Θουκυδίδη Ἱστορία
από την Αργυρώ Διαμαντοπούλου - Παπαλιά
Θουκυδίδης- Εισαγωγικά:
- Γεννήθηκε στο σημερινό Άλιμο της Αττικής. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια και εξέλαβε λαμπρή μόρφωση. Πρότυπό του ήταν ο Περικλής, ο ηγέτης της Αθήνας.
- Κατέγραψε τα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου των 20 πρώτων χρόνων. Σε αντίθεση με τους άλλους ιστορικούς, κατέγραψε τη δόξα και τη συντριβή της Αθήνας, την ένταση του πολέμου μεταξύ Αθήνας- Σπάρτης.
- Οι δύο οδυνηρές προσωπικές εμπειρίες του Θουκυδίδη ήταν ο λοιμός που έπληξε την πόλη και από τον οποίο εξοντώθηκε το 1/3 του πληθυσμού της Αττικής και η εξορία του από την Αθήνα.
- Το πρότυπό του ήταν ο Περικλής, ο οποίος έχει: πολιτική οξυδέρκεια (πρόνοια), αποδοχή από το λαό, ανωτερότητα ως προς το χρήμα, θάρρος να λέει την αλήθεια (παρρησία).
- Κατά τον Θουκυδίδη ο υπεύθυνος πολίτης πρέπει να έχει: λογική και σύνεση, να ενδιαφέρεται για το προσωπικό του συμφέρον, αλλά και για το συμφέρον της πόλης του, να δείχνει μετριοπάθεια και να δείχνει ανώτερο ήθος.
- ΔΗΜΗΓΟΡΙΕΣ: είναι οι λόγοι που εκφωνήθηκαν από πολιτικούς και στρατιωτικούς και οι οποίοι αποδίδουν τα κίνητρα, τους σχεδιασμούς, τους στόχους των ομιλητών, την προσωπικότητα, τις ιδέες, το ήθος τους. Διακόπτει την ιστορική αφήγηση και εμπλουτίζει το ιστορικό κείμενο με μία δημηγορία. Σ’ αυτές παρουσιάζονται όλες οι πτυχές των αιτίων που προσδιορίζουν τις πράξεις των αντιπάλων, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν δίδαγμα για κάθε ιστορικό ως προς τον τρόπο διάρθρωσης του λόγου, ώστε αυτός να αποκτά ενδιαφέρον και να αναλύει σε βάθος το ιστορικό γίγνεσθαι.
- Χαρακτηριστικά στοιχεία της γλώσσας και του ύφους του Θουκυδίδη:
---> Η πρόθεση είναι ἐς αντί εἰς.
---> Η πρόθεση ξύν αντί της σύν.
---> Το διπλό σσ αντί του ττ.
---> Αρχαϊκοί τύποι: αἰεί αντί ἀεί κτλ.
---> Το ουδέτερο πληθυντικό αντί για επίρρημα: ὁμοῖα αντί ὁμοίως, ἐνάντια αντί ἐναντίον κτλ.
---> Το ουδέτερο του επιθέτου αντί αφηρημένου ουσιαστικού: το εὔδαιμον αντί εὐδαιμονία, τό ἐλεύθερον αντί ἐλευθερία.
---> Ρήματα σύνθετα με δύο ή παραπάνω προθέσεις: προκαταρχόμενοι, ἀνταναγόμενοι κτλ.
---> Επισώρευση αιτιολογικών προτάσεων, με σκοπό το φωτισμό των αιτίων των γεγονότων.
---> Πάρισα: χρήση φράσης με ίσο αριθμό συλλαβών ή αντιστοιχία λέξεων με την προηγούμενή της.
---> Ομοιοτέλευτα: χρήση ομοιοκαταληξιών στο τέλος φράσεων.
---> Χρήση αντιθέσεων, ετερόπτωτων προσδιορισμών, περίπλοκη σύνταξη, μακρές περίοδοι, εντυπωσιακά ρητορικά σχήματα.
Βιβλίο Α': (Είναι μια σύντομη έκθεση της ιστορίας μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου- μέθοδος του ιστορικού-αιτία πολέμου- κυριότερες δημηγορίες ηγετών)
- Επίδαμνος: είναι μια πόλη στα δεξιά καθώς μπαίνει κανείς με το πλοίο του στον Ιόνιο κόλπο. Κοντά σ' αυτήν κατοικούν οι Ταυλάντιοι βάρβαροι, φυλή ιλλυρική. Την πόλη αυτή την αποίκισαν βέβαια οι Κερκυραίοι, ιδρυτής όμως της αποικίας υπήρξε ο Φάλιος, γιος του Ερατοκλείδη. Κορίνθιος στην καταγωγή, από τους απογόνους του Ηρακλή, που είχε προσκληθεί από τη μητρόπολη σύμφωνα με το παλιό έθιμο. Στον αποικισμό πήραν μέρος και μερικοί από τους Κορίνθιους, καθώς και κάποιοι από την υπόλοιπη δωρική φυλή. Με το πέρασμα του χρόνου η δύναμη των Επιδάμνιων έγινε μεγάλη και (η πόλη τους) πολυάνθρωπη. Επειδή όμως ξέσπασε εμφύλια διαμάχη για πολλά χρόνια, όπως λένε, εξαιτίας κάποιου πολέμου με τους γείτονες βαρβάρους, καταστράφηκαν και έχασαν το μεγαλύτερο μέρος της στρατιωτικής ισχύος τους. Τα τελευταία χρόνια πριν από αυτόν εδώ τον πόλεμο, οι δημοκρατικοί έδιωξαν τους ολιγαρχικούς. Αυτοί όμως, κάνοντας επιθέσεις μαζί με τους βαρβάρους, λήστευαν τους κατοίκους της πόλης και από τη στεριά και από τη θάλασσα. Οι Επιδάμνιοι όμως που έμεναν μέσα στην πόλη (δηλαδή δημοκρατικοί), επειδή βρίσκονταν σε δύσκολη θέση, έστειλαν πρέσβεις στην Κέρκυρα, ως μητρόπολη που ήταν, παρακαλώντας (τους Κερκυραίους) να μην ανέχονται να καταστρέφονται, αλλά να συμφιλιώνουν τους εξόριστους μαζί τους και να θέσουν τέρμα στον πόλεμο με τους βαρβάρους. Αυτά ζητούσαν (από τους Κερκυραίους), καθισμένοι ικέτες στο ναό της Ήρας. Οι Κερκυραίοι όμως δε δέχτηκαν την ικεσία τους, αλλά τους απέπεμψαν άπρακτους. Οι Επιδάμνιοι επειδή σκέφτονταν ότι δεν έπρεπε να αναμένουν καμία βοήθεια από την Κέρκυρα, δεν γνώριζαν πώς να αντιμετωπίσουν την περίσταση και, αφού στάλθηκαν στους Δελφούς, ρώτησα το θεό αν έπρεπε να παραδώσουν την πόλη τους. Εκείνος απάντησε προτρέποντάς τους να την παραδώσουν στους Κορινθίους και να τεθούν υπό την ηγεσία τους. Ως συνέπεια, οι Επιδάμνιοι ήρθαν στην Κόρινθο, όπου, αφού ανακοίνωσαν την απάντηση του μαντείου, και υπενθύμισαν συγχρόνως ότι ο αρχικός ιδρυτής της πόλης τους ήταν Κορίνθιος, τους παρέδωσαν την αποικία και παρακαλούσαν να έρθουν να τους βοηθήσουν και να μην παρατηρούν με αδιαφορία την καταστροφή τους. Οι Κορίνθιοι υποσχέθηκαν να βοηθήσουν, από τη μια, χάρη της προστασίας των δικαιωμάτων τους, γιατί θεωρούσαν ότι η αποικία είναι δική τους εξίσου όσο των Κερκυραίων, και από την άλλη γιατί μισούν τους Κερκυραίους, αφού αυτοί, παρ' όλο που είναι άποικοι της Κορίνθου, συμπεριφέρονταν χωρίς ευλάβεια προς τη μητρόπολη. Πράγματι, ούτε στις κοινές γιορτές πρόσφεραν σε αυτή τις καθορισμένες τιμές και πρωτοκαθεδρίες ούτε κατά τις θυσίες αναγνώριζαν στους Κορινθίους το δικαίωμα να λαμβάνουν πρώτοι τις καταρχές, όπως έκαναν οι υπόλοιπες αποικίες. Αντίθετα, συμπεριφέρονταν περιφρονητικά προς αυτούς, γιατί εκείνο τον καιρό, από άποψη δύναμης, την οποία δίνει ο πλούτος, ήταν ίσοι προς τους πλουσιότερους Έλληνες, από άποψη πολεμικής ετοιμασίας δυνατότεροι. Οι Κερκυραίοι όταν έμαθαν ότι οι άποικοι και η φρουρά είχαν φτάσει στην Επίδαμνο και ότι η αποικία τους είχε στους Κορινθίους, εξοργίστηκαν πάρα πολύ. Αφού αναχώρησαν με 25 πολεμικά πλοία και αργότερα με το μεγαλύτερο μέρος του στόλου τους, απαίτησαν από τους Επιδάμνιους να απομακρύνουν τη φρουρά και τους αποίκους που έστειλαν οι Κορίνθιοι, και να δεχτούν πίσω τους εξόριστους. Αλλά επειδή οι Επιδάμνιοι δε συμμορφώθηκαν με καμία από αυτές τις απαιτήσεις, οι Κερκυραίοι, αφού πήραν και τους Ιλλυριούς ως συμμάχους, και ακολουθούμενοι από τους εξόριστους για να τους αποκαταστήσουν στα σπίτια τους, εξεστράτευσαν εναντίον τους με σαράντα πλοία. Τους είπαν ότι ή θα παραδοθούν ή θα θεωρούνται πια εχθροί τους. Οι Κορίνθιοι από την άλλη, αμέσως μόλις έμαθαν για την πολιορκία από αγγελιοφόρους σταλμένους από την Επίδαμνο, άρχισαν να ετοιμάζονται για να εκστρατεύσουν, ενώ συγχρόνως προκήρυξαν αποικία για την Επίδαμνο, λέγονταν ότι οι νέοι άποικοι θα είχαν τα ίδια εντελώς δικαιώματα με τους παλιούς....
- Από το σημείο αυτό αρχίζει η εξιστόρηση του Πελοποννησιακού πολέμου. Η Επίδαμνος ήταν αποικία των Κερκυραίων. Χτίστηκε το 626/625 π.Χ. στην ανατολική ακτή της Αδριατικής, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται το Δυρράχιο της Αλβανίας. Η διεκδίκηση της πόλης αυτής τόσο από τη μητρόπολη Κέρκυρα όσο και από την Κόρινθο, καθώς και τα γεγονότα που ακολούθησαν και οδήγησαν στη σύγκρουση Κέρκυρα Κορίνθου, είχαν ως αποτέλεσμα την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου το 431 π.Χ.
Βιβλίο Γ' ( Τα γεγονότα του πολέμου από το 428 έως το 425 π.Χ. (αποστασία Μυτιλήνης, παράδοση Πλαταιών, σφαγές στην Κέρκυρα).
