Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο
«Πόλεμος και ειρήνη…» του Άρη
Ιωαννίδη
«Aν θέλεις την ειρήνη, προετοιμάσου για τον πόλεμο» (“si vis pacem , para bellum”). Κάπως έτσι μάλλον αντιλαμβάνονταν οι πρόγονοί μας τις έννοιες ειρήνη – πόλεμος, καθιστώντας ουσιαστικά τη δεύτερη απαραίτητη προϋπόθεση ύπαρξης της πρώτης. Με λίγα λόγια, για να ζεις σε μία ελεύθερη, ειρηνική και ευνομούμενη κοινωνία, δεν έχεις παρά να προετοιμάζεσαι διαρκώς για έναν ενδεχόμενο πόλεμο. Οξύμωρο; Ίσως. Δεν απέχει, όμως, και πολύ από την πικρή αλήθεια, αν λάβουμε υπόψη, μάλιστα, την πολεμοχαρή φύση μας και όλα εκείνα τα βίαια και πρωτόγονα ένστικτα που έβγαλε ο «άνθρωπος» σε πολλές φάσεις της ιστορίας μας, παρουσιάζοντας ένα πρόσωπο που κάθε άλλο παρά ταιριάζει στην ανθρώπινη φύση και υπόστασή του.
Ο
πόλεμος, λοιπόν, είτε είναι αμυντικός είτε επιθετικός είτε απελευθερωτικός είτε
ιερός, δεν παύει να είναι πόλεμος. Τα αποτελέσματα, ίδια. Αμέτρητοι νεκροί,
τραυματίες, ορφανά, υλικές καταστροφές, εξαθλίωση και μίσος. Κάθε έννοια
λογικής χάνεται και παραχωρεί τη θέση της σε κάθε τι το παράλογο, που μόνο ένα
αρρωστημένο μυαλό μπορεί να επινοήσει και να σκεφτεί. Πόσο εύκολα μπορείς να
αφαιρέσεις τη ζωή κάποιου, όταν απλώς αυτός υπηρετεί μια άλλη ιδεολογία, μια
άλλη θρησκεία, μια άλλη χώρα ή ακόμη και μια άλλη ομάδα. Γιατί ο πόλεμος δεν
έχει σύνορα. Ακόμη και μέσα σε «ευνομούμενες» κοινωνίες, καθημερινά λαμβάνει
χώρα άτυπα, μεταξύ «διαφορετικών» ανθρώπων, που ενώ τους χωρίζει μία πόρτα,
δείχνουν τόσο ξένοι μεταξύ τους, κάτω από τα ποικιλόχρωμα λάβαρα ενός κόμματος,
μιας ιδεολογίας, μιας ομάδας. Αμέτρητα τα παραδείγματα από το παρελθόν αλλά και
από το παρόν του τόπου μας ολόκληρων «στρατών» από οπαδούς ενός κόμματος, μιας
ομάδας, μιας οργάνωσης, γεμάτοι μίσος για τον άλλον, που λίγη ώρα πριν μπορεί
και να έπιναν τον καφέ τους δίπλα δίπλα σε κάποια καφετέρια. Ο παραλογισμός σε
όλο του το μεγαλείο.
Και
από την άλλη, κάποιοι δείχνουν δεκαετίες, αιώνες τώρα να βολεύονται με αυτή την
κατάσταση. Πάντα το δίκαιο του ισχυρού θα επικρατεί. Το δίκαιο της πυγμής.
Αγαπάτε αλλήλους, φώναζε κάποτε ο Κύριος. Φωνή βοώσα εν τη ερήμω. Όπως έρημη
μοιάζει να είναι και η καρδιά του ανθρώπου μπροστά στο συμφέρον. Πάντα θα υπάρχουν οι δυνατοί και οι αδύναμοι. Νόμος της
φύσης. Το ποιος όμως θα ανήκει στη μία ή στην άλλη ομάδα δεν το κρίνει η φύση
αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος.
Οι λόγοι που υποδαυλίζουν τον πόλεμο πολλοί και γνωστοί.
Οικονομικοί, κοινωνικοί, ηθικοί, πολιτικοί, θρησκευτικοί, διεθνιστικοί,
εμφύλιοι. Τα μέσα ποικίλα. Συμβατικά, πυρηνικά, χημικά. Άλλωστε, ο ανθρώπινος νους
είναι ανεξάντλητος τόσο στο να δημιουργήσει όσο και στο να καταστρέψει. Ο
πόλεμος είτε είναι θερμός είτε ψυχρός αφήνει το στίγμα του και σημαδεύει αιώνια
τις ψυχές των ανθρώπων και την ιστορία.
