ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Απόσπασμα από το βιβλίο "Θουκυδίδου Ιστορίαι"
Με τέτοιες ωμότητες προχώρησε ο εμφύλιος πόλεμος και φάνηκε ακόμα πιο άγριος, καθώς ήταν ο πρώτος στην Ελλάδα αργότερα βέβαια όλος ο ελληνικός κόσμος, μπορεί να πει κανείς, αναστατώθηκε, καθώς εχθρότητες υπήρχαν σε κάθε τόπο ανάμεσα στους αρχηγούς των δημοκρατικών, που προσκαλούσαν για υποστήριξη τους Αθηναίους, και τους ολιγαρχικούς, που απευθύνονταν στους Λακεδαιμονίους. Και όσο ήταν ειρήνη, εκτός που δεν είχαν αφορμές, δεν ήταν κι έτοιμοι να ζητήσουν την επέμβαση τους, τώρα όμως που άρχισαν να πολεμούν μεταξύ τους και κάθε μια παράταξη είχε την υποστήριξη των συμμάχων της, κοίταζε πώς να κάνει κακό στους αντιπάλους και με το χτύπημα αυτό να τους προσεταιριστεί· έτσι χωρίς πια προσχήματα παρέχονταν οι ενισχύσεις σ' όσους ήθελαν να προκαλέσουν πολιτικές αναταραχές.
Κι από τον εμφύλιο σπαραγμό έπεσαν στις πόλεις πολλές και δεινές συμφορές που, όσο η φύση του ανθρώπου μένει η ίδια, έτσι συμβαίνουν και θα συμβαίνουν πάντα, άλλοτε πιο άγρια κι άλλοτε πιο ήπια, με διαφοροποιήσεις ως προς τις μορφές τους, ανάλογα δηλαδή με το πώς εκδηλώνονται κάθε φορά οι μεταβολές των συνθηκών. Γιατί τον καιρό της ειρήνης και σε καλές εποχές και οι πόλεις και τα άτομα σκέφτονται ορθότερα, αφού δεν παρασύρονται σε ακούσιες βιαιότητες· ενώ ο πόλεμος περιορίζοντας σιγά σιγά τις καθημερινές ανέσεις γίνεται δάσκαλος της βίας και τον ψυχικό κόσμο των πολλών τον διαμορφώνει σύμφωνα με τις συνθήκες που τότε επικρατούν. Απλωνόταν λοιπόν ο εμφύλιος στις πόλεις και όσες για οποιαδήποτε αιτία είχαν αργήσει να μπουν σε τέτοιες αναταραχές, μαθαίνοντας το τι είχε συμβεί αλλού, πήγαιναν ακόμα μακρύτερα σε συλλήψεις νέων σχεδίων, σε επιθετικά τεχνάσματα όσο και ασυνήθιστες εκδικήσεις.
Επίσης την καθιερωμένη σημασία των λέξεων για τις ανθρώπινες πράξεις την άλλαξαν κατά πώς τους βόλευε. Έτσι το παράτολμο θάρρος το ονόμασαν παλικαριά από αγάπη στο σύντροφο, την προνοητική αναβλητικότητα εύσχημη δειλία, τη σωφροσύνη πρόσχημα ανανδρίας και τη συνετή αντιμετώπιση κάθε πράγματος νωθρότητα για το καθετί· την παράφορη ορμή την κατάλεξαν στις αντρικές ιδιότητες και το να κάνει κανείς σχέδια εναντίον του εχθρού παίρνοντας τα μέτρα του το θεωρούσαν εύλογη πρόφαση για να τα εγκαταλείψει. Κι αυτόν που έδειχνε φανερά την αγανάκτηση του τον είχαν για άνθρωπο της παντοτινής τους εμπιστοσύνης, ενώ αυτόν που τον παρατηρούσε για τη συμπεριφορά του, τον έβλεπαν ύποπτα. Κι αν κάποιος μηχανορραφούσε και τα κατάφερνε, τον χαρακτήριζαν έξυπνο, κι ακόμα πιο φοβερό στην εξυπνάδα, όποιον μπορούσε να υποπτευθεί τις επιβουλές των αντιπάλων αντίθετα αν κανείς κοίταζε από πριν πώς να μη χρειαστεί να κάνει τίποτε απ' αυτά, τον θεωρούσαν διασπαστή της πολιτικής του παράταξης, καταπτοημένο από τους αντιπάλους.
