Ο οδηγός αυτός βασίζεται σε στοιχεία που έχει επεξεργαστεί η Ομοσπονδία Εκπαιδευτικών Φροντιστών (ΟΕΦΕ) και περιέχει
• τεχνικές μελέτης,
• τεχνικές συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια της μελέτης,
• σωστή οργάνωση του χρόνου,
• τεχνικές επανάληψης και
• τις κατάλληλες συνθήκες για να μπορέσουν οι μαθητές να μελετήσουν σωστά.
Ένα σημαντικό βήμα που θα πρέπει να κάνουν οι μαθητές είναι να αξιοποιήσουν το διάβασμά τους με τέτοιο τρόπο ώστε να αποδώσουν το μάξιμουμ των δυνατοτήτων τους στις εξετάσεις. Προς την κατεύθυνση αυτή οι ειδικοί συνιστούν:
1. Να ξεκινήσουν την ενασχόλησή τους με ένα μάθημα, προσπαθώντας πρώτα να πάρουν μια γενική εικόνα από αυτό. Να ξεφυλλίσουν το βιβλίο, να διαβάσουν τους τίτλους και τις λέξεις που είναι τυπωμένες με έντονα γράμματα, να κοιτάξουν τις εικόνες, τα διαγράμματα ή τους τύπους. Με αυτόν τον τρόπο οι μαθητές αντιλαμβάνονται τι θα προσπαθήσουν να καταλάβουν αναλυτικά.
2. Μετά θα πρέπει να αρχίσουν την κανονική μελέτη του κειμένου, αλλά να μην ασχοληθούν ακόμη με τις λεπτομέρειες. Οι μαθητές θα πρέπει να προσπαθήσουν να «πιάσουν» το κύριο νόημα της κάθε παραγράφου, να το υπογραμμίσουν και να βάλουν πλαγιότιτλους σε κάθε θεματική ενότητα. Να αριθμήσουν αλληλουχίες σταδίων ή ονομάτων και να σημειώσουν ως σχόλιο στο περιθώριο οτιδήποτε βοηθάει στην κατανόηση. Επίσης μπορούν να κολλούν χαρτάκια, να τσακίζουν σελίδες, να βάζουν σελιδοδείκτες κτλ. Να υπογραμμίζουν όμως μόνο τα σημαντικά και όχι όλη τη σελίδα ώστε να κατέχουν τον σκελετό του αντικειμένου.
3. Να ολοκληρώσουν την κατανόηση με τις μικρές λεπτομέρειες. Αν υπάρχει αμφιβολία για κάτι, να σημειώσουν ένα ερωτηματικό δίπλα και να ρωτήσουν τον καθηγητή τους.
4. Μια άλλη τεχνική είναι να συμπυκνώσουν την ύλη ενός μαθήματος σε μια σελίδα γράφοντας στο κέντρο το θέμα και γύρω του ακτινωτά όλες τις κύριες ιδέες (θεματικές ενότητες) που σχετίζονται με αυτό. Γύρω από καθεμία από αυτές μπορούν να απλώσουν ακτινωτά όλες τις επί μέρους πληροφορίες. Αυτό βοηθά τους μαθητές να βάλουν πάνω στο χαρτί, με τρόπο οργανωμένο, όλες τις πληροφορίες. Έτσι και πιο εύκολα τα μαθαίνουν και πιο εύκολα τα θυμούνται. Η χαρτογράφηση αποτελεί ιδανική τεχνική για τους οπτικούς τύπους, αν και μπορεί να αξιοποιηθεί και από όλους τους άλλους.
5. Αν πρόκειται για θεωρητικά μαθήματα, οι μαθητές μπορούν να δημιουργήσουν ένα αρχείο-ντοσιέ με τη χαρτογραφημένη ύλη, έτσι ώστε να κάνουν επισκόπηση μιας ολόκληρης ενότητας χωρίς να γυρίζουν σελίδα, ενώ με αυτόν τον τρόπο θα διευκολυνθούν εξαιρετικά στις επαναλήψεις. Όταν κάνουν τη χαρτογράφηση να σκέφτονται πώς μπορούν να γράψουν με λιγότερες λέξεις, αλλά αντιπροσωπευτικές, το βασικό νόημα του μαθήματος.
