Ως γνωστόν, το άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών προς το τέλος της δεκαετίας του 70 οδήγησε στην ανικανότητα των κυβερνήσεων να ελέγξουν τις κινήσεις των κεφαλαίων εντός των εθνικών συνόρων. Έτσι οι πολυεθνικές κατόρθωσαν να διεισδύσουν την ημι-περιφέρεια και την περιφέρεια του καπιταλιστικού συστήματος, με αποτέλεσμα την ενδυνάμωση των αναπτυσσόμενων οικονομιών από τη μια μεριά, αλλά και την πρωτοφανή εκτίναξη των ανισοτήτων από την άλλη.
Οικονομικές ανισότητες
Με την πανδημία οι ανισότητες δεν αμβλύνθηκαν. Το αντίθετο. Ενώ οι φτωχοί έγιναν φτωχότεροι, μερικοί από τους πλούσιους έγιναν πλουσιότεροι. Με άλλα λόγια, η πανδημία οδήγησε όχι μόνο σε περαιτέρω φτωχοποίηση, αλλά και σε «πλουσιοποίηση».
Στη χώρα μας, όχι μόνο τα μεγάλα σούπερ μάρκετ, αλλά και μια σειρά από μεγάλες επιχειρήσεις γιγαντώθηκαν. Για παράδειγμα, φαρμακευτικές εταιρείες ή επιχειρήσεις που ασχολούνται με την ψηφιοποίηση. Μετά την πτώση της τιμής του πετρελαίου, εφοπλιστικές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν tankers ως μέσα αποθήκευσης ή μεταφοράς πετρελαίου. Έτσι παρατηρούμε στις προ-της-πανδημίας ανισότητες να προστίθενται αυτές που η τωρινή πρωτόγνωρη κατάσταση δημιούργησε.
Η κυβέρνηση απλά αγνόησε αυτή την εξέλιξη. Ή προσπαθεί να την συγκαλύψει με το περίφημο επίδομα των 800 ευρώ. Όπως όμως τόνισε ο Δημήτρης Χριστόπουλος σε ένα πρόσφατο άρθρο του, η Νέα Δημοκρατία πολύ σωστά περιόρισε το δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης, αλλά για να νομιμοποιήσει αυτόν τον περιορισμό έπρεπε να μειώσει ριζικά τις τεράστιες ανισότητες που εμφανίστηκαν στην περίοδο του κορωνοϊού.
Θα μπορούσε βέβαια να ισχυριστεί κάποιος πως τα υπέρογκα κέρδη αυτών των εταιρειών θα οδηγήσουν σε νέες επενδύσεις, μειώνοντας έτσι την ανεργία. Αυτό όμως δεν είναι καθόλου σίγουρο. Τα κέρδη αυτών των εταιρειών θα έπρεπε να διοχετευθούν, μέσω μιας δίκαιης φορολογίας, στην αναβίωση μικρών επιχειρήσεων που η πανδημία κατέστρεψε.
Ο πρωθυπουργός κατέστησε σαφές πως δεν σκοπεύει η κυβέρνησή του να κάνει πρόωρες εκλογές. Πολλοί αναλυτές νομίζουν πως αυτό δεν είναι καθόλου σίγουρο και πως για να αποφύγει την απλή αναλογική στις επόμενες εκλογές, η ΝΔ μάλλον θα αλλάξει γνώμη. Δεν συμφωνώ με αυτή την πρόβλεψη. Γιατί με τις πρόωρες εκλογές ο πρωθυπουργός θα κερδίσει μεν έναν χρόνο επιπλέον, αλλά θα έχει να αντιμετωπίσει τα τεράστια οικονομικά προβλήματα που σίγουρα θα μειώσουν τη την τωρινή υψηλή δημοτικότητά του.
Πολιτικές ανισότητες
Δεν χρειάζεται να τονιστεί πως η ένταση των οικονομικών ανισοτήτων οδηγεί και στην ένταση των πολιτικών ανισοτήτων. Γιατί η παραπέρα συγκέντρωση του οικονομικού πλούτου στη κορυφή οδηγεί αυτόματα στη συγκέντρωση πολιτικής δύναμης. Οι λεγόμενοι ολιγάρχες της προ-πανδημικής περιόδου γίνονται πιο ισχυροί. Κυρίως στη χώρα μας όπου τα ΜΜΕ ελέγχονται, με λίγες εξαιρέσεις, από τους ίδιους.
