Πόλεμος - Ειρήνη - Κριτήριο αξιολόγησης στα Νέα Ελληνικά Γ' ΕΠΑΛ με απαντήσεις

 

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

«Πόλεμος» και ειρήνη

Μάλιστα! Την περασμένη εβδομάδα αυτή η χώρα είχε… πόλεμο. Αυτό θα σκεφτόταν αυθόρμητα, αν κάποιος, αποκλεισμένος από την επικαιρότητα και τις εξελίξεις της, άνοιγε ξαφνικά εφημερίδες, ραδιόφωνα, τηλεοράσεις ή διαδικτυακούς τόπους ενημέρωσης: «O πόλεμος τώρα αρχίζει», είπε η γενική γραμματέας του KKE, βγαίνοντας από το Μέγαρο Μαξίμου. «Εχουμε πόλεμο»  συμπλήρωνε ο πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου μερικές μέρες αργότερα.

Εντάξει, ο πολιτικός λόγος είναι λόγος εντυπωσιασμού, σύμφυτος με την ατάκα. Και είναι αλήθεια ότι οι λέξεις «πόλεμος», «επανάσταση», «έκρηξη», «ολοκαύτωμα», «ανατροπή», «πραξικόπημα» κ.λπ. παίζουν ωραία τον ρόλο της μεταφοράς και της εντύπωσης. Βγάζουν «τίτλο», γίνονται «πρωτοσέλιδα»! Να ένας απλούστατος λόγος που συχνότατα οι πολιτικοί αντλούν από την ιστορία της γλώσσας. Μόνο που, συχνότατα επίσης, ξεχνούν και αφήνουν εντελώς πίσω τους την ιστορία κι όσους την έζησαν. Και με ελαφρά τη καρδία, χάριν της γλωσσικής μεταφοράς, περιγράφουν τις δικές τους, τις πολιτικές -πάει να πει τις μη πραγματικές- σχέσεις, με λέξεις που εμπεριέχουν το βάρος και την οδύνη μιας άλλης πραγματικότητας.

Κι ακουμπάει όλος αυτός ο αβασάνιστος βερμπαλισμός πάνω σε κοινωνίες που δεν έχουν ζήσει πραγματικούς πολέμους. Έχουν εξοικειωθεί, όμως, είτε με εικονικούς στις οθόνες των κομπιούτερ είτε με τους πραγματικούς, έτσι όπως εικονικά παρουσιάζονται στις μικρές οθόνες μέσα στα σαλόνια μας. Σ’ αυτά τα «πεδία των μαχών» έχουν ακονιστεί συμπεριφορές επιθετικότητας, βίας, αδιαλλαξίας, χωρίς πουθενά να υπάρχει ούτε η μνήμη ούτε οι συνέπειες ενός πραγματικού πολέμου. Ευτυχώς. H ιστορική μνήμη του πολέμου στις σύγχρονες κοινωνίες είναι οι ψηφιακοί υπερήρωες των video games ή οι υπεριώδεις κουκκίδες στις ζωντανές καλύψεις πολύ μακρινών μαχών. Μαζί με τις λέξεις, χωρίς το βάρος τους, όμως. Και χωρίς το συναίσθημα και τις μνήμες που μπορεί να κουβαλούν.

«Είναι σίγουρο ότι οι Ελληνες και βίαιοι ήταν και πολέμους, ακόμα και εμφύλιους, έκαναν. Αυτά είναι τα γεγονότα. Αλλά, όμως, υπάρχουν και τα κείμενα. Κι αυτά εκφράζουν ομόθυμα την άποψη ότι είναι φοβερό να ζει κανείς μέσα στη βία, ότι πρέπει να την ελαττώσουν και να την σταματήσουν. «Ολα τα αρχαία ελληνικά κείμενα που μας έχουν παραδοθεί καταδικάζουν τον πόλεμο με τέτοια δύναμη που παραμένουν μέχρι σήμερα πρότυπα». Τα λόγια ανήκουν σε μια γυναίκα που αφιέρωσε τη ζωή της στην αξία των αρχαίων ελληνικών κειμένων και που βίωσε προσωπικά τη σκληρότητα και των δύο πολέμων του περασμένου αιώνα, στη Ζακλίν ντε Ρομιγί. Σ’ όλη της τη ζωή αναζητούσε και μετέδιδε κείμενα περασμένα που υμνούσαν τις αξίες της ζωής και της τέχνης. Κι ήξερε πάρα πολύ καλά, ότι η λέξη «πόλεμος» έχει μεγάλη φόρτιση για να την αναπαράγει κανείς αβασάνιστα.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