Κερκυραϊκά
Κεφάλαιο 70
Στα προηγούμενα 69 κεφάλαια του 3ου βιβλίου της ιστορίας του, ο Θουκυδίδης πραγματεύεται τα γεγονότα του τετάρτου, πέμπτου και έκτου έτους του πολέμου. Περισσότερη έμφαση δίνεται στην αποστασία της Μυτιλήνης από την αθηναϊκή συμμαχία και την υποταγή της στους Αθηναίους, καθώς και στην πτώση των Πλαταιών. Από το κεφάλαιο 69-85 θα παρακολουθήσουμε τα γεγονότα της επανάστασης στην Κέρκυρα.
Νόημα:
Στην Κέρκυρα ξέσπασε εμφύλια διαμάχη, όταν οι Κερκυραίοι αιχμάλωτοι αφέθηκαν από τους Κορίνθιους ελεύθεροι, με τον όρο να πάνε στην Κέρκυρα και να πείσουν τους συμπολίτες τους να ταχθούν με το μέρος της Κορίνθου. Αυτό λοιπόν προσπαθούσαν να πείσουν τους Κερκυραίους να αποστατήσουν από την Αθήνα. Όταν όμως ήρθαν πρέσβεις τόσο από την Αθήνα, όσο και από την Κόρινθο, οι Κερκυραίοι, αφού λοιπόν τους άκουσαν, αποφάσισαν να μείνουν σύμμαχοι με τους Αθηναίους και φίλοι με τους Σπαρτιάτες. Όμως οι Κερκυραίοι αιχμάλωτοι οδήγησαν σε δίκη τον Πειθία, αρχηγό της δημοκρατικής παράταξης με την πρόφαση ότι προσπαθεί να υποδουλώσει την Κέρκυρα στην Αθήνα. Αυτός, αφού αθωώθηκε, οδήγησε σε δίκη τους πιο πλούσιους από τους κατήγορούς του, οι οποίοι τιμωρήθηκαν με μεγάλο πρόστιμο, επειδή έκοβαν ιερά κλήματα από ναούς. Αυτοί, αφού δεν κατάφεραν να κάνουν διακανονισμό για τα χρέη τους και επειδή έβλεπαν ότι ο Πειθίας- που ήταν και βουλευτής- θα έπειθε τους Κερκυραίους να συμμαχήσουν ολοκληρωτικά με την Αθήνα, εισέβαλαν ξαφνικά στη βουλή και σκότωσαν τον Πειθία και άλλους περίπου 60 βουλευτές και πολίτες. Λίγοι ομοϊδέτες του Πειθία κατέφυγαν σε ένα αθηναϊκό πλοίο που βρισκόταν εκεί.
Ερμηνευτικά σχόλια
- «Οἱ γάρ Κερκυραίοι ἐστίαζον»: στα κεφάλαια που ακολουθούν περιγράφεται ο εμφύλιος σπαραγμός της Κέρκυρας το καλοκαίρι του 427 π.Χ. ανάμεσα στους δημοκρατικούς και τους ολιγαρχικούς. Αυτή η εμφύλια σύγκρουση αποτέλεσε μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, όπου εκδηλώθηκαν ακραίες, απάνθρωπες, βάρβαρες συμπεριφορές και από τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις. Τέτοια ήταν η έκταση της παραφροσύνης και της σκληρότητας ώστε ο Θουκυδίδης προς το τέλος της εξιστόρησης των γεγονότων (κεφ. 82-83) προχώρησε σε μια γενική θεώρηση φιλοσοφικού- ερευνητικού χαρακτήρα, σχετικά με τις συνέπειες των εμφύλιων πολέμων και την επίδραση τους πάνω στην ανθρώπινη φύση, η οποία αλλάζει και φθείρεται ολοκληρωτικά. Τέτοια είναι τα γεγονότα της Κέρκυρας ώστε ο Finley παρατήρησε ότι: «η άποψη ότι ο πόλεμος παράγει βία και η βία πολιτικό χάος, βρίσκει την πληρέστερη έκφρασή της στην ιστορία στην τρομακτική εξιστόρηση του εμφυλίου σπαραγμού στην Κέρκυρα.».
- αἰχμάλωτοι: ο Θουκυδίδης αναφέρεται στους 250 αιχμαλώτους Κερκυραίους, οι οποίοι είχαν συλληφθεί από τους Κορίνθιους κατά την περίοδο της εμφύλιας διαμάχης στην Επίδαμνο και τους κρατούσαν αιχμάλωτους στα Σύβοτα, την οποία περιέγραψε ο Θουκυδίδης στο Α' βιβλίο.
- «ὀκτακοσίων ταλάντων τοῖς προξένοις διηγγυμένοι»: Στο σημείο αυτό ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι οι Κερκυραίοι αιχμάλωτοι αφέθηκαν ελεύθεροι, επειδή οι Κορίνθιοι πρόξενοι κατέβαλαν ως εγγύηση το ποσό των οκτακοσίων ταλάντων. Το ποσό αυτό φαντάζει υπερβολικό, αν σκεφτούμε πως τα συνηθισμένα λύτρα για έναν αιχμάλωτο ήταν δύο μνες.
- τοῖς προξένοις: ο πρόξενος μιας πόλης σε μια άλλη δεν ήταν πολίτης της πρώτης, όπως συμβαίνει σήμερα. Στην αρχαιότητα κάποιος πολίτης μιας πόλης, γινόταν πρόξενος μιας άλλης πόλης στη δική του, επειδή είχε στενούς δεσμούς με αυτήν την πόλη. Εδώ λοιπόν γίνεται λόγος για Κορίνθιους πολίτες, οι οποίοι ζούσαν κανονικά στην Κόρινθο, αλλά είχαν το ρόλο του πρόξενου της Κέρκυρας και προσπαθούσαν να προωθούν στην πόλη τους τα συμφέροντα της Κέρκυρας. Αυτοί οι πρόξενοι καθορίζονταν μετά από συμφωνία των δύο πόλεων, δηλαδή της Κέρκυρας και της Κορίνθου στην προκειμένη περίπτωση.
- « ἔργω δέ...προσποιῆσαι»: στο σημείο αυτό ο Θουκυδίδης αναφέρει την αληθινή αιτία, για την οποία οι Κορίνθιοι απελευθέρωσαν τους Κερκυραίους αιχμαλώτους: να επιστρέψουν στην Κέρκυρα και να προσπαθήσουν να πείσουν τους συμπολίτες τους να στραφούν και να συμμαχήσουν με την Κόρινθο.
- «Καί ἔπρασσον οὗτοι...ἀποστήσωσιν Ἀθηναίων τήν πόλιν»: με το ρήμα «αποστατήσουν» δεν εννοείται να φύγουν από την Αθηναϊκή συμμαχία, καθώς η Κέρκυρα ποτέ δεν ήταν επίσημο μέλος της και δεν είχε ενταχθεί πλήρως στους συμμάχους της Αθήνας, αλλά να απομακρυνθεί η Κέρκυρα από την επιρροή της Αθήνας, η οποία διαρκώς μεγάλωνε στο νησί μετά την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου. Η επιρροή της Αθήνας στην Κέρκυρα είχε ξεκινήσει το 433 π.Χ., όταν η Αθήνα δέχτηκε να βοηθήσει την Κέρκυρα στη διαμάχη της με την Κόρινθο και να συνάψει μαζί της αμυντική συμμαχία.
- «και ἀφικομένης ....ἐς λόγους καταστάντων»: και η Αθήνα και η Κόρινθος επιθυμούν τη συνεργασία τους με την Κέρκυρα γιατί ήταν μια πολύ ισχυρή ναυτική δύναμη, με έναν πολύ υπολογίσιμο στόλο, η οποία βρισκόταν σε πολύ σημαντική θέση, μια θέση κλειδί για την επικοινωνία με την Ιταλία και τη Σικελία.
- «ἐψηφίσαντο Κερκυραῖοι...ὥσπερ καί πρότερον»: Η Κέρκυρα ακολουθούσε σταθερά ουδέτερη πολιτική στάση, αποφεύγοντας την ένταξή της σε συμμαχίες. Το πρόβλημα όμως με την Επίδαμνο (η εμφύλια σύγκρουση με τους ολιγαρχικούς και τους δημοκρατικούς) οδήγησε τους Κερκυραίους σε σύγκρουση με τους Κορινθίους, γεγονός που τους ώθησε να ζητήσουν τη βοήθεια της Αθήνας στη διαμάχη τους με την Κόρινθο. Οι Αθηναίοι αρχικά απέρριψαν το αίτημα των Κερκυραίων, διότι δεν ήθελαν να παραβούν τις τριακονταετείς σπονδές του 445 π.Χ. με τους Σπαρτιάτες. (Σύμφωνα με τις σπονδές αυτές, οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες δεν έπρεπε να έρθουν σε ρήξη μεταξύ τους ή με κάποια πόλη που ανήκε στην αντίπαλη συμμαχία. Έτσι, οι Αθηναίοι θα παραβίαζαν τις σπονδές, αν συγκρούονταν με την Κόρινθο). Ωστόσο, σύναψαν με την Κέρκυρα αμυντική συμμαχία (επιμαχία), δηλαδή συμφώνησαν ότι μόνο αν η μια από τις δύο πόλεις θα δεχόταν επίθεση από άλλη δύναμη, τότε θα επενέβαινε η άλλη για να βοηθήσει. Ωστόσο, όταν ξέσπασε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, οι Αθηναίοι- αφού πλέον δεν ίσχυσαν οι τριακονταετείς σπονδές- προσπάθησαν με όλες τους τις δυνάμεις να πετύχουν την προσάρτηση του νησιού και τη διασφάλιση των συμφερόντων τους στην περιοχή. Σημαντικό ρόλο για τη μεταστροφή αυτή έπαιξε και η σημαντική θέση της Κέρκυρας.
- Οι Κερκυραίοι συνέβαλαν στη ρήξη Αθήνας- Σπάρτης, αφού αυτοί προκάλεσαν την πρώτη σύγκρουση, αυτοί ζήτησαν την ένταξή τους στην αθηναϊκή συμμαχία, απειλώντας τις τριακονταετείς σπονδές και τώρα επιδιώκουν να μείνουν ουδέτεροι, αποφεύγοντας οποιοδήποτε κίνδυνο. Η στάση τους αυτή εκτός από δολιότητα και ιδιοτέλεια, δείχνει και πολιτικό ρεαλισμό, που είναι απαραίτητος στους ανίσχυρους λαούς για να βγουν αλώβητοι από τις συγκρούσεις των ισχυρών. Τέλος, πρέπει να προσέξουμε ότι το ψήφισμα των Κερκυραίων δείχνει μια φιλική διάθεση προς τους Κορίνθιους.
