ΡΑΨΩΔΙΑ Α 1-53, ΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ-Η ΙΚΕΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ
1. Δομή
Το προοίμιο (στ.1-7)
• Επίκληση στη Μούσα(στ. 1):θεϊκή υποστήριξη/έμπνευση στο λειτούργημα του αοιδού, έργο θεόπνευστο, κύρος, αλήθεια.
• Το θέμα / ο πρωταγωνιστής: ο τρομερός θυμός (μῆνις) του Αχιλλέα (στ. 1)
• Διήγηση:οι ολέθριες συνέπειες του θυμού του Αχιλλέα (στ.2-5)
• Η χρονική αφετηρία της αφήγησης / ο συμπρωταγωνιστής (στ. 6-7)
• Απουσία παράκλησης
Η ικεσία του Χρύση (στ. 8-53)
• Ο ρόλος του Απόλλωνα (στ.8-11)
• Ο ερχομός και το αίτημα του Χρύση (στ.12-22), (προσφώνηση, διττή ευχή, αίτημα, προσφορά λύτρων, προτροπή για ευλάβεια στον Απόλλωνα)
• Θετική αντίδραση Αχαιών- άρνηση Αγαμέμνονα, αποπομπή Χρύση (στ.23-33)
• Αποχώρηση- προσευχή Χρύση (στ.34-43), (επίκληση, προσφώνηση, διακριτική υπενθύμιση προσφορών, αίτημα-κατάρα)
• Η σκληρή τιμωρία των Αχαιών(στ.44-53)
2. Ομηρικός πολιτισμός
• Ο ρόλος των θεών: πίσω από κάθε ανθρώπινη πράξη κρύβεται κάποιος θεός(«ψάλλε θεά,η βουλή γενόνταν του Κρονίδη, και απ’ τους θεούς ποιος άναψε την έχθραν μεταξύ τους;»). Οι άνθρωποι όμως είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και πληρώνουν για τα λάθη τους (ύβρις Αγαμέμνονα)
• Ανθρωπομορφισμός, επιφάνεια(υπερφυσικό στοιχείο): ο τιμωρός Απόλλωνας (οργισμένος, απειλητικός, πάνοπλος σκορπάει το θάνατο στο αχαϊκό στρατόπεδο)
• Δισυπόστατη η ανθρώπινη φύση:το σώμα αποσυντίθεται (στ.53)- η ψυχή κατεβαίνει στον Άδη(στ.3)
3. Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής- αισθητικές παρατηρήσεις
• Προσήμανση-προϊδεασμός- προοικονομία
Στ.2-5:οι συνέπειες του θυμού, η απόφαση του Δία
Στ. 8-10: ο θυμός του Απόλλωνα
Στ. 22, 38: «τον μακροβόλον τοξευτήν Απόλλωνα» , «αργυρότοξε»
Στ.27-33:η αλαζονική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα στον Χρύση προοικονομεί τη σύγκρουσή του με τον Αχιλλέα.
• Κύκλος(το όνομα του πρωταγωνιστή στ.1-7)
• Συμμετρία (Χρύσης – Αγαμέμνονας = Χρύσης –Απόλλωνας)
• Νόμος των τριών (στ. 51-52), (στ.38, 39),οι τρεις λόγοι(κρυμμένη απειλή Χρύση, απροκάλυπτη απειλή Αγαμέμνονα, κατάρα Χρύση + κλιμάκωση)
• Αντιθέσεις (στ. 19-31, στ.35, 48, ήπιος λόγος Χρύση- προσβλητικός λόγος Αγαμέμνονα, καλυμμένη απειλή(στ.22)- απροκάλυπτη απειλή (στ.33)
• Εικόνες (οπτικές- ηχητικές (στ.45-53)
• Εναλλαγή γ΄πρόσωπης αφήγησης - δραματοποίησης :σφρίγος, δύναμη, ζωντάνια
4. Τα πρόσωπα-χαρακτήρες
Χρύσης: αξιοπρεπής, περήφανος, ευγενικός, συνετός, τραγικός πατέρας. Με νηφαλιότητα και ευπρέπεια κολακεύει, εύχεται στους Αχαιούς αυτό που ποθούσαν, αν και ενάντια στα συμφέροντα της πατρίδας του. Διαθέτει μέτρο και αυτοκυριαρχία, αλλά ως ιερέας του Απόλλωνα και με επίγνωση του δίκιου του πιέζει ψυχολογικά με καλυμμένη απειλή.
Αγαμέμνονας: εγωκεντρικός, ιδιοτελής, συμφεροντολόγος, αυταρχικός, αγνοεί τη γνώμη των άλλων Αχαιών, άδικος, σκληρός, απάνθρωπος απέναντι στον πονεμένο πατέρα, ευερέθιστος, εριστικός, ασεβής, υβριστής απέναντι στο φορέα της θεϊκής εξουσίας.
ΡΑΨΩΔΙΑ Α 54-306, ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΑΧΑΙΩΝ- ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ- ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ
1. Τα πρόσωπα και το ήθος τους
Αχιλλέας:
• Υπευθυνότητα, κύρος, αίσθημα ευθύνης απέναντι στο σύνολο (δραστηριοποιείται, αναλαμβάνει πρωτοβουλία συγκαλώντας συνέλευση), αυτοπεποίθηση-πρόκληση για τον Αγαμέμνονα(προσφέρει προστασία στον μάντη.(στ. 55, 86-93)
• Ηρεμία, αυτοκυριαρχία παρά το ξάφνιασμα, αναφορά στο κοινό καλό, πειθώ με έμφαση στα αντικειμενικά δεδομένα και υπόσχεση μελλοντικής/ αβέβαιης αμοιβής (στ.123-130)
• Υπερβολικά εθαίσθητος στο θέμα της τιμής, εύθικτος, παρορμητικός και αψύς, με επίγνωση της αξίας του, δυναμικός, υψώνει μόνος αυτός το ανάστημά του, απαντά με οξύτητα, παρεκτρέπεται σε απειλές, δείχνοντας ασέβεια στον αρχιστράτηγο.(στ.150-172)
• Αυτοκυριαρχία- αυτοσυγκράτηση, ευσέβεια καθώς υπακούει στην προτροπή της Αθηνάς, υπερβολή στο υβρεολόγιο που εκστομίζει εναντίον του Αγαμέμνονα, εκδικητικότητα – περιφρόνηση απέναντι στους Αχαιούς για τη συνένοχη σιωπή τους.(στ.217-245)
Αγαμέμνονας:
• Οργή, μνησικακία, εκδικητικότητα, μετάθεση ευθυνών, ασέβεια στον μάντη, υποχωρεί με «μεγαλοψυχία» μπροστά στο κοινό συμφέρον, αλλά με εγωκεντρισμό και προβάλλοντας τον αρχηγικό του ρόλο διεκδικεί τιμητικό δώρο.(στ.107-12)
• Με αλαζονεία- αυθαιρεσία περιφρονεί τους άλλους αρχηγούς που πολεμούν για την τιμή των Ατρειδών, αχάριστος, αγνώμων, συμφεροντολόγος απειλεί, ειρωνεύεται(στ.132-148)
• Μειώνει τον Αχιλλέα, υποβαθμίζει τη γενναιότητά του, αδιάλλακτος,εγωκεντρικός και προκλητικός αν και δεν εκστομίζει ύβρεις σεβόμενος το αξίωμά του, προσπαθεί να επιβληθεί με το φόβο και να διασώσει το κύρος του.(στ.174-188)
Νέστορας:
• Χαρισματικός ρήτορας, καλοπροαίρετος, συνετός, έμπειρος, νηφάλιος, διορατικός, αμερόληπτος, με διπλωματικότητα, μετριοπάθεια, ευελιξία, ικανότητα να ψυχολογεί τους αντιμαχόμενους προσπαθεί να κατευνάσει τα πνεύματα με ηπιότητα και πειστικότητα.
2. Ομηρικός πολιτισμός
• Συνέλευση με δημοκρατική σύνθεση, αλλά αδύνατη, ύπαρξη ιεραρχίας, πρωτοκαθεδρία Αγαμέμνονα.
• Η θρησκευτική εξουσία (Κάλχας) συγκρούεται και τελικά επιβάλλεται στην πολιτική(υποχώρηση Αγαμέμνονα) σε μια εποχή που η θρησκευτική πίστη ήταν καθολική και απόλυτη.
• Ιδανικός τύπος γυναίκας συνδυάζει: ομορφιά, εξυπνάδα, αξιοσύνη.
• Συντήρηση στρατού:ληστρικές επιδρομές, λάφυρα. Η διανομή της λείας ανάλογη της ιεραρχικής θέσης καθενός.Τα λάφυρα δεν είχαν μόνο υλική αξία, αλλά αποτελούσαν τιμή - αναγνώριση της αξίας του πολεμιστή. Η αφαίρεσή τους αντιστοιχούσε σε προσβολή της τιμής του ήρωα.