1η Δραστηριότητα

Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά, σε 50 - 60 λέξεις, το περιεχόμενο της τελευταίας παραγράφου («Είναι σίγουρο… αβασάνιστα»)του κειμένου.

Μονάδες 10

2^η δραστηριότητα

Α2. Ο συγγραφέας, στην τελευταία παράγραφο του κειμένου («Είναι σίγουρο… αβασάνιστα»), χρησιμοποιεί τα λόγια μιας διακεκριμένης φιλολόγου. Να εντοπίσετε το σχετικό χωρίο και να σχολιάσετε τον ρόλο που εξυπηρετεί.

Μονάδες 5

Α3. «Κι ακουμπάει όλος αυτός ο αβασάνιστος βερμπαλισμός πάνω σε κοινωνίες που δεν έχουν ζήσει πραγματικούς πολέμους» , «Και χωρίς το συναίσθημα και τις μνήμες που μπορεί να κουβαλούν»  Ποια λειτουργία της γλώσσας χρησιμοποιεί ο συντάκτης στα παραπάνω χωρία και ποια η υφολογική τους λειτουργία;

Μονάδες 5

Α4.α) Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης στο χωρίο: «Σ’ όλη της τη ζωή αναζητούσε και μετέδιδε κείμενα περασμένα που υμνούσαν τις αξίες της ζωής και της τέχνης». Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη συγκεκριμένη επιλογή;

Μονάδες 5

β) Και είναι αλήθεια ότι οι λέξεις «πόλεμος», «επανάσταση», «έκρηξη», «ολοκαύτωμα», «ανατροπή», «πραξικόπημα» κ.λπ. παίζουν ωραία τον ρόλο της μεταφοράς και της εντύπωσης. Τι επιδιώκει με τη χρήση του ασύνδετου σχήματος ο συντάκτης του κειμένου στο παραπάνω χωρίο; 

Μονάδες 5

3η Δραστηριότητα

Α5. Με αφορμή το κείμενο που διαβάσατε, να γράψετε μία ομιλία την οποία θα απευθύνετε στους συμμαθητές και στους καθηγητές σας σε σχετική εκδήλωση του σχολείου, με θέμα τις επιπτώσεις του πολέμου (200-250 λέξεις).

Μονάδες 20

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 

Ειρήνη είναι όταν ,  Νικηφόρος Βρεττάκος 

Εισαγωγικό σημείωμα: Ο Νικηφόρος Βρεττάκος (1 Ιανουαρίου 1912 – 4 Αυγούστου 1991) ήταν Έλληνας ποιητής, πεζογράφος, μεταφραστής, δοκιμιογράφος και ακαδημαϊκός. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές. Είχε προταθεί 4 φορές για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, ενώ, επίσης, έλαβε άλλα πολλά βραβεία, όπως το βραβείο Ουράνη κ.ά.  

 

Σας χωρίζει ένα αδιόρατο χάσμα απ’ τον κόσμο.

Σας διέφυγαν πράγματα. Δεν τα ’χετε όλα

καλά λογαριάσει, δεν τα ’χετε δει,

ακούσει όσο πρέπει. Γι’ αυτό και σας φαίνεται

τόσο παράξενο, που κλείνω, ανοίγω

το παράθυρο κι άλλο δεν σας λέω:

«Ειρήνη!»