- Πειθίας: έχει προθυμοποιηθεί από μόνος του, εξαιτίας των δημοκρατικών του πεποιθήσεων και των φιλοαθηναϊκών συναισθημάτων του, να εκτελεί χρέη προξένου των Αθηναίων στην Κέρκυρα. Λόγων των φιλοαθηναϊκών του πεποιθήσεων, ήταν αρχηγός της δημοκρατικής παράταξης στην Κέρκυρα. Η Κέρκυρα μέχρι την περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου είχε ολιγαρχικό πολίτευμα .Ωστόσο υποτυπωδώς λειτουργούσε μια εκκλησία του δήμου που ονομαζόταν ἁλία. Το όργανο αυτό είχε μηδαμινή δύναμη, ωστόσο μετά την αμυντική συμμαχία με την Αθήνα, άρχισε να παίζει σημαντικό ρόλο στην Κέρκυρα.
- «ὑπάγουσιν ...τήν Κέρκυραν καταδουλοῦν»: στην Κέρκυρα είχε αρχίσει να ξεσπά διαμάχη μεταξύ της φιλοαθηναϊκής παρτάξης και της φιλολακωνικής – φιλοκορινθιακής. Μάλιστα, η ταυτόχρονη αποστολή Αθηναίων και Κορινθίων πρέσβεων προς την Κέρκυρα και η προσπάθειά τους να πάρουν με το μέρος τους την Κέρκυρα, οδηγούσε σε έντονο ανταγωνισμό, ο οποίος θα εκδηλωθεί με μηνύσεις, διώξεις και δολοφονίες.
- «ὁ δέ ἀποφυγών ἀνθυπάγει»: ο Πειθίας αθωώθηκε, καθώς δεν αποδείχτηκε η κατηγορία εναντίον του. Αμέσως μετά την αθώωσή του, οδηγεί και αυτός σε δίκη τους πολιτικούς του αντιπάλους. Η πράξη του αυτή μαρτυρεί μικρότητα, εκδικητική διάθεση και μισαλλοδοξία. Το γεγονός ότι κινείται από διάθεση εκδίκησης και όχι από πρόθεση απονομής δικαιοσύνης, γίνεται αντιληπτό από το ότι επιλέγει ποιους συγκεκριμένα θα καταγγείλει με κριτήριο την οικονομική τους ισχύ και όχι αν πραγματικά είχαν αδικήσει.
- «τούς πλουσιώτατους ...τέμνειν χάρακας»: προσπάθησε να κατηγορήσει τους πολιτικούς του αντιπάλους όχι με πολιτικές κατηγορίες, αλλά με θρησκευτικές. Έτσι τους κατηγόρησε ότι έκοβαν τους πασσάλους που στήριζαν τα κλήματα για να τις εμπορευθούν βγάζοντας πολλά χρήματα. Η ποινή που επιβλήθηκε ήταν ένας στατήρας για κάθε χάρακα που είχε κοπεί.
- «πρός τα ἱερά καθεζομένων»: οι καταδικασθέντες να πληρώσουν αυτό το μεγάλο πρόστιμο, επειδή δεν μπορούσαν, κατέφυγαν ως ικέτες στα ιερά. (---> σημασία ικεσίας).
- «Ὀφλόντων δέ...ὅπως ταξάμενοι ἀποδῶσιν»: οι πέντε πλούσιοι Κερκυραίοι που καταδικάσθηκαν να πληρώσουν το πρόστιμο αυτό, δεν μπορούσαν επειδή ήταν υπερβολικά μεγάλο. Έτσι ζήτησαν να το πληρώσουν σε δόσεις σε κάποια τακτά χρονικά διαστήματα.
- «Πειθίας πείθει ὥστε τῷ νόμῳ χρήσασθαι»: βλέπουμε στο σημείο αυτό ότι ο Πειθίας είναι ο κυρίαρχος του πολιτικού παιχνιδιού. Όχι απλώς αθωώνεται, όχι απλώς καταφέρνει να καταδικαστούν οι πολιτικοί του αντίπαλοι, αλλά επιτυγχάνει να μην τους επιτραπεί να αποπληρώσουν το χρέος σε δόσεις. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα γίνει αυτός ο οικονομικός διακανονισμός, θα πρέπει να εφαρμοστεί ο νόμος. Ο νόμος έλεγε ρητά ότι όποιος δεν μπορεί να πληρώσει το χρέος του, θα καθίσταται «ἄτιμος», δηλαδή θα στερείται τα πολιτικά του δικαιώματα.
Οι λόγοι για τους οποίους η Κέρκυρα βρίσκεται πιο κοντά στην Αθήνα είναι οι εξής:
- Η Αθήνα είχε ήδη συνάψει την αμυντική συμμαχία (επιμαχία) με την Κέρκυρα και έτσι είχε ήδη πλησιάσει την Κέρκυρα.
- Η Αθήνα είχε βοηθήσει την Κέρκυρα στη διαμάχη της με την Κόρινθο. Αυτή η στάση της εύλογα προκάλεσε φιλοαθηναϊκό κλίμα στο νησί, ενώ προκάλεσε αρνητικά αισθήματα εναντίον της Πελοποννησιακής συμμαχίας.
- Την περίοδο εκείνη η εκκλησία του δήμου είχε αρχίσει να αποκτά πολιτική ισχύ και να συμμετέχει ενεργά στο πολιτικό σκηνικό.
- Τέλος, η Κέρκυρα είχε ήδη εμπλακεί στην πρώτη σύγκρουση Αθηναίων- Σπαρτιατών (431 π.Χ.) με την πλευρά της Αθήνας, γεγονός που ήδη την κατέτασσε στην αθηναϊκή παράταξη (έστω και μερικώς).
- Συνοψίζοντας, θα λέγαμε πως σε μια εμφύλια διένεξη καταργείται κάθε έννοια νομιμότητας και δικαίου. Βλέπουμε να χρησιμοποιούνται αθέμιτα μέσα, συκοφαντικές κατηγορίες, να επικρατεί το ψεύδος, να χάνεται η διαφάνεια και στη θέση της να έρχονται συνωμοσίες και δολοπλοκίες. Χάνεται ο διάλογος, πεθαίνει η υγιής αντιπαράθεση θέσεων και επιχειρημάτων και αντικαθίστανται από την ισχύ των όπλων. Επίσης, άλλη μια θλιβερή συνέπεια είναι η απροκάλυπτη ανάμειξη ξένων πόλεων στα εσωτερικά ζητήματα αυτής που βιώνει την εμφύλια διαμάχη.
Κεφάλαιο 71
Νόημα:
Αφού οι ολιγαρχικοί δολοφόνησαν τον Πειθία και άλλους δημοκρατικούς, κάλεσαν σε συνέλευση το λαό και είπαν πως ό,τι έγινε ήταν το καλύτερο, καθώς δεν απειλούνταν με υποδούλωση στην Αθήνα. Επίσης, ανάγκασαν το λαό να συμφωνήσει με την πρότασή τους που ήταν η τήρηση ουδετερότητας απέναντι σε Αθήνα και Σπάρτη. Τέλος, έστειλαν πρεσβεία στην Αθήνα για να πείσουν τους Αθηναίους πως ό,τι έγινε τους συνέφερε και για να πείσουν τους Κερκυραίους που είχαν καταφύγει στην Αθήνα να μην ενεργήσουν εχθρικά προς την Κέρκυρα.
Ερμηνευτικά σχόλια:
- «Δράσαντες δέ...ξεγκαλέσαντες Κερκυραίους»: Ο Θουκυδίδης, συνεχίζοντας την αφήγηση των γεγονότων, φαίνεται σαν να λέει ότι όλα όσα καταγράφονται εδώ τα έκαναν οι πέντε Κερκυραίοι ολιγαρχικοί. Ασφαλώς δεν ήταν μόνοι τους, αλλά με τη βοήθεια ομοϊδεατών τους και ιδιαίτερα εκείνων, οι οποίοι ήταν αιχμάλωτοι από την Κόρινθο και είχαν απελευθερωθεί. Οι ολιγαρχικοί προσπαθούν να προσδώσουν μια επίφαση δημοκρατικής νομιμότητας στις αντιδημοκρατικές, άδικες πράξεις τους, αφού αμέσως μετά το φόνο των πολιτικών τους αντιπάλων συγκαλούν το δήμο.
- «ταῦτα καί βέλτιστα..Ἀθηναίων»: Βλέπουμε ότι οι ολιγαρχικοί αμέσως μετά τη δολοφονία των αρχηγών των δημοκρατικών συγκέντρωσαν την εκκλησία του δήμου και τόνισαν ότι οι τρέχουσες εξελίξεις ήταν συμφέρουσες για την Κέρκυρα, διότι έτσι το νησί δε διέτρεχε τον κίνδυνο υποδούλωσης του από την Αθήνα. Προσπαθούν να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους και να τις παρουσιάσουν ως ενέργειες που έγιναν για το καλό της πόλης τους.
- «τό λοιπόν μηδετέρους δέχεσθαι»: οι ολιγαρχικοί ανακοινώνουν στο λαό της Κέρκυρας την ανάγκη τήρησης ουδετερότητας, γεγονός που σήμαινε τη διάλυση της επιμαχίας με την Αθήνα. Μπορούμε να πούμε ότι οι ολιγαρχικοί επιδιώκουν βήμα- βήμα να φτάσουν στην επίτευξη του στόχου τους. Δεν επιδιώκουν να απομακρυνθούν αμέσως από την Αθήνα, να επιβάλουν το ολιγαρχικό καθεστώς και να προσχωρήσουν στη συμμαχία της Σπάρτης. Αντιθέτως προτείνουν τήρηση αυστηρής ουδετερότητας, αφού δεν θα δέχονται πλοία στο νησί τους ούτε αθηναϊκά ούτε σπαρτιατικά. Βέβαια, η ουδετερότητα αυτή αποτελεί στην ουσία πλήγμα για τα αθηναϊκά συμφέροντα αφού καταργεί την αμυντική συμφωνία (επιμαχία) που είχε συναφθεί μεταξύ των δύο πόλεων.
- «μιᾷ νηί...ἡγεῖσθαι»: η παρουσία περισσότερων του ενός πλοίων θα έπρεπε να θεωρείται ενέργεια εχθρική και να οδηγεί σε πολεμική κινητοποίηση. Με αυτήν την απόφαση ουσιαστικά ακυρώνεται η αμυντική συμμαχία Αθηναίων- Κερκυραίων. Δεν πρόκειται για μια φιλειρηνική κίνηση, αφού ο αρχικός σκοπός των ολιγαρχικών ήταν να εγκαταστήσουν την ολιγαρχία στην Κέρκυρα και να κόψουν κάθε δεσμό με την Αθήνα.
- «Ὡς δέ καί εἶπον...τήν γνώμην»: με κλίμα ψυχολογικής βίας και τρομοκρατίας που δημιουργούν οι ολιγαρχικοί αναγκάζουν τους Κερκυραίους να επικυρώσουν την πρότασή τους. Έτσι λοιπόν καταλύεται η ίδια η ουσία της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, δηλαδή η ελευθερία στη λήψη των αποφάσεων. Από τη μια πλευρά λοιπόν συγκαλούν την εκκλησία του δήμου, όμως από την άλλη δεν επιτρέπουν μια ελεύθερη συζήτηση, δεν προάγουν ένα δημοκρατικό διάλογο, δε στηρίζουν στην ουσία το δημοκρατικό θεσμό της λαϊκής συνέλευσης, αλλά δεσμεύουν τη βούληση του δημοκρατικού αυτού οργάνου, υποχρεώνουν με ψυχολογική βία και κλίμα απειλής και τρομοκρατίας τον έντρομο λαό να επικυρώσει τις αποφάσεις τους.
