Βασικές έννοιες στην Ιλιάδα Β' Γυμνασίου

 

    Η ΤΙΜΗ

 

 είναι η αναγνώριση της αξίας του ήρωα από τους άλλους, η οποία επισφραγίζεται με την κοινωνική του καταξίωση, καθώς και από υλικά μέσα, όπως η προσφορά δώρου από τα συνολικά λάφυρα του πολέμου. Ο ήρωας χαρακτηρίζεται από μία ακατάπαυστη επιθυμία ανύψωσης της γενιάς (=καταγωγής) του. Αυτό είναι που ονομάζουμε χρέος στη γενιά. Εκτός, όμως, από την υποχρέωση προς τους προγόνους, ο ήρωας οφείλει στον εαυτό του να φανεί ισάξιος ή και καλύτερος των πατέρων του στη μάχη και στα όπλα, στη δικαιοσύνη και στο σεβασμό . Η έννοια της τιμής συνδέεται με την υστεροφημία, η οποία περιγράφει την επιθυμία του ήρωα να είναι γνωστός κι ακουστός ανάμεσα στους ανθρώπους των γενιών που έρχονται.  Ο φόβος της ατίμωσης στην ομηρική κοινωνία ονομάζεται "αἰδώς" είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα συναισθήματα σε μία ηρωική κοινωνία όπως η ομηρική, καθώς ρυθμίζει αρκετές φορές τη συμπεριφορά των χαρακτήρων (π.χ. Έκτορας, ραψωδία Ζ, στ. 401-403).

  ZΩΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟΥ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ

 Στο Αχαϊκό στρατόπεδο υπάρχει πολιτική οργάνωση, θρησκευτική εξουσία και αρχές για την απόκτηση και το μοίρασμα των λαφύρων.

H συνέλευση: στο αχαϊκό στρατόπεδο λειτουργεί ο θεσμός της συνέλευσης, η οποία φαίνεται να συγκαλείται, όταν πρόκειται να παρθούν αποφάσεις για σημαντικά ζητήματα. Σ’ αυτές συμμετέχει ο στρατός, αλλά δικαίωμα να εκφράσουν τη γνώμη τους φαίνεται πως είχαν μόνο οι βουληφόροι (στ. 145) αρχηγοί, δηλαδή οι αρχηγοί των στρατευμάτων, που ήταν συνήθως και οι βασιλιάδες των αντίστοιχων κρατών της εποχής.). Η συνέλευση του στρατού είχε μάλλον περιορισμένες δικαιοδοσίες, αφού ο αρχιστράτηγος δεν δεσμευόταν να ακολουθήσει τη γνώμη της .

  H ιεραρχία  Ο Aγαμέμνονας είναι ιεραρχικά ανώτερος, έχει τον ρόλο του αρχιστράτηγου και σ’ αυτόν οφείλουν να υπακούν οι υπόλοιποι αρχηγοί (στ. 79-80, 91-92). Ως κίνηση αμφισβήτησης εκλαμβάνει και ο Aγαμέμνονας τη στάση του Aχιλλέα, κι αυτό ως έναν βαθμό καθορίζει και τη στάση του απέναντι στον ήρωα. Το συγκεκριμένο φαινόμενο αμφισβήτησης πρέπει να παταχθεί, ώστε και να επιβεβαιωθεί η εξουσία του, αλλά και να παραδειγματιστούν οι υπόλοιποι αρχηγοί για να αποφευχθούν στο μέλλον παρόμοια κρούσματα, που θα κλόνιζαν τη συμμαχία

Σ' ένα μακροχρόνιο πόλεμο, όπως ο Τρωικός, η εξασφάλιση των ειδών διατροφής γινόταν με ληστρικές εκστρατείες στις γύρω περιοχές. Από αυτές ο στρατός αποκόμιζε παντός είδους λάφυρα και αιχμαλώτους.