Ειρήνη, λοιπόν,

είναι ό,τι συνέλαβα μες απ’ την έκφραση

και μες απ’ την κίνηση της ζωής. Και Ειρήνη

είναι κάτι βαθύτερο απ’ αυτό που εννοούμε

όταν δεν γίνεται κάποτε πόλεμος.

 

Ειρήνη είναι όταν τ’ ανθρώπου η ψυχή

γίνεται έξω στο σύμπαν ήλιος• κι ο ήλιος

ψυχή μες στον άνθρωπο.

[πηγή: Νικηφόρος Βρεττάκος, Τα ποιήματα, τ. Β΄. Μ' ένα χαρακτικό της Βάσως Κατράκη, Τρία Φύλλα, Αθήνα 1981, σ. 263]

 

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

1η Δραστηριότητα

Β1.  Να αναλύσετε σε μια παράγραφο 50-60 λέξεων τη σημασία της ειρήνης για το ποιητικό υποκείμενο.

Μονάδες 15

2^η δραστηριότητα

Β2.  «Σας χωρίζει ένα αδιόρατο χάσμα απ’ τον κόσμο. Σας διέφυγαν πράγματα. Δεν τα ’χετε όλα καλά λογαριάσει, δεν τα ’χετε δει, ακούσει όσο πρέπει». Ποιο ρηματικό  πρόσωπο κυριαρχεί στο συγκεκριμένο απόσπασμα. Να σχολιάσετε την υφολογική και νοηματική λειτουργία του.

Μονάδες 8

Β3. «Ειρήνη είναι όταν τ’ ανθρώπου η ψυχή γίνεται έξω στο σύμπαν ήλιος». Ποιο σχήμα λόγου χρησιμοποιείται στο παραπάνω απόσπασμα». Να σχολιάσετε αυτήν την επιλογή του ποιητή.

Μονάδες 7

3^η δραστηριότητα

 Β4. «Και Ειρήνη είναι κάτι βαθύτερο απ’ αυτό που εννοούμε, όταν δεν γίνεται κάποτε πόλεμος». Ποιες είναι οι σκέψεις που  σας δημιουργούνται από το συγκεκριμένο χωρίο του ποιήματος; (100-150 λέξεις)

Μονάδες 20

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

 

 

1^η δραστηριότητα

 

Α1. Βασικοί άξονες της περίληψης→ Είναι γεγονός ότι ο Ελληνικός λαός έχει βιώσει πολλούς πολέμους/ από την άλλη σπουδαία κείμενα της λογοτεχνίας καταδικάζουν τη βία και τον πόλεμο και διακηρύσσουν τις αξίες της ζωής και της τέχνης/ την παραπάνω άποψη πρεσβεύει και η Ζαγκλίν ντε Ρομιγί μέσα από τα κείμενα της / η λέξη πόλεμος δεν πρέπει να χρησιμοποιείται επιπόλαια 

 

2^η δραστηριότητα

 

 Α2. «Όλα τα αρχαία ελληνικά κείμενα που μας έχουν παραδοθεί καταδικάζουν τον πόλεμο με τέτοια δύναμη που παραμένουν μέχρι σήμερα πρότυπα». Ή παραπάνω άποψη ανήκει στη διακεκριμένη φιλόλογο Ζαγκλίν ντε Ρομιγί, με τη χρήση της οποίας τα λεγόμενα του συντάκτη αποκτούν εγκυρότητα, αξιοπιστία, καθώς η άποψη της λειτουργεί ως τεκμήριο αυθεντίας. Επίσης, καταδεικνύεται η ευρυμάθεια του πομπού.

 

Α3. Μεταφορική/ποιητική λειτουργία της γλώσσας→ ζωντάνια, αμεσότητα, παραστατικότητα.

 

Α4α) Η σύνταξη που χρησιμοποιείται είναι η ενεργητική. Με τη συγκεκριμένη επιλογή τονίζεται το πρόσωπο που ενεργεί (Ζαγκλίν ντε Ρομιγί /το υποκείμενο εννοείται) και το ύφος γίνεται άμεσο, οικείο.

