Όταν εμφανίστηκε το πρώτο εμβόλιο για την ευλογιά γεννήθηκε και το πρώτο ισχυρό αντιεμβολιαστικό κίνημα. Υποστήριζε ότι θα γεννηθούν παιδιά με χαρακτηριστικά αγελάδας και όσοι θα εμβολιαστούν θα πάνε στην Κόλαση
Για πάνω από έναν αιώνα, οι άνθρωποι έκαναν ουρές για να εμβολιαστούν κατά της πολιομυελίτιδας, της ευλογιάς, της ιλαράς, της παρωτίτιδας, της ερυθράς, της γρίπης κι άλλων επιδημικών ασθενειών. Με καθοδήγηση από σχολεία, ιδρύματα και το κράτος χρησιμοποίησαν την επιστήμη για την καταπολέμηση των ασθενειών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, οι θανατηφόρες ιογενείς επιδημίες να αρχίσουν να εξαφανίζονται στον ανεπτυγμένο κόσμο και το προσδόκιμο της ζωής να κάνει άλματα.
Το 1796 ο Έντουαρντ Τζένερ, ένας γιατρός στο Μπέρκλεϊ του Γκλοστερσάιρ, στην αγροτική Αγγλία, χρησιμοποίησε υλικό προς εμβολιασμό από μια... αντισυμβατική πηγή. Δεν ήταν ένας άνθρωπος που νοσούσε αλλά μια αγελάδα με εξανθήματα, η οποία είχε προσβληθεί από τον ιό που ανήκε στην ίδια οικογένεια με αυτόν της ευλογιάς και προκαλούσε την ασθένεια του δαμαλισμού στα βοοειδή. Η διαδικασία αυτή χάρισε τελικά στους ανθρώπους την ανοσία από την ευλογιά. Εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές σώθηκαν από τότε.
Παράλληλα όμως με τον εμβολιασμό ξεκίνησε και ένα κίνημα εναντίον του που σταδιακά πήρε μεγάλες διαστάσεις. «Εξελίχθηκε σε ένα τεράστιο και μαζικό κίνημα. Υπήρξε μια απόρριψη του εμβολιασμού για πολιτικούς λόγους καθώς θεωρήθηκε ευρέως ως μια άλλη μορφή τυραννίας», λέει ο ιστορικός ιατρικής του Γέιλ, Φρανκ Σνόουντεν. Ενώ λοιπόν το κίνημα κατά του εμβολιασμού μπορεί να φαίνεται σχετικά νέο, η αντίσταση και η άρνηση είναι τόσο παλιά όσο και οι εμβολιασμοί για μολυσματικές ασθένειες στη Δύση.
Cowpox
Αναφορικά μάλιστα με το εμβόλιο για την αντιμετώπιση της ευλογίας κυκλοφόρησαν φήμες πως θα οδηγούσε σε μεταλλάξεις και ότι θα γεννιούνταν μωρά με χαρακτηριστικά αγελάδας. Οι συγκεκριμένες φήμες, που πήραν το όνομα Cowpox, σατιρίστηκαν από σκιτσογράφους της εποχής και διαψεύστηκαν από την επιστημονική κοινότητα αλλά μέρος του πληθυσμού τρομοκρατήθηκε και έγινε πολύ διστακτικό.
«Στις αρχές του 19ου αιώνα, οι Βρετανοί είχαν επιτέλους πρόσβαση στο πρώτο εμβόλιο στην ιστορία, ένα εμβόλιο που υποσχόταν να τους προστατεύσει από την ευλογιά, η οποία βρισκόταν μεταξύ των πιο θανατηφόρων ασθενειών της εποχής. Η ευλογιά σκότωνε περίπου 4.000 ανθρώπους ετησίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και άφησε εκατοντάδες άλλους παραμορφωμένους ή τυφλούς. Ωστόσο πολλοί Βρετανοί ήταν δύσπιστοι για το εμβόλιο. Οι παρενέργειες που φοβούνταν ήταν πολύ πιο τρομακτικές: τύφλωση, κώφωση, έλκη, μια φρικτή δερματική πάθηση που ονομάζεται ”ψώρα της ευλογιάς των αγελάδων”, ακόμη και το φύτρωμα οπλών και κέρατων. Και μ′ αυτά γεννήθηκε το πρώτο αντιεμβολιαστικό κίνημα στον κόσμο» γράφει η ερευνήτρια Τζς ΜακΧιού σε άρθρο της στην Washington Post.
Με το εμβόλιο να εξελίσσεται, έως το 1867 όλα τα παιδιά στη Βρετανία ηλικίας έως 14 ετών έπρεπε βάσει νόμου να εμβολιαστούν κατά της ευλογιάς. Τότε προέκυψαν εκτεταμένες αντιδράσεις, ακόμη και μεταξύ επιφανών γιατρών και επιστημόνων, οι οποίες συνεχίστηκαν για δεκαετίες.