Γενικά επαινούσαν και όποιον πρώτος έκανε το κακό προλαβαίνοντας αυτούς που σκόπευαν να κάνουν τέτοιες πράξεις και όποιον παρακινούσε στο κακό αυτούς που δεν το ‘χαν καθόλου στο νου τους. Κι ακόμα, η συγγένεια είχε καταντήσει δεσμός πιο ξένος από τον παραταξιακό, επειδή μέσα στην κομματική παράταξη ήταν κανείς πιο πρόθυμος να ριχτεί αδίστακτα στον κίνδυνο- γιατί τέτοιου είδους πολιτικοί συνασπισμοί δεν επιζητούσαν να ωφεληθούν σεβόμενοι τους κείμενους νόμους, αλλά ν' αποκτήσουν περισσότερα οφέλη παραβιάζοντας τους. Και στερέωναν τους δεσμούς πίστης μεταξύ τους όχι τόσο με το θείο νόμο όσο με τη συμμετοχή τους στην παράνομη δράση.
Τις ορθές προτάσεις των αντιπάλων για συνδιαλλαγή τις δέχονταν, για να προφυλαχτούν από τις αντιδράσεις τους, σε περίπτωση που είχαν οι αντίπαλοι την υπεροχή, και όχι από γενναιοφροσύνη. Και προτιμούσε κανείς να πάρει εκδίκηση για το κακό που του έκαναν, παρά να κοιτάξει από πριν να μη γίνει ο ίδιος θύμα. Κι αν καμιά φορά δίνονταν όρκοι συμφιλίωσης, για λίγο μόνο ίσχυαν, επειδή και τα δύο μέρη τους έδιναν μπροστά στο αδιέξοδο, μια και δεν είχαν πού αλλού να στηριχτούν στην πρώτη όμως ευκαιρία, όποιος από τους αντιπάλους κατάφερνε πριν απ' τον άλλο να βρει το θάρρος του, αν τον έβλεπε αφύλακτο, τον εκδικιόταν με μεγαλύτερη ικανοποίηση για την ευπιστία του στους όρκους, παρά αν έπαιρνε την εκδίκηση του ίσια κι αντρίκια και συνάμα υπολόγιζε την ασφάλεια του και το γεγονός ότι νικώντας με δόλο έγραφε στο ενεργητικό του ένα κατόρθωμα εξυπνάδας.
Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν να τους αποκαλούν επιτήδειους όταν είναι φαύλοι, παρά αφελείς όταν είναι τίμιοι: για το δεύτερο αισθάνονται ντροπή, ενώ για το πρώτο καμαρώνουν. Αιτία για όλα αυτά είναι η επιθυμία της εξουσίας που προέρχεται από την πλεονεξία και τη φιλοδοξία· κι απ' αυτά τα δύο πάλι απορρέει ο ζήλος των ανθρώπων όταν έχουν μπει σε εμφύλιο πόλεμο. Γιατί όσοι στις πόλεις γίνονταν αρχηγοί των δύο αντίπαλων παρατάξεων, χρησιμοποιώντας ωραία συνθήματα, προβάλλοντας την πολιτική ισότητα του λαού οι μεν και τη σύνεση της αριστοκρατίας οι άλλοι, παρόλο που με τα λόγια υπηρετούσαν τα κοινά, τα θεωρούσαν ως βραβείο που τους ανήκε. Κι επειδή ο αγώνας τους ήταν με κάθε τρόπο να υπερισχύσει ο ένας του άλλου, αποτόλμησαν πράξεις φοβερές κι εκτέλεσαν την εκδίκηση τους με ακόμα σκληρότερο τρόπο· και δεν την έδειχναν μέσα στα όρια του δίκαιου και του συμφέροντος της πόλης, αλλά την καθόριζαν σύμφωνα μ' αυτό που πίστευαν ότι κάθε φορά ικανοποιούσε την παράταξη τους- κι ήταν έτοιμοι είτε με άδικες καταδικαστικές αποφάσεις είτε με βίαιη κατάληψη της εξουσίας να χορτάσουν τη φιλοδοξία της στιγμής. Το αποτέλεσμα ήταν καμία από τις δύο μεριές να μην κάνει χρήση των άγραφων νόμων της ευσέβειας, αλλ' αντίθετα όσους τύχαινε να κάνουν κάτι το μισητό, τους επαινούσαν με εύσχημες δικαιολογίες. Όσο για τους πολίτες που βρίσκονταν στο μέσο των δύο παρατάξεων έπεφταν θύματα και των δύο, είτε γιατί δεν αγωνίζονταν με το μέρος τους, είτε από φθόνο, στη σκέψη ότι εκείνοι μπορούσαν να επιζήσουν.
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Το Πρόσωπο του Πολέμου - Πίνακας του Salvador Dali, 1941
Ο Σαλβαδόρ Νταλί δεν είδε πώς τα ναζιστικά στρατεύματα προκάλεσαν τη φρίκη του πολέμου στην Ευρώπη. Έφυγε για τις ΗΠΑ με τη σύζυγό του, αφήνοντας τα αγαπημένα του μέρη, συνειδητοποιώντας με πόνο και πίκρα ότι όλα θα καταστραφούν.
Η φρίκη του πολέμου, ο φόβος, η αιματοχυσία κατακλύζουν το μυαλό του καλλιτέχνη. Όλα όσα ήταν χαριτωμένα καταπατήθηκαν, κάηκαν και σχίστηκαν σε κομμάτια σε μια στιγμή. Φαινόταν ότι όλα τα όνειρα, όλα τα σχέδια θάφτηκαν ζωντανά υπό τη φασιστική μπότα.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Νταλί γνώρισε την επιτυχία, την αναγνώριση. Η ζωή του ήταν πολύ χαρούμενη και γεμάτη εκπλήξεις, αλλά όταν ο καλλιτέχνης έπλευσε σε μια βάρκα που έφευγε από τη Γαλλία, δεν το ήξερε ακόμη. Κάθε νεύρο ήταν τεντωμένο, σαν χορδή, τα συναισθήματά του απαιτούσαν έξοδο και, εκεί, στο ατμόπλοιο ο Νταλί ξεκίνησε να ζωγραφίζει “Το Πρόσωπο του Πολέμου”.
ΚΕΙΜΕΝΟ 3
Απόσπασμα από το βιβλίο του Βίλχεμ Ράιχ «Άκου ανθρωπάκο»
«Τι πρέπει να κάνω λοιπόν; Μισώ τον πόλεμο, η γυναίκα μου κλαίει απελπισμένα όταν με επιστρατεύουν, και τα παιδιά μου λιμοκτονούν, όταν οι στρατιές των προλετάριων καταλαμβάνουν τη χώρα μου, και τα πτώματα στοιβάζονται κατά εκατομμύρια… Εγώ αυτό που θέλω είναι να καλλιεργώ το χωράφι μου, και το βράδυ μετά τη δουλειά να παίζω με τα παιδιά μου, τη νύχτα να κάνω έρωτα με τη γυναίκα μου, και τις Κυριακές ν’ ακούω μουσική, να χορεύω και να τραγουδάω… Τι πρέπει να κάνω;
Δε θα κάνεις τίποτα διαφορετικό, θα συνεχίσεις να κάνεις αυτό που πάντα έκανες και θέλεις να κάνεις, να κάνεις τη δουλειά σου, να μεγαλώνεις τα παιδιά σου ευτυχισμένα… Αν τα έκανες αυτά, συνειδητά και με συνέπεια, δε θα υπήρχε ο πόλεμος, που αφήνει τα παιδιά να λιμοκτονούν στους δρόμους ορφανά, κι εσένα να ατενίζεις με γυάλινα μάτια στον γαλάζιο ουρανό, σε κάποιο μακρινό «ένδοξο πεδίο».