β) Με το ασύνδετο σχήμα προσδίδεται ένταση στα νοήματα - συγκεκριμένα στον πολιτικό βερμπαλισμό/οι πολιτικοί χρησιμοποιούν τη λέξη «πόλεμος» και τα συνώνυμά της για να εντυπωσιάσουν και έτσι διεγείρεται συναισθηματικά ο αναγνώστης. Το κείμενο αποκτά ζωντάνια, παραστατικότητα και ο ελλειπτικός λόγος κάνει το ύφος λιτό, κοφτό και γοργό. Τέλος, πυκνώνεται ο λόγος.

 

3^η δραστηριότητα

 

Α5.  -Ομιλία :Προσφώνηση και αποφώνηση / Ύφος άμεσο και επικοινωνιακό / Χρήση α’, β’ και γ’ ρηματικού προσώπου

 

-Πρόλογος : Αφόρμηση από την επικοινωνιακή περίσταση / Σύνδεση προλόγου με το κυρίως θέμα

 

-Κυρίως θέμα: επιπτώσεις πολέμου:

 

Μαζικές απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό/δυσβάσταχτες οικονομικές επιπτώσεις/απογύμνωση του ανθρώπου από τις ηθικές αξίες/ καταστροφή μνημείων και, γενικότερα, πολιτισμού/έξαρση φυλετικών και θρησκευτικών διαφορών/καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος…

 

-Επίλογος : Συγκεφαλαιωτικός / Συμπερασματικός.

 

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

 

1^η δραστηριότητα

 

Β1. Για τον ποιητή, η ειρήνη ταυτίζεται με τη ζωή, με την κίνηση. Οι άνθρωποι, σε καιρό ειρήνης, είναι δραστήριοι, δημιουργικοί, ζωντανοί. Στην ειρήνη εμπεριέχεται το βαθύτερο νόημα της ζωής και δεν είναι μόνο μια κατάσταση κατά την οποία δεν υπάρχει πόλεμος. Ειρήνη είναι ,όταν η ψυχή του ανθρώπου γίνεται ήλιος και ο ήλιος ψυχή, όταν, δηλαδή, ο άνθρωπος, στα πλαίσια τη ειρήνης, επειδή είναι ελεύθερος, ανυψώνεται ηθικά και πνευματικά, φωτίζεται η ψυχή του και γίνεται ένα ανώτερο όν.   

 

2^η δραστηριότητα

 

Β2. Κυριαρχεί το β΄ πληθυντικό, ρηματικό πρόσωπο με το οποίο το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους που δεν έχουν αντιληφθεί το βαθύτερο νόημα και την αξία της ειρήνης. Προσπαθεί να τους αφυπνίσει και να τους παρακινήσει να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της και να τη θέσουν ως προτεραιότητα στη ζωή τους. Το ύφος γίνεται άμεσο, οικείο, παραστατικό.

 

Β3.  Το σχήμα λόγου που χρησιμοποιείται είναι η μεταφορά. Με τη συγκεκριμένη μεταφορά το ποιητικό υποκείμενο θέλει να προβάλλει την επίδραση της ειρήνης στην ανθρώπινη ψυχή . Με την ειρήνη η ψυχή του ανθρώπου γίνεται ήλιος, δηλαδή φωτίζεται, ανυψώνεται. Ο άνθρωπος βγάζει προς τα έξω τη θετική και όμορφη πλευρά του και βελτιώνει τον εαυτό του, αλλά και την κοινωνία στην οποία ζει.

 

Β4. Σκέψεις: Η ειρήνη δεν αφορά μόνο τις συγκρούσεις μεταξύ των κρατών/ η ειρήνη είναι μια έννοια που συναντάει κανείς στην καθημερινότητα του , σε πράγματα μικρά, σε λεπτομέρειες της ζωής/ αφορά στις υγιείς σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, στην κοινωνική προσφορά, στον γόνιμο διάλογο/ στην αρμονική συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων…

Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.