Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ
ΚΕΙΜΕΝΟ
Ρατσισμός
Ο
ρατσισμός δεν είναι ένας και ενιαίος. Υπάρχουν, όμως, ορισμένα χαρακτηριστικά
κοινά σε όλους τους ρατσισμούς. Έτσι, κάθε ρατσισμός στηρίζεται σε αρνητικά
στερεότυπα, δηλαδή σε προκαταλήψεις για τις άλλες, τις ξένες φυλές. Ο ρατσιστής
γνωρίζει ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους πολιτισμούς και στις επιμέρους
κοινωνικές ομάδες. Όμως, τις διαφορές αυτές τις απολυτοποιεί, τις θεωρεί
αναλλοίωτες και αιώνιες, ενώ τη δική του φυλή τη θεωρεί ανώτερη από όλες τις
άλλες. Επιπλέον, θεωρεί ότι τα χαρακτηριστικά μιας ορισμένης ομάδας είναι
ομοιογενή για όλα τα μέλη της. Δεν αναγνωρίζει, δηλαδή, ότι υπάρχουν
διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα μέλη ακόμα και της δικής του ομάδας-φυλής.
Πρόκειται, βεβαίως, για πίστη και όχι για γνώση.
Είναι
αλήθεια ότι στο πλαίσιο των ομάδων οι πάντες σχηματίζουν θετικά στερεότυπα για τους δικούς τους (την
έσω ομάδα) και προκαταλήψεις για
τους τρίτους (την έξω ομάδα). Προκαταλήψεις διαμορφώνουμε όλοι από τα πρώτα στάδια της ανατροφής μας, εφόσον δεν
μπορούμε να σχηματίσουμε ταυτότητα χωρίς
τη διάκριση «εμείς - αυτοί». Αυτό συνέβαινε ανέκαθεν. Εκείνο, όμως, που δεν είναι
αναπόφευκτο είναι η εμμονή και η καθήλωση κάποιου στις κληρονομημένες από το
κοινωνικό του περιβάλλον προκαταλήψεις.
Επομένως, ρατσιστής είναι εκείνος που δε δέχεται ποτέ να υποβάλει σε κριτική συζήτηση τις προκαταλήψεις
του. Ο ρατσιστής δεν είναι απλώς
δύσπιστος στο ένα ή το άλλο επιχείρημα, αλλά απορρίπτει τη χρήση του λόγου. Αυτό συμβαίνει, γιατί συνδέει τις
υπαρκτές διαφορές με ορισμένες φαντασιακές,
έτσι ώστε οι πρώτες να αποτελούν άλλοθι για τις δεύτερες.
Ουσιαστικά,
ο ρατσισμός δεν αποτελεί μια στάση που προέρχεται από μια πραγματική διαφορά με τους άλλους.
Απεναντίας, ο ρατσισμός δημιουργεί μια αιτία
προκειμένου να εκδηλωθεί. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει η αιτία, θα εφευρεθεί. Η πίστη στην πρόταση «οι
Εβραίοι σφάζουν παιδιά Χριστιανών» ή
«όλοι οι Αλβανοί είναι εγκληματίες» είναι από λογική άποψη αστήρικτη. Από ψυχολογική άποψη, όμως,
εξηγείται, γιατί προσφέρει άλλοθι για
την εκδήλωση επιθετικότητας απέναντι στις ομάδες-θύματα. Η υπερβολική έξαψη, η
«υπερ-αντίδραση» με την οποία ο ρατσιστής απορρίπτει τον άλλο, δεν έχει καμιά σχέση με
την εκάστοτε πραγματική αφορμή, όποτε κι
αν αυτή δοθεί.
Φυσικά,
ο ρατσισμός συγγενεύει με την ξενοφοβία και τον εθνοκεντρισμό. Μάλιστα, πολλές φορές
συνυπάρχει μαζί τους και διαμορφώνει μια
κατάσταση συγκοινωνούντων δοχείων. Ωστόσο, η ξενοφοβία μπορεί να μη στηρίζεται σε μια
ανορθολογική πίστη, στη βιολογική ανωτερότητα
της φυλής, αλλά σε απλή άγνοια. Επίσης, ένας εθνικιστής μπορεί να υποτιμά τα άλλα έθνη. Όμως, δεν είναι
απαραίτητο να επιθυμεί την εξαφάνισή τους. Η ιδιαιτερότητα του ρατσιστή
έγκειται στο ότι εκτός από την πίστη του στη διαφορά της δικής του ανώτερης,
καλής και καθαρής φυλής επιθυμεί την εξαφάνιση των άλλων, επιθυμεί την
εξαφάνιση των διαφορών (ανεξάρτητα από το αν πραγματοποιεί την επιθυμία
αυτή).
