ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Έρνστ Τούγκενχατ, Γιατί ο πόλεμος;
Σε τι έγκειται το πρόβλημα της ειρήνης; Όλοι εύχονται την ειρήνη και το ζητούμενο είναι απλώς να βρούμε το μέσο για να φτάσουμε πιο εύκολα σε αυτήν; Οι διάφοροι πόλεμοι όμως στον πλανήτη δείχνουν άλλη μια φορά ότι είναι πολλοί ανάμεσά μας αυτοί που, κάπου βαθιά μέσα τους, απολαμβάνουν τον πόλεμο. Ο πόλεμος είναι η υποτροπή σε αυτό που αποκαλείται φυσική κατάσταση όπου, σύμφωνα με τον Χομπς, «ο άνθρωπος είναι λύκος για τον άνθρωπο». Αυτή η περιγραφή είναι εύστοχη, αλλά είναι προσβλητική για τους λύκους, γιατί ούτε αυτοί ούτε άλλα ζώα του ίδιου είδους –με εξαίρεση ακριβώς τον άνθρωπο– δεν σκοτώνουν τα μεν τα δε. Πιστεύω ότι είναι δυνατό να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνει αυτό.
Τα άλλα ζώα δε γνωρίζουν την κοινωνικοποίηση. Η κοινωνικοποίηση προσφέρει στον άνθρωπο πολλά πλεονεκτήματα και απλοποιεί τη ζωή του, του προσφέρει την ασφάλεια και ίσως την κουλτούρα, αλλά συνεπάγεται επίσης, όπως έδειξε ο Φρόιντ, την αναγκαιότητα για τον άνθρωπο να απαρνηθεί την αγριότητα που μπορούμε να παρατηρήσουμε στα παιδιά, αγριότητα η οποία αποτελεί ασφαλώς μέρος της ύπαρξής μας, πλάι στην κατάσταση της κοινωνικοποίησης και απωθείται από αυτήν. Έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε το ότι η κατάσταση που επιτρέπει ή ακόμη και επιτάσσει αυτό που απαγορεύεται πιο αυστηρά στην πολιτισμένη ζωή –το φόνο– διατηρεί στα μάτια μας μια θελκτική όψη. Όλοι μας έχουμε γνωρίσει, σε διαφορετικούς βαθμούς, αδικίες στη ζωή μας και το γεγονός του φόνου αποτελεί την πιο ικανοποιητική εκδίκηση. Γι’ αυτό οι πόλεμοι, ανεξάρτητα από την αξιολόγηση των στόχων τους, φαίνεται να έχουν για μας μια θετική συγκινησιακά πλευρά.
Υπάρχει και ένας δεύτερος παράγοντας, που δεν νομίζω ότι είναι τόσο καθολικός, αλλά που είναι και αυτός αρκετά διαδεδομένος. Θα τον αποκαλέσουμε παράγοντα του ανταγωνισμού ή «ποδοσφαιρικό παράγοντα». Πολλοί είναι αυτοί ανάμεσά μας οι οποίοι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους λιγότερο ως πρόσωπα και περισσότερο ως μέλη μιας συγκεκριμένης ομάδας, ως πολίτες της Βαλένθια ή του Βερολίνου, ως Ισπανοί ή Γερμανοί. Δεν αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας απλώς ως τα μέλη μιας τέτοιας ομάδας, αλλά διαφοροποιούμαστε από άλλες ομάδες και οριζόμαστε σε σχέση με αυτές. Από τη στιγμή τώρα που αυτές οι ταυτίσεις δεν συνυπάρχουν ειρηνικά (πράγμα που θα ήταν εξίσου δυνατό), αλλά γίνονται αντιληπτές υπό το πρίσμα της υπεροχής ή της κατωτερότητας, η αντίληψη που έχει ένα πρόσωπο για την ομάδα ή το έθνος του μεγαλώνει, όταν έρχεται η νίκη σ’ ένα παιχνίδι ή σε έναν πόλεμο.