6. Αν πρόκειται για θετικά και τεχνολογικά μαθήματα, οι μαθητές θα πρέπει να ξέρουν ότι τα μαθήματα αυτά χρειάζονται υπομονή και σύστημα. Να διαβάζουν κομμάτι κομμάτι, να μην προχωρούν παρακάτω αν δεν καταλάβουν αυτό που διάβασαν προηγουμένως. Σε κάθε έννοια ή τύπο που συναντούν να αναρωτιούνται αν καταλαβαίνουν με απλά λόγια τη φυσική σημασία του, τη λειτουργία του και τη χρησιμότητά του. Να αναρωτιούνται επίσης σε ποιες προηγούμενες γνώσεις στηρίζεται, σε ποιες περιπτώσεις εφαρμόζεται και ποιες συνέπειες έχει. Με αυτόν τον τρόπο να προσπαθούν να συνδέσουν τις ενότητες μεταξύ τους, ώστε να έχουν μια ολική εικόνα και κατανόηση στο μυαλό τους και όχι μόνο αποσπασματικές πληροφορίες.
7. Όταν οι μαθητές έχουν να απομνημονεύσουν μια λίστα από ονόματα που δεν τους «λένε» και πολλά πράγματα, μπορούν να δοκιμάσουν μήπως τοποθετώντας τα με μια ορισμένη σειρά μπορεί να προκύψει κάποια λέξη που να τους «λέει» κάτι… Για παράδειγμα, η λέξη γάλα εκτός από υγιεινό… ποτό μπορεί να χρησιμεύει και ως ακροστιχίδα για να θυμούνται οι μαθητές τα τέσσερα ποτάμια – τον Γαλλικό, τον Αξιό, τον Λουδία και τον Αλιάκμονα – που εκβάλλουν στον Θερμαϊκό κόλπο.
8. Πιο εύκολη στην εφαρμογή της είναι η τεχνική κατά την οποία οι μαθητές στηρίζονται στον ήχο των λέξεων που πρέπει να θυμούνται και δημιουργούν μόνοι τους μια ιστορία που να λειτουργεί σαν ένα κορδόνι μνήμης, όπου καθώς λένε μέσα τους μια λέξη αυτή παρασύρει μια δεύτερη κτλ. Όσο πιο φανταστική και αστεία είναι η ιστορία τόσο το καλύτερο! Π.χ., Τοξόπλασμα (Ο Ρομπέν των Δασών πήρε το Τόξο του να πάει για κυνήγι).
Υπάρχουν ωστόσο αρκετές περιπτώσεις που οι μαθητές έρχονται σε επαφή με κάποιο κομμάτι της ύλης που νιώθουν πως το «σιχαίνονται» και πως τους είναι αδύνατον να το μάθουν ακόμη και αν εφαρμόσουν όλες τις τεχνικές του κόσμου. Για τις περιπτώσεις αυτές, οι ειδικοί συμβουλεύουν:
1. Να προσπαθήσουν να νιώσουν ενδιαφέρον για αυτό που μελετούν, π.χ. μαθαίνοντας τι εφαρμογές μπορεί να έχει στη ζωή μας. Να σκεφθούν πως σε άλλα παιδιά αυτό το κομμάτι μπορεί να μοιάζει ενδιαφέρον και να προσπαθήσουν να βρουν το γιατί.
2. Να προσπαθήσουν να μπουν στην καρδιά αυτού που μελετούν. Η πλήρης κατανόηση εγείρει από μόνη της ευχαρίστηση, ακόμη και αν το αντικείμενο της κατανόησης μοιάζει αδιάφορο. Αυτή η κατανόηση στη συνέχεια γίνεται πόλος έλξης για περισσότερη ενασχόληση. Έτσι οι μαθητές δεν θα πρέπει να μένουν στην επιφάνεια.