• Ηθικά ελαττώματα καταδικαστέα:μέθη, αναίδεια, δειλία/έλλειψη θάρρους, φόβος θανάτου, κερδοσκοπία, ιδιοποίηση ξένων αγαθών
• Ανθρωπομορφισμός- επιφάνεια Αθηνάς- θεϊκές επεμβάσεις- ευθύνη ομηρικών ηρώων
Στην κορύφωση της όξυνσης(στ.189-194) ο Αχιλλέας αμφιταλαντεύεται. Στο δίλημμά του,να σκοτώσει εν βρασμώ ψυχής τον Αγαμέμνονα και να σώσει την τιμή του, συνεπής στην ηρωική του φύση ή να αυτοκυριαρχηθεί, ο ποιητής επιστρατεύει τον ανθρωπομορφισμό – «από μηχανής θεό». Η νίκη του ήρωα πάνω στον εαυτό του είναι σύμφωνη με τη θεϊκή βούληση. Οι θεοί διευκολύνουν τους ανθρώπους να κάνουν αυτό που θα μπορούσαν και μόνοι τους χωρίς να μειώνουν την ευθύνη τους .
3. Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής- αισθητικές παρατηρήσεις
Επιβράδυνση:
• στ. 54-101(αναλυτικός λόγος Αχιλλέα-άστοχα ερωτήματα/υποθέσεις, πλατιά παρουσίαση Κάλχα, δισταγμοί Κάλχα, δέσμευση Αχιλλέα, άρση άστοχων υποθέσεων από τον Κάλχα πριν αποκαλύψει τον αίτιο του κακού):επαυξάνει την αγωνία, υπογραμμίζει την αυτοπεποίθηση του Αχιλλέα-το φόβο που εμπνέει ο Αγαμέμνονας.
• Η σκηνή του Νέστορα (στ.247 κε):στη β΄κορύφωση της όξυνσης καθυστερεί τις εξελίξεις χωρίς να διασπά το μύθο, η αποτυχία του υπογραμμίζει τον οριστικό χαρακτήρα της ρήξης .
Προοικονομία:επιστροφή Χρυσηίδας(στ.141-147), βίαιη αρπαγή Βρισηίδας(στ.184-185), αποκατάσταση Αχιλλέα-ταπείνωση Αγαμέμνονα (στ.213-214, 240-244).
«Σχήμα του αδυνάτου»στ.234-240:τελεσίδικη η απόφαση αποχής από τη μάχη, ο όρκος αποκτά ένταση, παραστατικότητα.
ΡΑΨΩΔΙΑ Α 350-431Α, Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ - ΘΕΤΙΔΑΣ
Η συνάντηση Αχιλλέα – Θέτιδας υπηρετεί την πλοκή καθώς :
• Οδηγεί κατευθείαν στην ήττα των Αχαιών και στο θάνατο του Πάτροκλου
• Είναι ευκαιρία για τον Αχιλλέα να ιστορήσει τα πάθη του από τη δική του οπτική γωνία πριν εξαφανιστεί από τη σκηνή για πολλές ραψωδίες και για τους ακροατές να τα ακούσουν ξανά παρατείνοντας την αγωνία τους.
• Είναι μια τρυφερή ανθρώπινη σκηνή σ’ ένα πολεμικό περιβάλλον.
• Παρουσιάζει την ανθρώπινη και όχι την ηρωική διάσταση του χαρακτήρα του Αχιλλέα.
Αχιλλέας: αδυναμία, παράπονο, ξέσπασμα σε δάκρυα που εξωτερικεύουν τον πόνο του, αίσθημα αδικίας, πληγωμένος εγωισμός που επιζητά τη μητρική υποστήριξη – παρηγοριά. Θεωρεί την αποκατάσταση της τιμής του ευθύνη του Δία και αντιστάθμισμα για την ολιγόχρονη ζωή του. Με υποκειμενικότητα εξιστορεί τα γεγονότα ενοχοποιώντας τον Αγαμέμνονα και αποσιωπώντας τη δική του αυθάδεια. Θέτει την προσωπική του ικανοποίηση πάνω από το κοινό καλό ζητώντας την τιμωρία όλων των Αχαιών.
Ομηρικός πολιτισμός
• Βασικό χαρακτηριστικό του ήρωα – πολεμιστή η ανδρεία στον πόλεμο. Κύρια επιδίωξή του η τιμή, μια αξία όχι μόνο ιδεατή , αλλά με υλικό αντίκρυσμα.Τα λάφυρα ( το αριστείον, το γέρας) αποτελούσαν επιβράβευση προσφοράς και έμπρακτη απόδειξη εκτίμησης από τους συμπολεμιστές. Ο ήρωας πολεμά για την προσωπική του τιμή, όχι για το κοινό καλό, αφού η έννοια της εθνικής συνείδησης διαμορφώνεται πολύ αργότερα στα χρόνια των περσικών πολέμων.
• Ανθρωπομορφισμός. Θέτιδα: σοβαρή, αξιοπρεπής, τρυφερή και στοργική μητέρα, σπεύδει στην έκκληση του παιδιού της, του δίνει την ευκαιρία να εκτονώσει τον πόνο του μιλώντας, υποφέρει, θρηνεί, παραπονιέται για την τραγική μοίρα του γιου της, επικροτεί την απόφασή του, υπόσχεται να ικανοποιήσει το αίτημά του χωρίς να αναρωτηθεί για το δίκιο του.
• Αρχή προσφοράς – ανταπόδοσης :οι σχέσεις θεών – ανθρώπων, αλλά και θεών μεταξύ τους δεν βασίζονται στο δίκαιο ή στην ηθική αλλά σ’ ένα συμφεροντολογικό δούναι και λαβείν.
• Διαφορές τερατόμορφων προομηρικών θεών (εκατόγχειρες) με τους εξανθρωπισμένους ομηρικούς θεούς.
Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής
Προοικονομία: στ. 354 –355:το αίτημα Αχιλλέα στη μητέρα του, στ. 396 κε: η εξαργύρωση της ευεργεσίας – ικανοποίηση αιτήματος, στ. 410 –413 :ήττες Αχαιών, τιμωρία Αγαμέμνονα, στ. 428: βάσιμη ελπίδα ανταπόκρισης Δία, συμφορές για Αχαιούς.
Επιβράδυνση: στ 365 – 393, τα γεγονότα από την πλευρά του θιγμένου ήρωα, μέγεθος πόνου του ήρωα, παράταση αγωνίας ακροατή.
Στ.424 – 427:12ημερη απουσία θεών, καθυστέρηση συνάντησης Θέτιδας – Δία, παράταση αγωνίας, ανάπαυλα στην ένταση, διάρκεια θυμού / πλήξης Αχιλλέα μακριά από τον πόλεμο.
ΡΑΨΩΔΙΑ Α 494 – 612, ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΌΛΥΜΠΟ
Δομή
Στ. 494 – 533: ικεσία Θέτιδας – υπόσχεση Δία
Στ. 534 – 571: φιλονικία Δία – Ήρας
Στ. 572 – 601: συμφιλιωτική παρέμβαση Ηφαίστου
Στ. 602 – 612: το συμπόσιο των θεών
Η βουλή του Δία
Η υπόσχεση του Δία στη Θέτιδα να δικαιώσει τον Αχιλλέα δίνοντας νίκες στους Τρώες επιβεβαιώνεται από: την προβολή της παντοδυναμίας του Δία ,την ανυποχώρητη στάση του στη λογομαχία με την Ήρα και αποτελεί μαζί με το θυμό του Αχιλλέα τον πυρήνα και τις κινητήριες δυνάμεις του έπους.
Η οργάνωση της κοινωνίας των θεών – η σχέση της με την κοινωνία των ανθρώπων
Στ. 535 – 537: σεβασμός των θεών στο μεγαλείο του Δία, προσπάθεια ιεράρχησης των Ολυμπίων που καθρεφτίζει την αυστηρή ιεραρχική τάξη και πατριαρχική δομή της κοινωνίας της εποχής. Συγκεκριμένα: Δίας = βασιλιάς – πατέρας, ολύμπιοι θεοί = ευγενείς/ σύμβουλοι – αδελφοί, μεγάλοι γιοι, παρακατιανές θεότητες = λαός – υπόλοιπα μέλη οικογένειας.
Στ. 529-531:Το επιβλητικό νεύμα (κούνημα της κεφαλής προς τα κάτω) του Δία, με το οποίο συντονίζεται και ο ίδιος ο μέγας Όλυμπος, ενέπνευσε, σύμφωνα με το Στράβωνα, τον γλύπτη Φειδία στην απόδοση της μορφής του θεού στο χρυσελεφάντινο άγαλμά του στην Ολυμπία.
Ανθρωπομορφισμός – σχέσεις θεών
• Ο Δίας ικανοποιεί το αίτημα της Θέτιδας όχι από πρόθεση να αποδώσει δικαιοσύνη, ούτε από υποχρέωση , αλλά για να μη την ταπεινώσει (στ. 517) με την άρνησή του.
• Η καχύποπτη – εριστική σύζυγος προκαλεί τον αυταρχικό – δεσποτικό σύζυγο και τελικά υποτάσσεται με την απειλή ξυλοδαρμού.
• Η ικεσία, η συμβουλή, ο γλυκός λόγος, το παράδειγμα ως πειστικό μέσο, ο εξευμενισμός και η τιμωρία έχουν τη θέση τους στη ζωή των θεών.
• Αντικείμενα – συνήθειες: ποτήρι, κρατήρας – ποτό, συμπόσιο, κιθάρα, κρεβάτι – ύπνος.
