Κείμενο 1
Η ευθύνη του επιστήμονα
Σε μια κοινωνική ομάδα υπάρχουν «ρόλοι» που ανήκουν σε όλους, όλοι πρέπει να μην κλέβουμε, να μην πετάμε τα σκουπίδια στην αυλή του γείτονα, υπάρχουν και άλλοι που ανήκουν σε ορισμένα μόνο άτομα ή σε ορισμένες μικρότερες ομάδες. Αν πρόκειται να γίνουν γρήγορα αντιπλημμυρικά έργα, για να μην πνιγεί ένα χωριό, μπορεί όλοι να πιάσουν το φτυάρι, αλλά κάποιος τεχνικός θα τους οδηγήσει. Αν απλώνεται τύφος σε μια πόλη, όλοι θα βράζουν το νερό, αλλά οι γιατροί θα είναι οι πρώτοι που θα ξεσηκώσουν τον κόσμο και θα τον καθοδηγήσουν, για να κάνει ό, τι πρέπει. Και στις δύο περιπτώσεις, και σε χίλιες άλλες, υπάρχει για ορισμένα άτομα μια ειδική ευθύνη, και, αν δεν ανταποκριθούν σ΄ αυτήν, προδίνουν το ρόλο τους και τους συνανθρώπους τους. Έτσι και σ΄ ένα πλατύτερο κοινωνικό σύνολο, σε μια χώρα ή και στον κόσμο ολόκληρο οι επιστήμονες έχουν έναν ειδικό ρόλο να παίξουν. Έχουν μια ιδιαίτερη ευθύνη, μόνο και μόνο επειδή είναι επιστήμονες. Η ευθύνη αυτή έχει σχέση με θέματα που ενδιαφέρουν τους πολλούς, την «πόλη», είναι ευθύνη πολιτική. Ο επιστήμονας όχι μόνο απολιτικός πρέπει να είναι, αλλά αντίθετα έχει βαριά πολιτική ευθύνη.
Έρχομαι τώρα στους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς του επιστήμονα. Πρώτον ευθύνη σημαίνει ανοιχτά μάτια, ανοιχτά αυτιά και ιδιαίτερα ανοιχτό μυαλό. Ο επιστήμονας δεν πρέπει να έχει παρωπίδες. Η εποχή του απομονωμένου «πύργου», όταν η επιστήμη προχωρούσε στο δικό της δρόμο αδιαφορώντας για τ΄ ανθρώπινα προβλήματα και για τις επιπτώσεις των δικών της προόδων πάνω στην ευτυχία του ανθρώπου, πέρασε οριστικά.
Ο επιστήμονας δεν πρέπει να μένει αδιάφορος σε οποιοδήποτε πρόβλημα που αφορά το κοινωνικό σύνολο ή ένα σημαντικό του μέρος. Ο θεολόγος δεν θα αδιαφορήσει για τη μόλυνση του περιβάλλοντος, ο δικηγόρος για τα ανάπηρα ή μειονεκτικά άτομα, ο μηχανικός για την κρίση στην εκκλησία. Είναι παράλογο να περιμένουμε ο καθένας να είναι ειδικός σε όλα.
Αλλά είναι επικίνδυνο ν΄ αγνοούμε την ύπαρξη σοβαρών προβλημάτων, επειδή δεν επηρεάζουν τη ζωή μας ή επειδή δεν ανήκουν στον κύκλο της επιστήμης μας. Η ζωή δεν είναι ένα πλήθος από μικρά αυλάκια, που το νερό τρέχει μέσα τους ήρεμα, χωρίς ν΄ ανακατεύεται με νερό του πλαϊνού αυλακιού’ είναι ένας χείμαρρος που τίποτε δεν μένει ακίνητο και που κάθε μόριο μπορεί κάθε στιγμή να έρθει σ΄ επαφή με οποιοδήποτε άλλο.
Δεύτερον, ένα απ΄ τα κύρια γνωρίσματα της επιστημονικής σκέψης είναι η αντικειμενικότητα, η ψύχραιμη ανάλυση όλων των προσιτών στοιχείων που αποτελούν ένα πρόβλημα, η τίμια αναγνώριση της άγνοιας ή της αδυναμίας για γνώση ορισμένων στοιχείων του προβλήματος. Αφού μελετήσει ο επιστήμονας όλα τα προσιτά στοιχεία, αφού αναγνωρίσει όλα τα ασαφή, απρόσιτα ή άγνωστα, καταλήγει σ΄ ένα συμπέρασμα. Αλλά και για κάθε συμπέρασμα η επιστημονική σκέψη πρέπει να ξέρει να καθορίζει το βαθμό πιθανού λάθους. Ο επιστήμονας πρέπει να δυσπιστεί αν η πιθανότητα αυτή είναι μεγάλη ή ν΄ αλλάξει το συμπέρασμα αν νέα στοιχεία κάνουν αναγκαία την αλλαγή. Πρέπει δηλαδή να διαθέτει κριτικό πνεύμα για κάθε πρόβλημα. Με το ίδιο κριτικό πνεύμα απορρίπτει τις ταμπέλες π.χ. «άθεος», «δεξιός» σαν από πριν κριτήριο για την ορθότητα ή όχι της γνώμης ή της πράξης ενός ατόμου.