Κανόνες συμπεριφοράς
Η κούραση όμως είναι αναπόσπαστο κομμάτι της μελέτης. Οι μαθητές όταν κουραστούν από το να βασανίζονται θα πρέπει να κάνουν τις κατάλληλες κινήσεις την κατάλληλη στιγμή. Ποιες είναι αυτές; Μερικές τις παραθέτουμε παρακάτω:
* Αν οι μαθητές νιώσουν να «κολλάνε» κατά τη διάρκεια της μελέτης, οι ειδικοί συνιστούν να σηκωθούν να κάνουν κάτι ευχάριστο και αναζωογονητικό και να ξαναγυρίσουν. Θα μπορούσαν να ρίξουν λίγο νερό στο πρόσωπό τους ή να καθαρίσουν ένα φρούτο να φάνε ή να ζητήσουν από κάποιον να τους κάνει λίγο μασάζ ή να κάνουν λίγη γυμναστική ή χορό. Αντίθετα το να δουν τηλεόραση ή να διαβάσουν κάποιο άλλο βιβλίο συνήθως δεν φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα και υπάρχει πάλι ο κίνδυνος να «κολλήσουν».
* Μερικές φορές ύστερα από πολύωρο διάβασμα, ακόμη και η αλλαγή του χώρου μελέτης φέρνει μια αίσθηση ανανέωσης. Την περίοδο των εξετάσεων, που ουσιαστικά οι μαθητές θα είναι όλη μέρα στο σπίτι και θα διαβάζουν, καλό είναι κάποιες ώρες να μετακομίζουν στην κουζίνα .
* Να ξεκινούν το διάβασμα πάντα από τα πιο δύσκολα και βαρετά μαθήματα. Αυτά που κάθε φορά αναβάλλουν για το τέλος και μετά λένε πως απλώς δεν πρόλαβαν να διαβάσουν!..
* Μπορούν επίσης να εναλλάσσουν τα μαθήματα για ποικιλία και ανανέωση, όχι όμως σε συντομότερα διαστήματα από μία ώρα.
* Ο χώρος που μελετούν να είναι καθαρός, τακτοποιημένος, φωτεινός και να αποπνέει την αίσθηση της δημιουργικότητας και της χαράς.
* Να βρουν έναν φίλο με τον οποίο θα γίνουν Χιώτες! Να συνεννοούνται σε καθημερινή βάση ποια μαθήματα θα διαβάζουν – προφανώς πρέπει να είναι συμμαθητές στο σχολείο για να έχουν κοινό πρόγραμμα – και να επικοινωνούν τακτικά για να επιβεβαιώνουν την πορεία της μελέτης.
Με τον τρόπο αυτό θα μπορούν να αλληλοϋποστηρίζονται ψυχολογικά στις δυσκολίες, να λύνουν μεταξύ τους κάποιες απορίες και κυρίως να αλληλοτροφοδοτούν την επιθυμία για τον τελικό στόχο.
Οι κατάλληλες συνθήκες για την προετοιμασία
Τα πρωινά είναι κατάλληλα για την ανάγνωση εύκολης θεωρίας ενώ τα βράδια για τη λύση ασκήσεων. Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, μερικές από τις κατάλληλες συνθήκες για μελέτη των μαθητών είναι οι παρακάτω:
* Οι πρωινές ώρες είναι κατάλληλες για ενασχόληση με πιο θεωρητικά μαθήματα. Δηλαδή για μάθηση που έχει σχέση με γεγονότα, λεπτομέρειες και καινούργιες έννοιες. Το απόγευμα είναι καλύτερο για επαναλήψεις και για μάθηση αντικειμένων που περιέχουν λιγότερες λεπτομέρειες. Οι βραδινές τέλος ευνοούν την κριτική επεξεργασία. Έτσι, στον βαθμό που υπάρχει η δυνατότητα, οι μαθητές πρέπει να οργανώσουν τον χρόνο τους ώστε τα πρωινά να διαβάζουν εύκολη θεωρία και τα βράδια να λύνουν ασκήσεις ή ερωτήσεις κρίσεως.