Η συμφιλιωτική παρέμβαση Ηφαίστου
Διασκεδάζει την τεταμένη ατμόσφαιρα με εναλλαγή:
α) σοβαρότητας
• Θεωρεί τα ανθρώπινα προβλήματα ασήμαντα να ταράξουν τη μακαριότητα των θεών.
• Συμβουλεύει τη μητέρα του να υποταχθεί επιβεβαιώνοντας τη δύναμη του Δία.
• Υπενθυμίζει ως μέσο πειθούς το προσωπικό του πάθημα.
• Κερνάει τη μητέρα του και τους άλλους θεούς .
Αντιστοιχίες σκηνής στον Όλυμπο – αγοράς Αχαιών
Ομοιότητες:
• Πραγματοποιούνται μετά από ικεσία
• Έχουν κέντρο μια σύγκρουση
• Ο ανώτερος ιεραρχικά επικρατεί, ο κατώτερος υποχωρεί
• Έχουν ύφος απειλητικό, εριστικό
• Κεντρικό τους θέμα η τιμή του Αχιλλέα
• Στην κορύφωση της όξυνσης σημειώνεται συμφιλιωτική παρέμβαση
• Οι υπόλοιποι (στρατός – θεοί ) παρακολουθούν βουβοί
ΡΑΨΩΔΙΑΓ 121 – 244 Η ΤΕΙΧΟΣΚΟΠΙΑ
Η ποιητική λειτουργία της παρουσίας της Ελένης
• Σχολιάζεται η ομορφιά της Ελένης από τους γέροντες δικαιώνοντας τον πόλεμο που γίνεται για χάρη της και προκειμένου να εκτιμηθεί η αξία του επάθλου της μονομαχίας.
• Δίνονται πληροφορίες για σημαντικούς αρχηγούς των Αχαιών.
• Παρουσιάζεται η άλλη πλευρά της Ελένης (ενοχή, τύψεις, μεταμέλεια, συντριβή, νοσταλγία)
• Θα παρακολουθήσει τη μονομαχία που θα κρίνει την προσωπική της τύχη και την τύχη του πολέμου.
• Καλύπτεται ο απαιτούμενος χρόνος για την προετοιμασία της θυσίας - των ορκίων στο πεδίο της μάχης.
Ο ποιητής υποβάλλει την εντύπωση ότι βρισκόμαστε στην αρχή του πολέμου
• Μονομαχία Μενέλαου – Πάρη ( των δύο αντεραστών – διεκδικητών της Ελένης)
• Τειχοσκοπία – πληροφόρηση για ηγετικές φυσιογνωμίες αχαϊκού στρατοπέδου
• Παρουσία Ελένης – ανανέωση της αιτίας του πολέμου
Ηθογραφική ικανότητα Ομήρου
Ελένη
• Έμμεσα (τρυφερές προσφωνήσεις Λαοδίκης, Πριάμου) : Έχει κερδίσει την αποδοχή, συμπάθεια μελών βασιλικής οικογένειας, δεν της καταλογίζουν ευθύνη.
(Εγκώμιο γερόντων/ εχθρών) : ακτινοβολία, γοητεία, θεϊκή ομορφιά.
• Άμεσα : προκομμένη, επιδέξια, χρυσοχέρα, υπεύθυνη, αλλά με περηφάνια και αυτοπεποίθηση μετατρέπει σε καλλιτεχνική δημιουργία τον πόλεμο που η ίδια προκάλεσε. Νιώθει ωστόσο ενοχές, τύψεις, συντριβή για τα δεινά που προκάλεσε και νοσταλγία για όσα άφησε πίσω. Κυκλοφορεί με άνεση και αξιοπρέπεια ανάμεσα στους Τρώες, σέβεται και τιμά τον Πρίαμο. Νιώθει περήφανη για την καταγωγή της επαινώντας τους Έλληνες αρχηγούς.
Πρίαμος
αρχοντιά, ευγένεια, ανωτερότητα, γενναιοψυχία. Τρυφερή, αθωωτική στάση απέναντι στην Ελένη, εκτίμηση, ειλικρινής θαυμασμός στους αρχηγούς των εχθρών του.
Αφηγηματικές τεχνικές
Επιβράδυνση :
• Ολόκληρη η ραψωδία Γ αποτελεί επιβράδυνση στην εξέλιξη της υπόθεσης: η μονομαχία Πάρη – Μενέλαου ανακόπτει τη σύγκρουση των δυο στρατών, η τειχοσκοπία και η συζήτηση Ελένης – Πριάμου ανακόπτει τη μονομαχία καλύπτοντας το χρόνο προετοιμασίας της.
• Στ. 184 – 190 :αναδρομική αφήγηση / σύγκριση που επιχειρεί ο Πρίαμος προετοιμάζοντας την παρουσίαση του επόμενου αρχηγού.
Επική ειρωνεία :
Στ. 243 – 244: Ο ακροατής πληροφορείται τον θάνατο των Διοσκούρων – η Ελένη το αγνοεί.
Περιγραφική ικανότητα Ομήρου
Εικόνες πλήθους: (στ.130 –135) ειρηνική εικόνα ετοιμοπόλεμων Τρώων – Αχαιών, (στ.146 – 155) φλύαρη διάθεση γερόντων σε ώρα ανακωχής.
Εικόνες μεμονωμένων προσώπων: Η Ελένη ενώ υφαίνει(στ.125-128), πορεύεται προς τις Σκαιές Πύλες (141-145), συνομιλεί με τον Πρίαμο. Ο Οδυσσέας (στ. 193-198, 216-224).
Συμπέρασμα: εικόνες ζωντανές, ρεαλιστικές, εξελισσόμενες με κινηματογραφικό τρόπο, κέντρο τους η ανθρώπινη δράση, η επώνυμη περισσότερο, παρά η μαζική.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ (119-236): ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΓΛΑΥΚΟΥ-ΔΙΟΜΗΔΗ
Ο λειτουργικός ρόλος της ενότητας μέσα στο έργο.
Η συνάντηση αυτή στέκει υπόδειγμα ιπποτικής συμπεριφοράς μέσα στην πολεμική παραζάλη, ενώ λειτουργικά εξασφαλίζει ηρεμία, που τη χρειάζεται ο ακροατής για να παρακολουθήσει χωρίς αγωνία τα γεγονότα μέσα στην πόλη.
«Τον καιρό που χρειάζεται για να πάει ο Έκτορας στην πόλη τον γεμίζει ο Όμηρος με το επεισόδιο του Γλαύκου και του Διομήδη (119-236), που είναι μια αληθινή όαση μέσα στη σκληράδα του ανθρώπινου πόνου, όπως τον δίνουν οι μάχες, μια προετοιμασία για τις ειρηνικές σκηνές που θ' ακολουθήσουν, ένα ξανατόνωμα της πίστης στην αξία της περιποίησης του ξένου. Βλ. Κομνηνού - Κακριδή Ο., Σχέδιο ..., σ. 58.
Προσέχουμε:
• Ο ποιητής βάζοντας τον Διομήδη να δηλώνει διπλά ότι δεν θέλει να συγκρουστεί μ' έναν θεό : α) αφήνει να εννοηθεί ότι οι επιθέσεις του ήρωα κατά της Αφροδίτης και του ΄Αρη έγιναν κατόπιν εντολής της Αθηνάς, β) ακυρώνει έτσι την προφητεία της Διώνης, δηλ. ότι θα βρει κάποιον αντίπαλο ανώτερο του που θα τον τιμώρησει για την ύβρη του να επιτεθεί σε μια θεά, στην Αφροδίτη (Ε 410-415), γιατί ο Διομήδης δεν είναι ασεβής και υβριστής, γ) προβάλλει τη θεϊκή ομορφιά του Γλαύκου, δ) τονίζει τη γενναιότητα και την ευσέβεια του Διομήδη .
• στ. 120-122: οι συνθήκες της ομηρικής μάχης ανάγκαζαν τους εχθρικούς στρατούς να βρίσκονται πολύ κοντά, έτσι ώστε οι ήρωες να έχουν κάθε φορά τη δυνατότητα να συνομιλούν, να καυχιούνται για την ανδρεία τους, να χλευάζουν ή να απειλούν τον αντίπαλο τους.
• στ. 145 : στην πλατιά αναφορά του Γλαύκου στους προγόνους του (επική άνεση) παρατηρούμε τη μελαγχολική διάθεση του ήρωα στην αρχή του λόγου του, την έκδηλη περηφάνια με την οποία αναφέρεται στους προγόνους του, τη χρήση της παρομοίωσης (στ. 146-149) παρμένη από την ανοιξιάτικη και φθινοπωρινή φύση, καθώς και τα θέματα: α) της παντρεμένης γυναίκας, η οποία εκδικείται το νέο που αρνείται τον έρωτα της συκοφαντώντας τον στον άντρα της (πβ. Ιππόλυτος του Ευριπίδη, γυναίκα του Πετεφρή στην Π. Διαθήκη), β) το παραμυθικό στοιχείο που περιέχει η αποστολή του Βελλερεφόντη στον Ιοβάτη με τα λυγρά σήματα και τους δύσκολους άθλους που του ανατέθηκαν (πβ. άθλοι του Ηρακλή, κατορθώματα που πρέπει να πραγματοποιήσει το βασιλόπουλο για να κερδίσει την αγαπημένη του κτλ.).