Στις
μέρες μας έχει αλλάξει και το περιεχόμενο του ρατσισμού. Σήμερα η έννοια της ράτσας έχει περιθωριοποιηθεί, μια
και αποδείχτηκε το αντιεπιστημονικό
υπόβαθρο του ρατσισμού. Στο πλαίσιο των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών, ο ρατσισμός
εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο. Αντί να διατυμπανίζει την ανωτερότητα της
φυλής και την απόρριψη των άλλων, ο ρατσισμός εκφράζεται κυρίως με την απόλυτη
αποδοχή των πολιτισμικών διαφορών. Η
ανισότητα του ανώτερου και του κατώτερου αντικαθίσταται από την απόλυτη
διάκριση ανάμεσα σε ανόμοιους και αναφομοίωτους, υποτίθεται, πολιτισμούς.
Πυρήνας του ρατσισμού, πλέον, είναι η φοβία της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Η
επιδεικτική περιφρόνηση για τους κατώτερους παραχωρεί τη θέση της στην αποφυγή
της επαφής με τους άλλους. Επομένως, εξαιτίας της μετατόπισης από τη «φυλή»
στην «κουλτούρα» γίνεται πλέον λόγος για «νεο-ρατσισμό».
Ν. Δεμερτζής, εφημ. Η
Καθημερινή, 31.12.2000 (διασκευή)
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1η δραστηριότητα
Α. Να πυκνώσετε σε μια παράγραφο 60-80
λέξεων τα χαρακτηριστικά του ρατσισμού,
όπως παρουσιάζονται από το συγγραφέα, στις δύο πρώτες παραγράφους του κειμένου.
Μονάδες 10
2η δραστηριότητα
Α2. α) Ποιος είναι ο τρόπος πειθούς που
χρησιμοποιεί ο συντάκτης στην τρίτη παράγραφο του κειμένου(« Ουσιαστικά, ο ρατσισμός… αυτή δοθεί») και με ποια μέσα πειθούς
επιδιώκει να μας πείσει για τη θέση που υποστηρίζει;
Μονάδες 8
β) Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα
στην 3η και 4η παράγραφο του κειμένου;
Μονάδες 4
Α3. Να σχολιάσετε τη χρήση των σημείων στίξης στα παρακάτω χωρία:
- (την έσω ομάδα)
- (ανεξάρτητα από το αν
πραγματοποιεί την επιθυμία αυτή)
- «νεο-ρατσισμό»
Μονάδες 3
Α4. Ποιο ρηματικό πρόσωπο κυριαρχεί
στην τελευταία παράγραφο του κειμένου(«Στις
μέρες μας…ρατσισμό») και τι εξυπηρετεί η επιλογή του από το συντάκτη;
Μονάδες 5
3η Δραστηριότητα
Α5. Σ’ ένα άρθρο για τη σχολική σας
εφημερίδα να καταγράψετε τα αίτια του ρατσισμού ( 200-250 λέξεις). Για την απάντηση σας να λάβετε υπ’όψιν σας το κείμενο και τις
προσωπικές σας εμπειρίες.
Μονάδες 20
Β.ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ
ΚΕΙΜΕΝΟ
Εισαγωγικό Σημείωμα: Ο Αύγουστος Κορτώ (ψευδώνυμο του Πέτρου Χατζόπουλου, Θεσσαλονίκη,
1979)[2] είναι Έλληνας συγγραφέας και μεταφραστής. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη
Θεσσαλονίκη και σπούδασε στην Ιατρική σχολή του ΑΠΘ, χωρίς να ολοκληρώσει τις
σπουδές του. Το 1999 δημοσίευσε την πρώτη συλλογή διηγημάτων του, το Βιβλίο των
βίτσιων, και έκτοτε ασχολείται συστηματικά με τη συγγραφή και τη μετάφραση. Στα
πρώτα βιβλία του ήταν επηρεασμένος από τα έργα του μαρκήσιου Ντε Σαντ, σε
επόμενα, όμως, πραγματεύεται θέματα όπως ο θάνατος, η κατάθλιψη (την οποία
αντιμετώπισε και ο ίδιος), η μητρότητα και η αγάπη.
«”Γυφτάκι” σκέφτονταν, και προσπερνούσαν.
Πρώτα, φοβήθηκα. Τρόμος, πανικός! Παγιδεύτηκα!
Ο φόβος είναι αόρατος.
Εγώ;
“Γυφτάκι,” σκέφτονταν, και προσπερνούσαν.
Έπειτα, πόνεσα. Πόνος φριχτός, στο στήθος, στα
πλευρά!
Ο πόνος είναι αόρατος.
Εγώ;
“Γυφτάκι,” σκέφτονταν, και προσπερνούσαν.
Ύστερα, δεν μπορούσα να ανασάνω. Πνίξιμο, πνίξιμο,
αέρα!
Η ανάσα είναι αόρατη.