Πέραν τούτου, το συναίσθημα ότι δεν εκτιμούν την αξία σου ή ότι σε περιφρονούν (και γι’ αυτό οδηγείσαι στη σύγκρουση ή τον πόλεμο) δεν μπορεί να πάψει παρά στο βαθμό που παύει η αδικία στη δομή της κοινωνίας. Ο πρώτος λόγος που έχουμε να απολαμβάνουμε τον πόλεμο, αυτός που συνδέεται με την επιθυμία να επιστρέψουμε στη φυσική κατάσταση, θα μπορούσε και αυτός να ακυρωθεί αν καταργούνταν οι δομικές αδικίες της κοινωνίας μας. Πράγματι, αν η απόλαυση της αγριότητας οφείλεται κατά πρώτο λόγο στην ανάγκη μας για εκδίκηση και αν αυτή η ανάγκη προέρχεται από τις αδικίες που πιστεύουμε ότι έχουμε υποστεί, τότε μια κατάργηση των κοινωνικών αδικιών θα συνέβαλε στον περιορισμό της απόλαυσης που μας παρέχει η φυσική κατάσταση. Θα μπορούσαμε συνεπώς να πούμε ότι, στο βαθμό που το πρόβλημα της ειρήνης έγκειται στην κλίση των ανθρώπων να απολαμβάνουν τον πόλεμο, η απάντηση στο ζήτημα της ειρήνης θα βασιζόταν στην κοινωνική δικαιοσύνη.
Φυσικά το πρόβλημα της ειρήνης δεν συνδέεται μόνο με αυτήν την κλίση. Υπάρχουν ιδιαίτερα και δύο άλλες προϋποθέσεις. Η μια είναι η ιδεολογία στο όνομα της οποίας διεξάγεται ο πόλεμος. Εννοώ εδώ το λόγο που επικαλείται ένα κράτος για να μπει σε πόλεμο, λόγο ο οποίος σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις διαθέτει μια ηθική σημασία γι’ αυτούς που πιστεύουν σε αυτόν. Στους προηγούμενους αιώνες ο λόγος που επικαλούνταν δεν ήταν υποχρεωτικά ηθικός, μπορούσε απλώς να συμπίπτει με το συλλογικό συμφέρον του έθνους. Αλλά, αν λογαριάσουμε την αυξανόμενη ωμότητα και τον ολοκληρωτισμό των πολέμων του αιώνα μας δεν είναι πλέον αποδεκτός ένας λόγος που δεν θα είναι ηθικός. Το γεγονός είναι ότι οφείλουμε πάντα να έχουμε ένα ιδεολογικό λόγο για τον πόλεμο και ότι αυτός ο λόγος πρέπει στην εποχή μας να είναι ένας ηθικός λόγος.
Όσο για το δεύτερο λόγο που δικαιολογεί το ξέσπασμα ενός πολέμου, αυτός προκύπτει προφανώς από τα συμφέροντα των ομάδων που βρίσκονται στην εξουσία, των στρατιωτικών ηγετών ενός κράτους, των βιομηχάνων, των κατασκευαστών όπλων ιδιαίτερα και φυσικά της πολιτικής τάξης που κυβερνάει. Σε όλα αυτά προστίθεται και αυτό που η κυβερνώσα πολιτική τάξη και ο ίδιος ο λαός θεωρούν ως εθνικό τους συμφέρον. Πιστεύω συνεπώς ότι αυτοί οι τρεις παράγοντες πρέπει να συνενώνονται για να ξεσπάσει ένας πόλεμος, πρώτα μια ανθρώπινη διάθεση που υπάρχει πάντοτε, έπειτα η αληθινά αποτελεσματική αιτία, δηλαδή τα συμφέροντα αυτών που κατέχουν την κρατική εξουσία και τέλος το ιδεολογικό κίνητρο.
Έρνστ Τούγκενχατ, «Γιατί ο πόλεμος», μετάφραση Κατερίνα Δασκαλάκη, εκδόσεις Εστίας, Αθήνα 2006, σελ. 56-57
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Π. Πικάσο, Γκερνίκα ή Γκουέρνικα, 1937
Εμβληματικός αντιπολεμικός πίνακας με θέμα τις φοβερές συνέπειες του πολέμου στον άμαχο πληθυσμό, που εμπνεύστηκε ο Ισπανός ζωγράφος από το βομβαρδισμό της ομώνυμης με τον πίνακα μικρής βασκικής πόλης από τη γερμανική αεροπορία κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου.