- «Πέμπουσι δέ..πρέσβεις»: εκτός από τις ενέργειές τους στο νησί, οι ολιγαρχικοί προχωρούν και στην αποστολή πρεσβείας στην Αθήνα. Πρόκειται για ένα διπλωματικό ελιγμό των ολιγαρχικών. Γνωρίζουν καλά ότι τα τελευταία γεγονότα (δολοφονία των δημοκρατικών) θα έχουν θορυβήσει την Αθήνα, η οποία ενδέχεται να προβεί σε δυσάρεστες γι' αυτούς ενέργειες.
- «περί τε τῶν πεπραγμένων..πράσσειν»: η πρεσβεία που στάλθηκε στην Αθήνα ήταν επιφορτισμένη με διπλό σκοπό: α) έπρεπε να πείσει τους Αθηναίους ότι οι εξελίξεις στην Κέρκυρα ήταν συμφέρουσες και γι' αυτούς και β) έπρεπε να διαγείρει τη φιλοπατρία των δημοκρατικών Κερκυραίων που είχαν καταφύγει στην Αθήνα, ώστε να μην προσπαθήσουν να ανατρέψουν τη νέα πολιτική κατάσταση που δημιουργήθηκε στο νησί. Προφανώς αναφέρεται στους δημοκρατικούς Κερκυραίους οι οποίοι τρόμαξαν με τη δολοφονία του Πειθία και των ομοϊδεατών τους και έτσι κατέφυγαν στην Αθήνα. Αυτοί πια έχουν τη διάθεση αντεκδίκησης και ίσως προσπαθήσουν να πείσουν την Αθήνα να επέμβει.
- «ὅπως μή...γένηται»: βλέπουμε ότι οι ολιγαρχικοί προσπαθούν να επιτύχουν να αποτραπεί οποιαδήποτε αντίδραση στη νέα πολιτική κατάσταση που διαμόρφωσε το πραξικόπημά τους. Πρέπει να τονιστεί ότι δεν είναι μόνο δολοφόνοι, αλλά και δολοπλόκοι, καθώς προσπαθούν να διαγείρουν τα αισθήματα φιλοπατρίας εκείνων, τους οποίους ήθελαν να φονεύσουν.
Κεφάλαιο 72
Νόημα:
Οι Αθηναίοι συνέλαβαν τους Κερκυραίους πρεσβευτές και τους κρατούσαν στην Αίγινα. Τότε οι ολιγαρχικοί Κερκυραίοι, αφού έφτασε στο νησί τους ένα κορινθιακό καράβι και Σπαρτιάτες πρέσβεις, επιτέθηκαν εναντίον των δημοκρατικών και τους νίκησαν. Το βράδυ οι δύο παρατάξεις χωρίστηκαν: οι μεν δημοκρατικοί τάχθηκαν στην ακρόπολη, τα οχυρά μέρη της πόλης και στο Υλλαϊκό λιμάνι, οι δε ολιγαρχικοί στην αγορά, κατέχοντας και το λιμάνι που έβλεπε προς την αντικρινή στεριά (λιμάνι του Αλκίνοου).
Ερμηνευτικά σχόλια:
- «ἐλθόντων δέ οἱ Ἀθηναῖοι...κατέθεντο ἐς Αἰγιναν»: βλέπουμε ότι η αντίδραση των Αθηναίων στις προσπάθειες των ολιγαρχικών Κερκυραίων υπήρξε άμεση. Συνέλαβαν τους πρέσβεις, καθώς και όσους από τους δημοκρατικούς Κερκυραίους που είχαν καταφύγει εκεί συντάχτηκαν μαζί τους και τους συγκέντρωσαν στην Αίγινα. Οι Αθηναίοι όμως, δεν πείστηκαν από τους πρέσβεις και τους συνέλαβαν. Αυτό δείχνει ότι:
---> Αρχικά ήταν μια πράξη τιμωρίας για τα όσα είχαν διαπράξει και συνέχιζαν ακόμη να πράττουν.
---> Οι Αθηναίοι φοβούνταν μήπως η δράση τους συνεχιζόταν και έφερνε χειρότερα αποτελέσματα, μήπως δηλαδή κατάφερναν οι ολιγαρχικοί να αποσπάσουν και άλλους με το μέρος τους.
---> Ήθελαν να φοβίσουν τους δημοκρατικούς Κερκυραίους και να τους αποτρέψουν να συνεργαστούν με τους ολιγαρχικούς. Αν δηλαδή οι Αθηναίοι άφηναν ατιμώρητους τους Κερκυραίους που συνεργάζονταν με τους ολιγαρχικούς, τότε πιθανώς πολλοί ακόμα δημοκρατικοί θα πήγαιναν με το μέρος τους.
---> Τέλος, οι Αθηναίοι ήθελαν ενδεχομένως να έχουν αιχμαλώτους, τους οποίους θα χρησιμοποιούσαν ως διαπραγματευτικό χαρτί σε όποιες διαπραγματεύσεις θα ακολουθούσαν με τους ολιγαρχικούς Κερκυραίους.
- «Ἐν δέ τούτῳ...μαχόμενοι ἐνίκησαν»: οι ολιγαρχικοί εξαπέλυσαν επίθεση εναντίον των δημοκρατικών, τους οποίους και νίκησαν. Δηλαδή, μετά το φόνο του Πειθία, ο οποίος υπήρξε η αρχή της εμφύλιας σύρραξης, ακολουθεί τώρα πια η γενίκευση του εμφυλίου πολέμου και οι δύο παρατάξεις θα οδηγηθούν σε φρικαλεότητες, οι οποίες θα καταγραφούν στη συνέχεια. Πρέπει να προσέξουμε εδώ ότι η επίθεση των ολιγαρχικών έγινε μόλις έφτασε ένα πλοίο από την Κόρινθο και πρέσβεις από τη Σπάρτη. Προφανώς, οι ολιγαρχικοί ενισχύθηκαν ψυχολογικά βλέποντας την παρουσία Κορινθίων και Σπαρτιατών, έκριναν ότι η στιγμή αυτή ήταν κατάλληλη και έτσι επιτέθηκαν εναντίον των δημοκρατικών.
- «τόν Ὑλλαϊκόν λιμένα....τόν λιμένα τόν πρός αὐτή»: Η πόλη της Κέρκυρας είχε δύο λιμάνια: το ένα ήταν το Υλλαϊκό λιμάνι, ή όπως το ονομάζει ο Απολλώνιος ο Ρόδιος, το Υλλικό. Στο μέσο του λιμανιού βρίσκεται το Ποντικονήσι ή Κοντυλονήσι. Μάλιστα, συμφωνα με την παράδοση το Ποντικονήσι ήταν το πετρωμένο από το θεό Ποσειδώνα πλοίο των Φαιάκων που μετέφερε τον Οδυσσέα στην Ιθάκη. Το Υλλαϊκό λιμάνι, το οποίο σήμερα ονομάζεται Πέραμα και Καλικιόπουλο, ήταν το ένα από τα δύο λιμάνια της Κέρκυρας , το οποίο είχαν καταλάβει οι δημοκρατικοί. Το άλλο λιμάνι, που κατείχαν οι ολιγαρχικοί, ήταν το λιμάνι του Αλκίνοου, το οποίο βρισκόταν κοντά στην αγορά και απέναντι στην Ήπειρο και το οποίο σήμερα ονομάζεται Καστράδες.
Κεφάλαιο 73
Νόημα:
Καθώς προετοιμάζονταν για τη μεταξύ τους σύγκρουση, ολιγαρχικοί και δημοκρατικοί προσπαθούσαν να πάρουν με το μέρος τους τους δούλους. Οι περισσότεροι από αυτούς πήγαιναν με το μέρος των δημοκρατικών, ενώ με τους ολιγαρχικούς συμμάχησαν περίπου οκτακόσιοι μισθοφόροι που ήρθαν από την ηπειρωτική Ελλάδα.
Ερμηνευτικά σχόλια:
- «τούς δούλους...ὑπισχνούμενοι»: στο σημείο αυτό βλέπουμε ότι και οι δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις προσπαθούν να προσεγγίσουν τους δούλους και να τους πάρουν με το μέρος τους για τον επικείμενο εμφύλιο πόλεμο. Υπολογίζεται ότι οι δούλοι υπερέβαιναν το μισό πληθυσμό της Κέρκυρας. Δηλαδή σε ένα συνολικό πληθυσμό 70.000, οι δούλοι ήταν περίπου 40.000. οι Κερκυραίοι υπόσχονταν την ελευθερία ως αντάλλαγμα.
- «τῶν οἰκετῶν τό πλῆθος»: οι οἰκέται ανήκουν στην τάξη των δούλων, αλλά έχουν καλύτερη μοίρα γιατί ζουν μέσα στο σπίτι του κυρίου τους ως υπηρετικό προσωπικό και πολλές φορές είναι πρόσωπα ειλικρινά αφοσιωμένα στην οικογένεια του αφεντικού τους.
- «καί τῷ μέν δήμῳ...ξύμμαχον»: οι περισσότεροι από τους δούλους πήγαν με το μέρος των δημοκρατικών, γιατί:
---> η τάξη των δούλων ιδεολογικά και κοινωνικά αισθανόταν εγγύτερα στους δημοκρατικούς παρά στους ολιγαρχικούς.
---> η συμπεριφορά των δημοκρατικών ήταν καλύτερη απέναντι στους δούλους, παρά τω ολιγαρχικών.
---> ίσως οι δούλοι πήγαν με το μέρος των δημοκρατικών, γιατί είδαν τις αδικίες που έκαναν οι ολιγαρχικοί.
---> η υπόσχεση ελευθερίας που έδιναν οι δύο παρατάξεις πιθανώς είχε μεγαλύτερη αξιοπιστία όταν την δίνουν οι δημοκρατικοί.
---> τέλος, δεν αποκλείεται οι δούλοι να συνέπραξαν με τους δημοκρατικούς και για το λόγο αυτό ότι πίστευαν πως αυτή θα ήταν η νικήτρια παράταξη της εμφύλιας διαμάχης.
Κεφάλαιο 74
Νόημα:
Όταν ξέσπασε η μάχη μεταξύ δημοκρατικών και ολιγαρχικών,νικητές αναδείχτηκαν οι δημοκρατικοί, λόγω καλύτερων θέσεων, αριθμητικής υπεροχής και βοήθειας σημαντικής από τις γυναίκες. Οι ολιγαρχικοί, από φόβο μήπως οι δημοκρατικοί επιτεθούν, καταλάβουν το λιμάνι και τους εξολοθρεύσουν, έκαψαν την πόλη, για να εμποδίσουν την εχθρική προέλαση, χωρίς να λυπηθούν ούτε και τα σπίτια τους. Κάηκαν μεγάλες περιουσίες των εμπόρων και κινδύνευσε να καεί όλη η πόλη. Τη νύχτα όλοι παρέμειναν σε επιφυλακή. Το κορινθιακό καράβι απομακρύνθηκε εξαιτίας της ήττας των ολιγαρχικών, ενώ οι περισσότεροι μισθοφόροι έφυγαν για την πατρίδα τους.