Εγώ;
“Γυφτάκι,” σκέφτονταν, και προσπερνούσαν.
Ώρα πολλή με προσπερνούσαν: “Γυφτάκι, γυφτάκι,
γυφτάκι”.
Στο τέλος, πέθανα.
Τουλάχιστον, τέλος ο πόνος, ο φόβος. Τέλος η πνοή.
Ο θάνατος είναι αόρατος.
Εγώ;
Εγώ, νομίζω, δεν θα
προσπερνούσα».
(www.iefimerida.gr/zoi/anartisi-aygoystoy-korto-gia-8hroni)
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1η δραστηριότητα
Β1.Να
σχολιάσετε σε ένα κείμενο 50-60 λέξεων τα συναισθήματα του ήρωα, όπως
παρουσιάζονται μέσα από τα μάτια του ποιητικού υποκειμένου.
Μονάδες 15
2η δραστηριότητα
Β2. Για ποιο πράγμα αναρωτιέται επανειλημμένως το
ποιητικό υποκείμενο; Με ποια γλωσσική επιλογή φανερώνει τον προβληματισμό του;
Τι πετυχαίνει με αυτό;
Μονάδες 5
Β3. «“Γυφτάκι,” σκέφτονταν, και προσπερνούσαν.» :
Να σχολιάσετε τη νοηματική και υφολογική λειτουργία της επανάληψης.
Μονάδες 5
Β4. Στο ποίημα
εναλλάσσεται το α’ και το γ’ ρηματικό πρόσωπο. Σε ποιες περιπτώσεις
χρησιμοποιείται το καθένα από τον ποιητή και σε τι εξυπηρετεί η εναλλαγή τους.
Μονάδες 5
3η δραστηριότητα
Β5. Ποιοι είναι, κατά τη γνώμη σας, οι λόγοι που οδηγούν στην ανθρώπινη αδιαφορία μπροστά στον πόνο του διαφορετικού «άλλου»; Ποιες οι σκέψεις και τα συναισθήματα σας γι’ αυτήν την αδιαφορία; (100-150 λέξεις)
Μονάδες 20
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
1η
δραστηριότητα
Α1. Βασικοί άξονες
της περίληψης→ Το
απόσπασμα αναφέρεται στην έννοια του ρατσισμού/στηρίζεται σε προκαταλήψεις για
τις ξένες φυλές/απολυτοποιεί τις διαφορές μεταξύ των πολιτισμών και
ομογενοποιεί τα χαρακτηριστικά τους/ ένας ρατσιστής δεν αξιολογεί κριτικά τις προκαταλήψεις του/απορρίπτει τη χρήση της
λογικής.
2η
δραστηριότητα
Α2 α) Ο
συγγραφέας, προκειμένου να μας πείσει πως ο ρατσισμός δεν αποτελεί μια στάση
που προέρχεται από μια πραγματική διαφορά με τους άλλους, χρησιμοποιεί επίκληση
στη λογική. Τα μέσα πειθούς που αξιοποιεί είναι το επιχείρημα («Απεναντίας, ο
ρατσισμός δημιουργεί μια αιτία προκειμένου να εκδηλωθεί. Ακόμα κι αν δεν
υπάρχει η αιτία, θα εφευρεθεί// Από
ψυχολογική άποψη, όμως, εξηγείται… όποτε κι αν αυτή δοθεί «) και τα
παραδείγματα που στηρίζουν το παραπάνω επιχείρημα(«οι Εβραίοι σφάζουν παιδιά
Χριστιανών» ή «όλοι οι Αλβανοί είναι εγκληματίες».
β)
Η συνοχή ανάμεσα στην 3η και 4η παράγραφο του κειμένου
επιτυγχάνεται με τη συνδετική λέξη «φυσικά», που δηλώνει έμφαση/επιβεβαίωση.
Α3. Επεξήγηση
(θετικά στερεότυπα για τους δικούς τους) /
διευκρινιστική προσθήκη ( δεν εξαφανίζει τους λαούς, παρόλο που το
επιθυμεί)/ ειδικός όρος
Α4. Στην
τελευταία παράγραφο του κειμένου κυριαρχεί το γ΄ρηματικό πρόσωπο. Με τη
συγκεκριμένη επιλογή προσδίδεται στο κείμενο (και στην επιχειρηματολογία του)
αντικειμενικότητα, τυπικότητα, ουδετερότητα, επιστημονικό ύφος.
3η δραστηριότητα
Α5. Άρθρο στη σχολική εφημερίδα/ Τίτλος /
Αντικειμενικό ύφος / Χρήση, κυρίως, τρίτου ρηματικού προσώπου.