«Ναι, αλλά τι πρέπει να κάνω εγώ, που θέλω να ζω με τη δουλειά μου, τη γυναίκα μου και για τα παιδιά μου, και οι Ούννοι, οι Γερμανοί, οι Γιαπωνέζοι, οι Ρώσοι, ή όποιοι άλλοι μού επιβάλλουν τον πόλεμο; Δεν πρέπει τότε να υπερασπιστώ την πατρίδα και το σπίτι μου;».
Έχεις δίκιο, ανθρωπάκο. Όταν οι Ούννοι κάποιου έθνους σού επιτεθούν, πρέπει ν’ αρπάξεις το τουφέκι σου. Αυτό, όμως, που δε βλέπεις είναι ότι οι «Ούννοι» όλων των εθνών, δεν είναι παρά μυριάδες άλλα ανθρωπάκια που ζητωκραύγαζαν, όταν ο πρίγκιπας Κορδωμένος, ο ευγενής ιππότης, που δε δουλεύει, τους καλεί στα όπλα∙ ότι κι αυτοί, σαν κι εσένα, πιστεύουν πως δεν έχουν καμιά αξία και λένε: «Ποιος είμαι εγώ για να ‘χω δική μου άποψη;».
Όταν καταλάβεις ότι είσαι κάτι, ότι έχεις μια αληθινή, σωστή άποψη, κι ότι το χωράφι σου και το εργοστάσιό σου πρέπει να εξυπηρετούν τη ζωή κι όχι το θάνατο, τότε, ανθρωπάκο θα είσαι σε θέση να δώσεις μόνος σου απάντηση στο ερώτημα που μόλις μου έθεσες. Και δε χρειάζεται να είσαι διπλωμάτης για να το κάνεις. Αντί να ζητωκραυγάζεις και να καταθέτεις, ή να βάζεις να καταθέσουν στεφάνια στο μνημείο του «Άγνωστου Στρατιώτη» (ο «Άγνωστος Στρατιώτης» σου, μου είναι πολύ γνώριμος, ανθρωπάκο. Τον γνώρισα όταν πολεμούσα τον πατροπαράδοτο εχθρό μου στα βουνά της Ιταλίας. Ήταν ο ίδιος ανθρωπάκος με σένα, που πίστευε ότι δεν είχε δική του άποψη και έλεγε, ποιος είμαι εγώ, για να…;), αντί να βάζεις την εθνική σου συνείδηση στα πόδια του πρίγκιπα Κορδωμένου, του ευγενή ιππότη, ή του στρατάρχη όλων των προλετάριων όλων των χωρών, για να την ποδοπατήσουν, θα έπρεπε να τους αντιμετωπίσεις με την αυτοπεποίθησή σου και την εργατική σου συνείδηση…
«Ωραία και σωστά τα λες. Μόνο που εκείνοι τώρα έχουν ατομικές βόμβες, και μία και μόνο αρκεί για να σκοτώσει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους!».
Ακόμα δε σκέφτεσαι ορθά, ανθρωπάκο. Πιστεύεις ότι ο πρίγκιπας Κορδωμένος, ο ευγενής ιππότης, κατασκευάζει ο ίδιος τις βόμβες του; Όχι, τις κατασκευάζουν τα ανθρωπάκια, που ζητωκραυγάζουν, αντί να πάψουν να κατασκευάζουν ατομικές βόμβες! Όπως βλέπεις, καταλήγουμε πάντα στον ίδιο παρονομαστή, σε σένα, ανθρωπάκο, σε σένα και τη σκέψη σου, σωστή ή λαθεμένη. Αν δεν ήσουνα τόσο μικρός, τόσο μικροσκοπικός, μεγάλε ερευνητή του 20ού αιώνα, θα είχες αναπτύξει παγκόσμια και όχι εθνική συνείδηση, και με την ανώτερη ευφυΐα σου θα είχες βρει τον τρόπο να μην προκύψει στον κόσμο αυτό η ατομική βόμβα∙ ή, αν αυτό ήταν εκ των πραγμάτων αδύνατο, θα είχες ασκήσει με ξεκάθαρο τρόπο την επιρροή σου, ώστε να μη χρησιμοποιείται ως απειλή.