* Η βραδινή μελέτη συγκρατείται καλύτερα στη μνήμη όταν την ακολουθεί αμέσως μετά ο ύπνος, παρά όταν παρεμβάλλεται άλλη δραστηριότητα.
* Η στάση του σώματος κατά τη μελέτη πρέπει να είναι με τη σπονδυλική στήλη όσο το δυνατόν πιο όρθια. Το ιδανικό θα ήταν – αν μπορούσαν – οι μαθητές να διαβάζουν και να γράφουν σε αναλόγιο. Το σκύψιμο όχι μόνο περιορίζει την άνετη αναπνοή και την καλή κυκλοφορία του αίματος αλλά επηρεάζει και την πνευματική διαύγεια.
* Το άκουσμα της μουσικής (χωρίς στίχους) εμψυχώνει και ενεργοποιεί τον νου, ενώ ταυτόχρονα μειώνει το άγχος. Το είδος της μουσικής που έχει βρεθεί ότι ενθαρρύνει τη μάθηση είναι η κλασική και ιδιαίτερα η μπαρόκ, διότι ο ρυθμός της είναι σαν τον ρυθμό που χτυπά η καρδιά μας. Σε κάθε περίπτωση συνιστάται οι μαθητές να ακούν μουσική όχι περισσότερο από 30% του χρόνου μελέτης.
* Να προσέχουν τη διατροφή τους. Να τρώνε υγιεινά αλλά μικρά γεύματα. Αμέσως μετά ένα γεύμα και για όσο διάστημα διαρκεί η πέψη, η διαύγεια και η οξύνοια του νου μειώνονται αισθητά και αυξάνεται η υπνηλία. Αυτό θα πρέπει να το θυμούνται οι μαθητές ιδίως τις δύσκολες μεσημεριανές ώρες και ακριβώς προτού πάνε να γράψουν διαγώνισμα.
* Η γυμναστική και ιδίως η έντονη αεροβική αυξάνει την πρόσληψη οξυγόνου στον εγκέφαλο. Αποτέλεσμα, οι γρήγορες αντιδράσεις και η βελτίωση της μνήμης και της σκέψης. Γι” αυτό μία ή δύο φορές την εβδομάδα να κάνουν κάποια ευχάριστη σωματική δραστηριότητα που θα εκτονώσει τις εντάσεις στο σώμα τους και θα αναζωογονήσει τον νου τους.
* Το κακό στρες μειώνει την απόδοση και μας ακινητοποιεί, το καλό στρες μας κάνει να λειτουργούμε αποδοτικά.
* Για την καλύτερη λειτουργία του εγκεφάλου απαιτούνται κανονικές ώρες ύπνου το βράδυ (6-7 ώρες, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του ατόμου) ξεκινώντας από τα μεσάνυχτα. Οι ώρες του ύπνου που χάνονται, αν κάποιος κοιμηθεί π.χ. στις 3 μετά τα μεσάνυχτα, δεν μπορούν να αναπληρωθούν, όσο και αν κοιμηθεί κανείς μετά την ανατολή του ήλιου. Αυτό είναι νόμος της φύσης που εκδηλώνεται μέσω των βιορυθμών.
* Στη διάρκεια του ύπνου ο εγκέφαλος περνά περιοδικά από κάποιες συγκεκριμένες φάσεις. Σε άλλες από αυτές ο ύπνος είναι βαθύς και καλής ποιότητας σε άλλες όχι. Σε κάποιες φάσεις είναι ευκολότερο να ξυπνήσεις, σε άλλες είναι δυσκολότερο και χρειάζεται χρόνος για να συνέλθεις.
* Γι” αυτό συνιστάται στους μαθητές να καταργήσουν τον παρατεταμένο μεσημεριανό ύπνο μετά το γεύμα και να τον αντικαταστήσουν (αν χρειάζεται) με έναν σύντομο εικοσάλεπτο ύπνο κάποια άλλη στιγμή. Η διάρκεια αυτή είναι ιδανική στο να προσφέρει βαθιά αναζωογόνηση αλλά και εύκολη επαναφορά. Μπορούν να το εφαρμόσουν ύστερα από μια σύντομη πεντάλεπτη άσκηση χαλάρωσης. Συνολικά θα χρειαστούν 30 λεπτά και το αποτέλεσμα είναι το ίδιο με έναν ύπνο μιάμισης ώρας.