Όσο για τις χώρες της ΕΕ, η σωστή επιβολή του εγκλεισμού στο σπίτι οδήγησε τις κυβερνήσεις να παίρνουν μερικές αποφάσεις που δεν επικυρώνονται κοινοβουλευτικά. Σε χώρες δημοκρατικές, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας, μετά την άρση των περισσότερων περιοριστικών μέτρων οι αποφάσεις δεν θα μπορούν πλέον να παίρνονται χωρίς συζήτηση και ψηφοφορία στη βουλή. Σε κυβερνήσεις όμως «αυταρχικής δημοκρατίας», όπως αυτή της Ουγγαρίας ή της Πολωνίας, το πιο πιθανό είναι η état d'exception να συνεχίσει και μετά το τέλος της πανδημίας. Για παράδειγμα, ο Όρμπαν μπορούσε μέχρι τώρα να πείσει τους εταίρους του στην ΕΕ πως υπήρχε ένα είδος ημι-δημοκρατίας στη χώρα του. Εάν όμως δεν καταργήσει τον μηχανισμό «εκτάκτων αποφάσεων» που η κυβέρνησή του πήρε στην έναρξη της πανδημίας, σίγουρα θα περάσουμε από μια αυταρχική δημοκρατία σε μια καθαρή δικτατορία (βλ. Economist, 25/4/20).
Παγκόσμιες ανισότητες
Σε αυτόν τον χώρο, οι επιχειρήσεις που ωφελήθηκαν θεαματικά από την πανδημία είναι οι μεγάλες tech-corporations - εταιρείες όπως οι Amazon, Google, Facebook κτλ. Τα κέρδη και η αξία αυτών των επιχειρήσεων εκτινάχτηκαν στα ύψη. Δεν είναι λοιπόν περίεργο πως οι γιγάντιες αυτές εταιρείες δημιούργησαν χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Αυτή είναι βέβαια η καλή πλευρά της κατάστασης. Από την άλλη μεριά όμως, αυτού του είδους οι επιχειρήσεις-γίγαντες αποκτούν μια πολιτική δύναμη που υποσκάπτει τους δημοκρατικούς θεσμούς. Για παράδειγμα, από τη συσσώρευση προσωπικών δεδομένων μέχρι τη δημιουργία ενός παγκόσμιου Big Brother ικανού να επιβλέψει και να επηρεάσει τις κινήσεις μας, τις ιδέες μας, τα συναισθήματά μας. Με αλλά λόγια, οδηγούν σε αυτό που ο Τζωρτζ Όργουελ πριν από πολλά χρόνια, αποκάλεσε brave new world. Τέλος αξίζει να αναφερθεί εδώ πως μικρότερες ανταγωνιστικές εταιρείες, αργά ή γρήγορα, αναγκάζονται να ενταχθούν στους παγκόσμιους αυτούς κολοσσούς.
Συμπέρασμα
Η πανδημία οδήγησε σε νέες ανισότητες - οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές. Αυτές εντείνουν τις ήδη, πριν από τον κορωνοϊό, τεράστιες ανισότητες. Από την άλλη μεριά, απλοί άνθρωποι σε όλον τον πλανήτη πιστεύουν πως το τέλος της πανδημίας μπορεί να οδηγήσει σε έναν πιο ανθρώπινο κόσμο. Όπως μετά του Β Παγκοσμίου Πολέμου βλέπουμε ριζικές αλλαγές, έτσι και σήμερα ελπίζουν να υπάρξει ξανά μετά το τέλος της πανδημίας ένας καλύτερος, πιο ανθρώπινος κόσμος. Η προϋπόθεση όμως για κάτι τέτοιο είναι, μεταξύ άλλων, η μείωση των ανισοτήτων που υποσκάπτουν τα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δικαιώματα των πολιτών.