Τρίτον ευθύνη σημαίνει θάρρος για έκφραση γνώμης. Φοβάμαι ότι ελάχιστοι είναι οι επιστήμονες, που έχοντας ορισμένη γνώση επιστημονικά εδραιωμένη για ένα καυτό θέμα, έχουν το θάρρος να τη διατυπώσουν αν είναι αντίθετη ή δυσάρεστη για τους ισχυρούς, για την παράταξή τους, για ομάδες που εξασκούν πάνω τους πίεση.
Σπύρος Δοξιάδης (διασκευή).
Κείμενο 2
Επιστήμη
Ο επιστήμονας που γνωρίζει την ουσία του έργου του έχει διαφορετικές απαιτήσεις και από τον ίδιο του τον εαυτό και από το αντικείμενο με το οποίο ασχολείται. Κοινωνικά ευαισθητοποιημένος συμβάλλει μέσα από την επιστήμη του στην κοινωνική εξέλιξη. Δεν εννοεί την πολύπλευρη μόρφωση ως αθροιστική ενασχόληση με διάφορες τέχνες ή με άλλους τομείς του επιστητού, αλλά ως ουσιαστική ανάγκη ζωής, ως προϋπόθεση για την πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, για την ιστορική δικαίωση του έργου του.
Εξάλλου, για να μπορέσει ένας επιστήμονας να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις χρειάζεται να έχει επίγνωση της ενότητας της γνώσης και της πολυμορφίας της. Οι μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις έχουν γίνει από ανθρώπους με ευρείς ορίζοντες σκέψης, πλούτο γνώσεων και ενδιαφερόντων. Ο Αϊνστάιν έλεγε πως ο Ντοστογιέφσκι τον ωφέλησε πολύ περισσότερο απ' όσο ο Γκάους.
Το βασικό στοιχείο της προσφοράς ενός επιστήμονα έγκειται στο να συμβάλει μέσα από το έργο του στην απελευθέρωση του ανθρώπου. Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται πάνω απ' όλα η προσωπική συνειδητοποίηση και η ευθύνη του επιστήμονα για το κοινωνικό αποτέλεσμα του έργου του. Το επιστημονικό έργο δεν είναι κοινωνικά ουδέτερο.
Είναι σαφές, λοιπόν, ότι η πρώτη επιλογή αφορά τον ίδιο τον επιστήμονα. Είναι δική του ευθύνη το αν θα γίνει διαβασμένο ανδράποδο, υπάκουο σε κάθε λογής αντιανθρωπιστικές επιδιώξεις ή αν, μετουσιώνοντας τις ειδικευμένες γνώσεις του σε γνώση, συνδέσει τα όσα γνωρίζει με το κοινωνικό όφελος. Είναι δική του επιλογή αν θα υπηρετήσει με τις γνώσεις του ιδιοτελή συμφέροντα ή αν θα επιλέξει το δρόμο της υψηλής ευθύνης που διακρίνει τον άνθρωπο ο οποίος έχει συνείδηση της κοινωνικής προσφοράς του έργου του.
Είναι όμως και θέμα γενικότερο το πώς θα δημιουργηθούν εκείνοι οι κοινωνικοί όροι οι οποίοι θα διευκολύνουν τις επιλογές ενός επιστήμονα και θα εξουδετερώσουν τις πιέσεις οι οποίες πιθανόν ασκούνται πάνω του.
Αιμιλία Καραλή (διασκευή).
Κείμενο 3
Η ανθρώπινη εργασία
Τίποτε δεν είναι μάταιο, προχωρείτε μπροστά με την Επιστήμη!
κραυγάζει ο σύγχρονος εκκλησιαστής, δηλαδή όλος ο κόσμος.
Προχωρείτε! Αυτός ο δρόμος είναι στρωμένος με τα πτώματα των κακών και των τεμπέληδων.
Γρήγορα, λίγο πιο γρήγορα!