* Επειδή η κούραση που νιώθουν οι μαθητές είναι στην πραγματικότητα περισσότερο νοητική παρά σωματική, κάθε βράδυ προτού κοιμηθούν να κάνουν μια άσκηση βαθιάς χαλάρωσης. Από τη στιγμή εκείνη ο ύπνος τους θα είναι βαθύτερος και καλύτερης ποιότητας. Θα παρατηρήσουν πως οι ώρες που θα χρειάζονται για την ανάπαυσή τους σιγά σιγά θα μειωθούν.
Η επιτυχία θέλει μέθοδο
Η καλή οργάνωση του χρόνου συνδέεται με τα καλά αποτελέσματα
Η μεθοδικότητα και η σωστή οργάνωση του χρόνου συνδέονται άμεσα με την επιτυχία για περιπτώσεις ανάλογες των εξετάσεων. Μερικές χρήσιμες συμβουλές δημοσιεύουμε στη συνέχεια:
* Από το βράδυ της προηγούμενης ημέρας να σημειώνουν σε μια λίστα τις υποχρεώσεις για την επόμενη ημέρα. Κάθε φορά που ολοκληρώνουν κάτι, βάζουν ένα «ν». Να συμβουλεύονται τη λίστα πολλές φορές στη διάρκεια της ημέρας.
* Να αντιστέκονται σθεναρά σε οτιδήποτε απειλεί τη συγκέντρωσή τους και διεκδικεί τον χρόνο τους, αν δεν περιλαμβάνεται στη λίστα τους (σε λογικά πλαίσια φυσικά).
* Κάθε φορά που ολοκληρώνεται η μελέτη ενός μαθήματος, να απομακρύνουν οτιδήποτε σχετιζόταν με αυτό από το γραφείο και στη συνέχεια να συγκεντρώνουν όλο το υλικό για το επόμενο.
* Να ενημερώνουν τακτικά τη λίστα με τα νέα καθήκοντά τους. Να την ξαναγράψουν αν χρειαστεί σε νέο χαρτί. Και μόνο αυτή η ενασχόληση θα τους κρατάει εστιασμένους στους στόχους τους.
* Η μελέτη χωρίς πρόγραμμα, που ακολουθεί μόνο το κέφι μας και τον τυχαίο ελεύθερο χρόνο μας, είναι ουσιαστικά χωρίς αξία. Είναι αποσπασματική, τυχαία και αναξιόπιστη.
* Να κρατούν πάντα ένα πλάνο όλης της χρονιάς και να σκέφτονται μακροπρόθεσμα. Πρέπει να προετοιμάζονται εγκαίρως για το διαγώνισμα που θα έρθει δύο εβδομάδες αργότερα, αλλά και να βγάλουν την ύλη όλων των μαθημάτων τουλάχιστον με δύο επαναλήψεις.
* Να χρησιμοποιούν ως κριτήριο τους μακροπρόθεσμους στόχους για να κατανείμουν τον όγκο δουλειάς της κάθε ημέρας.
* Η αναβλητικότητα δεν κλέβει μόνο τον χρόνο, κλέβει επίσης τη ζωή και τα όνειρα.
* Να σκέφτονται ποιο είναι το κριτήριο για να διαβάζουν. Οπως έγραψε ο Νίτσε: «Ενας άνθρωπος μπορεί να υποφέρει οτιδήποτε αν έχει ένα αρκετά μεγάλο διότι».
* Να μιλούν στον εαυτό τους θετικά: «Φυσικά, μπορώ να το κάνω. Και θα το κάνω τώρα!».
* Να καθορίζουν αυστηρές προθεσμίες (deadlines) για κάθε καθήκον και να βάλουν τα δυνατά τους να τις προλάβουν.