• στ. 191/ 200: τη φροντίδα των θεών για την αποκατάσταση του δικαίου , αλλά και την τιμωρία του Βελλερεφόντη, όταν η ύβρη του τον έκανε μισητό τους θεούς. Ο Βελλερεφόντης, όπως υπονοείται εδώ και μαρτυρεί ο Πίνδαρος κ.α. μεταγενέστεροι ποιητές, κατόρθωσε ακόμα να δαμάσει, με τη βοήθεια της Αθηνάς, τον Πήγασο, το θεϊκό φτερωτό άλογο (πάνω σ' αυτό όντας σκότωσε τη Χίμαιρα). Οι επιτυχίες του όμως και η τελική του δικαίωση τον έκαναν να «το πάρει πάνω του» και να δοκιμάσει με τον Πήγασο ν’ανεβεί και στον Όλυμπο = να γίνει θεός. Τότε μισήθηκε από τους θεούς και τιμωρήθηκε: ο Πήγασος τον γκρέμισε στη γη, όπου περιφρονημένος από θεούς κι ανθρώπους έρμος ετριγύριζε στης Ερημιάς τον κάμπο.
• στ. 208-209: την περίφημη προτροπή «αἰέν ἀριστεύειν καί ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων, μηδέ γένος πατέρων αἰσχυνέμεν», που συμπυκνώνει το ιδανικό της ηρωικής εποχής και που η επίδραση του συνεχίζεται μέχρι σήμερα, άσχετα αν οι χώροι εφαρμογής του πολλαπλασιάστηκαν και διαφοροποιήθηκαν.
Ανθρώπινο ιδανικό πέρα για πέρα, απαλλαγμένο από κάθε τι το μεταφυσικό: να ξεχωρίζεις κάνοντας πράξεις που τιμούν το γένος και σώζουν την πατρίδα, ώστε να 'χουν να λεν" για σένα. Αχαιοί και Τρώες διαπνέονται από τις αξίες και τα ιδανικά του ίδιου ηρωικού κώδικα.
• στ. 213 : η κίνηση του Διομήδη να «στυλώσει» το κοντάρι του στη γη σηματοδοτεί τη λήξη μιας μονομαχίας που δεν άρχισε και τη μεταστροφή της σε συμφιλίωση. Ο στίχος 215 θυμίζει το λόγο του Μέντη στον Τηλέμαχο («Ναι, καμαρώνουμε πως είμαστε αμοιβαίοι φίλοι, γονικοί ανέκαθεν ...», α στ. 207).
• στ. 230 : η ιπποτική συμπεριφορά των ηρώων συμπληρώνεται από την ανταλλαγή των όπλων τους, συμβολική πράξη ανανέωσης της πατρογονικής ξενίας. Ο ποιητής μάλιστα τονίζει τη συγκινησιακή έξαρση της στιγμής και δικαιολογεί μ' αυτήν το συναισθηματικό παρασυρμό του Γλαύκου να ανταλλάξει τα χρυσά όπλα του με τα χάλκινα του Διομήδη· χαρακτηριστική λεπτομέρεια που τονίζει και αυτή την ανθρωπιά της σκηνής, που στέκει πάνω από μίση και υλικές αξίες. Ιδιαίτερα στο στίχο 234 να σημειώσουμε πάλι ότι πίσω από κάθε ενέργεια καλή ή κακή βρίσκεται η θεϊκή δύναμη, σύμφωνα με τις αντιλήψεις της ομηρικής κοινωνίας, αλλά αυτό δεν αφαιρεί την ελευθερία από τον ομηρικό άνθρωπο ούτε μειώνει την ευθύνη του .
ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ 369 – 529 Ο ΄ΕΚΤΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΤΡΟΙΑ
1η 369 - 389 Ανάκτορο Έκτορα, Αναζήτηση Ανδρομάχης από τον Έκτορα
2η 390 - 494 Σκαιές Πύλε,ς Συνάντηση – συνομιλία Έκτορα και Ανδρομάχης
3η 495 – 502 Ανάκτορο Έκτορα, Θρήνος για τον Έκτορα
4η 503 – 529 Από τις Σκαιές Πύλες προς την τρωική πεδιάδα Συνάντηση Πάρη - Έκτορα
Τα πρόσωπα και το ήθος τους
Ανδρομάχη : έντονη συναισθηματική φόρτιση, ταραχή, αγωνία για την τύχη του αγαπημένου συζύγου, πατέρα του παιδιού της και μοναδικού προστάτη της. Αποστολή της και χώρος ευθύνης της το σπίτι, η ζωή, η οικογένεια που προσπαθεί απεγνωσμένα να προστατεύσει επιστρατεύοντας φόβους για το μέλλον(406-412), το τραγικό παρελθόν(413-428), το επισφαλές παρόν(429-430). Φόβος και αγάπη την κάνουν τόσο εφευρετική που φτάνει να προτείνει στον ΄Εκτορα συγκεκριμένη αμυντική τακτική στηριγμένη σε λογική βάση. Με ανάμεικτα συναισθήματα πείθεται στις υποδείξεις του συζύγου της καθώς τον αποχαιρετά για τελευταία φορά.
Έκτορας: ως σύζυγος και πατέρας αγωνιά να δει τους αγαπημένους του, ως στρατιώτης νιώθει άβολα, βιάζεται να επιστρέψει στο πεδίο της μάχης. Ήρεμος, με κατανόηση, αλλά αμετακίνητος στα ηρωικά ιδανικά, το χρέος, τη δόξα, την ντροπή, το φόβο της ατίμωσης, την υστεροφημία,τον αγώνα χωρίς ελπίδα νίκης. Αφοσιωμένος σύζυγος, αγωνιά για τη μοίρα της γυναίκας του, την οποία τοποθετεί στην κορυφή της πυραμίδας των αγαπημένων προσώπων. Στοργικός και τρυφερός πατέρας, αφοπλίζεται μπροστά στη δύναμη της παιδικής αθωότητας, αισιόδοξος καθώς οραματίζεται το μέλλον του γιου του. Φιλικός, ευγενικός, καλοπροαίρετος απέναντι στον Πάρη και ευσεβής στου θεούς.
Αφηγηματική τεχνική – αισθητικές παρατηρήσεις
Η ποιητική λειτουργία της σκηνής: Σε μια κρίσιμη για του Τρώες στιγμή του πολέμου, ενώ το σχέδιο δικαίωσης του Αχιλλέα δεν έχει τεθεί ακόμα σ’ εφαρμογή, ο ποιητής μας γνωρίζει το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων, τον Έκτορα ως σύζυγο και πατέρα και όλα όσα αυτός υπερασπίζεται στο πεδίο της μάχης. Η σκηνή είναι μια ειρηνική ανάπαυλα στα πολεμικά επεισόδια που προηγούνταν και σ’ αυτά που θ’ ακολουθήσουν. Ο Έκτορας θα πρωταγωνιστήσει στο εξής στις ήττες των Αχαιών κουβαλώντας όμως πάνω του τη σκιά του θανάτου του και τις προφητείες για την καταστροφή της Τροίας.
Προοικονομίες:η πτώση της Τροίας (447-449), ο θάνατος του Έκτορα (464-465, 500-502), η σκλαβιά της Ανδρομάχης (454-463).
Επική ειρωνεία: ο ρόλος του Αχιλλέα στην τραγική τύχη της πατρικής της οικογένειας (413-428), οι αισιόδοξες προβλέψεις – ευχές του Έκτορα για το γιο του (475-481), οι αισιόδοξοι λόγοι του Έκτορα στον Πάρη (526-529).
Άστοχα ερωτήματα:στ.377-380, 383-389. Προβάλλονται όλοι οι πιθανοί προορισμοί (συνηθισμένοι – λογικοί), απορρίπτονται ένας – ένας ως σφαλεροί για να ακουστεί τελευταίος με έμφαση, βάρος και δύναμη ο σωστός. «η κοφτή λύση από την αρχή θα αδυνάτιζε κάθε κίνηση της φαντασίας». Η χρονοβόρα αυτή διαδικασία λειτουργεί παράλληλα και ως επιβράδυνση ανακόπτοντας την ένταση της αναζήτησης.
Παρομοιώσεις : Το ανθρώπινο δυναμώνει, πλαταίνει καθώς παραβάλλεται με το φυσικό, το μόνιμο,το καθολικό. Η αφήγηση αποκτά ποικιλία, ζωντάνια, παραστατικότητα.
• στ. 401. Ο Αστυάνακτας όμορφος, ξεχωριστός, πολύτιμος σαν αστέρι.
• στ. 506-513. Ο Πάρης ετοιμοπόλεμος, απελευθερωμένος από θυμό και πόνο, όμορφος, περήφανος, ορμητικός σαν άλογο που σπάει τα δεσμά και καλπάζει καμαρωτό για τις γνωστές του βοσκές.
Αναχρονισμός: στ. 418. η καύση των νεκρών συνήθεια της ομηρικής εποχής.
Ομηρικός πολιτισμός
• Η τύχη των ηττημένων – αιχμαλώτων: θάνατος και ατιμωτική σκύλευση των πτωμάτων για τους άνδρες, σκλαβιά για τις γυναίκες ή απελευθέρωσή τους με λύτρα.