H διανομή των λαφύρων:   η διανομή των λαφύρων γινόταν ανάλογα με τη θέση  και το αξίωμα του καθενός. Tο μεγαλύτερο και καλύτερο μερίδιο έπαιρνε ο αρχηγός του στρατεύματος, ακολουθούσαν οι αξιωματούχοι (ευγενείς) και, τέλος, ότι απέμενε μοιραζόταν στους απλούς στρατιώτες.

 Τα λάφυρα:   πέρα από την οικονομική τους σημασία, αποτελούσαν μέσο πλουτισμού, είχαν και μεγάλη ηθική αξία, καθώς αποτελούσαν επιβράβευση της προσφοράς του ήρωα, υλικό αντίκρισμα της τιμής του και έμπρακτη απόδειξη  της εκτίμησης των συμπολεμιστών του· ενίσχυαν έτσι το κύρος του. Γι’ αυτό και η αφαίρεση των λαφύρων από κάποιον ήταν πράξη ιδιαίτερα προσβλητική.

 

σκυλεύω :  

γυμνώνω τον αντίπαλο που σκότωσα στη μάχη από τα όπλα του και τα παίρνω ως λάφυρα,  βεβηλώνω ένα νεκρό ή ένα τάφο,   λεηλατώ

Οι κανόνες της ομηρικής μάχης:

Οι πολεμιστές που επέβαιναν σε άρμα ήταν δύο: ο ένας ήταν ο βασικός πολεμιστής και ο άλλος ο ηνίοχος, ο οποίος κρατούσε τα χαλινάρια των αλόγων. Ο πολεμιστής πολεμούσε άλλοτε από το άρμα του και άλλοτε πεζός, ενώ ο ηνίοχος τον βοηθούσε. 

Όταν ο ένας από τους δύο συμπολεμιστές έπεφτε νεκρός, ο άλλος είχε την ηθική υποχρέωση να προστατέψει το νεκρό σώμα από τους εχθρούς, οι οποίοι με τη σειρά τους αγωνίζονταν να το αποκτήσουν και να το γυμνώσουν από τον οπλισμό του, πράγμα που αποτελούσε μεγάλη ατίμωση για το νεκρό. 

Η δόξα που κέρδιζε ο ομηρικός ήρωας μετά τη μονομαχία ολοκληρωνόταν με τη «σκύλευση» του νεκρού αντιπάλου (απόκτηση του σώματος, των όπλων) και κατοχή των αλόγων του. Οι ήρωες λοιπόν επεδίωκαν τόσο τη δόξα (ηθικό μέρος) όσο και την απόκτηση των όπλων και των αλόγων του αντιπάλου (υλικό μέρος).

ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ

Είναι ένας χαρακτηριστικός τρόπος για να δείξουμε πως κάτι δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί σε καμιά περίπτωση, παρά μόνον αν παραβιαστεί ένας νόμος της Φύσης .  (π.χ στη ραψ. Α στιχ. 235-245 όπου ο Αχιλλέας ορκίζεται ότι θα ξαναπολεμήσει μόνο αν το ξύλινο σκήπτρο του βγάλει φύλλα και κλαδιά, κάτι που είναι αδύνατο με τους νόμους της φύσης).

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ

τόσο η μαντική τέχνη και τα όνειρα προέρχονται από τους θεούς («έρχεται και τ’ όνειρο απ’ τον Δία»)

Οι μάντεις ερμήνευαν γενικά τα σημάδια των θεών (οιωνοσκοπία ή ορνεοσκοπία: μαντική με βάση το πέταγμα των πουλιών, σπλαχνοσκοπία: μαντική με βάση τα σπλάχνα των ζώων που θυσιάστηκαν, κλπ)∙ οι ιερείς ήταν υπεύθυνοι για τις τελετουργίες προς τους θεούς, αλλά και προφήτευαν μέσω των θυσιών∙ οι ονειροκρίτες προφήτευαν με βάση τα όνειρα τα οποία επίσης έστελναν οι θεοί. 