Εκεί κάτω, πέρα από τη νύχτα, οι μέλλουσες ανταμοιβές οι αιώνιες, θα τις αφήσουμε να μας ξεφύγουν;
Μα τι μπορώ να κάνω;
Προχώρα!
Αφού την εργασία την ξέρω κι η Επιστήμη είναι πολύ αργή,
το βλέπω καθαρά, είναι πολύ απλό, κάνει ζέστη, θα με προσπεράσουν.
Γνωρίζω το καθήκον μου και θα νιώθω περήφανος όπως οι περισσότεροι παραμελώντας το.
Πάει, ρήμαξε η ζωή μου, ας κάνουμε λίγο το κορόιδο, ας τεμπελιάσουμε.
Έλεος πια! Θα υπάρχουμε διασκεδάζοντας, ονειροπολώντας τραγελαφικούς έρωτες,
φανταστικά σύμπαντα, γκρινιάζοντας για τα φαινόμενα του κόσμου:
σαλτιμπάγκους, ζητιάνους, καλλιτέχνες, παπάδες, και ληστές.
Στο κρεβάτι του νοσοκομείου μου ήρθε μια δυνατή μυρωδιά λιβανιού.
Βλέπω μπροστά μου πάλι τα άθλια παιδικά μου χρόνια.
Και λοιπόν; Κλείνω τα είκοσι, όπως τα κλείνουν κι άλλοι.
Όχι. Όχι. Εγώ επαναστατώ ενάντια στο θάνατο,
η εργασία φαντάζει ασήμαντη για τη δική μου περηφάνια.
Θάταν πολύ σύντομο μαρτύριο να εγκαταλείψω τον κόσμο έτσι.
Την τελευταία στιγμή θα παράδερνα δεξιά κι αριστερά.
Και τότε, τότε ψυχούλα μου ξέχνα την αιωνιότητα για πάντα.
Αρθούρος Ρεμπώ
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να αποδώσετε συνοπτικά τους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς των επιστημόνων, σύμφωνα με το Κείμενο 1 (70-80 λέξεις).
Μονάδες 15
Β1. Να χαρακτηρίσετε ως Σωστές (Σ) ή Λανθασμένες (Λ) τις παρακάτω προτάσεις, με βάση το περιεχόμενο του Κειμένου 2.
α. Η μόρφωση για τον επιστήμονα είναι ανάγκη για την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.
β. Οι επιστήμονες εμπνέονται από συναδέλφους τους με εξειδίκευση πάνω στο ίδιο αντικείμενο.
γ.Ο επιστήμονας οφείλει μέσα από το έργο του να είναι αντικειμενικός και κοινωνικά ουδέτερος.
δ. Πρωτίστως, είναι επιλογή του επιστήμονα αν θα προσφέρει με το έργο του στην κοινωνία.
ε. Το έργο του επιστήμονα παράγεται ανεμπόδιστο από πιέσεις και συμφέροντα.
Μονάδες 10
Β2α. Στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου 1 ("Ο επιστήμονας...σε όλα"), ο συντάκτης χρησιμοποιεί μια σειρά παραδειγμάτων. Αφού τα εντοπίσετε, να αιτιολογήσετε τους λόγους που τα παραθέτει, επισημαίνοντας δύο διαφορετικούς επικοινωνιακούς στόχους του.
Μονάδες 10
Β2β. Να αναδείξετε τη σημασία των συνδετικών λέξεων:
α. Αλλά και
β. δηλαδή
γ. Εξάλλου
δ. λοιπόν
ε. όμως
Μονάδες 5
Β3. Να εντοπίσετε το σημείο σύγκλισης των Κειμένων 1 και 2 και να το αναδείξετε σε μία παράγραφο 80-90 λέξεων.
Μονάδες 15
Γ. Πώς αντιλαμβάνεται την Επιστήμη το ποιητικό υποκείμενο; Να απαντήσετε λαμβάνοντας υπόψη σας τρεις κειμενικούς δείκτες. Τι σημαίνει για εσάς η Επιστήμη; (150-200 λέξεις).
Μονάδες 15
Δ. Με αφόρμηση τα Κείμενα που διαβάσατε, αποφασίσατε να συντάξετε ένα άρθρο στο προσωπικό σας ιστολόγιο, με το οποίο να επισημαίνετε τα εφόδια, επιστημονικά και ηθικά, που κατά τη γνώμη σας οφείλουν να διαθέτουν οι επιστήμονες του καιρού μας (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.
Επιμέλεια: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος - M.Ed. ειδικός παιδαγωγός, συγγραφέας.
