
-Οι μετοχές αυτές δε διαπραγματεύονται τώρα στο χρηματιστήριο. (Λάθος)
-Τις μετοχές αυτές δεν τις διαπραγματεύονται τώρα στο χρηματιστήριο. (Ορθό)
-Οι μετοχές αυτές δεν τυγχάνουν διαπραγμάτευσης τώρα στο χρηματιστήριο. (Ορθό)
Συνεπώς, στις περιπτώσεις αυτές είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί κατάλληλη περίφραση με τη βοήθεια των ρημάτων γίνομαι (αντικείμενο), τυγχάνω, βρίσκω, υφίσταμαι + ουσιαστικό κ.ά. ανάλογα με τη σημασία ή να μετατραπεί η σύνταξη σε ενεργητική π.χ. Η επιχείρηση τούς εκμεταλλεύεται.
Περισσότερα γλωσσικά λάθη εδώ.