Ερμηνευτικά σχόλια:
- «Διαλιπούσης δ` ἡμέρας»: ο Θουκυδίδης φαίνεται να λέει ότι η μάχη έγινε μια μέρα μετά από τις αψιμαχίες που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη ενότητα. Όμως δεν είναι λογικό να πέρασε μόνο μια μέρα, γιατί είναι προφανές πως θα χρειάστηκε κάποιος χρόνος, ώσπου να συγκεντρωθούν οι δούλοι και να έρθουν οι μισθοφόροι από την ηπειρωτική Ελλάδα.
- «νικᾷ ὁ δῆμος...τολμηρῶς ξυνεπελάβοντο»: στη μάχη που ξέσπασε νίκησαν αυτή τη φορά οι δημοκρατικοί. Ο Θουκυδίδης αναφέρει τους τρεις λόγους που τους έδωσαν τη νίκη:
---> Οι δημοκρατικοί είχαν καταλάβει τις πιο ισχυρές θέσεις και τις πιο κατάλληλες για διεξαγωγή πολέμου.
---> Οι δημοκρατικοί είχαν αριθμητική υπεροχή, η οποία οφειλόταν τόσο στο ότι ήταν περισσότεροι από τους ολιγαρχικούς, όσο και στο ότι είχαν συμπράξει μαζί τους οι περισσότεροι δούλοι.
---> Οι γυναίκες, οι οποίες θεωρούνται άμαχος πληθυσμός, στη συγκεκριμένη περίπτωση πολέμησαν γενναία, προσφέροντας σημαντική βοήθεια στους αγωνιζόμενους δημοκρατικούς.
- «αἱ τε γυναῖκες...τόν θόρυβον»: Βλέπουμε ότι ο Θουκυδίδης προβάλλει ιδιαίτερα τον ενεργό ρόλο των γυναικών στις συγκρούσεις, καθώς και την ψυχραιμία και την τόλμη που αυτές επέδειξαν. Αυτή η έμφαση δίνεται επειδή οι γυναίκες κατά κανόνα θορυβούνται και δεν υπομένουν συνήθως εύκολα τους πολεμικούς κινδύνους. Επίσης, όταν απειλούνται τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή όπως συμβαίνει εδώ στην πατρίδα τους, δείχνουν τόλμη που υπερβαίνει τη γυναικεία τους φύση.
- «περί δείλην ὀψίαν»: η υποχώρηση των ολιγαρικών έγινε ααργά το σούρουπο. Ο χωρισμός της ημέρας στην αρχαιότητα ήταν ο εξής:
---> α) πρωί ή πρῷ: από την ανατολή του ηλίου μέχρι τις 9
---> β) πλήθουσα ἀγορά: 9-12 το πρωί
---> γ) μέσον ἡμέρας ή μεσημβρία: 12-2 το μεσημέρι.
---> δ) δείλη: 2-6 το απόγευμα. Αυτό το τελευταίο χρονικό διάστημα διαιρούνταν σε δύο τμήματα:
---> i) δείλη πρωία: 2-4 το μεσημέρι.
---> ii) δείλη ὀψία: 4-6 το απόγευμα.
---> ε) ἑσπέρα: από τις 6 μέχρι το βράδυ.
- «δείσαντες οὶ ὀλίγοι....καί τάς ξυνοικίας»: στο σημείο αυτό καταγράφεται η γενίκευση του εμφυλίου, αφού οι δύο αντίπαλες παρατάξεις καταφεύγουν σε όλα τα δυνατά μέσα (στρατολόγηση δούλων, εμπρησμοί) προκειμένου να επικρατήσουν. Βλέπουμε ότι οι ολιγαρχικοί φοβήθηκαν μήπως οι δημοκρατικοί, μετά τη νίκη τους, επιτεθούν και καταλάβουν το λιμάνι του Αλκίνοου και κυρίως μετά το ναύσταθμό του. Αντιλαμβανόμαστε το μίσος των δύο παρατάξεων. Προφανώς οι δημοκρατικοί θα οδηγούνταν σε τόσο σκληρή συμπεριφορά απέναντι στους ολιγαρχικούς, αν τους έπιαναν, ώστε οι τελευταίοι δε δίστασαν ακόμα και να πυρπολήσουν την πόλη, τα σπίτια και τις περιουσίες τους για να σώσουν τη ζωή τους.
- «οἰκίας- ξυνοικίας»: η οικία ήταν ένα σπίτι στο οποίο κατοικούσε μια οικογένεια, δηλαδή κάτι σαν μια σημερινή μονοκατοικία. Αντιθέτως, η ξυνοικία ήταν μεγαλύτερο οικοδόμημα, με αρκετά διαμερίσματα, στο οποίο κατοικούσαν αρκετές οικογένειες, οι οποίες πλήρωναν ενοίκιο στον ιδιοκτήτη. Πρόκειται δηλαδή για κάτι σαν τη σημερινή πολυκατοικία.
- «ὅπως μή ᾖ ἔφοδος»: η πυρπόληση της πόλης είναι η πράξη απόγνωσης των ολιγαρχικών αλλά και εγωιστική στάση έναντι των άλλων Κερκυραίων, των οποίων το συμφέρον θυσιάζεται, προκειμένου να σωθούν οι ολιγαρχικοί. Τη νύχτα που κόπασε η μάχη, οι άνθρωποι που τους στήριξαν, όσο γινόταν η αναμέτρηση, τώρα τους εγκαταλείπουν κρυφά. Και με το κορινθιακό πλοίο «λαθόντες διεκομίσθησαν». Έτσι, οι ολιγαρχικοί περιέχονται σε τραγική θέση και νικημένοι και εγκαταλειμμένοι.
Κεφάλαιο 75
Νόημα: Εδώ ο Θουκυδίδης εξιστορεί την άφιξη του Αθηναίου στρατηγού Νικόστρατου, που έρχεται στην Κέρκυρα με δώδεκα πλοία και 500 Μεσσήνιους οπλίτες. Ο Νικόστρατος πιστεύοντας ότι η βία δε λύνει τα προβλήματα προσπαθεί να συμφιλιώσει τους Κερκυραίους, διότι ομονοούντες θα ήταν αποτελεσματικότεροι ως σύμμαχοι παρά διχασμένοι.
Οι χειρισμοί του Αθηναίου στρατηγού εξυπηρετούσαν το συμφέρον των Αθηναίων αλλά συγχρόνως ευνοούσαν και τους δημοκρατικούς, αφού επαναλειτούργησε η συμφωνία συμμαχίας μεταξύ Αθηναίων και Κερκυραίων. Όμως η κατάσταση για τους δημοκρατικούς δεν έχει ακόμη παγιωθεί και γι' αυτό φοβούνται και ζητούν από τον Νικόστρατο, αντί πέντε δικών τους πλοίων, να τους αφήσει πέντε επανδρωμένα πλοία αθηναϊκά, ώστε να λειτουργούν αποτρεπτικά σε κάθε ύποπτη κίνηση των ολιγαρχικών. Μ' αυτό τον «ανέντιμο» τρόπο οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι είχαν υπολογίσει ν' απομακρύνουν αρκετούς από τους ολιγαρχικούς και έτσι να τους αποδυναμώσουν. Το τέχνασμα όμως απέτυχε και οι ολιγαρχικοί αντέδρασαν προσπέφτοντας ως ικέτες στο ναό των Διόσκουρων. Η στάση τους αυτή μέσα στη γενική καχυποψία δημιουργεί υπόνοιες στους δημοκρατικούς, οι οποίοι με την πρόφαση αυτή τους αφοπλίζουν και επιχειρούν να τους εξοντώσουν. Στην ενέργεια αυτή αντιδρά η μετριοπάθεια και ο ανθρωπισμός του Νικόστρατου. Μετά απ' αυτό οι δημοκρατικοί εξορίζουν 400 ολιγαρχικούς στο νησί που είναι προ του Ηραίου.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι τα νόμιμα μέσα, με τα οποία οι δημοκρατικοί προσπαθούν να πετύχουν το σκοπό τους, δεν πετυχαίνουν κι έτσι καταφεύγουν σε μέσα απάνθρωπα και αντιδημοκρατικά, για να ενισχύσουν τη θέση της δημοκρατίας: σκέψη και δράση απόλυτα αντιφατικές και οξύμωρες.
Ερμηνευτικά σχόλια:
- «Νικόστρατος ἐκ Ναυπάκτου...καί Μεσσηνίων πεντακοσίους ὁπλίτας»: Ο Νικόστρατος έρχεται από τη Ναύπακτο, η οποία ήταν μόνιμη βάση των Αθηναίων στον Κορινθιακό, όπου μπορούσαν να ελέγχουν την ασφαλή ναυσιπλοΐα των πλοίων τους προς τη Δύση. Μαζί με τους Αθηναίους βρίσκονταν και πολλοί Μεσσήνιοι εξόριστοι, που ήλθαν εκεί μετά το γ' μεσσηνιακό πόλεμο (459 π.Χ).
- «δέκα μέν...οὐκέτι ἔμειναν»: Ο Νικόστρατος έπεισε τις 2 αντιμαχόμενες παρατάξεις να οδηγηθούν σε δίκη οι κύριοι δέκα υπεύθυνοι για την εμφύλια σύρραξη. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να καταπαύσει τις ενδεχόμενες εχθροπραξίες, να κάνει τους δημοκρατικούς να μην επιδιώκουν τον ολοκληρωτικό αφανισμό των ολιγαρχικών, και τους ολιγαρχικούς να μη φοβούνται ότι θα δεχθούν όλοι την εκδικητική συμπεριφορά των δημοκρατικών και να παραμείνουν στο νησί. Αυτοί οι δέκα, οι βασικοί υπαίτιοι, ήταν εκείνοι που πήραν μέρος στη σφαγή του βουλευτηρίου, οι οποίοι δολοφόνησαν τον Πειθία και άλλους ηγέτες της δημοκρατικής παράταξης και οδήγησαν την κατάσταση στην εμφύλια σύρραξη. Ανάμεσα σε αυτούς τους δέκα θα ήταν προφανώς και οι πέντε ολιγαρχικοί που είχαν καταδικαστεί για το κόψιμο των χαράκων και οι οποίοι αργότερα οργάνωσαν το πραξικόπημα κατά του Πειθία. Αυτοί οι δέκα όμως έφυγαν από το νησί, επειδή αντιλαμβάνονταν το μέγεθος της ποινής που τους περίμενε.
- «οἱ δέ τούς ἐχθρούς κατέλεγον εἰς τάς ναῦς»: οι δημοκρατικοί σκέφτηκαν να στρατολογήσουν ως πληρώματα των πλοίων, που θα αντικαθιστούσαν τα παραχωρηθέντα αθηναϊκά, άνδρες ολιγαρχικούς, επικίνδυνους για ανταρσία στην Κέρκυρα.