• Η σημασία της κοινής γνώμης καθορίζει τις επιλογές και δεσμεύει τον ομηρικό ήρωα. Η «αἰδώς», ανάμεικτο συναίσθημα ντροπής και σεβασμού της γνώμης των άλλων ωθεί τον ήρωα στην πάση θυσία επιδίωξη της δόξας ,ακόμα και με τίμημα τον θάνατο προκειμένου να σωθεί από την ατίμωση της γενικής καταισχύνης.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ι 225 – 431 Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ-ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
Ο λόγος του Οδυσσέα
Πρόλογος (στ. 225-227) Προσφώνηση Αχιλλέα – φιλοφρόνηση για το πλούσιο δείπνο
Κύριο μέρος (στ. 228-306)
1. Η δεινή θέση των Αχαιών: απειλητική στρατοπέδευση Τρώων κοντά στα αχαϊκά πλοία, εύνοια του Δία στους Τρώες, αλαζονικές απειλές του Έκτορα.
2. Εκκλήσεις – αντίστοιχα επιχειρήματα για επιστροφή του Αχιλλέα.
• Έκκληση σωτηρίας – πρόβλεψη ότι θα μετανιώσει, αλλά θα είναι αργά.
• Έκκληση παραμερισμού του θυμού – υπόμνηση συμβουλών Πηλέα για αυτοκυριαρχία, ηπιότητα.
• Έκκληση παραμερισμού του θυμού – απαρίθμηση δώρων από τον Αγαμέμνονα.
• Έκκληση για οίκτο στο στράτευμα – το δέλεαρ της δόξας, κέντρισμα φιλότιμου.
Η ρητορική δεινότητα του Οδυσσέα
• Χρησιμοποιεί επιχειρήματα αντικειμενικά – λογικά και συναισθηματικά – ηθικά.
• Λαμβάνει υπόψη του τον χαρακτήρα του Αχιλλέα (ευαίσθητος σε θέματα τιμής, ευερέθιστος, φιλότιμος και φιλόδοξος) και επιλέγει αντίστοιχα επιχειρήματα/προτροπές.
• Αποφεύγει να θίξει θέματα που θα όξυναν την ατμόσφαιρα (η έριδα, η στάση των άλλων αρχηγών)
• Κλιμακώνει τα επιχειρήματά του αφήνοντας για το τέλος τα πιο πειστικά ( το δέλεαρ της δόξας).
Ο λόγος του Αχιλλέα
• Προσφωνεί το συνομιλητή του, τονίζει την ευθύτητα του ήθους – την ανυποχώρητη στάση του.
• Δεν αξίζει να πολεμά εφόσον δεν αναγνωρίζεται η προσφορά του.
• Αντιπαραθέτει τη Βρησηίδα στην Ελένη, αναρωτιέται αν μόνο οι Ατρείδες έχουν δικαίωμα να αγωνίζονται για τις γυναίκες τους.
• Ειρωνεύεται τον Αγαμέμνονα και το τείχος προβάλλοντας τη γενναιότητά του.
• Ανακοινώνει την πρόθεσή του να αναχωρήσει για τη Φθία.
• Επανέρχεται στην αδικία που υπέστη, συνιστά προσοχή στους άλλους.
• Περιφρονεί / απορρίπτει τα δώρα του Αγαμέμνονα.
• Αναφέρει το χρησμό της Θέτιδας, προτιμά μια άδοξη μακρόχρονη ζωή από τη δόξα του θανάτου.
• Συνιστά και στους άλλους επιστροφή στην πατρίδα, προτείνει στο Φοίνικα να γυρίσει μαζί του.
Το ήθος του Αχιλλέα
Ευθύς, ειλικρινής, ανυποχώρητος στην άρνησή του, προκλητικά αδιάφορος στα προβλήματα των συμπολεμιστών του, αξιοπρεπής, περήφανος, φιλότιμος και εύθικτος. Πικρία, πληγωμένος εγωισμός και αίσθημα αδικίας τον κάνουν ειρωνικό και εκδικητικό, να επιζητά την ολοκληρωτική ταπείνωση και τον άκρατο εξευτελισμό του Αγαμέμνονα του οποίου η έμπρακτη μεταμέλεια και η γενναιόδωρη προσφορά δεν αρκεί να μεταπείσει τον χολωμένο ήρωα.Αποτέλεσμα της πίκρας του είναι και η ελάχιστα πειστική προτίμησή του στην μακροχρόνια πλην άδοξη ζωή του φιλήσυχου οικογενειάρχη.
Αξίες που προβάλλονται στο λόγο του Αχιλλέα
Ειλικρίνεια: στ. 309-313, ευγνωμοσύνη: στ. 316 - 334, τιμή: στ.319, δόξα: στ. 414-415, αγάπη για τη γυναίκα – σύντροφο:στ. 340-343, δικαιοσύνη – αδικία : στ. 335-336, 344-345, 367-368, 375, 387.
Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής
1. Επαναλαμβανόμενο μοτίβο: η άρνηση του Αχιλλέα να υποχωρήσει επαναλαμβάνεται σε όλη την έκταση του λόγου του(στ. 310, 315, 345, 356-357, 374, 386, 425-6) αποκαλύπτοντας το πείσμα, πάθος του.
2. Σχήμα αδυνάτου: στ. 379-386, 388-391. Έμφαση στην ανυποχώρητη στάση του ήρωα.
3. Παρομοίωση: στ. 323-327.Έμφαση στην αυταπάρνηση, προσφορά του ήρωα και στην αχαριστία που εισέπραξε ως αμοιβή.
ΡΑΨΩΔΙΑ Π 684 – 867 ΤΟ ΚΥΚΝΕΙΟ ΑΣΜΑ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ
Η αριστεία του Πάτροκλου
Πρωτοστατεί στην καταδίωξη των Τρώων, σώζει το καράβι του Πρωτεσίλαου από τη φωτιά, σκοτώνει πολυάριθμους εχθρούς, μονομαχεί με το Σαρπηδόνα, αρχηγό των Λυκίων και γιο του Δία και τον σκοτώνει, καταδιώκει τους Τρώες ως τα τείχη της Τροίας, συγκρούεται με τον Έκτορα, αστοχεί, αλλά σκοτώνει τον ηνίοχό του, τον Κεβριόνη. Ενώ οι Αχαιοί καταφέρνουν να σκυλεύσουν το νεκρό, φτάνει στο αποκορύφωμα της αριστείας του, πραγματοποιώντας τρεις επιθέσεις και σκοτώνοντας κάθε φορά από εννέα Τρώες. Δύο φορές (στ. 704, 786) ο ποιητής τον παρομοιάζει με θεό.
Ο ρόλος του Απόλλωνα στο θάνατο του Πάτροκλου
• Χρησιμοποιεί δόλια / ανέντιμα μέσα: ομίχλη, πισώπλατο χτύπημα, αφοπλισμός.
• Ζαλισμένος, άοπλος, αποδυναμωμένος ο ήρωας γίνεται εύκολος στόχος για τους Εύφορβο, Έκτορα.
• Εξωηθικοί οι επικοί θεοί. Άρα η δράση του Απόλλωνα = ποιητικό εύρημα, εξαίρει την ανδρεία του Πάτροκλου. Χρειάστηκε δόλια παρέμβαση θεού για να καταβληθεί.
Ο αφοπλισμός του Πάτροκλου
• Σταδιακός, με φορά από πάνω προς τα κάτω: πρώτα το κράνος (πλατιά αναφορά = επική άνεση, οπτική – ηχητική εικόνα, παρών ο Αχιλλέας, προσήμανση θανάτου Έκτορα), το κοντάρι κομμάτια, η ασπίδα, ο θώρακας.
• Ποιητικά αναγκαίος: άτρωτα τα όπλα του Αχιλλέα, μόνο χωρίς αυτά μπορεί να εξοντωθεί, εξαίρεται η παλικαριά του ήρωα αλλά και η τραγικότητα της τιμωρίας του για την ύβρη που διέπραξε. Στο απόγειο της δόξας, σαν θεός μόνο από θεό μπορεί να νικηθεί (γυμνώνεται από τα όπλα ζωντανός)
Η ύβρις του Έκτορα
Πάνοπλος, παραβιάζοντας την πολεμική δεοντολογία καταφέρει το τελειωτικό, τρίτο στη σειρά χτύπημα σ’ έναν αποδυναμωμένο, άοπλο και τραυματισμένο ήδη αντίπαλο. Επαίρεται λέγοντας ότι είναι ο πρώτος μαχητής ανάμεσα στους Τρώες. Σαρκάζει με χαιρεκακία και απανθρωπιά έναν ετοιμοθάνατο παραβιάζοντας τον ιερό θεσμό του σεβασμού – ταφής των νεκρών.
Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής
Προοικονομίες: ο θάνατος του Πάτροκλου (στ.686-7, 707-9, 787), ο θάνατος του Έκτορα (799-800, 852-854).
Αποστροφές:(ο ποιητής διακόπτοντας την γ΄πρόσωπη αφήγηση απευθύνεται στον ήρωα σε β΄ πρόσωπο). Αμεσότητα, οικειότητα, συμπάθεια προς τον ήρωα, λύπη, συμπόνια για το θάνατο που πλησιάζει.