Μάντεις, ιερείς, ονειροκρίτες θεωρούνται ιερά πρόσωπα. 

ΗΡΩΙΚΟ ΙΔΑΝΙΚΟ

ο άνθρωπος καταξιώνει την παρουσία του στον κόσμο, γίνεται ήρωας, όταν η ζωή του χαρακτηρίζεται από ξεχωριστές πράξεις. Στη μυκηναϊκή εποχή η πολεμική ικανότητα, η ανδρεία, η γενναιότητα, η «αριστεία» είναι στοιχεία του ήρωα, που του χαρίζουν υστεροφημία και δόξα στους απογόνους του. Στην ομηρική εποχή, το πολεμικό ηρωικό ιδανικό κλονίζεται, μια και οι άνθρωποι στρέφονται σε ειρηνικές δραστηριότητες με στόχο την οικονομική ανάπτυξη.

 ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ  

 O Όμηρος προετοιμάζει συχνά τους ακροατές του για όσα θα ακολουθήσουν με διάφορους τρόπους: άλλοτε προγραμματίζει τη δράση, άλλοτε προειδοποιεί για την εξέλιξη της δράσης, άλλοτε προϊδεάζει απλώς για την τύχη ορισμένων ηρώων. H συστηματική αυτή προετοιμασία για τα επόμενα λέγεται  προοικονομία.

ΑΝΑΔΡΟΜΗ: η αφήγηση γεγονότων του παρελθόντος.

ΕΓΚΙΒΩΤΙΣΜΟΣ: η παρεμβολή μιας αναδρομικής αφήγησης μέσα στην κανονική πορεία των γεγονότων, μια παρένθεση δηλ. μέσα στην κύρια αφήγηση. Με αυτό τον τρόπο το ποιητικό παρελθόν διακόπτει προσωρινά το ποιητικό παρόν.

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ: οι θεοί έχουν ανθρώπινη μορφή και διακρίνονται από πάθη, συναισθήματα, επιθυμίες και φυσικές ανάγκες.

ΕΜΦΑΝΙΣΗ  ΘΕΩΝ:

  Α)  ΕΝΑΝΘΡΩΠΙΣΗ: η εμφάνιση των θεών στους ανθρώπους όχι με τη θεϊκή τους μορφή αλλά ως άνθρωποι χωρίς να γίνεται αντιληπτή η θεϊκή ιδιότητά τους.

Β)   ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ: η εμφάνιση ενός θεού στους ανθρώπους με τη θεϊκή μορφή του.

Γ)   ΘΕΙΚΗ ΦΩΤΙΣΗ     αθέατη θεϊκή βοήθεια 

 ΣΥΣΤΟΛΗ ΧΡΟΝΟΥ: η παρουσίαση μιας μακράς χρονικής περιόδου μέσα σε σύντομο αφηγηματικό χρόνο (π.χ. οι 17 από τις 20 μέρες του ταξιδιού του Οδυσσέα από την Ωγυγία στη Σχερία περιγράφονται σε έναν στίχο:ε,307

ΔΙΑΣΤΟΛΗ ΧΡΟΝΟΥ: η παρουσίαση μιας σύντομης χρονικής περιόδου σε εκτενή αφηγηματικό χρόνο (π.χ. η 40ή μέρα της Οδύσσειας εκτείνεται σε 4 ραψωδίες: υ, φ, χ, ψ).

    ΑΤΗ – ΥΒΡΗ – ΝΕΜΕΣΗ - ΤΙΣΗ:

1.      ΑΤΗ: η τύφλωση του ανθρώπινου νου

2   .ΥΒΡΗ: η αλαζονική και ασεβής ανθρώπινη συμπεριφορά απέναντι στους θεούς και τους θεϊκούς νόμους

3.       ΝΕΜΕΣΗ: η θεϊκή οργή για την ανθρώπινη ύβρη

4.        ΤΙΣΗ: η τιμωρία του ανθρώπου για την ύβρη που διέπραξε.

 ΕΠΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ: ένα πρόσωπο του έπους αγνοεί ορισμένα σημαντικά γεγονότα τα οποία γνωρίζουν κάποιο ή κάποια άλλα πρόσωπα του έπους ή οι ακροατές – αναγνώστες.

ΥΣΤΕΡΟΦΗΜΙΑ: η αντίληψη πως η καλή φήμη συνοδεύει έναν άνθρωπο και μετά το θάνατό του.

ΙΚΕΣΙΑ: η θερμή παράκληση για παροχή προστασίας ή βοήθειας

ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ: σχήμα λόγου με το οποίο συσχετίζεται η ιδιότητα ενός προσώπου ή ζώου ή πράγματος ή αφηρημένης έννοιας με την έννοια κάποιου άλλου προσώπου ή ζώου κλπ. Στα έπη του Ομήρου οι παρομοιώσεις είναι πολύστιχες και παρεμβάλλονται συχνά - ανάμεσα στην κύρια διήγηση - ως ξεχωριστές ιστορίες. Διακρίνεται σε δύο μέρη:

· το αναφορικό μέρος (εικόνα από τη φύση) που εισάγεται με τις λέξεις «σαν, πως, όπως, καθώς…»

· το δεικτικό μέρος  που εισάγεται με τις λέξεις «έτσι, παρόμοια, το ίδιο…» αυτό που θέλει ο Όμηρος να παρομοιάσει

·τον κοινό όρο μεταξύ εικόνας και αφήγησης.(συνήθως ένταση δύναμη ,ορμητικότητα)

Σκοπός : Φωτίζει τη ζητούμενη εικόνα ,συμπληρώνει και πλουτίζει την περιγραφή

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: οι αξίες, οι αντιλήψεις, οι κανόνες ηθικής, οι θρησκευτικές απόψεις, οι λατρευτικές συνήθειες (π.χ. θυσίες)

ΥΛΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: οι πρώτες ύλες και η χρησιμοποίησή τους

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ: ο τρόπος οργάνωσης και διακυβέρνησης (στην Ιλιάδα οι βασιλείς είναι η κυρίαρχη κοινωνική ομάδα, διαθέτουν ευγενική καταγωγή και θεωρούνται ως οι βασικοί ήρωες– πολεμιστές.) 

ΑΣΤΟΧΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

  εκείνος που ρωτά κάνει διάφορες λογικές μεν υποθέσεις για την αιτία ενός γεγονότος, καμία όμως δεν στοχεύει σωστά· έτσι, εκείνος που απαντά απορρίπτει μία μία τις «άστοχες» ερωτήσεις, για να δώσει στο τέλος με έμφαση τη σωστή απάντηση· σ' αυτό ακριβώς αποβλέπει αυτή η τεχνική, που αποτελεί τυπικό θέμα της επικής ποίησης αλλά και των δημοτικών μας τραγουδιών.

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ:

Συμβαίνει όταν δύο άτομα συναντιούνται μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα και σταδιακά το ένα αναγνωρίζει την ταυτότητα του άλλου (π.χ. Οδυσσέας και Πηνελόπη).

χαρακτηρίζεται τυπική:

1. (προϋποτίθεται) πολύχρονη απουσία εκείνου που αναγνωρίζει από αυτό που αναγνωρίζεται

2. απομονώνονται τα αναγνωριστικά υποκείμενα (δηλαδή, ο αναγνωριστής και το αναγνωριζόμενο)·

3. καλύπτεται το αναγνωριζόμενο·

4. αποκαλύπτεται και υποβάλλεται σε δοκιμασία·

5. ακολουθεί αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων.

Περισσότερο υλικό για το Γυμνάσιο εδώ.