- «ἐς τό τῶν Διόσκουρων ἱερόν καθίζουσι»: οι Διόσκουροι, Κάστορας και Πολυδεύκης, ήταν δίδυμοι γιοι της Λήδας και του Δία, ήρωες και προστάτες της Σπάρτης, αλλά και των ναυτικών. Έτσι δικαιολογείται η ύπαρξη ιερού τους στην Κέρκυρα.
- «ἐς τήν πρό τοῦ Ἡραίου νῆσον»: κατά κάποιους μελετητές πρόκειται για το νησί Πτυχία, που σήμερα λέγεται Βίδο. Κατ' άλλους πρόκειται για το μέρος όπου η σημερινή πόλη της Κέρκυρας, που χωριζόταν τότε από την ξηρά με κανάλια.
Χαρακτηρισμός Νικόστρατου:
Είναι ένας άνθρωπος ευφυής, ικανός διπλωμάτης, άνθρωπος που εκτιμά σωστά τις καταστάσεις, που ξέρει να ελίσσεται διπλωματικά για να πετύχει το καλύτερο αποτέλεσμα για την ικανοποίηση των συμφερόντων του και των συμφερόντων της Αθήνας. Οπωσδήποτε, πέραν της διπλωματικής στάσης του, δεν πρέπει να παραβλεφθεί και ο μετριοπαθής και διαλλακτικός χαρακτήρας του. Βλέπουμε ότι προσπαθεί να δείξει μια ανθρώπινη στάση και να αποφύγει οποιεσδήποτε ακρότητες. Βρίσκεται μακριά από τα πάθη και από τα μίση των αντιμαχόμενων παρατάξεων και έτσι μπορεί να λειτουργήσει με περισσότερη ψυχραιμία και συμφιλιωτική διάθεση.
Κεφάλαιο 76-77
Νόημα:
Οι Κερκυραίοι είναι σε ατμόσφαιρα πανικού και οι Αθηναίοι ετοιμάζονται να ναυμαχήσουν. Και πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι οι Αθηναίοι και οι Πελοποννήσιοι πρόκειται να αντιπαρατεθούν εξαιτίας του καθαρά εσωτερικού προβλήματος της Κέρκυρας – την πάλη μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών για την εξουσία- κάνοντας έτσι το πρόβλημα να πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις, αφού βέβαια οι δύο δυνάμεις το υπέθαλψαν για την εξυπηρέτηση των δικών τους προβλημάτων. Ασφαλώς, οι Πελοποννήσιοι έρχονται στην Κέρκυρα μετά την είδηση της επικράτησης των δημοκρατικών στο νησί. Έτσι στο κεφ. 77 ο ιστορικός παρουσιάζει το πώς οι Κερκυραίοι ετοιμάζονται ν' αντιμετωπίσουν τα 53 πελοποννησιακά πλοία που τους απειλούν.
Παρ' ότι οι Κερκυραίοι ήταν καλοί ναυτικοί μέσα στη σύγχυση και τον πανικό οδήγησαν τη δύναμή τους (60 πλοία) σε λάθος τακτική: Ενώ οι Αθηναίοι πρότειναν να προπορευτούν οι ίδιοι και μετά να ακολουθήσει συγκεντρωμένη η δύναμη των Κερκυραίων, αυτοί έστελναν στη ναυμαχία τα πλοία τους λίγα- λίγα και με το ρυθμό που εξοπλίζονταν. Εκτός αυτού όμως έκαναν και άλλο σοβαρό λάθος: έβαλαν πληρώματα ανάμεικτα από δημοκρατικούς και ολιγαρχικούς. Έτσι, προέκυψαν τα εξής: δύο πλοία αυτομόλησαν, πιθανώς διότι είχαν πληρώματα ολιγαρχικών ή διότι φοβήθηκαν. Σε άλλα σημειώθηκαν συμπλοκές μεταξύ των πληρωμάτων, που προφανώς ήταν ανάμεικτα από Κερκυραίους αντίθετης ιδεολογίας. Αυτά τα γεγονότα μαζί με την λανθασμένη τακτική δημιούργησαν κατάσταση απειθαρχίας και αταξίας με αποτέλεσμα οι Πελοποννήσιοι να στρέψουν τα περισσότερα πλοία τους, 33 τον αριθμό, εναντίον των δώδεκα αθηναϊκών και τα υπόλοιπα 20 εναντίον των 60 κερκυραϊκών.
Ερμηνευτικά σχόλια:
- «τετάρτῃ ἥ πέμπτῃ ἡμέρᾳ μετά τήν διακομιδήν»: όσον χρόνο δηλαδή θα χρειαζόταν να φθάσει η είδηση της επικράτησης των δημοκρατικών στην Κέρκυρα και να έλθουν τα πλοία των Πελοποννησίων από την Κυλλήνη στην Κέρκυρα.
- «ἔφορμοι οὗσαι αἱ ἐκ τῆς Κυλλήνης μετά τόν έκ τῆς Ἰωνίας πλοῦν»: πρόκειται για τον στόλο των Πελοποννησίων που είχε φτάσει στην Κυλλήνη (40 πλοία), μετά τη βοήθεια που έσπευσε να προσφέρει στους Μυτιληναίους κατά την αποστασία τους. Αφού καταδιώχτηκαν από τους Αθηναίους μετά από περιπλάνηση έφθασαν στην Κυλλήνη, όπου ναυλοχούσαν τα άλλα πλοία των Πελοποννησίων έτοιμα προς δράση για τα συμφέροντα των Πελοποννησίων στην περιοχή. Έτσι, αφού πληροφορήθηκαν τα γεγονότα στην Κέρκυρα από το κορινθιακό πλοίο που ήταν εκεί, έρχονται τώρα στα Σύβοτα, λιμάνι της Ηπείρου, με αρχηγό τον Αλκίδα και σύμβουλό τους τον Βρασίδα. Τα πλοία αυτά έρχονταν στην Κέρκυρα προκειμένου να διασφαλιστούν τα συμφέροντα της Σπάρτης. Η απόφαση αυτή λήφθηκε μετά από τα νέα που θα μετέφερε στην Πελοπόννησο η κορινθιακή τριήρης, η οποία υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της επικράτησης των δημοκρατικών στο νησί και η οποία είχε σπεύσει να φύγει από την Κέρκυρα μόλις φάνηκε ότι οι δημοκρατικοί κέρδιζαν τη μάχη.
- «τούς ἀεί πληρουμένας ἐξέπεμπον πρός τούς ἐναντίους- καί ὕστερον πάσαις ἅμα ἐκείνους ἐπιγενέσθαι»: εδώ επισημαίνονται από τον Θουκυδίδη τα σοβαρά λάθη που έκαναν οι Κερκυραίοι στην αντιμετώπιση των Πελοποννησίων, παρά τη ναυτική πείρα και το στόλο που διέθεταν και παρά τις συμβουλές των Αθηναίων. Η σύγχυση όμως και ο φόβος τους από την ξαφνική εμφάνιση των Πελοποννησίων έγιναν αιτία πολλών λαθών τακτικής με αποτέλεσμα την ήττα τους.
- «ἐν ἑτέραις δέ ἀλλήλοις ἐμάχοντο»: προφανές είναι ότι στα πλοία των Κερκυραίων είχαν επιβιβασθεί δημοκρατικοί και ολιγαρχικοί μαζί, με αποτέλεσμα η διαφορά τους να οδηγήσει άλλους μεν στην αυτομόληση και άλλους στην συμπλοκή μεταξύ τους, στοιχεία που οπωσδήποτε επηρέασαν καταλυτικά την έκβαση της ναυμαχίας.
Κεφάλαιο 78
Νόημα:
Οι Κερκυραίοι ανοργάνωτα έστελναν στη μάχη τα πλοία, ενώ οι σύμμαχοί τους Αθηναίοι, φοβούμενοι μην περικυκλωθούν, επιτέθηκαν εναντίον των Πελοποννησίων στο άκρο της παράταξης των πλοίων τους. Οι Αθηναίοι στη συνέχεια έπλεαν κυκλικά προσπαθώντας να προκαλέσουν σύγχυση στους εχθρούς. Ωστόσο, οι Πελοποννήσιοι, αφού συγκέντρωσαν όλα τα πλοία τους, άρχισαν να κινούνται εναντίον των Αθηναίων. Οι τελευταίοι άρχισαν σιγά-σιγά να υποχωρούν, επιδιώκοντας παράλληλα να βοηθήσουν ώστε να διαφύγουν τα κερκυραϊκά πλοία.
Ερμηνευτικά σχόλια:
- Η λανθασμένη τακτική των Κερκυραίων έγινε αιτία να ταλαιπωρούνται οι ίδιοι, ενώ οι Αθηναίοι με βάση τη δύναμη που διέθεταν δεν επιτέθηκαν όλοι μαζί χτύπησαν το μέσον της εχθρικής παράταξης, γιατί θα κινδύνευαν να κυκλωθούν. Χτύπησαν όμως στα πλευρά τους εχθρούς και βύθισαν ένα πλοίο. Η συνετή αυτή τακτική των Αθηναίων ανάγκασε τους Πελοποννησίους να συνενωθούν όλοι σε μια παράταξη, για να αντιμετωπίσουν τους Αθηναίους. Με αυτόν τον τρόπο οι Κερκυραίοι απαλλάχτηκαν από τον κίνδυνο κι αναζήτησαν καταφύγιο στο λιμάνι. Οι Αθηναίοι με 12 πλοία είχαν ν' αντιμετωπίσουν τα 53 πελοποννησιακά, οπότε αρχίζουν να υποχωρούν με την πρύμνη σε ρυθμό σχετικά αργό, ώστε στους μεν εχθρούς να δημιουργούν την προσδοκία ότι θα τους προφθάσουν, στους δε Κερκυραίους να δίνουν τον χρόνο να μπουν πρώτοι στο λιμάνι και να προφυλαχθούν. Έτσι, στις τελευταίες παραγράφουν έχουμε την ευκαιρία να εκτιμήσουμε την στρατηγική ικανότητα του Νικόστρατου.
- Ο Θουκυδίδης χωρίζει τους Πελοποννήσιους σε 2 ομάδες: σ' αυτούς που είχαν στραφεί εναντίον των Κερκυραίων και σε εκείνους που είχαν στραφεί εναντίον των Αθηναίων.
- Η ναυμαχία αυτή αποδεικνύει τις στρατηγικές ικανότητες του Νικόστρατου. Πράγματι, ο Νικόστρατος διακρίνεται για την τόλμη του, αφού ρίχνεται σε έναν τόσο δύσκολο αγώνα, τις ψύχραιμες επιλογές του, τη μεγάλη του ναυτική εμπειρία, την οξύτατη κρίση και την πολιτική του ευστροφία, η οποία μάλιστα συνδυάζεται με ανθρωπισμό. Κατόρθωσε να αναχαιτίσει με 12 μόλις πλοία 53 εχθρικά, να προστατεύσει την αποχώρηση των Κερκυραίων, να διατηρήσει το στόλο του αλώβητο και να διασφαλίσει τα αθηναϊκά συμφέροντα στο νησί, εμποδίζοντας τους Σπαρτιάτες να πραγματοποιήσουν την προσχεδιασμένη τους απόβαση στην Κέρκυρα.