Ειρωνεία:
• Ο Έκτορας χλευάζει πικρόχολα τον Πάτροκλο ότι δεν του συμπαραστάθηκε ο Αχιλλέας και ότι το κορμί του θα το φάνε τα όρνια. Ο Αχιλλέας όμως, όπως γνωρίζει ο ακροατής, θα εκδικηθεί το θάνατο του φίλου του και θα κακοποιήσει το σώμα του Έκτορα.
• Οι υποθέσεις που κάνει ο Έκτορας για τις οδηγίες του Αχιλλέα στον Πάτροκλο.
• Η αισιοδοξία του Έκτορα στους στ.860-861 ότι μπορεί αυτός να σκοτώσει τον Αχιλλέα.
Μοτίβο τριπλής επανάληψης: εννέα οι σκοτωμένοι αντίπαλοι(στ.694-96), τρεις επιθέσεις του Πάτροκλου στα τείχη της Τροίας, τρεις εξορμήσεις σκοτώνοντας εννέα αντιπάλους κάθε φορά, σε τρεις φάσεις η πτώση του Πάτροκλου και με τρεις δράστες.
Ο θάνατος του Πάτροκλου και η σημασία του για την εξέλιξη της πλοκής
• Ο θάνατος του Πάτροκλου, απρόβλεπτος καρπός του θυμού και της μισοϋποχώρησης του Αχιλλέα, θα συντελέσει στην ολοκληρωτική του υποχώρηση μεταβάλλοντας το θυμό για την προσβολή σε οργή εκδικητική. Κινητήρια δύναμη του έπους θα είναι στο εξής η δίψα της εκδίκησης και όχι πια η «μῆνις». Οι συνέπειες αυτού του θανάτου (αγώνας για το νεκρό, εκδίκηση, ταφή, αγώνες επιτύμβιοι) θα απασχολήσουν στο εξής το έπος.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ρ 424-458, ΤΑ ΑΛΟΓΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
Η ανάγλυφη εικόνα των αλόγων του Αχιλλέα, που ακίνητα σαν τις επιτύμβιες στήλες χύνουν δάκρυα για τον νεκρό αμαξηλάτη τους, αποτελούν ποιητική σύνθεση πολύ ανθρώπινη, συναισθηματική, φιλειρηνική, αντιπολεμική.
Ο στοχασμός του Δία στους στίχους 446-47 δείχνει καθαρά τη ρεαλιστική, αλλά και βαθιά απαισιόδοξη τοποθέτηση του ομηρικού ανθρώπου μπρος στο πρόβλημα της ζωής και του θανάτου. Την ίδια περίπου μελαγχολική διάθεση βρίσκουμε και στα λόγια του Γλαύκου στο Ζ 146-49, αλλά και στη δημοτική μας ποίηση ( Ι )και στην εκκλησιαστική υμνογραφία.( ΙΙ )
ΡΑΨΩΔΙΑ Σ 478 – 616, ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΗΦΑΙΣΤΟΥ – Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΣΠΙΔΑΣ
Περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα – η διακόσμησή της
Στον κεντρικό και στον περιφερειακό κύκλο: το σύμπαν και ο Ωκεανός, τα κοσμικά στοιχεία που κλείνουν και περιορίζουν την ανθρώπινη ζωή και δράση.
Ανάμεσα, σε ομόκεντρους κύκλους απεικονίζονται 9 σκηνές από την κοινωνική και αγροτική ζωή: Η γαμήλια πομπή, απονομή δικαιοσύνης, μια πολιτεία πολιορκημένη, το όργωμα, ο θερισμός, ο τρύγος, ένα κοπάδι βοδιών απειλείται από λιοντάρια, ένα βοσκοτόπι και τέλος ο χορός.
Τεχνική της περιγραφής των εικόνων
• Δίνεται συνολικά η εικόνα, μετά αναλύεται στα επιμέρους με επισήμανση του ουσιαστικού.
• Οι εικόνες δεν είναι στατικές, είναι ζωηρές παραστατικές, εμπλουτισμένες με αφηγηματικά στοιχεία ( οπτικά, κινητικά και ακουστικά), ακόμα και συναισθήματα – σκέψεις των εικονιζόμενων προσώπων. Π.χ η σκηνή του γάμου, της δίκης, της πολιορκίας.
Ο λειτουργικός ρόλος της περιγραφής της ασπίδας
• Ο ποιητής δεν περιγράφει μια πραγματική ασπίδα με τρομακτικές μυθικές παραστάσεις που εμπνέουν φόβο στον εχθρό. Οι επιλογές του εξυπηρετούν τις ποιητικές του σκοπιμότητες.
• Σ’ ένα κατεξοχήν πολεμικό έπος παρεμβάλλεται (ως διακόσμηση ενός εργαλείου πολέμου) όλος ο κόσμος στην ατέλειωτη ποικιλία του, απλός, αληθινός, οικείος, οργανωμένος με τάξη και αρμονία σ’ ένα όλο. Από επικός ποιητής ο Όμηρος γίνεται ζωγράφος και υμνητής της ζωής.
• Ο εχθρός που αντίκριζε την ασπίδα του Αχιλλέα, αντίκρυζε μια εικόνα του Σύμπαντος που κανείς ζωντανός δε θα μπορούσε νε έχει: αντίκρυζε τον ίδιο του το θάνατο!
• Διασπά τη βαριά πένθιμη ατμόσφαιρα ανάμεσα στις συγκλονιστικές στιγμές που προηγήθηκαν (απόφαση θανάτου, θρήνος Αχιλλέα, Μυρμιδόνων) και σε αυτές που ακολουθούν (εκδικητική μανία Αχιλλέα, μάχες, θάνατος Έκτορα). Η περιφημότερη επιβράδυνση (επική άνεση) της Ιλιάδας. Ο ακροατής χαλαρώνει, προετοιμάζεται για την ένταση που έπεται.
• Αυτή την ασπίδα με τη ζωή σ’ όλη της την πληρότητα – ομορφιά θα κρατάει ο Αχιλλέας οδεύοντας προς το θάνατο.
Ομηρικός πολιτισμός
Υψηλό επίπεδο υλικού πολιτισμού:
• Ανάπτυξη μεταλλουργίας.Οι μεταλλουργοί ήταν αξιόλογοι τεχνίτες – εμπνευσμένοι καλλιτέχνες. Τα μέταλλα που χρησιμοποιήθηκαν στις πέντε «δίπλες» της ασπίδας: χαλκός, κασσίτερος, χρυσός. Στις ανάγλυφες παραστάσεις: χρυσός, ασήμι, χαλκός, χάλυβας και κασσίτερος. Ενδεικτικά σημεία της τέχνης – τεχνικής του Ήφαίστου(στ. 547-8, 563-4, 573, 589-90, 609-12)
• Βιοτεχνία: κατεργασία πρώτων υλών –κατασκευή ενδυμάτων – υφαντική - ραπτική (λινά ρούχα, χιτώνες), κατασκευή μουσικών οργάνων (αυλοί, κιθάρες, πομενικές φλογέρες), αγγειοπλαστική.
Η παρουσία του ποιητή
• Στ. 602-605: ο ποιητής τοποθετεί καθαρά το εαυτό του ως αοιδό για πρώτη και μοναδική φορά μέσα στην Ιλιάδα στην τελευταία σκηνή του χορού, στην πιο εύθυμη απ’ αυτές που παριστάνονται στην ασπίδα. Έμμεσα δηλώνει την προτίμησή του στη χαρά της ζωής.
• Τον ποιητή μπορεί ν’ αντιπροσωπεύει και ο ίδιος ο Ήφαιστος που με την τέχνη του αναπαριστά βασικές πλευρές της ανθρώπινης ζωής.
• Εξάλλου, η ασπίδα με την απεικόνιση ολόκληρης της ζωής μπορεί και να συμβολίζει για τον ποιητή την δύναμη και την αθανασία της τέχνης του που έπλασε ένα τέτοιο αριστούργημα.
ΡΑΨΩΔΙΑ Τ 1 – 152 Η ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ – ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ
Το θαυμαστό στοιχείο (Στ. 1 –39)
• Η Θέτιδα με την πραγματική μορφή της (επιφάνεια) φέρνει την καινούρια πανοπλία στον Αχιλλέα.
• Ενδυναμώνει την ψυχή του Αχιλλέα – του υποδεικνύει τι πρέπει να κάνει.
• Προστατεύει από τη σήψη το νεκρό σώμα του Πάτροκλου.
Τα πρόσωπα
• Αχιλλέας : πιστός, αφοσιωμένος φίλος, αγωνιά όχι μόνο για την τιμή του Πάτροκλου, την οποία είναι έτοιμος να αποκαταστήσει εκδικούμενος το θάνατό του, αλλά και για τη συντήρηση του νεκρού σώματός του. Ευγνώμων και υπάκουος ως γιος, σπεύδει να υλοποιήσει τις υποδείξεις της μητέρας του. Υπεύθυνος, ώριμος, κατασταλαγμένος και συνετός δεν διστάζει να αναγνωρίσει δημόσια το μερίδιο ευθύνης που του αναλογεί, να απαρνηθεί το θυμό του και να δείξει μεγαθυμία.Τιμά και αναγνωρίζει το αξίωμα του αρχιστράτηγου, αντιπαρέρχεται την προσφορά εξιλαστήριων δώρων χωρίς όμως να την αρνείται και δηλώνει έτοιμος και αποφασισμένος να πολεμήσει και να εκδικηθεί.