«Κάθε μέρα που οι νόμοι περί εμβολιασμού παραμένουν σε ισχύ», έγραψε ο επιστήμονας Άλφρεντ Ράσελ Γουάλας το 1898, «οι γονείς τιμωρούνται, τα βρέφη σκοτώνονται». Ο ισχυρισμός του βέβαια ήταν αυθαίρετος καθώς τα εμβόλια δεν προκαλούσαν παιδική θνησιμότητα. Στην πραγματικότητα, ήταν η ευλογιά που κόστισε ζωές, περισσότερες από 400.000 ζωές ετησίως κατά τον 19ο αιώνα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ήταν μια περίοδος που μοιάζει πολύ με το σήμερα. Χιλιάδες ζωές χάνονται καθημερινά από τον κοροναϊό όμως μέρος του πληθυσμού αδιαφορεί για τα στοιχεία. Αναλύει με ποικίλους τρόπους το πρόβλημα αλλά ξεχνά ότι ουσιαστικά είναι ένα ιατρικό θέμα για το οποίο απαντήσεις θα δώσει μόνο η επιστημονική κοινότητα και τα αποτελέσματα των σκευασμάτων.
Κομπογιαννίτες...
Τότε, όπως και τώρα, o κομπογιαννιτισμός έπαιξε το ρόλο της στην άρνηση του εμβολιασμού. «Ποτέ το ψέμα των ”παλιών καλών καιρών” δεν ήταν πιο ξεκάθαρο από ό,τι στην ιατρική. Η απογραφή του 1841 στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι το ένα τρίτο των γιατρών δεν είχαν προσόντα», γράφει ο Κρέγκ Γουάτσον στο BBC News.
Ανάμεσα στις συνήθεις αιτίες της ασθένειας σε ένα ιατρικό εγχειρίδιο του 1848 συναντά κανείς «βρεγμένα πόδια», «παθιασμένος φόβος ή οργή» ή και «άρρωστοι γονείς».
Ανάμεσα στις πολλές φλογερές διαλέξεις, καρικατούρες και φυλλάδια που εκδόθηκαν από τους αντιπάλους του εμβολιασμού, ένα φυλλάδιο του 1805 από τον Γουίλιαμ Ρόουλεϊ, μέλος του Βασιλικού Κολλεγίου των Ιατρών, ισχυρίστηκε ότι η ένεση κατά της ευλογιάς θα μπορούσε να καταστρέψει μια ολόκληρη γενιά. «Ποιος θα παντρευτεί με άτομα μιας οικογένειας ρισκάροντας τα παιδιά να έχουνε βρομερές κτηνώδεις ασθένειες;» αναρωτιόταν στο κείμενο του.
Ο ρόλος της θρησκείας
Τότε, όπως και τώρα, η θρησκεία ήταν ένας σημαντικός παράγοντας πάνω στο θέμα του εμβολιασμού. «Μπορεί κανείς να το δει με βιβλικούς όρους πως τα ανθρώπινα όντα που δημιουργήθηκαν κατ′ εικόνα του Θεού. Το κίνημα του εμβολιασμού που διοχετεύει σε ανθρώπινα σώματα υλικό από ένα κατώτερο ζώο θεωρήθηκε άθρησκο, βλάσφημο και ιατρικά λάθος» λέει ο Φρανκ Σνόουντεν. Εμφανίστηκαν φυλλάδια και έγιναν διαλέξεις πάνω στο ζήτημα. Τόνιζαν πως ο εμβολιασμός με υλικό από βοοειδή συνιστούσε μεγάλη αμαρτία και διατάραξη της Θεϊκής τάξης.
Ο ιός δεν νοιάζεται
Ειδικά όσοι προσφέρθηκαν εθελοντικά να εμβολιαστούν έπρεπε να προσπεράσουν πολιτικές, κοινωνικές και θρησκευτικές αντιλήψεις και να πιστέψουν στους θεσμούς της επιστήμης και της κυβέρνησης. Παράλληλα να μην έχουν επηρεαστεί από ιατρικές αποτυχίες του παρελθόντος οι οποίες είχαν κλονίσει την εμπιστοσύνη στην επιστήμη.
«Οι άνθρωποι έκαναν ερωτήσεις σχετικά με τα δικαιώματα, ιδιαίτερα τα δικαιώματα της εργατικής τάξης. Υπήρχε μια αίσθηση ότι η ανώτερη τάξη προσπαθούσε να τους εκμεταλλευτεί, κυριαρχούσε ένα αίσθημα δυσπιστίας» αναφέρει η ιστορικός ιατρικής Κρίστιν Χάσεϊ.
Στην εποχή μας η βαθιά δυσπιστία προς τους θεσμούς και τους πολιτικούς έχει πάρει τη μορφή πανδημίας και σε κάποιες περιπτώσεις είναι δικαιολογημένη. Ο ιός όμως δεν νοιάζεται για την πολιτική, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις μας ή τα συναισθήματα μας για την εξουσία και τα ατομικά δικαιώματα. Όσο οι συζητήσεις πάνω στα συγκεκριμένα θέματα εντείνονται και όσο εμφανίζονται διαφόρων ειδών θεωρίες αυτός διασπείρεται και εξελίσσεται.
Χωρίς εκτεταμένο εμβολιασμό εκμεταλλεύεται την έλλειψη ανοσίας χωρίς οίκτο ή λύπη και καθημερινώς μας υπενθυμίζει με τον πιο σκληρό τρόπο ότι είναι ένα ζήτημα ζωής και θανάτου.