* Να μην επιτρέπουν στο μυαλό τους να εφευρίσκει δικαιολογίες για την αναβλητικότητα.
Επανάληψη μήτηρ μαθήσεως
Η επανάληψη είναι το ήμισυ του παντός, επισημαίνουν οι ειδικοί και προτείνουν:
* Οι επαναλήψεις πρέπει να γίνονται σε ένα ήσυχο δωμάτιο, το οποίο πρέπει να έχει τη σωστή θερμοκρασία και να είναι πολύ φωτεινό. Ενα φωτιστικό γραφείου στο τραπέζι βοηθά τους μαθητές να συγκεντρωθούν στην εργασία τους και μειώνει την κούραση των ματιών.
* Οι επαναλήψεις πρέπει να γίνονται νωρίς προτού το μυαλό αρχίσει να κουράζεται.
* Αν οι μαθητές αρχίσουν την επανάληψη χωρίς να έχουν καθορίσει συγκεκριμένο χρόνο, θα διαπιστώσουν ότι όσο περνάει η ώρα η ικανότητά τους να μαθαίνουν θα μειώνεται όλο και περισσότερο. Αν αρχίσουν την επανάληψη λέγοντας στον εαυτό τους ότι θα σταματήσουν σε δύο ώρες, τότε η ικανότητά τους να μαθαίνουν πέφτει στην αρχή αλλά αυξάνεται καθώς τελειώνει ο χρόνος που έχουν για επανάληψη.
* Το διάστημα των δύο ωρών μπορεί να χωριστεί σε τέσσερα μικρότερα διαστήματα, περίπου 25 λεπτά το καθένα, με ένα μικρό διάλειμμα μεταξύ τους. Τα διαλείμματα πρέπει να είναι αποφασισμένα έτσι ώστε η ικανότητα για μάθηση να αυξάνεται κοντά στο τέλος κάθε μικρού διαστήματος. Για παράδειγμα, αν οι μαθητές αρχίσουν την επανάληψη στις 6 μ.μ. πρέπει να πουν στον εαυτό τους ότι θα διαβάσουν ως τις 6.25 μ.μ. και δεν θα σταματήσουν ούτε νωρίτερα ούτε αργότερα. Στις 6.25 μ.μ. να σηκωθούν από το γραφείο για ένα δεκάλεπτο διάλειμμα (ή λιγότερο), επιστρέφοντας στις 6.35 μ.μ. και πρέπει να πουν στον εαυτό τους ότι θα διαβάσουν ως τις 7 μ.μ. και δεν θα σταματήσουν ούτε νωρίτερα ούτε αργότερα. Συνεχίζοντας έτσι, αποδίδουν περισσότερο και έχουν λιγότερο στρες. Κάνουν περισσότερη δουλειά και αισθάνονται λιγότερο κουρασμένοι.
* Οταν επιστρέψουν στο γραφείο στις 6.35 μ.μ. για να συνεχίσουν το διάβασμα, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουν είναι να επαναλάβουν περιληπτικά την ύλη που είχαν διαβάσει πριν από τις 6.25 μ.μ. Η ύλη μπορεί να επαναληφθεί περιληπτικά ύστερα από μία ημέρα. Δηλαδή, την Τρίτη το βράδυ να επαναλάβουν αυτά που διάβασαν τη Δευτέρα το βράδυ. Η αφομοίωση της ύλης γίνεται ακόμη περισσότερο αποδοτική όταν η επανάληψη γίνει ύστερα από μία εβδομάδα. Δηλαδή την Τρίτη το βράδυ να γίνει μια επανάληψη σε αυτά που διάβασαν την περασμένη Τρίτη.
* Τα πιο σημαντικά στοιχεία σχετικά με τις επαναλήψεις είναι ότι πρέπει να γίνονται συχνά και να επαναλαμβάνονται σε σωστά χρονικά διαστήματα.
https://www.anagnostirio.edu.gr
Περισσότερες συμβουλές για τη μελέτη εδώ.