Εξαρτάται αποκλειστικά από σένα, ανθρωπάκο, αν θα σε πάρουν ή όχι στον πόλεμο. Αρκεί να είσαι πεπεισμένος ότι δουλεύεις για τη ζωή και όχι για το θάνατο. Αρκεί να ξέρεις ότι όλα τα ανθρωπάκια στη γη είναι ακριβώς σαν εσένα, και στα καλά και στα άσχημα!
Αργά ή γρήγορα (όλα εξαρτώνται από σένα) δε θα ζητωκραυγάζεις πια, δε θα καλλιεργείς το χωράφι σου για να καταστρέφεται η σοδειά, ούτε θα δουλεύεις στο εργοστάσιο, για να γίνεται στόχος των κανονιών. Αργά ή γρήγορα, δε θα είσαι πια πρόθυμος να δουλεύεις για το θάνατο, αλλά μόνο για τη ζωή.
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να αποδώσετε συνοπτικά τις αιτίες των συμφορών του εμφύλιου πολέμου, σύμφωνα με την τελευταία παράγραφο του κειμένου 1 (60-70 λέξεις).
Μονάδες 15
Β1α. Στη δεύτερη παράγραφο ο συγγραφέας του κειμένου 1 χρησιμοποιεί το σχήμα της αντίθεσης. Να αναδείξετε τα δύο σκέλη της και να αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους τη χρησιμοποιεί.
Μονάδες 10
Β1β. Να αναδείξετε τη νοηματική αλληλουχία ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη παράγραφο του κειμένου 1.
Μονάδες 5
Β2α. Με ποιον τρόπο οργανώνει τον λόγο του ο συγγραφέας του κειμένου 1 στην τελευταία παράγραφο; Τι επιδιώκει με την οργάνωση αυτή;
Μονάδες 10
Β2β. Για ποιον λόγο ο συντάκτης του κειμένου 1 καταγράφει παραδείγματα μεταβολής των ανθρώπινων σχέσεων σε συνθήκες πολέμου;
Μονάδες 5
Β3. Ο Νταλί στον πίνακά του "Το Πρόσωπο του Πολέμου" προσπαθεί να αναδείξει τη φρίκη του πολέμου. Πιστεύετε ότι τα καταφέρνει; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων.
Μονάδες 10
Γ. Ποιος είναι κατά τη γνώμη σας ο βασικός στόχος του κειμένου 3; Εσείς τι θα προτείνατε στον «ανθρωπάκο» του κειμένου για την αποφυγή των πολέμων και την εδραίωση της ειρήνης; Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη σας τουλάχιστον τρεις κειμενικούς δείκτες (150-200 λέξεις).
Μονάδες 15
Δ. Τις τελευταίες ημέρες η Ρωσία και η Ουκρανία βρίσκονται στα πρόθυρα του πολέμου. Με αφορμή αυτό το γεγονός, γράφετε ένα άρθρο στο προσωπικό σας ιστολόγιο, στο οποίο αναφέρετε τις απόψεις σας για τη σημασία της Ειρήνης, καθώς και τις ενέργειες που θα κάνατε, αν ήσασταν μέλος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης, προκειμένου να εδραιωθεί σε όλο τον κόσμο.
Μονάδες 30
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.
Επιμέλεια: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος - M.Ed. ειδικός παιδαγωγός, συγγραφέας.