Λάθη τακτικής Κερκυραίων:
- Έστελναν λίγα λίγα τα πλοία τους εναντίον των Πελοποννησίων, χωρίς να περιμένουν να οργανώσουν στο σύνολό τους το στόλο τους.
- Δεν ακολουθούσαν τις συμβουλές των Αθηναίων, οι οποίοι οπωσδήποτε διέθεταν πολύ μεγαλύτερη πείρα σε θέματα θαλάσσιου πολέμου.
- Δεν είχαν καμία οργάνωση, ούτε παρέτασσαν με τάξη τα πλοία τους, αλλά ο στόλος τους ήταν διάσπαρτος και ανοργάνωτος.
- Τέλος, επάνδρωσαν τα πλοία τους με πληρώματα αποτελούμενα τόσο από δημοκρατικούς, όσο και από ολιγαρχικούς, γεγονός που δημιούργησε σύγχυση στα πλοία και λιποταξίες.
Τακτική Αθηναίων:
- Δεν ακολούθησαν αμυντική τακτική, αν και λιγότεροι, για να μην δείξουν φόβο στους εχθρούς και να μην τους αναπτερώσουν το ηθικό.
- Δεν επιτέθηκαν στο κέντρο της εχθρικής παράταξης, ώστε να μην κινδυνεύσουν να περικυκλωθούν.
- Χτύπησαν στην άκρη της παράταξης του πελοποννησιακού στόλου, για να μπορέσουν εύκολα να διαφύγουν, αλλά και για να προκαλέσουν σύγχυση στους αντιπάλους.
- Έκαναν κυκλικές κινήσεις προσπαθώντας να προκαλέσουν σύγχυση στους εχθρούς τους.
- Δεν υποχώρησαν άτακτα για να μη γίνει αντιληπτή η υποχώρησή τους και για να τονωθεί η επιθετικότητα των εχθρών. Αντιθέτως, υποχωρούσαν σιγά- σιγά, δίνοντας την αίσθηση ότι ακόμα γίνεται μάχη.
- Κατά την υποχώρησή τους είχαν το μέτωπο προς τους εχθρούς τους, ώστε να είναι αυτοί (οι Πελοποννήσιοι) απασχολημένοι με τους Αθηναίους, για να μπορέσουν να διαφύγουν αλώβητα τα συμμαχικά κερκυραϊκά πλοία.
- Όλα αυτά φυσικά μαζί με ψυχραιμία, μεγάλη εμπειρία, ευχέρεια.
Κεφάλαιο 79
Νόημα:
Οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι, φοβούμενοι επίθεση των εχθρών, μετέφεραν τους ολιγαρχικούς ξανά στο ναό της Ήρας και φρουρούσαν την πόλη. Οι Πελοποννήσιοι, από την άλλη πλευρά, αν και είχαν νικήσει στη ναυμαχία, δεν επιτέθηκαν στην πόλη, αλλά πήραν τα δεκατρία κερκυραϊκά πλοία που συνέλαβαν και πήγαν στην απέναντι στεριά (Ήπειρο). Και την επόμενη μέρα, παρά την ταραχή και το φόβο των Κερκυραίων, και παρά τις συμβουλές του Βρασίδα προς τον Αλκίδα για επίθεση, οι Πελοποννήσιοι δεν επιτέθηκαν, αλλά λεηλατούσαν τους αγρούς στη Λευκίμμη.
Ερμηνευτικά σχόλια:
- «τρεῖς δέ καί δέκα ναῦς ἔχοντες τῶν Κερκυραίων ἀπέπλευσαν ἐς τήν ἤπειρον»: Οι Πελοποννήσιοι, παρά το γεγονός ότι δεν έβλαψαν σε τίποτα τον αθηναϊκό στόλο, κατόρθωσαν να αιχμαλωτίσουν 13 κερκυραϊκά πλοία, αποτέλεσμα της σποραδικής εφόρμησής τους κατά των εχθρών και της έλλειψης σχεδίου στην αντιμετώπισή τους. Κι ενώ οι Κερκυραίοι έπλεαν σε πέλαγος σύγχυσης και φόβου, οι Πελοποννήσιοι δεν βρήκαν την τόλμη να επιτεθούν στην πόλη, όπως ο Βρασίδας συμβούλευε. Πιθανόν όμως, να μην αποφασίστηκε επίθεση στην πόλη λόγω της κόπωσης των πληρωμάτων. Αντί της επίθεσης στην πόλη, επιτέθηκαν και λεηλάτησαν τους αγρούς στη Λευκίμμη, που ήταν πολύ κοντύτερα, για να εξασφαλίσουν τις δικές τους προμήθειες και να στερήσουν τους εχθρούς τους Κερκυραίους από εφόδια.
- «Οἱ Κερκυραίοι δείσαντες μή σφίσιν ἐπιπλεύσαντες ἐπί τήν πόλιν ὡς κρατοῦντες οἱ πολέμιοι ἤ τούς ἐκ τῆς νήσου ἀναλάβωσι ἤ ἄλλο τι νεωτερίσωσι.»: Οι Κερκυραίοι περιμένοντας επίθεση των Πελοποννησίων στην πόλη σπεύδουν να μεταφέρουν και πάλι τους εξόριστους ολιγαρχικούς στο Ηραίο και να βάλουν φρουρούς στην πόλη. Οι Πελοποννήσιοι όμως δεν αποτολμούσαν επίθεση, κατά την κρίση του Θουκυδίδη, παρότι η κατάσταση ήταν ευνοϊκή και ο Βρασίδας συμβούλευε θετικά τον Αλκίδα. Ο Αλκίδας δεν θέλησε να επιτεθεί στην πόλη, πιθανώς διότι οι στρατιώτες του ήταν κουρασμένο και προτίμησε να λεηλατήσει την ύπαιθρο εξασφαλίζοντας έτσι τη διατροφή τους και βέβαια βλάπτοντας τους Κερκυραίους. Στο μεταξύ, οι δημοκρατικοί έχουν τρομοκρατηθεί με την ιδέα ότι ο Αλκίδας θα τους επιτεθεί. Εκτός της μεταφοράς των αιχμαλώτων στην πόλη και της φρούρησής τους προσπάθησαν να συμφιλιωθούν με τους ολιγαρχικούς και για να αποτρέψουν πιθανή συνεργασία τους με τους εχθρούς, αλλά και για να τους πείσουν να επανδρώσουν τα καράβια. Πράγματι, η ιδέα της σωτηρίας της πατρίδας, που επικαλέστηκαν οι δημοκρατικοί, κινητοποίησε αρκετούς ολιγαρχικούς, κι έτσι επανδρώθηκαν 30 πλοία. Ο αριθμός των πλοίων δεν ήταν ικανοποιητικός αλλά οπωσδήποτε οι Κερκυραίοι πέτυχαν με τη διαλλακτική τους στάση κάτι σημαντικό μετά τις τελευταίες ταραχές στην πόλη και τη δοκιμασία στη ναυμαχία, όπου έχασαν 13 καράβια, γεγονός αποτρεπτικό και για τους πιο φανατικούς δημοκρατικούς.
Κεφάλαιο 80
Νόημα:
Οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι φοβούμενοι πιθανή επίθεση των Πελοποννησίων, έρχονταν σε διαπραγματεύσεις με τους ολιγαρχικούς, στο νησί και έπεισαν αρκετούς απ' αυτούς να συνεργαστούν για να σωθεί η πόλη. Οι Πελοποννήσιοι από την άλλη, λεηλατούσαν τη χώρα μέχρι το μεσημέρι και μετά αποχώρησαν, καθώς πληροφορήθηκαν ότι έφταναν 60 αθηναϊκά πλοία. Αυτά τα έστελναν οι Αθηναίοι με αρχηγό τους τον Ευρυμέδοντα, όταν έμαθαν τα γεγονότα της Κέρκυρας.
Ερμηνευτικά σχόλια:
- « Ὁ δέ δῆμος...αἱ νῆες»: για μια ακόμα φορά ο Θουκυδίδης προβάλλει το συναίσθημα του φόβου, ως αυτό που έχει κυριεύσει τους δημοκρατικούς Κερκυραίους και ως αυτό που υπαγορεύει τις ενέργειές τους. Στο σημείο αυτό βλέπουμε ότι ο φόβος που τους έχει κυριεύσει έχει να κάνει με την ενδεχόμενη επίθεση του πελοποννησιακού πολέμου.
- «τοῖς τε ἱκέταις ...ἡ πόλις»: Οι Κερκυραίοι λοιπόν, εξαιτίας του φόβου τους αναγκαζονται να τηρήσουν συμβιβαστική στάση και να ακολουθήσουν πολιτική συνδιαλλαγής με τους αντιπάλους τους ολιγαρχικούς..
- «ἐπλήρωσαν γάρ ὅμως τριάκοντα»: μπροστά στην απειλή της νέας πελοποννησιακής επίθεσης, οι Κερκυραίοι προετοιμάζονται για να τους αντιμετωπίσουν και επανδρώνουν τριάντα πλοία.
- «οἱ δέ Πελοποννήσιοι ...ἀπέπλευσαν»: οι Πελοποννήσιοι δεν έκαναν επίθεση εναντίον της Κέρκυρας, αλλά είχαν στραφεί προς το ακρωτήρι της Λευκίμμης και λεηλατούσαν τους αγρούς. Αυτό κράτησε μέχρι το μεσημέρι και στη συνέχεια επέστρεψαν στα Σύβοτα, που βρίσκονταν 8-9 μίλια από τη Λευκίμμη, αλλά 40-45 μίλια μακριά από την Κέρκυρα. Η λεηλασία αυτή γίνονταν για 2 λόγους: πρώτον για να ανεφοδιαστούν με τρόφιμα και άλλα αναγκαία οι Πελοποννήσιοι και δεύτερον για να καταστρέψουν τους πόρους των αντιπάλων.
- «καί ὑπό νύκτα...νῆες Ἀθηναίων προσπλέουσαι»: στην αρχαιότητα η μετάδοση ειδήσεων και μηνυμάτων γινόταν με ημερόδρομους στην ξηρά και με ταχύπλοα καράβια στη θάλασσα. Παράλληλα τη νύχτα χρησιμοποιούνταν οι φρυκτοί, δηλαδή πυρσοί που τους άναβαν και τους τοποθετούσαν σε κορυφές βουνών, σε πύργους τειχών ή σε ειδικούς φρυκτωρικούς πύργους. Επρόκειτο για ένα είδος «οπτικού τηλεγράφου», με τον οποίο μεταβιβάζονταν όχι μόνο γενικές ειδήσεις αλλά και σήματα πολύ συγκεκριμένα και ακριβή.
- «ἅς οἱ Ἀθηναῖοι ....μελλούσας πλεῖν»: οι Αθηναίοι έστειλαν αυτό το στόλο των 60 πλοίων στην Κέρκυρα για 2 λόγους:
----> Επειδή πληροφορήθηκαν τις ταραχές στην Κέρκυρα. Πρόκειται για τα πρώτα γεγονότα που συνέβησαν στο νησί, τότε που μια τριήρης είχε φέρει δημοκρατικούς πρόσφυγες στην Αθήνα. Επίσης, όπως είχαμε δει στο κεφάλαιο 71, οι ίδιοι οι ολιγαρχικοί Κερκυραίοι είχαν στείλει απεσταλμένους στην Αθήνα για να τους ενημερώσουν για όσα συνέβησαν στο νησί.