ΚΕΙΜΕΝΟ 3
Ειρήνη είναι όταν - Νικηφόρος Βρεττάκος
Σας χωρίζει ένα αδιόρατο χάσμα απ’ τον κόσμο.
Σας διέφυγαν πράγματα. Δεν τα ’χετε όλα
καλά λογαριάσει, δεν τα ’χετε δει,
ακούσει όσο πρέπει. Γι’ αυτό και σας φαίνεται
τόσο παράξενο, που κλείνω, ανοίγω
το παράθυρο κι άλλο δεν σας λέω:
«Ειρήνη!»
Ειρήνη, λοιπόν,
είναι ό,τι συνέλαβα μες απ’ την έκφραση
και μες απ’ την κίνηση της ζωής. Και Ειρήνη
είναι κάτι βαθύτερο απ’ αυτό που εννοούμε
όταν δεν γίνεται κάποτε πόλεμος.
Ειρήνη είναι όταν τ’ ανθρώπου η ψυχή
γίνεται έξω στο σύμπαν ήλιος· κι ο ήλιος
ψυχή μες στον άνθρωπο.
[πηγή: Νικηφόρος Βρεττάκος, Τα ποιήματα, τ. Β΄. Μ' ένα χαρακτικό της Βάσως Κατράκη, Τρία Φύλλα, Αθήνα 1981, σ. 263]
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά τη 2η, την 3η και την 6η παράγραφο του κειμένου 1 σε 70-80 λέξεις.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες με βάση το περιεχόμενο του κειμένου 1.
α. Ο άνθρωπος λειτουργεί σαν τον λύκο, γι' αυτό και σκοτώνει τους συνανθρώπους του.
β. Οι άνθρωποι κοινωνικοποιούνται σε αγέλες, όπως τα υπόλοιπα ζώα.
γ. Οι πόλεμοι συγκινούν τους ανθρώπους.
δ. Ο ανταγωνισμός δεν είναι καθολικός παράγοντας για την ύπαρξη πολέμων.
ε. Τα συμφέροντα είναι ο αποκλειστικός παράγοντας για να ξεσπάσει πόλεμος.
Μονάδες 10
Β2α. Ο συντάκτης του κειμένου 1 χρησιμοποιεί τα λόγια του Χομπς. Να γράψετε δύο διαφορετικούς στόχους αυτής της επιλογής.
Μονάδες 10
Β2β. Στο κείμενο 1 ο συντάκτης χρησιμοποιεί εναλλακτικά διάφορα πρόσωπα συγγραφής. Να εντοπίσετε τη χρήση των κειμενικών δεικτών του α’ ενικού και του α’ πληθυντικού προσώπου με 2 αναφορές για το καθένα και να καταδείξετε τους λόγους που ο συγγραφέας προβαίνει στη χρήση των συγκεκριμένων ρηματικών προσώπων.
Μονάδες 10
Β3.Να αναπτύξετε σε 60-80 λέξεις εκείνα τα στοιχεία – σημεία της Γκουέρνικα που αισθητοποιούν τον αντιπολεμικό της χαρακτήρα. Δώστε έναν δικό σας τίτλο στον πίνακα και εξηγήστε δύο γλωσσικές επιλογές που κάνατε για να προσελκύσετε το ενδιαφέρον των αναγνωστών.
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Γ
Ποια είναι η σημασία της Ειρήνης για το ποιητικό υποκείμενο; Να απαντήσετε αξιοποιώντας 3 κειμενικούς δείκτες του ποιήματος. Πόσο σημαντική είναι για εσάς η Ειρήνη; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας δημιουργικά τα κείμενα που σας δόθηκαν να γράψετε ένα δικό σας κείμενο (350-400 λέξεις), το οποίο θα αναρτηθεί στο προσωπικό σας ιστολόγιο, με βάση τα παρακάτω ερωτήματα:
α. Να αναπτύξετε τα τρία – κατά τη γνώμη σας – βασικά αίτια του πολέμου και
β. Να προτείνεται δύο τρόπους παγίωσης της διεθνούς ειρήνης.
Μονάδες 30
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.
Επιμέλεια: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος - M.Ed. ειδικός παιδαγωγός, συγγραφέας.