Και τι πρέπει να γίνει; Ατελείωτο το
ευχολόγιο. Αμέτρητες
οι προσπάθειες για την εδραίωση της παγκόσμιας ειρήνης. Πολυάριθμοι αυτοί που
βροντοφώναξαν ή και έδωσαν ακόμη την ίδια τους τη ζωή, οραματιζόμενοι έναν
κόσμο καλύτερο, ειρηνικό. Πολλά τα ερωτήματα, αλλά μάλλον ελάχιστες οι
απαντήσεις. Μακάρι κάποια στιγμή να συνειδητοποιήσουμε την πραγματική αξία του
άλλου, ανεξαρτήτως χρώματος, καταγωγής, φύλου, θρησκείας. Ίσως τότε δούμε στο
πρόσωπο, στα πιστεύω και στα μάτια του άλλου, τον ίδιο μας τον εαυτό. Ίσως…
Παρατηρήσεις:
1η
Δραστηριότητα
Α1. Ποια άποψη εκφράζει ο
συγγραφέας του κειμένου για τον άτυπο πόλεμο σε «ευνομούμενες» κοινωνίες; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.
Μονάδες 15
2η
Δραστηριότητα
Α2. Ο συγγραφέας στο τέλος του
κειμένου χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό πρόσωπο. Να αιτιολογήσετε την επιλογή
του αυτή.
Μονάδες 5
Α3. Να εντοπίσετε δύο σημεία στο
κείμενο όπου ο λόγος είναι μικροπερίοδος και να εξηγήσετε τη λειτουργία του.
Μονάδες 5
Α4. Να γράψετε τα αντώνυμα των
λέξεων που έχουν επισημανθεί στην 1η παράγραφο του κειμένου με
έντονους χαρακτήρες.
Μονάδες 5
3η
Δραστηριότητα
Α5. «Και τι πρέπει να γίνει; Ατελείωτο
το ευχολόγιο». Με αφορμή το συγκεκριμένο απόσπασμα του κειμένου, αποφασίζεις να
γράψεις ένα κείμενο στο προσωπικό σου ιστολόγιο (200-250 λέξεις), διατυπώνοντας
ρεαλιστικές, κατά τη γνώμη σου, προτάσεις για την επικράτηση της ειρήνης.
Μονάδες 20
Β. Λογοτεχνικό κείμενο
Η μεγάλη μάχη
Κάποτε, καθώς φεύγεις
πηγαίνοντας σε μια μεγάλη μάχη
θα σου ‘τυχε ν’ ακούσεις ξαφνικά από ‘να παράθυρο
ένα πιάνο να παίζει.
Ίσως ένα κορίτσι με άσπρα δάχτυλα
ή ένας άντρας με δυνατά χέρια
να παίζουν αυτόν το λυπημένο σκοπό
που σου θυμίζει τα παιδικά σου χρόνια, τους χαμένους έρωτες
όλα όσα ονειρεύτηκες χωρίς να τα ζήσεις
τα γιασεμιά που σου γυρίσανε
την καρδιά σου που την ποδοπατήσαν.
Εσύ στέκεσαι με το στόμα ανοιγμένο
ακούγοντας κάτω απ’ τη βροχή-
μα πρέπει να βιαστείς, προχωράνε οι άλλοι
χάθηκαν κιόλας στη στροφή του δρόμου.
Κι όπως ξεκινάς με πλατύ βήμα
τα παιδικά σου χρόνια
οι χαμένοι έρωτες
όλα όσα ονειρεύτηκες χωρίς να τα ζήσεις
τα γιασεμιά που σου γυρίσανε
η καρδιά σου που την ποδοπατήσαν
ξεκινάνε κι αυτά πλάι σου-
να πολεμήσουν
μαζί σου.
Τάσος Λειβαδίτης, Ποιήση, τομ.Ι,
εκδόσεις Κέδρος, σελ 154
Παρατηρήσεις:
1η Δραστηριότητα
Β1. Το ποίημα έχει αντιπολεμικό
περιεχόμενο. Να υποστηρίξετε τη θέση αυτή σε ένα κείμενο 50 – 60 λέξεων.
Μονάδες 15
2η Δραστηριότητα
Β2. Το ποίημα ανήκει στην
παραδοσιακή ή στη μοντέρνα ποίηση; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 5
Β3. «την καρδιά σου που την
ποδοπάτησαν»: Ποιο σχήμα λόγου εντοπίζετε σε αυτόν τον στίχο; Ποια είναι η
λειτουργία του;
Μονάδες 10
3η Δραστηριότητα
Β4. Βάλτε για λίγο τον εαυτό σας στη θέση του
ποιητικού υποκειμένου. Με ποιες σκέψεις και συναισθήματα θα φευγάτε για τη
μεγάλη μάχη; (100-150 λέξεις).