---> Επειδή έμαθαν για το στόλο του Αλκίδα που είχε πάει στην Κέρκυρα. Μάλιστα, η μετοχή «μελλούσας» φανερώνει ότι οι Αθηναίοι είχαν μάθει για την αποστολή των πλοίων του Αλκίδα εγκαίρως, πριν φτάσουν στην Κέρκυρα. Αυτό μπορεί να συνέβη είτε λόγω κατασκοπείας των Αθηναίων, είτε λόγω του ότι ο Αλκίδας πλέοντας από την Κυλλήνη για την Κέρκυρα, θα πέρασε αναγκαστικά από την Κεφαλλονιά και την Ιθάκη, που ήταν συμμαχικές με την Αθήνα περιοχές και από αυτές θα έφτασε η πληροφορία στην Αθήνα.
Κεφάλαιο 81
Νόημα:
Οι Πελοποννήσιοι, μόλις πληροφορήθηκαν ότι έφθανε ο αθηναϊκός στόλος, έσπευσαν να φύγουν για την πατρίδα τους. Οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι λοιπόν, αισθανόμενοι πλέον κυρίαρχοι του νησιού και έχοντας μαζί τους τους στρατιώτες του Νικόστρατου, άρχισαν να εξοντώνουν τους αντιπάλους τους, ακόμα και αυτούς που είχαν πεισθεί να συνεργαστούν μαζί τους. Αφού έπεισαν κάποιους από τους ικέτες του Ηραίου να δικαστούν, τους καταδίκασαν σε θάνατο. Έντρομοι οι υπόλοιποι ολιγαρχικοί, άρχισαν να αυτοκτονούν για να μην πέσουν στα χέρια των δημοκρατικών. Για επτά μέρες οι δημοκρατικοί φόνευαν όποιον αντίπαλό τους συνελάμβαναν, ενώ διαπράχθησαν πολλοί φόνοι και για άλλες αιτίες με το πρόσχημα της κατάλυσης της δημοκρατίας. Γενικά οι δημοκρατικοί προέβησαν σε βαρβαρότητες κάθε μορφής.
Ερμηνευτικά σχόλια:
- «Οἱ μέν οὖν ...παρά τήν γῆν»: οι Πελοποννήσιοι μόλις πληροφορήθηκαν ότι έφθανε αθηναϊκός στόλος αποτελούμενος από 60 πλοία, έσπευσαν μέσα στη νύχτα και κρυφά να φύγουν για την πατρίδα τους. Φαίνεται ότι ο Θουκυδίδης μάλλον μιλά με ειρωνικό τόνο για το χρόνο και τον τρόπο φυγής των Πελοποννησίων, οι οποίοι μόλις αισθάνονται τον κίνδυνο εγκαταλείπουν τους συμμάχους τους και φεύγουν εσπευσμένα. Εξ' άλλου κάτι αντίστοιχο είχαμε δει και στο κεφάλαιο 74, όπου το κορινθιακό καράβι που είχε έρθει για βοήθεια των ολιγαρχικών, μόλις διαπίστωσε τη νικηφόρο έκβαση της μάχης για τους δημοκρατικούς, εγκατέλειψε το νησί.
- «καί ἐκ τῶν νεῶν....ἀπεχρῶντο»: στο σημείο αυτό ο Θουκυδίδης με σαφήνεια στη διατύπωσή του και με λακωνική ακρίβεια περιγράφει τη σκληρή και ανέντιμη συμπεριφορά των δημοκρατικών, οι οποίοι εξόντωσαν ακόμα και εκείνους τους ολιγαρχικούς που πείστηκαν να αγωνιστούν μαζί τους για τη σωτηρία της πατρίδας τους ενάντια στους Πελοποννησίους, παρά το ότι ήταν πολιτικά ομοϊδεάτες μ' αυτούς. Πρόκειται για μια από τις πλέον ανήθικες συμπεριφορές , που στιγματίζουν τους δημοκρατικούς.
- «ἐς τό Ἤραιον...πάντων θάνατον»: οι ανέντιμες και βάρβαρες ενέργειες των δημοκρατικών συνεχίζονται στο σημείο αυτό. Βλέπουμε ότι για δεύτερη φορά εξαπατούν τους πολιτικούς τους αντιπάλους, χρησιμοποιώντας δόλο.
- «Ἡμέρας τε ἑπτά...ἐφόνευον»: οι βίαιες και ανέντιμες ενέργειες των δημοκρατικών συνεχίστηκαν για επτά ημέρες αφ' ότου έφτασε ο Ευρυμέδων με τα 60 αθηναϊκά πλοία. Στο σημείο αυτό είναι προφανές ότι ο Θουκυδίδης μέμφεται τον Ευρυμέδοντα και τον θεωρεί υπεύθυνο για την αλληλοσφαγή στην Κέρκυρα. Ο Ευρυμέδοντας με τα 60 πλοία του θα μπορούσε σίγουρα να πετύχει ό,τι πέτυχε ο Νικόστρατος με τα 12 πλοία του, δηλαδή να συγκρατήσει τους δημοκρατικούς και να τους εμποδίσει από το να προβούν στις ακραίες ενέργειες που είδαμε προηγουμένως. Όμως ο Ευρυμέδοντας είτε από αδιαφορία είτε από ανικανότητα δεν αναμείχθηκε.
- «τήν μέν αἰτίαν...ὑπό τῶν λαβόντων»: ο Θουκυδίδης εδώ προβάλλει την πρόφαση, τη φαινομενική αιτία των γεγονότων και το πραγματικό αίτιο, την ἀληθεστάτη αἰτία. Βλέπουμε εδώ ότι οι δημοκρατικοί φονεύουν τους αντιπάλους τους προβάλλοντας ως ισχυρισμό το ότι προσπάθησαν να καταλύσουν το δημοκρατικό πολίτευμα. Ωστόσο αυτό φαίνεται ότι είναι ένα απλό πρόσχημα, πίσω από το οποίο κρύβονται τα πραγματικά κίνητρα της φυγής, δηλαδή οι προσωπικές έχθρες, αλλά ακόμα και τα χρέη.
- «καί γάρ πατήρ παῖδα ἐπέκτεινε» στο σημείο ο Θουκυδίδης προβάλλει σε όλη του τη διάσταση το πάθος, την ακρότητα και τον παραλογισμό στα οποία οδηγεί ο εμφύλιος πόλεμος. Στην εμφύλια διαμάχη λοιπόν, διασαλεύεται η φυσική τάξη των πραγμάτων, καθώς ακόμα και η πατρική αγάπη και στοργή προς τα παιδιά αντικαθίστανται από πράξεις ωμότητας. Κάθε έννοια ηθικής, δικαιοσύνης, γραπτού ή άγραφου νόμου αλλά και ανθρωπιάς καταλύεται.
- «καί ἀπό τῶν ἱερῶν..ἐκτείνοντο»: τόση ήταν η οργή, το μίσος και ο παραλογισμός που είχε κυριέψει τους δημοκρατικούς Κερκυραίους, ώστε δε σέβονται ούτε τους θεούς και τα ιερά τους, αλλά αρπάζουν από αυτά τους ικέτες και τους σκοτώνουν.
Κεφάλαιο 82
Γενικές κρίσεις για τα αποτελέσματα των εμφυλίων πολέμων:
- η συγγένεια θεωρήθηκε χαλαρότερος δεσμός από την κομματική αλληλεγγύη.
- Οι πολιτικές παρατάξεις είχαν τα εξής χαρακτηριστικά:
α) οι ομοϊδεάτες επιχειρούσαν οτιδήποτε χωρίς δισταγμό
β) σχηματίστηκαν για να ικανοποιήσουν την πλεονεξία τους παρανομώντας
γ) η αλληλεγγύη των ανθρώπων που ανήκαν στην ίδια πολιτική παράταξη βασιζόταν στη συνενοχή παρά στους όρκους τους στους Θεούς
δ) τις προτάσεις των αντιπάλων δεν τις δέχονταν με ειλικρίνεια (προσποιούνταν πως συμφωνούσαν μαζί τους προκειμένου να κερδίσουν χρόνο, για να προετοιμαστούν και να επιτεθούν εναντίον των εχθρών).
ε) προτιμούσαν να βλάψουν τους αντιπάλους τους εξαπατώντας τους παρά να τους χτυπήσουν ανοιχτά
στ) οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούσαν να κάνουν το κακό και να θεωρούνται έξυπνοι παρά να είναι καλοί και να τους λένε κουτούς
ζ) η αιτία όλων αυτών ήταν η φιλαρχία που έχει ρίζα την πλεονεξία και την φιλοδοξία
η) οι αρχηγοί των κομμάτων προσποιούνταν ότι υπηρετούσαν την πολιτεία, ενώ στην πραγματικότητα ικανοποιούσαν προσωπικά συμφέροντα και αγωνίζονταν με κάθε τρόπο να νικήσουν τους αντιπάλους τους.
θ) οι αρχηγοί των κομμάτων έκαναν φοβερές πράξεις, όπως για παράδειγμα ότι καταδίκαζαν παράνομα τους αντιπάλους τους και άρπαζαν βίαια την εξουσία.
ι) και οι δύο αντίπαλες παρατάξεις προτιμούσαν περισσότερο όσους ανθρώπους κατόρθωναν να κρύβουν με ωραία λόγια φοβερές πράξεις.
κ) και οι δύο αντίπαλες παρατάξεις σκότωναν για δύο λόγους όσους πολίτες ήταν μετριοπαθείς:
---> επειδή οι μετριοπαθείς είχαν αρνηθεί να πάρουν μέρος στον αγώνα
---> επειδή τους φθονούσαν μόνο και μόνο στην ιδέα πως οι μετριοπαθείς σ` ένα πόλεμο θα επιζούσαν.
Κεφάλαιο 83
Γενικές κρίσεις για τα αποτελέσματα των εμφυλίων πολέμων στο χαρακτήρα των Ελλήνων και στις σχέσεις τους:
- το ήθος που είναι κύριο γνώρισμα της ευγενικής ψυχής κατάντησε να είναι κατααγέλαστο
- ο ανταγωνισμός δημιούργησε απόλυτη δυσπιστία
- όποιος αποκτούσε την εξουσία, επειδή γνώριζε πως δεν θα την έχει για πολύ, φρόντιζε να πάρει ορισμένα μέτρα προκειμένου να μη πάθει ό,τι και οι αντίπαλοί του.
- τις περισσότερες φορές επικρατούσαν οι διανοητικά κατώτεροι.
- ο αδικαιολόγητος φόβος που τους δημιουργούσε η υπεροχή των ευφυέστερων και τα συμπλέγματα κατωτερότητας που είχαν τους οδηγούσαν στην εξόντωση των αντιπάλων.
- έκαναν βίαιες πράξεις
- έκαναν ραδιουργίες