• Αγαμέμνονας: αν και διατηρεί το ηγεμονικό του ύφος, τίποτα δε θυμίζει τον αλαζονικό, προκλητικό και αυταρχικό αρχιστράτηγο της ραψωδίας Α. Αμήχανος και με απολογητική διάθεση αναγνωρίζει τα λάθη του μεταθέτοντας τις ευθύνες σε ανώτερες θεϊκές δυνάμεις. Ωστόσο ομολογεί την αδικία που διέπραξε και δηλώνει πρόθυμος να αποκαταστήσει με τιμητικά δώρα τον Αχιλλέα, να κλείσει έτσι τους λογαριασμούς του και να ανακουφιστεί.
Το μυθικό παράδειγμα – παραλληλισμός Δία – Αγαμέμνονα
• Ο Αγαμέμνονας δίνει διέξοδο στην αμηχανία του αιτιολογώντας την άπρεπη συμπεριφορά του.
• Υψώνει την περιπέτειά του στο επίπεδο της θεϊκής περιπέτειας, μετριάζει / εξανεμίζει την προσωπική του ευθύνη.
• Ο Δίας, χαρούμενος για τη μοίρα του μελλογέννητου Ηρακλή, καυχιέται στους θεούς , χωρίς να σκεφτεί πως θίγει τη γυναίκα του. Η Άτη (σε μια ώριμη γι’ αυτό στιγμή) θολώνει το νου του και δεν αντιλαμβάνεται το δόλο της Ήρας. Πόνεσε και πονάει όταν βλέπει να βασανίζεται ο γιος του.
• Ο Αγαμέμνονας, κυριευμένος από την αλαζονεία της εξουσίας, αδικεί τον Αχιλλέα. Η Άτη (σε μια ώριμη γι’ αυτό στιγμή) θολώνει το νου του και δεν αντιλαμβάνεται το μέγεθος και τις συνέπειες της άδικης πράξης του. Υποφέρει με τις ήττες του στρατού του, αλλά δεν έχει εξουσία πάνω στην Άτη και μόνο να πληρώσει μπορεί ικανοποιώντας τον αδικημένο ήρωα.
Η Άτη και η ανθρώπινη ευθύνη
• Κόρη του Δία. Προσωποποίηση – θεοποίηση της τύφλωσης του νου που παρασύρει τον άνθρωπο να πει λόγια και να κάνει έργα που δεν θα έκανε, αν ήταν κύριος του εαυτού του. Διαθέτει μεγάλη δύναμη, γερά πόδια, είναι αγέραστη και δεν περπατάει στο χώμα, αλλά στα κεφάλια των ανθρώπων (συσκοτίζει το νου – καταργεί προσωρινά την ευθυκρισία).
• Πράξεις ανεξήγητες αποδίδονται από τους ομηρικούς ανθρώπους σε δυνάμεις υπερφυσικές, κυρίως στον Δία και στην Άτη. Απ’ όπου όμως κι αν είναι υποκινημένη μια πράξη, οι συνέπειές της βαραίνουν αυτόν που την έκανε άσχετα από τις προθέσεις του. Ο άνθρωπος που παρασύρθηκε από την Άτη πληρώνει για το σφάλμα του. Θεϊκή παρέμβαση και προσωπική ευθύνη συνυπάρχουν. Ο Αγαμέμνονας, αν και φρόντισε να μετριάσει την ευθύνη του, προθυμοποιείται να επανορθώσει προσφέροντας δώρα εξιλέωσης στον Αχιλλέα.
ΡΑΨΩΔΙΑ Χ 247 – 394 Η ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ ΈΚΤΟΡΑ ΚΑΙ ΑΧΙΛΛΕΑ
Α΄φάση μονομαχίας: άγνοια της θεϊκής απάτης (στ. 247-295)
• Ο Έκτορας ανακτά την αγωνιστική του διάθεση, δεν καυχιέται, ούτε απειλεί. Με αξιοπρέπεια, ευγένεια προτείνει συμφωνία αμοιβαίας ιπποτικής μεταχείρισης του νεκρού σώματος του ηττημένου στην μονομαχία που θα ακολουθήσει.
• Ο Αχιλλέας αρνείται και με μια παραστατική έκφραση του «αδύνατου» υπογραμμίζει το αγεφύρωτο μίσος που τους χωρίζει. Προδικάζει με αλαζονική έπαρση και εκδικητική μανία τη νίκη του «συν Αθηνά» και το θάνατο του Έκτορα.
• Πρώτη άστοχη βολή του Αχιλλέα, το κοντάρι ξαναβρίσκεται στα χέρια του με θεϊκή παρέμβαση. Ξεθαρρεύει ο Έκτορας, ειρωνεύεται, εύχεται να ανακουφίσει τους Τρώες σκοτώνοντας τον Αχιλλέα. Εύστοχη η βολή του, αλλά χτυπάει στην ασπίδα και τινάζεται μακριά. Πανικόβλητος ζητάει βοήθεια από τον Διήφοβο, αλλά δεν ήταν εκεί.
Β΄φάση μονομαχίας: γνώση – συνειδητοποίηση απάτης – εγκατάλειψης (στ. 296-366)
• Ο Έκτορας αποδέχεται τη μοίρα του αδιαμαρτύρητα, χωρίς να καταρρεύσει. Ανακτά το ηρωικό του μεγαλείο, λυτρώνεται από το φόβο και ελεύθερα πλέον βαδίζει στο θάνατο επιδιώκοντας μόνο τη δόξα και την υστεροφημία. Ο ποιητής του χαρίζει ασύγκριτη ανάταση την ώρα της καταστροφής!
• Με την περηφάνια, ορμητικότητα αετού επιτίθεται με το ξίφος του. Το καλά υπολογισμένο χτύπημα του αντίπαλου κονταριού πετυχαίνει το θανατηφόρο χτύπημα στο ακάλυπτο σημείο του τράχηλου.
• Ο Αχιλλέας καυχιέται, ικανοποιημένος πλέον για την εκπλήρωση του χρέους του και απειλεί να κατασπαραχθεί το σώμα του Έκτορα.
• Ο Έκτορας σπαρακτικά εκλιπαρεί για ταφή προσφέροντας ανταλλάγματα.
• Ο Αχιλλέας κλιμακώνει την άρνησή του επιδεικνύοντας απάνθρωπη αναλγησία, αγριότητα.
• Ο Έκτορας με μελαγχολική διάθεση και την προφητική δύναμη του μελλοθάνατου βλέπει το θάνατο του Αχιλλέα από τον Πάρη και τον Απόλλωνα.
Σύγκριση θανάτου Πάτροκλου – Έκτορα
Ομοιότητες
• Συμμετοχή θεού (Απόλλωνας – Αθηνά). Προβάλλεται η ανδρεία τους, απαραίτητη η συμβολή θεού για να καταβληθούν.
• Και οι δύο πεθαίνουν φορώντας την πανοπλία του Αχιλλέα.
• Οι νικητές καυχιούνται (άδικα και περιφρονητικά ο Έκτορας, με ικανοποίηση, αναλγησία ο Αχιλλέας).
• Το θανατηφόρο χτύπημα δίνεται με κοντάρι.
• Οι νικητές αρνούνται την ταφή στον ηττημένο, απειλούν να γίνει το νεκρό του σώμα βορά στα αγρίμια.
• Πριν εκπνεύσουν Πάτροκλος και Αχιλλέας προφητεύουν το θάνατο του αντιπάλου τους.
• Εικόνα προσωποποιημένης ψυχής που κατεβαίνει θλιμμένη στον Άδη
Διαφορές
• Συμμετοχή και ενός θνητού, του Εύφορβου στο θάνατο του Πάτροκλου.
• Ο Πάτροκλος γυμνώνεται από τα όπλα του ζωντανός, ο Έκτορας αφού ξεψυχήσει.
• Ο Έκτορας ικετεύει να δοθεί το σώμα του για ταφή, ο Πάτροκλος όχι.
• Το σώμα του Πάτροκλου θα τιμηθεί, του Έκτορα θα κακοποιηθεί απάνθρωπα.
• Ο Πάτροκλος τιμωρείται για την ύβρη του (ξέχασε την προειδοποίηση του Αχιλλέα και αψήφησε την προειδοποίηση του Απόλλωνα ότι δεν πρόκειται να κυριεύσει την Τροία)
Η στάση και ο ρόλος της Αθηνάς
• Ο πρώτος ήρωας της Ιλιάδας κερδίζει την πιο μεγάλη νίκη του με την απροκάλυπτη βοήθεια και το δολερό παιχνίδι της Αθηνάς. Όμως, ενώ η ανθρώπινη παρέμβαση αφαιρεί δόξα, η θεϊκή επαυξάνει τη δόξα. Ο Αχιλλέας στο στ. 271 καυχιέται στον Έκτορα για τη νίκη του με το χέρι της Αθηνάς. Για κάθε μεγάλη πράξη απαιτείται συνδυασμός της ανθρώπινης δύναμης και της θεϊκής θέλησης που επικυρώνει και δικαιολογεί το μεγάλο έργο, προστατεύοντας ταυτόχρονα το θνητό από την έπαρση και τη συνακόλουθη τιμωρία.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ω 468 – 677 Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΠΡΙΑΜΟΥ ΚΑΙ ΑΧΙΛΛΕΑ
Πρίαμος : τραγικός πατέρας – ικέτης
• Επικίνδυνη και παράτολμη η επίσκεψή του στη σκηνή του Αχιλλέα (στ. 519-521, 559-571, 583-586, 651-656).