Μονάδες 20
Απαντήσεις
Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο
Α1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο
πόλεμος δεν εμφανίζεται μόνο με τη μορφή σύρραξης μεταξύ λαών ή κρατών. Υπάρχει
και ο άτυπος πόλεμος, που μπορεί να συναντιέται καθημερινά στις σύγχρονες
κοινωνίες, ως έκφραση του φανατισμού. Βιαιότητες κάθε μορφής, που μπορεί να
λαμβάνουν χώρα μεταξύ ανθρώπων που υποστηρίζουν διαφορετικά κόμματα ή είναι
οπαδοί διαφορετικών ομάδων, εντάσσονται στο πλαίσιο του ίδιου παραλογισμού.
Α2. Αναφέρεται συνολικά στην
ανθρωπότητα, στους ανθρώπους που έχουν συλλογικά την ευθύνη να σεβαστούν τον
συνάνθρωπο και να βάλουν οριστικό τέρμα στον πόλεμο. Το ύφος γίνεται άμεσο και
οικείο.
Α3. «Οι λόγοι που υποδαυλίζουν τον πόλεμο
πολλοί και γνωστοί. Οικονομικοί, κοινωνικοί, ηθικοί, πολιτικοί, θρησκευτικοί,
διεθνιστικοί, εμφύλιοι. Τα μέσα ποικίλα. Συμβατικά, πυρηνικά, χημικά», «Πάντα
θα υπάρχουν οι δυνατοί και οι αδύναμοι. Νόμος της φύσης. Το ποιος, όμως, θα
ανήκει στη μία ή στην άλλη ομάδα δεν το κρίνει η φύση αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος».
Η σύντομη καταγραφή των απόψεων του συγγραφέα προσδίδει γρήγορο ρυθμό στον
λόγο, αμεσότητα και ζωντάνια κατά τη μετάδοση των μηνυμάτων, λιτότητα και
απλότητα στο ύφος. Έτσι, τα νοήματα τού κειμένου γίνονται πιο εύκολα κατανοητά
από τον αναγνώστη.
Α4. ευνομούμενη: άναρχη / διαρκώς: σπάνια
/ ενδεχόμενο: βέβαιο / αλήθεια: ψέμα πολεμοχαρή: φιλειρηνική
Α5. Επίλυση των διαφορών των κρατών
μέσω της διπλωματικής οδού, με διάλογο και αμοιβαίες υποχωρήσεις / ανάληψη
αποτελεσματικών πρωτοβουλιών εκ μέρους των διεθνών οργανισμών που είναι
επιφορτισμένοι με το δύσκολο έργο της διατήρησης της ειρήνης / επικράτηση
πνεύματος ανθρωπισμού, ως αποτέλεσμα της κατανόησης της αξίας της ειρήνης, των
δημοκρατικών αξιών και του διεθνούς δικαίου για τη συνολική ευημερία των
ανθρώπων …
Β. Λογοτεχνικό κείμενο
Β1. Αν και ο ήρωας φεύγει για τον πόλεμο, το ποίημα έχει
αντιπολεμικό χαρακτήρα. Είναι γεμάτο με εικόνες και αναμνήσεις του ήρωα από την
ειρηνική ζωή, που φανερώνουν την ομορφιά και τη μαγεία της. Ακόμα και
δυσάρεστες αναπολήσεις τού ειρηνικού παρελθόντος, ο ήρωας επιλέγει να τις
«πάρει» μαζί του στη μάχη, αφού αποτελούν κομμάτι της αξίας της ζωής, την οποία
ο πόλεμος αφανίζει.
Β2. Ανήκει στη μοντέρνα ποίηση:
Απουσία μέτρου, ομοιοκαταληξίας, άνισα στροφικά σύνολα, χρήση καθημερινού
λεξιλογίου…
Β3. Αισθητοποιείται η θλίψη και η
απογοήτευση του ήρωα από τους ανθρώπους που τον πλήγωσαν. Το ύφος γίνεται
ζωντανό ,άμεσο, παραστατικό, λυρικό.
Β4. Αφήνω πίσω τη ζωή μου, τους
φίλους, τα όνειρά μου, το μέλλον μου. Θέλω όλο αυτό να τελειώσει γρήγορα, να
επιστρέψω στην ειρηνική ζωή και τις χαρές της σώος και αρτιμελής. Ο πόλεμος
είναι πάντα άδικος και δεν έχει νικητές και ηττημένους / Αγωνία, θλίψη,
νοσταλγία, θυμός…
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.