-Πρόλογος
: Επικαιρική αφόρμηση / Πλαίσιο μετάβασης στο κυρίως θέμα
-
Κυρίως θέμα: ξενοφοβία / σύνδρομο ανωτερότητας / άγνοια-χαμηλό μορφωτικό
επίπεδο / εθνοκεντρισμός / απουσία ηθικών αξιών π.χ. σεβασμός, πνευματική
ανεκτικότητα…
-Επίλογος: Συγκεφαλαιωτικός / Συμπερασματικός
Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ
ΚΕΙΜΕΝΟ
1η δραστηριότητα
Β1. Ο ήρωας αισθάνεται
φόβο/τρόμο/πανικό/αισθάνεται εγκλωβισμένος και ανήμπορος να ξεφύγει από την
κατάσταση στην οποία βρίσκεται/πόνο στο στήθος, στα πλευρά/ασφυξία/λύτρωση,
γιατί μέσα από τον θάνατο σταμάτησε να υποφέρει σωματικά και ψυχικά.
2η
δραστηριότητα
Β2. Το ποιητικό υποκείμενο αναρωτιέται
τι θα έκανε το ίδιο, αν βρισκόταν στη θέση των ανθρώπων που έβλεπαν το σωματικό
και ψυχικό μαρτύριο που υπέστη το μικρό παιδί και, χωρίς να συμβαίνει τίποτα,
απλά το προσπερνούσαν. Για να φανερώσει τον προβληματισμό του χρησιμοποιεί την
ερώτηση «εγώ;» με την οποία το κείμενο αποκτά ζωντάνια, αμεσότητα, διαλογικό
χαρακτήρα και δραματικότητα.
Β3. Με την επανάληψη του στίχου «
“Γυφτάκι,” σκέφτονταν, και προσπερνούσαν» το ποιητικό υποκείμενο εκφράζει την
αποδοκιμασία του, την έμμεση οργή και αγανάκτησή του για τους απαθείς
περαστικούς, οι οποίοι παρουσιάζονται συναισθηματικά ανάλγητοι μπροστά στο
βασανιστήριο αυτού του παιδιού. Ένα βασανιστήριο που μπορεί να είχε άλλη κατάληξη,
αν το παιδί, δεν ήταν γυφτάκι. Η κοινωνική
θέση και η καταγωγή του είναι αυτή που κάνει τους ανθρώπους να το
προσπερνούν και να το εγκαταλείπουν στο έλεος της μοίρα του. Με την επανάληψη
αυτή ο ποιητής καταγγέλλει τον ρατσισμό και τη μισανθρωπία.
Β4. Με
τη χρήση του α ΄ενικού ρηματικού προσώπου (« φοβήθηκα, παγιδεύτηκα, πόνεσα»)
εκφράζεται η συναισθηματική κατάσταση του μικρού ήρωα, με την οποία φαίνεται να
ταυτίζεται το ποιητικό υποκείμενο. Επίσης, προσδίδεται στο ποιητικό σώμα
αμεσότητα, ζωντάνια, οικειότητα, εξομολογητικός και προσωπικός τόνος.
Παράλληλα, χρησιμοποιείται γ΄ ρηματικό πρόσωπο(« σκέφτονταν, προσπερνούσαν») με
το οποίο ο ποιητής φαίνεται να αποστασιοποιείται από τους περαστικούς, οι
οποίοι δεν ένιωθαν τίποτα μπροστά στο μαρτύριο αυτού του παιδιού. Επιπλέον, το
ύφος καθίσταται ουδέτερο και τυπικό. Η εναλλαγή των ρηματικών προσώπων
προσδίδει εκφραστική ποικιλία και αμεσότητα στο ποιητικό σώμα και, παράλληλα,
λειτουργεί αντιθετικά, καθώς υποδηλώνει την αντίθετη προσέγγιση του μαρτυρίου
του ήρωα από τον ποιητή και τους περαστικούς.
3η δραστηριότητα
Β5. Λόγοι που οδηγούν στην ανθρώπινη αδιαφορία απέναντι στον πόνο του
«διαφορετικού» άλλου→ η ξενοφοβία, τα
στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που αφορούν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, η
απουσία ηθικών αξιών/αμοραλισμός, ο εγωκεντρισμός της εποχής
Σκέψεις→
Ο άνθρωπος έχοντας διαποτιστεί με εγωκεντρισμό και υλισμό πολλές φορές
αντιμετωπίζει το συνάνθρωπο του ως ένα κατώτερο ον και δεν θυσιάζει ούτε ένα
βλέμμα για να συντρέξει τον άλλο//οι στερεοτυπικές αντιλήψεις και οι
προκαταλήψεις τυφλώνουν τους ανθρώπους και τους απογυμνώνουν από κάθε ίχνος
ανθρωπιάς και ευαισθησίας
Συναισθήματα→
οργή/αγανάκτηση/απογοήτευση/θυμός/ ανησυχία για το μέλλον της ανθρωπότητας
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.