• Ταπείνωση, αυθόρμητη αντίδραση έξω από τα όρια της απρόσωπης – τυπικής ικεσίας, τραγική θέση χαροκαμένου πατέρα που φιλάει τα «ανδροφόνα χέρια» του εχθρού του.
• Με τον ικετευτικό του λόγο: δημιουργεί έντονα συγκινησιακή ατμόσφαιρα στοχεύοντας στο συναίσθημα του Αχιλλέα. Του θυμίζει τον πατέρα του, παραλληλίζει τη μοίρα του Πηλέα με τη δική του επιμένοντας στη διαφορά – εκείνος μπορεί να χαίρεται και να ελπίζει, ο Πρίαμος όμως όχι – εκθέτει το σκοπό του με έμφαση στα πλούσια λύτρα, εκλιπαρεί για συμπόνια επικαλούμενος τους θεούς και τη μνήμη του πατέρα του, στοιχείο κλειδί της σκηνής με το οποίο κλείνει έτσι όπως άνοιξε το λόγο του.
• Στη δευτερολογία του ξεθαρρεύει χάρη στην απροσδόκητα συμπονετική ανταπόκριση του Αχιλλέα, εκφράζει αδημονία να δει το νεκρό γιο του, προτρέπει τον Αχιλλέα να πάρει τα δώρα και να τα χαρεί στην πατρίδα του (επική ειρωνεία, στ.556-7) ευγνωμονώντας τον για τη γενναιοψυχία του να του χαρίσει τη ζωή.
Αχιλλέας – συμφιλιωτική διάθεση απέναντι στο γηραιό πατέρα
• Λυγίζει στη θύμηση του πατέρα του, που ούτε νεκρό δε θ’ αγκαλιάσει το μοναχογιό του και απωθεί με στοργή από την ταπεινωτική στάση του ικέτη το γέροντα για να αναλυθεί μαζί του σε δάκρυα.
• Εκδηλώνει τον οίκτο και το θαυμασμό του για την τόλμη και το κουράγιο του Πρίαμου.
• Τον παρηγορεί αποδίδοντας ξεκάθαρα την ευθύνη για το κακό στους θεούς.
• Τον συμβουλεύει να οπλιστεί με υπομονή και καρτερία αποδεχόμενος τον πόνο του θανάτου ως συνοδευτικό της ανθρώπινης μοίρας.
• Λυτρώνει τον Έκτορα αποδίδοντας ο ίδιος τις πρώτες νεκρικές τιμές με τρυφερότητα και φροντίδα (στ.588-9).
• Παραθέτει πλούσιο δείπνο, εκφράζει το θαυμασμό του στην αγαθή μορφή και τα γνωστικά λόγια του συνετού γέροντα.
• Ικανοποιεί με ηγεμονικό αλλά και ακίνδυνο τρόπο το αίτημα του Πρίαμου για ύπνο (έξω από τη σκηνή για δική του ασφάλεια).
• Παραχωρεί εκεχειρία έντεκα ημερών για την ταφή του Έκτορα, επισφραγίζοντας τη συμφιλίωση με μια φιλική χειραψία.
Συμπέρασμα:με τη λύτρωση του Έκτορα ο Αχιλλέας αποκαθίσταται ηθικά και ανυψώνεται στη συνείδησή μας. Δεν είναι μόνο ο σκληρός και ανελέητος πολεμιστής, αλλά διαθέτει ανθρωπιά, ιπποτικό πνεύμα, μεγαλοψυχία και ευγενικό ήθος.
Ομηρικός ανθρωπισμός
• Ο κοινός θρήνος Πρίαμου, Αχιλλέα (στ. 510-513) φανερώνει την κοινή μοίρα του πολέμου για νικητές και ηττημένους. Ο πόνος ενώνει δυο ανθρώπους που τους χωρίζουν τόσα πολλά.
• Ο Αχιλλέας, ήρωας που αφάνισε πλήθος εχθρών, ομολογεί με στοχαστική διάθεση τον πόνο του κατακτητή μακριά από την πατρίδα, τα αγαπημένα πρόσωπα, τις χαρές της ειρηνικής ζωής. Διπλή η συμφορά του πολέμου, καθώς ο κατακτητής βασανίζει και βασανίζεται (στ.541-542)..
• Ο αλληλοθαυμασμός Πρίαμου – Αχιλλέα (στ. 630-633). Πίσω από τον εχθρό ο άνθρωπος που αξίζει τιμή, θαυμασμό. Αποκορύφωμα του ανθρώπινου μεγαλείου.
• Η φιλική χειραψία του τέλους και ο κοινός ύπνος κάτω από την ίδια στέγη Πρίαμου – Αχιλλέα αποτελούν έμμεση κατάθεση των φιλειρηνικών θέσεων του ποιητή που μέσα σ’ ένα σκληρό πολεμικό έπος τάσσεται υπέρ της συμφιλίωσης ανθρώπων και λαών.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ω 678 – 805 Ο ΘΡΗΝΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΈΚΤΟΡΑ
Σημασία θρήνων
• Με τα εγκώμια που περιέχουν βοηθούν στην αποκατάσταση του νεκρού μετά την ατίμωσή του. Συγκεκριμένα ο Έκτορας παρουσιάζεται: πολυαγαπημένος σύζυγος, πατέρας, γιος, αδελφός, στηριγμα του τρωικού λαού, υπερασπιστής της πόλης του, λαοφίλητος. Σκληρός, ανδρείος πολεμιστής, φόβος και τρόμος των Αχαιών, υπολογίσιμος αντίπαλος για τον Αχιλλέα. Θεοφίλητος, εκλεκτός των θεών που του χάρισαν την εύνοιά τους όσο ζούσε και μετά το θάνατό του. Γεμάτος καλοσύνη, ευγένεια, ανθρωπιά και ιπποτική, προστατευτική συμπεριφορά.
• Η ανδρεία – προσφορά του στην πατρίδα προδικάζουν την πτώση της πόλης του, τώρα που δεν υπάρχει πια για να την υπερασπιστεί.
Τριπλή κλιμάκωση
• Στη διάρθρωση των θρήνων προηγείται ο σημαντικότερος, της συζύγου (26 στίχοι), ακολουθεί της μητέρας και τελευταίος τοποθετείται ο λιγότερο σημαντικός της νύφης του νεκρού.
Τριαδικό σχήμα
• Υπάρχει και στους τρεις θρήνους: η Ανδρομάχη απευθύνεται στο νεκρό σύζυγό της (726-728), κάνει προβλέψεις για το μέλλον και εγκωμιάζει την ανδρεία του νεκρού στο παρελθόν (728-741) και κλείνει με νέα αποστροφή προς το νεκρό (742-746). Η Ελένη απευθύνεται στο νεκρό (763), επαινεί την ευγένεια που της έδειξε στο παρελθόν (764-773) και επανέρχεται στο παρόν με νέα αποστροφή προς το νεκρό (773-776).
Ταφικά έθιμα ομηρικής κοινωνίας
• Οι γυναίκες απλώνουν τα χέρια προς το κεφάλι του νεκρού, συνοδεύουν το θρήνο με κοπετούς, τράβηγμα, ξερίζωμα μαλλιών.
• Πρόθεσις, έκθεση του νεκρού σε νεκρική κλίνη εντός του σπιτιού.
• Θρήνος από συγγενείς, επαγγελματίες θρηνωδούς και το παριστάμενο πλήθος.
• Συγκέντρωση ξύλων, καύση του νεκρού, σβήσιμο της φωτιάς με κρασί, τοποθέτηση οστών σε λάρνακα, ύψωση τύμβου με πέτρες, χώμα, πλούσιο δείπνο προς τιμήν του νεκρού.
Προώθηση του επικού μύθου
• Η μεταφορά του νεκρού Έκτορα, ο θρήνος και η ταφή του αποτελούν τις τελευταίες συνέπειες του ολέθριου θυμού του Αχιλλέα που ολοκληρώνουν το έπος σύμφωνα με τη βουλή του Δία, όπως δήλωσε άλλωστε ο ποιητής στο προοίμιο. Η θύελλα που είχε ξεσπάσει καταλαγιάζει, άλλο αν αύριο ξαναρχίσει ο πόλεμος.
• Ο θάνατος του Αχιλλέα δε χωρούσε μέσα στη Ιλιάδα, αφού στόχευε στην αποκατάσταση της τιμής του, προσβλημένης τόσο από τον Αγαμέμνονα όσο και από τον Έκτορα. Ο ποιητής όμως παράλληλα με την τιμή, αποκατέστησε και την ανθρωπιά του με το φιλάνθρωπο λόγο του ήρωα προς τον Πρίαμο και τη λύτρωση του νεκρού Έκτορα, αποδίδοντας έτσι τον τελευταίο «έπαινο» στον Αχιλλέα πριν τον προειδοποιημένο και αναμενόμενο θάνατό του.
.png)